📜

11. එකාදසමො පරිච්ඡෙදො

නිබ්බානනිද්දෙසො

768.

රූපානන්තරමුද්දිට්ඨං , නිබ්බානං යං පනාදිතො;

තස්සිදානි අනුප්පත්තො, විභාවනනයක්කමො.

769.

තස්මාහං තස්ස දස්සෙතුං, දුක්කරස්ස යථාබලං;

දුබ්බොධස්ස පවක්ඛාමි, විභාවනමිතො පරං.

තත්ථ නිබ්බානන්ති භවාභවං විනනතො වානං වුච්චති තණ්හා, වානතො නික්ඛන්තත්තා නිබ්බානන්ති ච පවුච්චති අමතං අසඞ්ඛතං පරමං සුඛං. වුත්තං හෙතං ‘‘යො සො සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’’න්ති.

770.

යස්ස චාධිගමා සබ්බ-කිලෙසානං ඛයො භවෙ;

නිබ්බානමිති නිද්දිට්ඨං, නිබ්බානකුසලෙන තං.

එතං ච නිබ්බානං නාම තයිදං සන්තිලක්ඛණං, අච්චුතිරසං, අස්සාසකරණරසං වා, අනිමිත්තපච්චුපට්ඨානං, නිස්සරණපච්චුපට්ඨානං වාති වෙදිතබ්බං.

එත්ථාහ – න පරමත්ථතො නිබ්බානං නාම එකො සභාවො අත්ථි, තිත්ථියානං අත්තා විය, සසවිසාණං විය ච අනුපලබ්භනීයතොති? න, පඤ්ඤාචක්ඛුනා උපපරික්ඛියමානානං හිතගවෙසීනං යථානුරූපාය පටිපත්තියා උපලබ්භනීයතො. යං හි පුථුජ්ජනා නොපලබ්භන්ති, තං ‘‘නත්ථී’’ති න වත්තබ්බං. අථායස්මතා සාරිපුත්තත්ථෙරෙන ධම්මසෙනාපතිනා ‘‘කතමං නු ඛො, ආවුසො, නිබ්බාන’’න්ති නිබ්බානං පුට්ඨෙන ‘‘යො ඛො, ආවුසො, රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයො’’ති රාගාදීනං ඛයොව දස්සිතො, තස්මා රාගාදීනං ඛයමත්තමෙව නිබ්බානන්ති චෙ? තං න. කස්මා? අරහත්තස්සාපි රාගාදීනං ඛයමත්තපසඞ්ගදොසාපත්තිතො. කථං? නිබ්බානං පුච්ඡානන්තරමෙව ‘‘කතමං නු ඛො, ආවුසො, අරහත්ත’’න්ති පුට්ඨෙන ‘‘යො ඛො, ආවුසො, රාගක්ඛයො දොසක්ඛයො මොහක්ඛයො’’ති රාගාදීනං ඛයොව වුත්තො, තස්මා තව මතෙන අරහත්තඵලස්සාපි රාගාදීනං ඛයමත්තතා භවෙය්ය, න චෙතං යුත්තං අනුත්තරස්ස ලොකුත්තරඵලචිත්තස්ස රාගානං ඛයමත්තතාපජ්ජනං, තස්මා මා එවං බ්යඤ්ජනච්ඡායාය වදෙසි, උභින්නං පන සුත්තානං අත්ථො උපපරික්ඛිතබ්බො.

යස්ස පන ධම්මස්සාධිගමෙන රාගාදීනං ඛයො හොති, සො ධම්මො රාගාදීනං ඛයස්ස උපනිස්සයත්තා අක්ඛයොපි සමානො ‘‘රාගාදීනං ඛයො නිබ්බාන’’න්ති ඛයොපචාරෙන වුත්තො, ‘‘තිපුසං ජරො ගුළො සෙම්හො’’තිආදීසු විය ඵලූපචාරෙන වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. අරහත්තං පන ඛයන්තෙ උප්පන්නත්තා ‘‘ඛයො’’ති වුත්තං. යදි රාගාදීනං ඛයමත්තං නිබ්බානං භවෙය්ය, සබ්බෙ බාලපුථුජ්ජනාපි සමධිගතනිබ්බානා සච්ඡිකතනිරොධා භවෙය්යුං. කිඤ්ච භිය්යො – නිබ්බානස්ස බහුත්තාදිදොසාපත්තිතො ච. එවඤ්හි සති රාගාදික්ඛයානං බහුභාවතො නිබ්බානස්සාපි බහුභාවො භවෙය්ය, සඞ්ඛතලක්ඛණඤ්ච නිබ්බානං භවෙය්ය, සඞ්ඛතලක්ඛණත්තා සඞ්ඛතපරියාපන්නඤ්ච, සඞ්ඛතපරියාපන්නත්තා අනිච්චං දුක්ඛං නිබ්බානං භවෙය්යාති.

