📜
නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස
අභිධම්මපිටකෙ
පුග්ගලපඤ්ඤත්තිපාළි
මාතිකා
1. එකකඋද්දෙසො
1. ඡ ¶ ¶ ¶ ¶ පඤ්ඤත්තියො – ඛන්ධපඤ්ඤත්ති, ආයතනපඤ්ඤත්ති, ධාතුපඤ්ඤත්ති, සච්චපඤ්ඤත්ති, ඉන්ද්රියපඤ්ඤත්ති, පුග්ගලපඤ්ඤත්තීති.
2. කිත්තාවතා ඛන්ධානං ඛන්ධපඤ්ඤත්ති? යාවතා පඤ්චක්ඛන්ධා – රූපක්ඛන්ධො, වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො; එත්තාවතා ඛන්ධානං ඛන්ධපඤ්ඤත්ති.
3. කිත්තාවතා ¶ ආයතනානං ආයතනපඤ්ඤත්ති? යාවතා ද්වාදසායතනානි – චක්ඛායතනං, රූපායතනං, සොතායතනං, සද්දායතනං, ඝානායතනං, ගන්ධායතනං, ජිව්හායතනං, රසායතනං, කායායතනං, ඵොට්ඨබ්බායතනං, මනායතනං, ධම්මායතනං; එත්තාවතා ආයතනානං ආයතනපඤ්ඤත්ති.
4. කිත්තාවතා ¶ ධාතූනං ධාතුපඤ්ඤත්ති? යාවතා අට්ඨාරස ධාතුයො – චක්ඛුධාතු, රූපධාතු, චක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතු, සොතධාතු, සද්දධාතු, සොතවිඤ්ඤාණධාතු, ඝානධාතු, ගන්ධධාතු, ඝානවිඤ්ඤාණධාතු, ජිව්හාධාතු, රසධාතු, ජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතු, කායධාතු, ඵොට්ඨබ්බධාතු, කායවිඤ්ඤාණධාතු, මනොධාතු, ධම්මධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු; එත්තාවතා ධාතූනං ධාතුපඤ්ඤත්ති.
5. කිත්තාවතා ¶ ¶ සච්චානං සච්චපඤ්ඤත්ති? යාවතා චත්තාරි සච්චානි – දුක්ඛසච්චං, සමුදයසච්චං, නිරොධසච්චං, මග්ගසච්චං; එත්තාවතා සච්චානං සච්චපඤ්ඤත්ති.
6. කිත්තාවතා ඉන්ද්රියානං ඉන්ද්රියපඤ්ඤත්ති? යාවතා බාවීසතින්ද්රියානි – චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං, මනින්ද්රියං, ඉත්ථින්ද්රියං, පුරිසින්ද්රියං, ජීවිතින්ද්රියං, සුඛින්ද්රියං, දුක්ඛින්ද්රියං, සොමනස්සින්ද්රියං, දොමනස්සින්ද්රියං, උපෙක්ඛින්ද්රියං, සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං, අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං, අඤ්ඤින්ද්රියං, අඤ්ඤාතාවින්ද්රියං; එත්තාවතා ඉන්ද්රියානං ඉන්ද්රියපඤ්ඤත්ති.
7. කිත්තාවතා ¶ පුග්ගලානං පුග්ගලපඤ්ඤත්ති?
(1) සමයවිමුත්තො
(2) අසමයවිමුත්තො
(3) කුප්පධම්මො
(4) අකුප්පධම්මො
(5) පරිහානධම්මො
(6) අපරිහානධම්මො
(7) චෙතනාභබ්බො ¶
(8) අනුරක්ඛණාභබ්බො
(9) පුථුජ්ජනො
(10) ගොත්රභූ
(11) භයූපරතො
(12) අභයූපරතො
(13) භබ්බාගමනො
(14) අභබ්බාගමනො
(15) නියතො
(16) අනියතො
(17) පටිපන්නකො ¶
(18) ඵලෙඨිතො
(19) සමසීසී
(20) ඨිතකප්පී
(21) අරියො
(22) අනරියො
(23) සෙක්ඛො
(24) අසෙක්ඛො
(25) නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛො
(26) තෙවිජ්ජො
(27) ඡළභිඤ්ඤො
(29) පච්චෙකසම්බුද්ධො [පච්චෙකබුද්ධො (සී.)]
