📜
23. තෙවීසතිමො පරිච්ඡෙදො
කිලෙසප්පහානකථා
එතෙසු ¶ ¶ ¶ යෙන යෙ ධම්මා, පහාතබ්බා භවන්ති හි;
තෙසං දානි කරිස්සාමි, පකාසනමිතො පරං.
ඉමෙසු පන චතූසු මග්ගඤාණෙසු යෙ ධම්මා යෙන ඤාණෙන පහාතබ්බා, තෙසං පහානමෙවං වෙදිතබ්බං. එතානි හි යථායොගං සංයොජනකිලෙසමිච්ඡත්තලොකධම්මමච්ඡරියවිපල්ලාසගන්ථාගතිආසව- ඔඝයොගනීවරණපරාමාසඋපාදානානුසයමලඅකුසලකම්මපථ- අකුසලචිත්තුප්පාදසඞ්ඛාතානං පහානකරානි.
තත්ථ සංයොජනානීති දස සංයොජනානි. සෙය්යථිදං – රූපරාගාරූපරාගමානඋද්ධච්චාවිජ්ජාති ඉමෙ පඤ්ච උද්ධංභාගියසංයොජනානි නාම. සක්කායදිට්ඨි විචිකිච්ඡා සීලබ්බතපරාමාසො කාමරාගො පටිඝොති ඉමෙ පඤ්ච අධොභාගියසංයොජනානි නාම.
කිලෙසාති දස කිලෙසා. සෙය්යථිදං – ලොභො දොසො මොහො මානො දිට්ඨි විචිකිච්ඡා ථිනං උද්ධච්චං අහිරිකං අනොත්තප්පන්ති.
මිච්ඡත්තාති දස මිච්ඡත්තා. සෙය්යථිදං – මිච්ඡාදිට්ඨි මිච්ඡාසඞ්කප්පො මිච්ඡාවාචා මිච්ඡාකම්මන්තො මිච්ඡාආජීවො මිච්ඡාවායාමො මිච්ඡාසති මිච්ඡාසමාධි මිච්ඡාඤාණං මිච්ඡාවිමුත්තීති.
ලොකධම්මාති අට්ඨ ලොකධම්මා ලාභො අලාභො යසො අයසො නින්දා පසංසා සුඛං දුක්ඛන්ති. ඉධ පන කාරණූපචාරෙන ¶ ලාභාදිවත්ථුකස්ස අනුනයස්ස, අලාභාදිවත්ථුකස්ස පටිඝස්ස චෙතං ලොකධම්මගහණෙන ගහණං කතන්ති වෙදිතබ්බං.
මච්ඡරියානීති පඤ්ච මච්ඡරියානි ආවාසමච්ඡරියං කුලමච්ඡරියං ලාභමච්ඡරියං ධම්මමච්ඡරියං ¶ වණ්ණමච්ඡරියන්ති. ඉමානි ආවාසාදීසු අඤ්ඤෙසං සාධාරණභාවං අසහනාකාරෙන පවත්තානි මච්ඡරියානි.
විපල්ලාසාති අනිච්චදුක්ඛඅනත්තඅසුභෙසුයෙව ¶ වත්ථූසු ‘‘නිච්චං සුඛං අත්තා සුභ’’න්ති එවං පවත්තා සඤ්ඤාවිපල්ලාසො චිත්තවිපල්ලාසො දිට්ඨිවිපල්ලාසොති ඉමෙ තයො විපල්ලාසා.
ගන්ථාති චත්තාරො ගන්ථා අභිජ්ඣාකායගන්ථො, බ්යාපාදො, සීලබ්බතපරාමාසො, ඉදංසච්චාභිනිවෙසො කායගන්ථොති.
අගතීති ඡන්දදොසමොහභයානි. ආසවාති චත්තාරො ආසවා – කාමරාගභවරාගමිච්ඡාදිට්ඨිඅවිජ්ජාසවොති. ඔඝයොගානීතිපි තෙසමෙවාධිවචනං. නීවරණානීති කාමච්ඡන්දාදයො. පරාමාසොති මිච්ඡාදිට්ඨියා අධිවචනං.