කිඤ්ච භිය්යො – යදි ඛයො නිබ්බානං භවෙය්ය, ගොත්රභුවොදානමග්ගඵලචිත්තානං කිං නු ආරම්මණං වදෙසි, වද භද්රමුඛාති? රාගාදීනං ඛයමෙව වදාමීති. කිං පන රාගාදයො ගොත්රභුආදීනං ඛණෙ ඛීයන්ති, උදාහු ඛීයිස්සන්ති, අථ ඛීණාති? කිං පනෙත්ථ ‘‘ඛීණෙස්වෙව ඛයං වදාමී’’ති. සුට්ඨු උපධාරෙත්වා වද භද්රමුඛාති, යදි ඛීණෙස්වෙව ඛයං වදෙසි, න ගොත්රභුචිත්තාදීනං නිබ්බානාරම්මණතා සිජ්ඣතීති. කිං කාරණං? ගොත්රභුක්ඛණෙ රාගාදයො ඛීයිස්සන්ති, තථා වොදානක්ඛණෙ, මග්ගක්ඛණෙ පන ඛීයන්ති, න ඛීණා, ඵලක්ඛණෙ ඛීණා. එවං සන්තෙ භවතො මතෙන ඵලමෙව ඛයාරම්මණං, න ඉතරෙ, ඉතරෙසං පන කිමාරම්මණං වදෙසීති ? අද්ධා සො ආරම්මණං අපස්සන්තො නිරුත්තරො භවිස්සති. අපිච කිලෙසක්ඛයො නාම සප්පුරිසෙහි කරීයති, යථානුරූපාය පටිපත්තියා උප්පාදීයතීති අත්ථො. නිබ්බානං පන න කෙනචි කරීයති න උප්පාදීයති, තස්මා නිබ්බානමමතමසඞ්ඛතං. තමකතං ජානාතීති අරියසාවකො ‘‘අකතඤ්ඤූ’’ති පවුච්චති. වුත්තඤ්චෙතං –

771.

‘‘අසද්ධො අකතඤ්ඤූ ච,

සන්ධිච්ඡෙදො ච යො නරො;

හතාවකාසො වන්තාසො,

ස වෙ උත්තමපොරිසො’’ති.

අපිච ‘‘නිස්සරණ’’න්ති භගවතා වුත්තත්තා ච. ‘‘නිස්සරණ’’න්ති හි නිබ්බානස්සෙතං නාමං. යථාහ ‘‘තයො ඛොමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා දුප්පටිවිජ්ඣා. කතමෙ තයො ධම්මා දුප්පටිවිජ්ඣා? තිස්සො නිස්සරණධාතුයො. කාමානමෙතං නිස්සරණං, යදිදං නෙක්ඛම්මං. රූපානමෙතං නිස්සරණං, යදිදං අරූපං. යං ඛො පන කිඤ්චි භූතං සඞ්ඛතං පටිච්චසමුප්පන්නං, නිරොධො තස්ස නිස්සරණ’’න්ති හි වුත්තං. එවං වුත්තස්ස තස්ස නිබ්බානස්ස අභාවපත්තිදොසතො පඨමජ්ඣානාකාසානඤ්චායතනානම්පි අභාවො භවෙය්ය, තස්මා අයුත්තං අක්ඛයස්ස නිබ්බානස්ස ඛයදොසාපජ්ජනන්ති, න තු ඛයො නිබ්බානං.