(30) උභතොභාගවිමුත්තො
(31) පඤ්ඤාවිමුත්තො
(32) කායසක්ඛී
(33) දිට්ඨිප්පත්තො
(34) සද්ධාවිමුත්තො
(35) ධම්මානුසාරී
(36) සද්ධානුසාරී
(37) සත්තක්ඛත්තුපරමො
(38) කොලඞ්කොලො
(39) එකබීජී
(40) සකදාගාමී ¶
(41) අනාගාමී
(42) අන්තරාපරිනිබ්බායී
(43) උපහච්චපරිනිබ්බායී
(44) අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී
(45) සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී
(46) උද්ධංසොතොඅකනිට්ඨගාමී
(47) සොතාපන්නො
(48) සොතාපත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නො
(49) සකදාගාමී ¶
(50) සකදාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නො
(51) අනාගාමී
(52) අනාගාමිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නො
(53) අරහා
(54) අරහත්තඵලසච්ඡිකිරියාය [අරහත්තාය (සී.)] පටිපන්නො
එකකං.
2. දුකඋද්දෙසො
8. ද්වෙ ¶ පුග්ගලා –
(1) කොධනො ච, උපනාහී ච.
(2) මක්ඛී ච, පළාසී [පලාසී (ස්යා. ක.)] ච.
(3) ඉස්සුකී ච, මච්ඡරී ච.
(4) සඨො ච, මායාවී ච.
(5) අහිරිකො ¶ ච, අනොත්තප්පී ච.
(6) දුබ්බචො ච, පාපමිත්තො ච.
(7) ඉන්ද්රියෙසු ¶ අගුත්තද්වාරො ච, භොජනෙ අමත්තඤ්ඤූ ච.
(8) මුට්ඨස්සති ච, අසම්පජානො ච.
(9) සීලවිපන්නො ච, දිට්ඨිවිපන්නො ච.
(10) අජ්ඣත්තසංයොජනො ¶ ච, බහිද්ධාසංයොජනො ච.
(11) අක්කොධනො ච, අනුපනාහී ච.
(12) අමක්ඛී ච, අපළාසී ච.
(13) අනිස්සුකී ච, අමච්ඡරී ච.
(14) අසඨො ච, අමායාවී ච.
(15) හිරිමා ච, ඔත්තප්පී ච.
(16) සුවචො ච, කල්යාණමිත්තො ච.
(17) ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරො ච, භොජනෙ මත්තඤ්ඤූ ච.
(18) උපට්ඨිතස්සති ච, සම්පජානො ච.
(19) සීලසම්පන්නො ච, දිට්ඨිසම්පන්නො ච.
(20) ද්වෙ පුග්ගලා දුල්ලභා ලොකස්මිං.
(21) ද්වෙ පුග්ගලා දුත්තප්පයා.
(22) ද්වෙ පුග්ගලා සුතප්පයා.
(23) ද්වින්නං පුග්ගලානං ආසවා වඩ්ඪන්ති.
(24) ද්වින්නං පුග්ගලානං ආසවා න වඩ්ඪන්ති.
(25) හීනාධිමුත්තො ච, පණීතාධිමුත්තො ච.
(26) තිත්තො ච, තප්පෙතා ච.
දුකං.
3. තිකඋද්දෙසො
(1) නිරාසො, ආසංසො, විගතාසො.
(2) තයො ගිලානූපමා පුග්ගලා.
(3) කායසක්ඛී, දිට්ඨිප්පත්තො, සද්ධාවිමුත්තො.
(4) ගූථභාණී, පුප්ඵභාණී, මධුභාණී.
(5) අරුකූපමචිත්තො පුග්ගලො, විජ්ජූපමචිත්තො පුග්ගලො ¶ , වජිරූපමචිත්තො පුග්ගලො.