උපාදානාති චත්තාරි උපාදානානි කාමුපාදානාදීනීති. අනුසයාති සත්ත අනුසයා කාමරාගානුසයො පටිඝමානදිට්ඨිවිචිකිච්ඡාභවරාගාවිජ්ජානුසයොති. මලාති තයො මලා – ලොභො දොසො මොහොති.
අකුසලකම්මපථාති දස අකුසලකම්මපථා. සෙය්යථිදං – පාණාතිපාතො අදින්නාදානං කාමෙසුමිච්ඡාචාරො මුසාවාදො පිසුණවාචා ඵරුසවාචා සම්ඵප්පලාපො අභිජ්ඣා බ්යාපාදො මිච්ඡාදිට්ඨීති දස.
අකුසලචිත්තුප්පාදාති ¶ ලොභමූලානි අට්ඨ, දොසමූලානි ද්වෙ, මොහමූලානි ද්වෙති ඉමෙ ද්වාදසාති.
එතෙසං සංයොජනාදීනං එතානි යථාසම්භවං පහානකරානි. කථං? සංයොජනෙසු තාව සක්කායදිට්ඨිවිචිකිච්ඡාසීලබ්බතපරාමාසා අපායගමනීයා කාමරාගපටිඝාති එතෙ පඨමමග්ගඤාණවජ්ඣා, සෙසා කාමරාගපටිඝා ඔළාරිකා දුතියමග්ගඤාණවජ්ඣා, සුඛුමා තතියමග්ගඤාණවජ්ඣා, රූපරාගාදයො පඤ්චපි චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣා එව.
කිලෙසෙසු ¶ දිට්ඨිවිචිකිච්ඡා පඨමමග්ගඤාණවජ්ඣා, දොසො තතියමග්ගඤාණවජ්ඣො, ලොභමොහමානථිනඋද්ධච්චඅහිරිකානොත්තප්පානි චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣානි.
මිච්ඡත්තෙසු මිච්ඡාදිට්ඨි මුසාවාදො මිච්ඡාකම්මන්තො මිච්ඡාආජීවොති ඉමෙ පඨමමග්ගඤාණවජ්ඣා, මිච්ඡාසඞ්කප්පො පිසුණවාචා ඵරුසවාචාති ඉමෙ තතියමග්ගඤාණවජ්ඣා, චෙතනායෙව චෙත්ථ මිච්ඡාවාචාති වෙදිතබ්බා, සම්ඵප්පලාපමිච්ඡාවායාමසතිසමාධිවිමුත්තිඤාණානි චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣානි.
ලොකධම්මෙසු පටිඝො තතියමග්ගඤාණවජ්ඣො, අනුනයො චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣො, යසෙ පසංසාය ච අනුනයො චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣොති එකෙ.
මච්ඡරියානි පඨමමග්ගඤාණවජ්ඣානි එව.
විපල්ලාසෙසු පන අනිච්චෙ නිච්චං, අනත්තනි අත්තාති ච සඤ්ඤාචිත්තදිට්ඨිවිපල්ලාසා ¶ , දුක්ඛෙ සුඛං, අසුභෙ සුභන්ති දිට්ඨිවිපල්ලාසො චාති ඉමෙ පඨමමග්ගඤාණවජ්ඣා, අසුභෙ සුභන්ති සඤ්ඤාචිත්තවිපල්ලාසා තතියමග්ගඤාණවජ්ඣා, දුක්ඛෙ සුඛන්ති චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣා.
ගන්ථෙසු සීලබ්බතපරාමාසඉදංසච්චාභිනිවෙසකායගන්ථා පඨමමග්ගඤාණවජ්ඣා, බ්යාපාදකායගන්ථො තතියමග්ගඤාණවජ්ඣො, අභිජ්ඣාකායගන්ථො චතුත්ථමග්ගඤාණවජ්ඣොව.