‘‘අත්ථි නිස්සරණං ලොකෙ, පඤ්ඤාය මෙ සුඵුසිත’’න්ති ච ‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, අජාතං අභූතං අකතං අසඞ්ඛත’’න්ති ච ධම්මසාමිනා තථාගතෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන අනෙකෙසු සුත්තන්තෙසු පරමත්ථවසෙන වුත්තත්තා ‘‘අත්ථි නිබ්බානං නාම එකො ධම්මො’’ති නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං. අපිච පරිත්තත්තිකෙ ‘‘කතමෙ ධම්මා අප්පමාණා’’ති පදමුද්ධරිත්වා – ‘‘චත්තාරො මග්ගා අපරියාපන්නා චත්තාරි ච සාමඤ්ඤඵලානි නිබ්බානඤ්ච, ඉමෙ ධම්මා අප්පමාණා’’ති වුත්තත්තා රාගාදීනං ඛයස්ස අප්පමාණත්තං කථං යුජ්ජති, තස්මා පරමත්ථතො අත්ථියෙව නිබ්බානං නාම එකො සභාවොති. තං පන පකතිවාදීනං පකති විය, තිත්ථියානං අත්තා විය ච සසවිසාණං විය ච නාවිජ්ජමානං.

අථ පඤ්ඤත්තිමත්තං නිබ්බානන්ති චෙ, තම්පි අයුත්තං. කස්මා? නිබ්බානාරම්මණානං චිත්තචෙතසිකානං නවත්තබ්බාරම්මණත්තා. කථං? පරිත්තාරම්මණත්තිකෙ ච පන ‘‘කතමෙ ධම්මා අප්පමාණාරම්මණා’’ති පදමුද්ධරිත්වා ‘‘චත්තාරො මග්ගා අපරියාපන්නා චත්තාරි ච සාමඤ්ඤඵලානි , ඉමෙ ධම්මා අප්පමාණාරම්මණා’’ති හි වුත්තං. යදි පනෙතෙසං පඤ්ඤත්තිආරම්මණං සියා, අප්පමාණාරම්මණතා න යුජ්ජෙය්ය, නවත්තබ්බාරම්මණපක්ඛං භජෙය්යුං. ‘‘නවත්තබ්බාරම්මණා පන රූපාවචරත්තිකචතුක්කජ්ඣානා කුසලතො ච විපාකතො ච කිරියතො ච, චතුත්ථස්ස ඣානස්ස විපාකො, ආකාසානඤ්චායතනං ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං කුසලතො ච විපාකතො ච කිරියතො ච, ඉමෙ ධම්මා නවත්තබ්බාරම්මණා’’ති හි වුත්තං, තස්මා න පඤ්ඤත්තිමත්තං නිබ්බානං. යස්මා ච පණ්ණත්තිභාවො නිබ්බානස්ස න යුජ්ජති, තස්මා මග්ගඵලානං ආරම්මණපච්චයභූතං උප්පාදාදීනමභාවතො නිච්චං, රූපසභාවාභාවතො අරූපං, පපඤ්චාභාවතො නිප්පපඤ්චං නිබ්බානං නාම අත්ථීති උපගන්තබ්බන්ති.

772.

අච්චන්තමනන්තං සන්තං, අමතං අපලොකිතං;

පණීතං සරණං ඛෙමං, තාණං ලෙණං පරායණං.

773.

සිවඤ්ච නිපුණං සච්චං, දුක්ඛක්ඛයමනාසවං;

සුදුද්දසං පරං පාරං, නිබ්බානමනිදස්සනං.

774.

තණ්හාක්ඛයං ධුවං දීපං, අබ්යාපජ්ඣමනීතිකං;

අනාලයමරූපඤ්ච, පදමච්චුතමක්ඛරං.

775.

විරාගඤ්ච නිරොධඤ්ච, විමුත්ති මොක්ඛමෙව ච;

ඉමෙහි පන නාමෙහි, නිබ්බානං තු කථීයති.

776.

එවඤ්ච පන විඤ්ඤාය, නිබ්බානම්පි ච අච්චුතං;

තස්ස චාධිගමූපායො, කත්තබ්බො විඤ්ඤුනා සදා.

777.

සද්ධාබුද්ධිකරං තථාගතමතෙ සම්මොහවිද්ධංසනං,

පඤ්ඤාසම්භවසම්පසාදනකරං ජානාති යො චෙ ඉමං;

අත්ථබ්යඤ්ජනසාලිනං සුමධුරං සාරඤ්ඤුවිම්හාපනං,

ගම්භීරෙ නිපුණාභිධම්මපිටකෙ සො යාභිනිට්ඨං පදං.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ නිබ්බානනිද්දෙසො නාම

එකාදසමො පරිච්ඡෙදො.