(6) අන්ධො, එකචක්ඛු, ද්විචක්ඛු.
(7) අවකුජ්ජපඤ්ඤො පුග්ගලො, උච්ඡඞ්ගපඤ්ඤො [උච්චඞ්ගුපඤ්ඤො (ස්යා.)] පුග්ගලො, පුථුපඤ්ඤො පුග්ගලො.
(8) අත්ථෙකච්චො ¶ පුග්ගලො කාමෙසු ච භවෙසු ච අවීතරාගො, අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො කාමෙසු වීතරාගො භවෙසු අවීතරාගො, අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො කාමෙසු ච භවෙසු ච වීතරාගො.
(9) පාසාණලෙඛූපමො පුග්ගලො, පථවිලෙඛූපමො පුග්ගලො, උදකලෙඛූපමො පුග්ගලො.
(10) තයො පොත්ථකූපමා පුග්ගලා.
(11) තයො කාසිකවත්ථූපමා පුග්ගලා.
(12) සුප්පමෙය්යො, දුප්පමෙය්යො, අප්පමෙය්යො.
(13) අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො න සෙවිතබ්බො න භජිතබ්බො න පයිරුපාසිතබ්බො, අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො සෙවිතබ්බො භජිතබ්බො පයිරුපාසිතබ්බො, අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො සක්කත්වා ගරුං කත්වා [ගරුකත්වා (සී.)] සෙවිතබ්බො භජිතබ්බො පයිරුපාසිතබ්බො.
(14) අත්ථෙකච්චො ¶ පුග්ගලො ජිගුච්ඡිතබ්බො න සෙවිතබ්බො න භජිතබ්බො න පයිරුපාසිතබ්බො, අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අජ්ඣුපෙක්ඛිතබ්බො න සෙවිතබ්බො න භජිතබ්බො න පයිරුපාසිතබ්බො; අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො සෙවිතබ්බො භජිතබ්බො පයිරුපාසිතබ්බො.
(15) අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො සීලෙසු පරිපූරකාරී [පරිපූරීකාරී (ස්යා.)], සමාධිස්මිං මත්තසො කාරී, පඤ්ඤාය මත්තසො ¶ කාරී; අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො සීලෙසු ච පරිපූරකාරී, සමාධිස්මිඤ්ච පරිපූරකාරී, පඤ්ඤාය මත්තසො කාරී; අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො සීලෙසු ච පරිපූරකාරී, සමාධිස්මිඤ්ච පරිපූරකාරී, පඤ්ඤාය ච පරිපූරකාරී.
(16) තයො සත්ථාරො.
(17) අපරෙපි තයො සත්ථාරො.
තිකං.
4. චතුක්කඋද්දෙසො
10. චත්තාරො ¶ පුග්ගලා –
(1) අසප්පුරිසො, අසප්පුරිසෙන අසප්පුරිසතරො, සප්පුරිසො, සප්පුරිසෙන සප්පුරිසතරො.
(2) පාපො, පාපෙන පාපතරො, කල්යාණො, කල්යාණෙන කල්යාණතරො.
(3) පාපධම්මො ¶ , පාපධම්මෙන පාපධම්මතරො, කල්යාණධම්මො, කල්යාණධම්මෙන කල්යාණධම්මතරො.
(4) සාවජ්ජො, වජ්ජබහුලො, අප්පවජ්ජො [අප්පසාවජ්ජො (ස්යා. ක.) අ. නි. 4.135], අනවජ්ජො.
(5) උග්ඝටිතඤ්ඤූ, විපඤ්චිතඤ්ඤූ [විපචිතඤ්ඤූ (සී.) අ. නි. 4.133], නෙය්යො, පදපරමො.
(6) යුත්තප්පටිභානො ¶ , නො මුත්තප්පටිභානො, මුත්තප්පටිභානො, නො යුත්තප්පටිභානො, යුත්තප්පටිභානො ච මුත්තප්පටිභානො ච, නෙව යුත්තප්පටිභානො නො මුත්තප්පටිභානො.
