📜
15. පන්නරසමො පරිච්ඡෙදො
අරූපාවචරසමාධිභාවනානිද්දෙසො
රූපාරූපමතීතෙන ¶ ¶ , රූපාරූපාදිවෙදිනා;
යානි චාරූපපුඤ්ඤානි, සරූපෙනීරිතානි තු.
තෙසං දානි පවක්ඛාමි, භාවනානයමුත්තමං;
යොගාවචරභික්ඛූනං, හිතත්ථාය සමාසතො.
‘‘රූපෙ ඛො විජ්ජමානස්මිං, දණ්ඩාදානාදයො සියුං;
අනෙකාපි පනාබාධා, චක්ඛුරොගාදයො’’ඉති.
රූපෙ ආදීනවං දිස්වා, රූපෙ නිබ්බින්දමානසො;
තස්සාතික්කමනත්ථාය, අරූපං පටිපජ්ජති.
තම්හා ¶ කසිණරූපාපි, සො නිබ්බිජ්ජ විසාරදො;
අපක්කමිතුකාමො ච, සූකරාභිහතොව සා.
චතුත්ථෙ පන ඣානස්මිං, හුත්වා චිණ්ණවසී වසී;
චතුත්ථජ්ඣානතො ධීමා, වුට්ඨාය විධිනා පුන.
කරොති පනිදං චිත්තං, රූපමාරම්මණං යතො;
ආසන්නසොමනස්සඤ්ච, ථූලසන්තවිමොක්ඛතො.
ඉති ආදීනවං දිස්වා, චතුත්ථෙ තත්ථ සබ්බසො;
නිකන්තිං පරියාදාය, පඨමාරුප්පඤ්ච සන්තතො.
චක්කවාළපරියන්තං, යත්තකං වා පනිච්ඡති;
තත්තකං පත්ථරිත්වාන, ඵුට්ඨොකාසඤ්ච තෙන තං.
ආකාසො ¶ ඉති වානන්තො,
ආකාසො ඉති වා පුන;
මනසා හි කරොන්තොව,
උග්ඝාටෙති පවුච්චති.
උග්ඝාටෙන්තො හි කසිණං, න සංවෙල්ලෙති තං පන;
න චුද්ධරති සො යොගී, පූවං විය කපාලතො.
කෙවලං පන තං නෙව, ආවජ්ජති න පෙක්ඛති;
නාවජ්ජන්තො නපෙක්ඛන්තො, උග්ඝාටෙති හි නාමසො.
කසිණුග්ඝාටිමාකාසං ¶ , නිමිත්තං පන තංව සො;
ආකාසො ඉති චිත්තෙන, ආවජ්ජති පුනප්පුනං.
ආවජ්ජතො හි තස්සෙවං,
කරොතො තක්කාහතම්පි ච;
පඤ්ච නීවරණා තස්ස,
වික්ඛම්භන්ති හි සබ්බසො.
ආසෙවති ¶ ච භාවෙති, තං නිමිත්තං පුනප්පුනං;
කරොතො පන තස්සෙව, සන්තචිත්තස්ස යොගිනො.
තත්රාකාසෙ පනාප්පෙති, පඨමාරුප්පමානසං;
ඉධාපි පුරිමෙ භාගෙ, තීණි චත්තාරි වා පන.
ජවනානි උපෙක්ඛාය, සම්පයුත්තානි හොන්ති හි;
චතුත්ථං පඤ්චමං වාපි, හොති ආරුප්පමානසං.
පුන භාවෙතුකාමෙන, දුතියාරුප්පමානසං;
සුචිණ්ණවසිනා හුත්වා, පඨමාරුප්පමානසෙ.
ආසන්නරූපාවචර-ජ්ඣානපච්චත්ථිකන්ති ච;
දුතියාරුප්පචිත්තංව, න ච සන්තමිදන්ති ච.
එවමාදීනවං ¶ දිස්වා, පඨමාරුප්පමානසෙ;
නිකන්තිං පරියාදාය, දුතියං සන්තතො පන.
තමාකාසං ඵරිත්වාන, පවත්තමානසං පන;
තඤ්ච විඤ්ඤාණමිච්චෙවං, කත්තබ්බං මනසා බහුං.
ආවජ්ජනඤ්ච කත්තබ්බං, තථා තක්කාහතම්පි ච;
‘‘අනන්ත’’න්ති ‘‘අනන්ත’’න්ති, කාතබ්බං මනසා නිධ.
