📜
18. අට්ඨාරසමො පරිච්ඡෙදො
දිට්ඨිවිසුද්ධිනිද්දෙසො
සමාධිං ¶ ¶ පන සාභිඤ්ඤං, භාවෙත්වා තදනන්තරං;
භාවෙතබ්බා යතො පඤ්ඤා, භික්ඛුනා තෙන ධීමතා.
තතොහං ¶ දානි වක්ඛාමි, පඤ්ඤාභාවනමුත්තමං;
සමාසෙනෙව භික්ඛූනං, පරං පීතිසුඛාවහං.
කා පඤ්ඤා පන කො චත්ථො,
කිමස්සා ලක්ඛණාදිකං;
කතිධා සා කථං තෙන,
භාවෙතබ්බාති වුච්චතෙ. –
පඤ්ඤා විපස්සනාපඤ්ඤා, පුඤ්ඤචිත්තසමායුතා;
පජානාතීති පඤ්ඤා සා, ජානනා වා පකාරතො.
සඤ්ඤාවිඤ්ඤාණපඤ්ඤානං, කො විසෙසො කිමන්තරං;
සඤ්ඤාවිඤ්ඤාණපඤ්ඤානං, ජානනත්තෙ සමෙපි ච.
යා සඤ්ජානනමත්තංව, සඤ්ඤා නීලාදිතො පන;
ලක්ඛණප්පටිවෙධං තු, කාතුං සක්කොති නෙව සා.
විඤ්ඤාණං පන ජානාති, නීලපීතාදිගොචරං;
සක්කොතිපි අනිච්චාදිලක්ඛණං පටිවිජ්ඣිතුං.
උස්සක්කිත්වා න සක්කොති, මග්ගං පාපෙතුමෙව තං;
පඤ්ඤා වුත්තනයං කාතුං, සක්කොති තිවිධම්පි තං.
ඉමෙසං පන තිණ්ණම්පි, විසෙසො සමුදීරිතො;
සබ්බෙසං පන ධම්මානං, සභාවපටිවෙධනං.
ලක්ඛණං පන පඤ්ඤාය, ලක්ඛණඤ්ඤූහි දීපිතං;
සම්මොහනන්ධකාරස්ස, විද්ධංසනරසා මතා.
අසම්මොහපච්චුපට්ඨානා ¶ , සමාධාසන්නකාරණා;
එවමෙත්ථ ච විඤ්ඤෙය්යා, පඤ්ඤාය ලක්ඛණාදිකා.
කතිධාති ¶ එත්ථ –
ලක්ඛණෙනෙකධා වුත්තා,
ලොකිකාලොකිකා ද්විධා;
ලොකියෙනෙත්ථ මග්ගෙන,
යුත්තා සා ලොකිකා සියා.
ලොකුත්තරෙන ¶ මග්ගෙන, යුත්තා ලොකුත්තරා මතා;
තිවිධාපි සියා පඤ්ඤා, චින්තාසුතමයාදිතො.
තත්ථත්තනොව චින්තාය, නිප්ඵන්නත්තාති තස්ස සා;
හොති චින්තාමයා පඤ්ඤා, භූරිපඤ්ඤෙන දෙසිතා.
පරතො පන සුත්වාන, ලද්ධා පඤ්ඤා අයං ඉධ;
සුතෙනෙව ච නිප්ඵන්නා, පඤ්ඤා සුතමයා මතා.
යථා වාපි තථා චෙත්ථ, භාවනාය වසෙන තු;
නිප්ඵන්නා අප්පනාපත්තා, පඤ්ඤා සා භාවනාමයා.
පටිසම්භිදාචතුක්කස්ස, වසෙන චතුධා සියා;
අත්ථධම්මනිරුත්තීසු, ඤාණං ඤාණෙසු තීසුපි.
යං කිඤ්චි පච්චයුප්පන්නං, විපාකා ච ක්රියා තථා;
නිබ්බානං භාසිතත්ථො ච, පඤ්චෙතෙ අත්ථසඤ්ඤිතා.
ඵලනිබ්බත්තකො හෙතු, අරියමග්ගො ච භාසිතං;
කුසලාකුසලඤ්චෙති, පඤ්චෙතෙ ධම්මසඤ්ඤිතා.