(7) චත්තාරො ධම්මකථිකා පුග්ගලා.
(8) චත්තාරො වලාහකූපමා පුග්ගලා.
(9) චත්තාරො මූසිකූපමා පුග්ගලා.
(10) චත්තාරො ¶ අම්බූපමා පුග්ගලා.
(11) චත්තාරො කුම්භූපමා පුග්ගලා.
(12) චත්තාරො උදකරහදූපමා පුග්ගලා.
(13) චත්තාරො බලීබද්දූපමා [බලිබද්දූපමා (සී.)] පුග්ගලා.
(14) චත්තාරො ආසීවිසූපමා පුග්ගලා.
(15) අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අනනුවිච්ච අපරියොගාහෙත්වා අවණ්ණාරහස්ස වණ්ණං භාසිතා හොති, අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අනනුවිච්ච අපරියොගාහෙත්වා වණ්ණාරහස්ස අවණ්ණං භාසිතා හොති, අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අනනුවිච්ච අපරියොගාහෙත්වා අප්පසාදනීයෙ ඨානෙ පසාදං උපදංසිතා හොති, අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අනනුවිච්ච අපරියොගාහෙත්වා පසාදනීයෙ ඨානෙ අප්පසාදං උපදංසිතා හොති.
(16) අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අනුවිච්ච පරියොගාහෙත්වා අවණ්ණාරහස්ස ¶ අවණ්ණං භාසිතා හොති, අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අනුවිච්ච පරියොගාහෙත්වා වණ්ණාරහස්ස වණ්ණං භාසිතා හොති, අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අනුවිච්ච පරියොගාහෙත්වා අප්පසාදනීයෙ ඨානෙ අප්පසාදං උපදංසිතා හොති, අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අනුවිච්ච පරියොගාහෙත්වා පසාදනීයෙ ඨානෙ පසාදං උපදංසිතා හොති.
(17) අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අවණ්ණාරහස්ස අවණ්ණං භාසිතා හොති භූතං තච්ඡං කාලෙන, නො ච ඛො වණ්ණාරහස්ස වණ්ණං භාසිතා හොති භූතං තච්ඡං කාලෙන; අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො වණ්ණාරහස්ස වණ්ණං භාසිතා ¶ හොති භූතං තච්ඡං කාලෙන, නො ච ඛො අවණ්ණාරහස්ස අවණ්ණං භාසිතා හොති භූතං තච්ඡං කාලෙන; අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අවණ්ණාරහස්ස ච අවණ්ණං භාසිතා හොති භූතං ¶ තච්ඡං කාලෙන; වණ්ණාරහස්ස ච වණ්ණං භාසිතා හොති භූතං තච්ඡං කාලෙන, අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො නෙව අවණ්ණාරහස්ස අවණ්ණං භාසිතා හොති භූතං තච්ඡං කාලෙන, නො ච වණ්ණාරහස්ස වණ්ණං භාසිතා හොති භූතං තච්ඡං කාලෙන.
(18) උට්ඨානඵලූපජීවී නො පුඤ්ඤඵලූපජීවී, පුඤ්ඤඵලූපජීවී නො උට්ඨානඵලූපජීවී, උට්ඨානඵලූපජීවී ච පුඤ්ඤඵලූපජීවී ච, නෙව උට්ඨානඵලූපජීවී නො පුඤ්ඤඵලූපජීවී.
(19) තමො ¶ තමපරායනො, තමො ජොතිපරායනො, ජොති තමපරායනො, ජොති ජොතිපරායනො.
(20) ඔණතොණතො, ඔණතුණ්ණතො, උණ්ණතොණතො, උණ්ණතුණ්ණතො.
(21) චත්තාරො රුක්ඛූපමා පුග්ගලා.
(22) රූපප්පමාණො, රූපප්පසන්නො, ඝොසප්පමාණො, ඝොසප්පසන්නො.
(23) ලූඛප්පමාණො, ලූඛප්පසන්නො ¶ , ධම්මප්පමාණො, ධම්මප්පසන්නො.