තස්මිං පන නිමිත්තස්මිං, විචාරෙන්තස්ස මානසං;
උපචාරෙන තං චිත්තං, සමාධියති යොගිනො.
ආසෙවති ච භාවෙති, තං නිමිත්තං පුනප්පුනං;
තස්ස චෙවං කරොන්තස්ස, සතිසම්පන්නචෙතසො.
ආකාසං ඵුසවිඤ්ඤාණෙ, දුතියාරුප්පමානසං;
අප්පෙති අප්පනා යස්මිං, නයො වුත්තනයොව සො.
ආකාසොයමනන්තොති, එවමාකාසමෙව තං;
ඵරිත්වා පවත්තවිඤ්ඤාණං, ‘‘විඤ්ඤාණඤ්ච’’න්ති වුච්චති.
මනක්කාරවසෙනාපි, අනන්තං පරිදීපිතං;
‘‘විඤ්ඤාණානන්ත’’මිච්චෙව, වත්තබ්බං පනිදං සියා.
අථ ¶ භාවෙතුකාමෙන, තතියාරුප්පමානසං;
සුචිණ්ණවසිනා හුත්වා, දුතියාරුප්පමානසෙ.
ආසන්නපඨමාරුප්ප-චිත්තපච්චත්ථිකන්ති ච;
තතියාරුප්පචිත්තංව, න ච සන්තමිදන්ති ච.
එවමාදීනවං දිස්වා, දුතියාරුප්පමානසෙ;
නිකන්තිං පරියාදාය, තතියං සන්තතො පන.
එවං මනසි කත්වාන, කාතබ්බො මනසා පුන;
පඨමාරුප්පවිඤ්ඤාණා-භාවො තස්සෙව සුඤ්ඤතො.
තං ¶ ¶ පනාකාසවිඤ්ඤාණං, අකත්වා මනසා පුන;
‘‘නත්ථි නත්ථී’’ති වාතෙන, ‘‘සුඤ්ඤං සුඤ්ඤ’’න්ති වා තතො.
ආවජ්ජිතබ්බමෙවඤ්හි, කත්තබ්බං මනසාපි ච;
තක්කාහතඤ්ච කාතබ්බං, පුනප්පුනංව ධීමතා.
තස්මිං නිමිත්තෙ තස්සෙවං, විචාරෙන්තස්ස මානසං;
සති තිට්ඨති භිය්යොපි, සමාධියති මානසං.
ආසෙවති ච භාවෙති, තං නිමිත්තං පුනප්පුනං;
තස්ස චෙවං කරොන්තස්ස, සතිසම්පන්නචෙතසො.
කසිණුග්ඝාටිමාකාසං, ඵරිත්වාන සමන්තතො;
විඤ්ඤාණස්ස පවත්තස්ස, නත්ථිභාවෙ අභාවකෙ.
තතියාරුප්පවිඤ්ඤාණං,
තං පනාප්පෙති යොගිනො;
අප්පනාය නයොපෙත්ථ,
හොති වුත්තනයොව සො.
ආකාසගතවිඤ්ඤාණං, දුතියාරුප්පචක්ඛුනා;
පස්සන්තො විහරිත්වාන, ‘‘නත්ථි නත්ථී’’තිආදිනා.
පරිකම්මමනක්කාරෙ ¶ , තස්මිං අන්තරහිතෙ පන;
තස්සාපගමමත්තංව, පස්සන්තො වසතී ච සො.
සන්නිපාතං යථා කොචි, දිස්වා සඞ්ඝස්ස කත්ථචි;
ගතෙ සඞ්ඝෙ තු තං ඨානං, සුඤ්ඤමෙවානුපස්සති.
පුන භාවෙතුකාමෙන, චතුත්ථාරුප්පමානසං;
සුචිණ්ණවසිනා හුත්වා, තතියාරුප්පමානසෙ.
ආසන්නදුතියාරුප්ප-චිත්තපච්චත්ථිකන්ති ච;
චතුත්ථාරුප්පචිත්තංව, න ච සන්තමිදන්ති ච.
එවමාදීනවං ¶ දිස්වා, තතියාරුප්පමානසෙ;
නිකන්තිං පරියාදාය, චතුත්ථං සන්තතො පන.
එවං මනසි කත්වාන, පුන තත්ථෙව ධීමතා;
අභාවාරම්මණං කත්වා, සම්පවත්තමිදං මනො.