අගතියො ¶ පඨමමග්ගඤාණවජ්ඣා.
ආසවෙසු දිට්ඨාසවො පඨමඤාණවජ්ඣො, කාමාසවො තතියඤාණවජ්ඣො, ඉතරෙ ද්වෙ චතුත්ථඤාණවජ්ඣා. ඔඝයොගෙසුපි එසෙව නයො.
නීවරණෙසු විචිකිච්ඡානීවරණං පඨමඤාණවජ්ඣං, කාමච්ඡන්දො බ්යාපාදො කුක්කුච්චන්ති තීණි තතියඤාණවජ්ඣානි, ථිනමිද්ධඋද්ධච්චානි චතුත්ථඤාණවජ්ඣානි.
පරාමාසො ¶ පඨමඤාණවජ්ඣො.
උපාදානෙසු සබ්බෙසම්පි ලොකියධම්මානං වත්ථුකාමවසෙන ‘‘කාමා’’ති ආගතත්තා රූපාරූපෙසු රාගොපි කාමුපාදානෙ පතති, තස්මා තඤ්ච කාමුපාදානං චතුත්ථඤාණවජ්ඣං, සෙසානි පඨමඤාණවජ්ඣානි.
අනුසයෙසු දිට්ඨිවිචිකිච්ඡානුසයා පඨමඤාණවජ්ඣා, කාමරාගපටිඝානුසයා තතියඤාණවජ්ඣා, මානභවරාගාවිජ්ජානුසයා චතුත්ථඤාණවජ්ඣා.
මලෙසු දොසමලං තතියඤාණවජ්ඣං, ඉතරානි චතුත්ථඤාණවජ්ඣානෙව.
අකුසලකම්මපථෙසු පාණාතිපාතො අදින්නාදානං මිච්ඡාචාරො මුසාවාදො මිච්ඡාදිට්ඨීති ඉමෙ පඨමඤාණවජ්ඣා, පිසුණවාචා ඵරුසවාචා බ්යාපාදොති තතියඤාණවජ්ඣා, සම්ඵප්පලාපො අභිජ්ඣා චතුත්ථඤාණවජ්ඣාව.
අකුසලචිත්තුප්පාදෙසු චත්තාරො දිට්ඨිගතචිත්තුප්පාදා, විචිකිච්ඡාසම්පයුත්තො චාති පඤ්ච පඨමඤාණවජ්ඣා, ද්වෙ පටිඝසම්පයුත්තා තතියඤාණවජ්ඣා, සෙසා චතුත්ථඤාණවජ්ඣාති.
යඤ්ච යෙන වජ්ඣං, තං තෙන පහාතබ්බං නාම. තෙන වුත්තං ‘‘එතෙසං සංයොජනාදීනං ධම්මානං එතානි යථායොගං පහානකරානී’’ති.
එතෙසු ¶ ඤාණෙසු ච යෙන යෙන,
යො යො හි ධම්මො සමුපෙති ඝාතං;
සො සො අසෙසෙන ච තෙන තෙන,
සන්දස්සිතො සාධු මයා පනෙවං.
කිලෙසපහානක්කමකථායං.
පරිඤ්ඤාදීනි ¶ ¶ කිච්චානි, යානි වුත්තානි සත්ථුනා;
සච්චාභිසමයෙ තානි, පවක්ඛාමි ඉතො පරං.
එකෙකස්ස පනෙතෙසු,
ඤාණස්සෙකක්ඛණෙ සියා;
පරිඤ්ඤා ච පහානඤ්ච,
සච්ඡිකිරියා ච භාවනා.
පරිඤ්ඤාදීනි එතානි, කිච්චානෙකක්ඛණෙ පන;
යථාසභාවතො තානි, ජානිතබ්බානි විඤ්ඤුනා.
