📜

12. ද්වාදසමො පරිච්ඡෙදො

පඤ්ඤත්තිනිද්දෙසො

එත්ථාහ – ‘‘කිං එත්තකමෙව ඤෙය්යං, උදාහු අඤ්ඤම්පි අත්ථී’’ති? අත්ථි පඤ්ඤත්ති නාමාති. සා පනෙසා පඤ්ඤපෙතබ්බතො, පඤ්ඤාපනතො ච ‘‘පඤ්ඤත්තී’’ති වුච්චති. තෙනෙවාහ – ‘‘යා තෙසං තෙසං ධම්මානං සඞ්ඛා සමඤ්ඤා පඤ්ඤත්ති වොහාරො නාමං නාමකම්මං නාමධෙය්යං නිරුත්ති බ්යඤ්ජනං අභිලාපො’’ති. තත්ථ සඞ්ඛායතීති සඞ්ඛා, කථීයතීති අත්ථො. කින්ති කථීයති? ‘‘අහ’’න්ති ‘‘මම’’න්ති ‘‘පරො’’ති ‘‘පරස්සා’’ති ‘‘මඤ්චො’’ති ‘‘පීඨ’’න්ති අනෙකෙහි ආකාරෙහි කථීයතීති සඞ්ඛා. සමඤ්ඤායතීති සමඤ්ඤා. පඤ්ඤාපීයතීති පඤ්ඤත්ති. වොහරීයතීති වොහාරො. කින්ති වොහරීයති? ‘‘අහ’’න්ති ‘‘මම’’න්ති ‘‘පරො’’ති ‘‘පරස්සා’’ති ‘‘මඤ්චො’’ති ‘‘පීඨ’’න්ති. එවං තාව පඤ්ඤපෙතබ්බතො පඤ්ඤත්තීති වුත්තා. ‘‘අහ’’න්ති හි රූපාදයො ධම්මෙ උපාදාය පටිච්ච කාරණං කත්වා යථා තෙ රූපාදයො ධම්මා උප්පාදවයවන්තො, න එවංවිධා, කෙවලං ලොකසඞ්කෙතෙන සිද්ධා යා අයං ‘‘අහ’’න්ති කථීයති චෙව පඤ්ඤාපීයති ච, එසා පඤ්ඤත්තීති අත්ථො.

ඉදානි පඤ්ඤාපනතො පඤ්ඤත්තිං පකාසෙතුං ‘‘නාමං නාමකම්ම’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ නාමන්ති තං තං ධම්මං ‘‘එස ඉත්ථන්නාමො නාමා’’ති පඤ්ඤපෙති, තස්මා තං පඤ්ඤත්තීති පවුච්චති. නාමකම්මන්තිආදීනි තස්සා එව වෙවචනානි. අයං පඤ්ඤාපනතො පඤ්ඤත්ති නාම.

සා පනෙසා තජ්ජාපඤ්ඤත්ති උපාදාපඤ්ඤත්ති උපනිධාපඤ්ඤත්තීති තිවිධා හොති. තත්ථ තජ්ජාපඤ්ඤත්ති නාම චක්ඛුසොතරූපසද්දපථවීතෙජොවායොතිආදිනයප්පවත්තා. උපාදාපඤ්ඤත්ති පන සමූහාසමූහවසෙන දුවිධා හොති. තත්ථ සමූහපඤ්ඤත්ති නාම රූපාරූපධම්මෙසු එකස්ස වා බහූනං වා නාමං ගහෙත්වා සමූහමෙවොපාදාය වුච්චති. කථං? අච්ඡතරච්ඡඝටපටාදිප්පභෙදා. අයං සමූහපඤ්ඤත්ති නාම. අසමූහපඤ්ඤත්ති පන දිසාකාසකාලනිමිත්තාභාවනිරොධාදිභෙදා.

යදා පන සා විජ්ජමානං පරමත්ථං ජොතයති, තදා ‘‘විජ්ජමානපඤ්ඤත්තී’’ති පවුච්චති. යදා අවිජ්ජමානං සමූහාසමූහභෙදං නාමමත්තං ජොතයති, තදා ‘‘අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්තී’’ති පවුච්චති . දුවිධාපි පනෙසා සොතද්වාරජවනානන්තරං ගහිතපුබ්බසඞ්කෙතමනොද්වාරජවනවිඤ්ඤාණෙන විඤ්ඤායති. යාය ගහිතපුබ්බසඞ්කෙතෙන මනොද්වාරජවනවිඤ්ඤාණෙන පඤ්ඤාපීයති. යං සන්ධාය ‘‘විජ්ජමානපඤ්ඤත්ති, අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්ති, විජ්ජමානෙන අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්ති, අවිජ්ජමානෙන විජ්ජමානපඤ්ඤත්ති, විජ්ජමානෙන විජ්ජමානපඤ්ඤත්ති, අවිජ්ජමානෙන අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්තී’’ති ඡක්කනයො වුත්තො. තත්ථ පරමත්ථතො විජ්ජමානානං රූපාදීනං පඤ්ඤාපනා විජ්ජමානපඤ්ඤත්ති. තථා අවිජ්ජමානානමිත්ථිපුරිසාදීනං පඤ්ඤාපනා අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්ති. ඨපෙත්වා පන වචනත්ථං කෙනචි ආකාරෙන අනුපලබ්භමානානං පඤ්චමසච්චාදීනං, තිත්ථියපරිකප්පිතානං වා පකතිපුරිසාදීනං පඤ්ඤාපනාපි අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්තියෙව. ‘‘තෙවිජ්ජො, ඡළභිඤ්ඤො’’ති එවමාදිනයප්පවත්තා විජ්ජමානෙන අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්ති. ‘‘ඉත්ථිසද්දො, පුරිසසද්දො’’ති එවමාදිකා අවිජ්ජමානෙන විජ්ජමානපඤ්ඤත්ති. ‘‘චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණ’’න්ති එවමාදිකා විජ්ජමානෙන විජ්ජමානපඤ්ඤත්ති. ‘‘ඛත්තියකුමාරො, බ්රාහ්මණකුමාරො, භික්ඛුකුමාරො’’ති එවමාදිකා අවිජ්ජමානෙන අවිජ්ජමානපඤ්ඤත්තීති එවං වුත්තා ඡ පඤ්ඤත්තියොපි එත්ථෙව සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති. අයං උපාදාපඤ්ඤත්ති නාම.

උපනිධාපඤ්ඤත්තිපි එතිස්සා එව පභෙදා, සා පන ‘‘දීඝං උපනිධාය රස්සො, රස්සං උපනිධාය දීඝො’’තිආදිනයප්පවත්තා ‘‘කපණං මානුසකං රජ්ජං දිබ්බසුඛං උපනිධායා’’ති එවමාදිකා ච, තස්මා පඤ්ඤපෙතබ්බතො ච පඤ්ඤාපනතො ච පඤ්ඤත්තීති වෙදිතබ්බා. සමඤ්ඤා සමත්තා.

778.

පරමත්ථතො ච පඤ්ඤත්ති, තතියා කොටි න විජ්ජති;

ද්වීසු ඨානෙසු කුසලො, පරවාදෙසු න කම්පති.

ඉති අභිධම්මාවතාරෙ පඤ්ඤත්තිනිද්දෙසො නාම

ද්වාදසමො පරිච්ඡෙදො.