(24) අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අත්තහිතාය පටිපන්නො හොති, නො පරහිතාය; අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො පරහිතාය පටිපන්නො හොති, නො අත්තහිතාය; අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අත්තහිතාය චෙව පටිපන්නො හොති පරහිතාය ච; අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො නෙව අත්තහිතාය පටිපන්නො හොති නො පරහිතාය.
(25) අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අත්තන්තපො හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො; අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො පරන්තපො හොති පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො; අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො අත්තන්තපො ච හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො ¶ , පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො; අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො නෙව අත්තන්තපො හොති න අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො, න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො [සීතිභූතො (සී. ක.)] සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති.
(26) සරාගො, සදොසො, සමොහො, සමානො.
(27) අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො ලාභී හොති අජ්ඣත්තං චෙතොසමථස්ස, න ලාභී අධිපඤ්ඤාධම්මවිපස්සනාය; අත්ථෙකච්චො ¶ පුග්ගලො ලාභී හොති අධිපඤ්ඤාධම්මවිපස්සනාය, න ලාභී අජ්ඣත්තං චෙතොසමථස්ස; අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො ලාභී චෙව හොති අජ්ඣත්තං චෙතොසමථස්ස, ලාභී ච අධිපඤ්ඤාධම්මවිපස්සනාය; අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො නෙව ලාභී හොති අජ්ඣත්තං චෙතොසමථස්ස, න ලාභී අධිපඤ්ඤාධම්මවිපස්සනාය.
(28) අනුසොතගාමී ¶ පුග්ගලො, පටිසොතගාමී පුග්ගලො, ඨිතත්තො පුග්ගලො, තිණ්ණො පාරඞ්ගතො [පාරගතො (සී. ස්යා.)] ථලෙ තිට්ඨති බ්රාහ්මණො.
(29) අප්පස්සුතො ¶ සුතෙන අනුපපන්නො, අප්පස්සුතො සුතෙන උපපන්නො, බහුස්සුතො සුතෙන අනුපපන්නො, බහුස්සුතො සුතෙන උපපන්නො.
(30) සමණමචලො, සමණපදුමො, සමණපුණ්ඩරීකො, සමණෙසු සමණසුඛුමාලො.
චතුක්කං.
5. පඤ්චකඋද්දෙසො
(1) අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො ආරභති [ආරම්භති (සී. ස්යා.)] ච විප්පටිසාරී ච හොති, තඤ්ච චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං යථාභූතං නප්පජානාති, යත්ථස්ස තෙ උප්පන්නා පාපකා ¶ අකුසලා ධම්මා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති. අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො ආරභති න විප්පටිසාරී ච හොති, තඤ්ච චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං යථාභූතං නප්පජානාති, යත්ථස්ස තෙ උප්පන්නා පාපකා අකුසලා ධම්මා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති. අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො නාරභති විප්පටිසාරී ච හොති, තඤ්ච චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං යථාභූතං නප්පජානාති, යත්ථස්ස තෙ උප්පන්නා පාපකා අකුසලා ධම්මා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති. අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො නාරභති න විප්පටිසාරී හොති, තඤ්ච චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං යථාභූතං නප්පජානාති, යත්ථස්ස තෙ උප්පන්නා පාපකා අකුසලා ධම්මා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති. අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො නාරභති න විප්පටිසාරී හොති, තඤ්ච චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං යථාභූතං පජානාති, යත්ථස්ස තෙ උප්පන්නා පාපකා අකුසලා ධම්මා අපරිසෙසා ¶ නිරුජ්ඣන්ති.
(2) දත්වා ¶ ¶ අවජානාති, සංවාසෙන අවජානාති, ආධෙය්යමුඛො හොති, ලොලො හොති, මන්දො මොමූහො හොති.
(3) පඤ්ච යොධාජීවූපමා පුග්ගලා.
(4) පඤ්ච පිණ්ඩපාතිකා.