පදීපො හි යථා ලොකෙ, අපුබ්බාචරිමං ඉධ;
චත්තාරි පන කිච්චානි, කරොතෙකක්ඛණෙ පන.
ආලොකඤ්ච විදංසෙති, නාසෙති තිමිරම්පි ච;
පරියාදියති තෙලඤ්ච, වට්ටිං ඣාපෙති එකතො.
එවං තං මග්ගඤාණම්පි, අපුබ්බාචරිමං පන;
චත්තාරිපි ච කිච්චානි, කරොතෙකක්ඛණෙ පන.
පරිඤ්ඤාභිසමයෙනෙව, දුක්ඛං අභිසමෙති සො;
පහානාභිසමයෙනෙව, තථා සමුදයම්පි ච.
භාවනාවිධිනායෙව, මග්ගං අභිසමෙති තං;
ආරම්මණක්රියායෙව, නිරොධං සච්ඡිකරොති සො.
වුත්තම්පි චෙතං ‘‘මග්ගසමඞ්ගිස්ස ඤාණං දුක්ඛෙපෙතං ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙපෙතං ඤාණං, දුක්ඛනිරොධෙපෙතං ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා ¶ පටිපදායපෙතං ඤාණ’’න්ති. තත්ථ යථා පදීපො වට්ටිං ඣාපෙති, එවං මග්ගඤාණං දුක්ඛං පරිජානාති. යථා අන්ධකාරං නාසෙති, එවං සමුදයං පජහති. යථා ආලොකං විදංසෙති, එවං සහජාතාදිපච්චයතාය සම්මාසඞ්කප්පාදිමග්ගං භාවෙති. යථා තෙලං පරියාදියති, එවං කිලෙසපරියාදානෙන නිරොධං සච්ඡිකරොතීති වෙදිතබ්බං.
උග්ගච්ඡන්තො යථාදිච්චො, අපුබ්බාචරිමං පන;
චත්තාරි පන කිච්චානි, කරොතෙකක්ඛණෙ ඉධ.
ඔභාසෙති ¶ ච රූපානි, නාසෙති තිමිරම්පි ච;
ආලොකඤ්ච විදංසෙති, සීතඤ්ච පටිහඤ්ඤති.
යථා ච මහතී නාවා, අපුබ්බාචරිමං පන;
චත්තාරි පන කිච්චානි, කරොතෙකක්ඛණෙ පන.
ජහතී ඔරිමං තීරං, සොතං ඡින්දති සා පන;
තථා වහති භණ්ඩඤ්ච, තීරමප්පෙති පාරිමං.
නාවායොරිමතීරස්ස, යථා පජහනං පන;
තථෙව මග්ගඤාණස්ස, දුක්ඛස්ස පරිජානනං.
යථා ¶ ඡින්දති තං සොතං, තණ්හං ජහති තං තථා;
යථා වහති තං භණ්ඩං, සහජාතාදිනා පන.
තථෙව පච්චයත්තෙන, මග්ගං භාවෙති නාම සො;
යථා පාරං පන එවං, නිරොධාරම්මණං භවෙ.
ලොකුත්තරෙන නිද්දිට්ඨා, යා ලොකුත්තරභාවනා;
සා සඞ්ඛෙපනයෙනෙවං, මයා සාධු පකාසිතා.
කො ¶ හි නාම නරො ලොකෙ,
ලොකුත්තරසුඛාවහං;
භාවනං පන පඤ්ඤාය,
න ච භාවෙය්ය පණ්ඩිතො.
ඉමං විදිත්වා හිතභාවනං වනං,
උපෙති යො වෙ සුඛසංහිතං හිතං;
විධූය චිත්තස්ස අනුත්තමං තමං,
උපෙති චාවිග්ගහකම්පදං පදං.
ඉති අභිධම්මාවතාරෙ ඤාණදස්සනවිසුද්ධිනිද්දෙසො නාම
තෙවීසතිමො පරිච්ඡෙදො.