තස්මිං අත්ථෙ ච ධම්මෙ ච, යා සභාවනිරුත්ති තු;
නිරුත්තීති ච නිද්දිට්ඨා, නිරුත්තිකුසලෙන සා.
ඤාණං ආරම්මණං කත්වා, තිවිධං පච්චවෙක්ඛතො;
තෙසු ඤාණෙසු යං ඤාණං, පටිභානන්ති තං මතං.
පරියත්තිපරිපුච්ඡාහි ¶ ¶ , සවනාධිගමෙහි ච;
පුබ්බයොගෙන ගච්ඡන්ති, පභෙදං පටිසම්භිදා.
කථං භාවෙතබ්බාති එත්ථ –
ඛන්ධාදීසු හි ධම්මෙසු, භූමිභූතෙසු යොගිනා;
උග්ගහාදිවසෙනෙත්ථ, කත්වා පරිචයං පන.
සීලං චිත්තවිසුද්ධිඤ්ච, සම්පාදෙත්වා තතො පරං;
දිට්ඨිසුද්ධාදයො පඤ්ච, සම්පාදෙන්තෙන සුද්ධියා.
තාය පඤ්ඤාය යුත්තෙන, භීතෙන ජනනාදිතො;
භාවෙතබ්බා භවාභාවං, පත්ථයන්තෙන භික්ඛුනා.
රූපඤ්ච වෙදනා සඤ්ඤා, සඞ්ඛාරා චෙව සබ්බසො;
විඤ්ඤාණඤ්චෙති පඤ්චෙතෙ, ඛන්ධා සම්බුද්ධදෙසිතා.
තත්ථ යං කිඤ්චි රූපං තං, අතීතානාගතාදිකං;
අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා, සුඛුමොළාරිකම්පි වා.
හීනං වාපි පණීතං වා, යං දූරෙ යඤ්ච සන්තිකෙ;
සබ්බං තමෙකතො කත්වා, රූපක්ඛන්ධොති වුච්චති.
ඉතරෙසුපි යං කිඤ්චි, තං වෙදයිතලක්ඛණං;
සබ්බං තමෙකතො කත්වා, වෙදනාක්ඛන්ධතා කතා.
චිත්තජං ¶ පන යං කිඤ්චි, තං සඤ්ජානනලක්ඛණං;
සබ්බං තමෙකතො කත්වා, සඤ්ඤාක්ඛන්ධොති වුච්චති.
යං කිඤ්චි චිත්තසම්භූතං, අභිසඞ්ඛාරලක්ඛණං;
සබ්බං තමෙකතො කත්වා, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධතා කතා.
තත්ථ චිත්තං තු යං කිඤ්චි, තං විජානනලක්ඛණං;
සබ්බං තමෙකතො කත්වා, විඤ්ඤාණක්ඛන්ධතා කතා.
චත්තාරො ¶ ච මහාභූතා, උපාදා චතුවීසති;
අට්ඨවීසතිධා චෙතං, රූපං රූපන්ති ගණ්හති.
එකාසීතියා ¶ චිත්තෙන, සංයුත්තා වෙදනාදයො;
වෙදනාසඤ්ඤාසඞ්ඛාර-විඤ්ඤාණක්ඛන්ධසඤ්ඤිතා.
චත්තාරොරූපිනො ඛන්ධෙ, නාමන්ති පරිගණ්හති;
රූපක්ඛන්ධො භවෙ රූපං, නාමක්ඛන්ධා අරූපිනො.
රුප්පනලක්ඛණං රූපං, නාමං නමනලක්ඛණං;
ඉති සඞ්ඛෙපතො නාම-රූපං සො පරිගණ්හති.
ඵාලෙන්තො විය තාලස්ස, කන්දං තු යමකං ද්විධා;
වවත්ථපෙති නාමඤ්ච, රූපඤ්චාති ද්විධා පන.
නාමතො රූපතො අඤ්ඤො,
සත්තො වා පුග්ගලොපි වා;
අත්තා වා කොචි නත්ථීති,
නිට්ඨං ගච්ඡති සබ්බදා.
එවං වවත්ථපෙත්වා සො, නාමරූපං සභාවතො;
සත්තසම්මොහඝාතත්ථං, බහුසුත්තවසෙනිධ.