(5) පඤ්ච ඛලුපච්ඡාභත්තිකා.
(6) පඤ්ච එකාසනිකා.
(7) පඤ්ච පංසුකූලිකා.
(8) පඤ්ච තෙචීවරිකා.
(9) පඤ්ච ආරඤ්ඤිකා.
(10) පඤ්ච රුක්ඛමූලිකා.
(11) පඤ්ච අබ්භොකාසිකා.
(12) පඤ්ච නෙසජ්ජිකා.
(13) පඤ්ච යථාසන්ථතිකා.
(14) පඤ්ච සොසානිකා.
පඤ්චකං.
6. ඡක්කඋද්දෙසො
12. ඡ ¶ පුග්ගලා –
(1) අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු සාමං සච්චානි අභිසම්බුජ්ඣති, තත්ථ ච සබ්බඤ්ඤුතං පාපුණාති බලෙසු [ඵලෙසු (පී.)] ච වසීභාවං. අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු ¶ සාමං සච්චානි අභිසම්බුජ්ඣති, න ච තත්ථ සබ්බඤ්ඤුතං පාපුණාති න ච බලෙසු වසීභාවං. අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු සාමං සච්චානි අනභිසම්බුජ්ඣති, දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොති සාවකපාරමිඤ්ච පාපුණාති. අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු සාමං සච්චානි අනභිසම්බුජ්ඣති ¶ , දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොති, න ච සාවකපාරමිං පාපුණාති. අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු සාමං සච්චානි අනභිසම්බුජ්ඣති, න ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොති, අනාගාමී හොති අනාගන්තා [අනාගන්ත්වා (ස්යා. ක.) අ. නි. 4.171] ඉත්ථත්තං. අත්ථෙකච්චො පුග්ගලො පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු සාමං සච්චානි අනභිසම්බුජ්ඣති, න ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොති, ආගාමී [සොතාපන්නසකදාගාමී (ස්යා. ක.)] හොති ආගන්තා ඉත්ථත්තං.
ඡක්කං.
7. සත්තකඋද්දෙසො
(1) සත්ත ¶ උදකූපමා පුග්ගලා. සකිං නිමුග්ගො නිමුග්ගොව හොති, උම්මුජ්ජිත්වා නිමුජ්ජති, උම්මුජ්ජිත්වා ඨිතො හොති, උම්මුජ්ජිත්වා විපස්සති විලොකෙති, උම්මුජ්ජිත්වා පතරති, උම්මුජ්ජිත්වා පටිගාධප්පත්තො හොති, උම්මුජ්ජිත්වා තිණ්ණො හොති පාරඞ්ගතො ථලෙ තිට්ඨති බ්රාහ්මණො.
(2) උභතොභාගවිමුත්තො ¶ , පඤ්ඤාවිමුත්තො, කායසක්ඛී, දිට්ඨිප්පත්තො, සද්ධාවිමුත්තො, ධම්මානුසාරී, සද්ධානුසාරී.
සත්තකං.
8. අට්ඨකඋද්දෙසො
14. අට්ඨ ¶ පුග්ගලා –
(1) චත්තාරො මග්ගසමඞ්ගිනො, චත්තාරො ඵලසමඞ්ගිනො පුග්ගලා.
අට්ඨකං.
9. නවකඋද්දෙසො
15. නව ¶ පුග්ගලා –
(1) සම්මාසම්බුද්ධො, පච්චෙකසම්බුද්ධො, උභතොභාගවිමුත්තො, පඤ්ඤාවිමුත්තො, කායසක්ඛී, දිට්ඨිප්පත්තො, සද්ධාවිමුත්තො, ධම්මානුසාරී, සද්ධානුසාරී.
නවකං.
10. දසකඋද්දෙසො
(1) පඤ්චන්නං ඉධ නිට්ඨා, පඤ්චන්නං ඉධ විහාය නිට්ඨා.
දසකං.
පුග්ගලපඤ්ඤත්තිමාතිකා නිට්ඨිතා.