‘‘සන්තං සන්තමිදං චිත්ත’’-මිච්චෙවං තං පුනප්පුනං;
හොති ආවජ්ජිතබ්බඤ්ච, කාතබ්බං මනසාපි ච.
තස්මිං නිමිත්තෙ තස්සෙවං, විචාරෙන්තස්ස මානසං;
සති තිට්ඨති භිය්යොපි, සමාධියති මානසං.
ආසෙවති ච භාවෙති, තං නිමිත්තං පුනප්පුනං;
තස්ස චෙවං කරොන්තස්ස, සතිසම්පන්නචෙතසො.
තතියාරුප්පසඞ්ඛාත-ඛන්ධෙසු ච චතූසුපි;
චතුත්ථාරුප්පවිඤ්ඤාණං, තං පනාප්පෙති යොගිනො.
අප්පනාය ¶ නයොපෙත්ථ, හෙට්ඨා වුත්තනයූපමො;
අපිචෙත්ථ විසෙසොයං, වෙදිතබ්බො විභාවිනා.
‘‘අහො සන්තා වතාය’’න්ති, සමාපත්ති පදිස්සති;
යා පනාභාවමත්තම්පි, කත්වා ඨස්සති ගොචරං.
සන්තාරම්මණතායෙව, ‘‘සන්තාය’’න්ති විපස්සති;
සන්තතො චෙ මනක්කාරො, කථඤ්ච සමතික්කමො.
අනාපජ්ජිතුකාමත්තා ¶ , හොතෙව සමතික්කමො;
‘‘සමාපජ්ජාමහමෙත’’-මිච්චාභොගො න විජ්ජති.
සන්තතො තං කරොන්තො හි, මනසා සුඛුමං පරං;
අසඤ්ඤං පන දුබ්බල්යං, පාපුණාති මහග්ගතං.
නෙවසඤ්ඤී ච නාසඤ්ඤී,
යාය සඤ්ඤාය හොති සො;
න ¶ කෙවලං තු සඤ්ඤාව,
එදිසී අථ ඛො පන.
එවමෙව භවන්තෙත්ථ, සුඛුමා වෙදනාදයො;
පත්තමක්ඛනතෙලෙන, මග්ගස්මිං උදකෙන ච.
සාවෙතබ්බො අයං අත්ථො, චතුත්ථාරුප්පබොධනෙ;
පටුසඤ්ඤාය කිච්චස්ස, නෙවක්කරණතො අයං.
‘‘නෙවසඤ්ඤා’’ති නිද්දිට්ඨා, චතුත්ථාරුප්පසම්භවා;
පටුසඤ්ඤාය කිච්චං සා, කාතුං සක්කොති නෙව ච.
යථා දහනකිච්චං තු, තෙජොධාතු සුඛොදකෙ;
සා සඞ්ඛාරාවසෙසත්තා, සුඛුමත්තෙන විජ්ජති;
තස්මා පන ච සා සඤ්ඤා, ‘‘නාසඤ්ඤා’’ති පවුච්චති.
එතා හි රූපමාකාසං,
විඤ්ඤාණං තදභාවකං;
අතික්කමිත්වා කමතො,
චතස්සො හොන්ති ආහ ච.
‘‘ආරම්මණාතික්කමතො, චතස්සොපි භවන්තිමා;
අඞ්ගාතික්කමමෙතාසං, න ඉච්ඡන්ති විභාවිනො.
සුපණීතතරා ¶ හොන්ති,
පච්ඡිමා පච්ඡිමා ඉධ;
උපමා තත්ථ විඤ්ඤෙය්යා,
පාසාදතලසාටිකා’’ති.
සඞ්ඛෙපෙන මයාරුප්ප-සමාපත්තිනයො අයං;
දස්සිතො දස්සිතො සුද්ධ-දස්සිනා පියදස්සිනා.
රූපාරූපජ්ඣානසමාපත්තිවිධානං ¶ ,
ජානාතිමං සාරතරං යො පන භික්ඛු;
රූපාරූපජ්ඣානසමාපත්තීසු දක්ඛො,
රූපාරූපං යාති භවං සො අභිභුය්ය.
ඉති අභිධම්මාවතාරෙ අරූපාවචරසමාධිභාවනානිද්දෙසො නාම
පන්නරසමො පරිච්ඡෙදො.