නාමරූපමත්තඤ්ඤෙව, නත්ථි කොචිධ පුග්ගලො;
එවමෙත්ථ පණ්ඩිතො පොසො, වවත්ථපෙති තං පන.
වුත්තං හෙතං –
‘‘යථාපි අඞ්ගසම්භාරා,
හොති සද්දො රථො ඉති;
එවං ඛන්ධෙසු සන්තෙසු,
හොති සත්තොති සම්මුතී’’ති.
යථාපි ¶ දාරුයන්තම්පි, නිජ්ජීවඤ්ච නිරීහකං;
දාරුරජ්ජුසමායොගෙ, තං ගච්ඡතිපි තිට්ඨති.
තථෙදං නාමරූපම්පි, නිජ්ජීවඤ්ච නිරීහකං;
අඤ්ඤමඤ්ඤසමායොගෙ, තං ගච්ඡතිපි තිට්ඨති.
තෙනාහු පොරාණා –
‘‘නාමඤ්ච ¶ රූපඤ්ච ඉධත්ථි සච්චතො,
න හෙත්ථ සත්තො මනුජො ච විජ්ජති;
සුඤ්ඤං ඉදං යන්තමිවාභිසඞ්ඛතං,
දුක්ඛස්ස පුඤ්ජො තිණකට්ඨසාදිසො’’ති.
අඤ්ඤමඤ්ඤූපනිස්සාය ¶ , දණ්ඩකෙසු ඨිතෙසු හි;
එකස්මිං පතමානෙ තු, තථෙව පතතීතරො.
තෙනාහු පොරාණා –
‘‘යමකං නාමරූපඤ්ච, උභො අඤ්ඤොඤ්ඤනිස්සිතා;
එකස්මිං භිජ්ජමානස්මිං, උභො භිජ්ජන්ති පච්චයා’’ති.
උතින්නං නාමරූපානං, නාමං නිත්තෙජමෙත්ථ තං;
සකෙනෙව හි තෙජෙන, න සක්කොති පවත්තිතුං.
න බ්යාහරති නො සෙති, න තිට්ඨති න ගච්ඡති;
න භෙදෙති න චොරෙති, න භුඤ්ජති න ඛාදති.
තථා රූපම්පි නිත්තෙජං, විනා නාමඤ්ච සබ්බථා;
සකෙනෙව හි තෙජෙන, න සක්කොති පවත්තිතුං.
භුඤ්ජාමීති පිවාමීති, ඛාදාමීති තථෙව ච;
රොදාමීති හසාමීති, රූපස්සෙතං න විජ්ජති.
නාමං ¶ නිස්සාය රූපං තු, රූපං නිස්සාය නාමකං;
පවත්තති සදා සබ්බං, පඤ්චවොකාරභූමියං.
ඉමස්ස පන අත්ථස්ස, ආවිභාවත්ථමෙව ච;
ජච්චන්ධපීඨසප්පීනං, වත්තබ්බා උපමා ඉධ.
යථා හි නාවං නිස්සාය, මනුස්සා යන්ති අණ්ණවෙ;
එවං රූපම්පි නිස්සාය, නාමකායො පවත්තති.
යථා ¶ මනුස්සෙ නිස්සාය, නාවා ගච්ඡති අණ්ණවෙ;
එවං නාමම්පි නිස්සාය, රූපකායො පවත්තති.
සත්තසඤ්ඤං විනොදෙත්වා, නාමරූපස්ස සබ්බථා;
යාථාවදස්සනං එතං, ‘‘දිට්ඨිසුද්ධී’’ති වුච්චති.
පරිමුච්චිතුකාමො ච, දුක්ඛතො ජාතිආදිතො;
අන්තද්වයං විවජ්ජෙත්වා, භාවයෙ පන පණ්ඩිතො.
දිට්ඨිවිසුද්ධිමිමං පරිසුද්ධං,
සුට්ඨුතරං තු කරොති නරො යො;
දිට්ඨිගතානි මලානි අසෙසං,
නාසමුපෙන්ති හි තස්ස නරස්ස.
ඉති අභිධම්මාවතාරෙ දිට්ඨිවිසුද්ධිනිද්දෙසො නාම
අට්ඨාරසමො පරිච්ඡෙදො.