📜
24. චතුවීසතිමො පරිච්ඡෙදො
පච්චයනිද්දෙසො
යෙසං ¶ ¶ පච්චයධම්මානං, වසා සප්පච්චයා ඉමෙ;
ධම්මා තෙ පච්චයෙ චාහං, දස්සයිස්සාමිතො පරං.
කතමෙ පච්චයාති? වුච්චතෙ – හෙතාරම්මණාධිපතිඅනන්තරසමනන්තරසහජාත- අඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයූපනිස්සයපුරෙජාතපච්ඡාජාතාසෙවනකම්මවිපාකාහාරින්ද්රිය- ඣානමග්ගසම්පයුත්තවිප්පයුත්තඅත්ථිනත්ථිවිගතාවිගතවසෙන චතුවීසතිවිධා හොන්ති.
තත්ථ හෙතුපච්චයොති ලොභො දොසො මොහො අලොභො අදොසො අමොහොති ඉමෙ ඡ ධම්මා හෙතුපච්චයා. ආරම්මණපච්චයොති සබ්බලොකියලොකුත්තරං යං යං ධම්මං ආරබ්භ යෙ යෙ ධම්මා උප්පජ්ජන්ති චිත්තචෙතසිකා ධම්මා, තෙ තෙ ධම්මා තෙසං තෙසං ධම්මානං ආරම්මණපච්චයෙන පච්චයො.
අධිපතිපච්චයොති ¶ එත්ථ සහජාතාධිපතිආරම්මණාධිපතිවසෙන දුවිධො. තත්ථ සහජාතාධිපති ඡන්දචිත්තවීරියවීමංසාවසෙන චතුබ්බිධො, ආරම්මණාධිපති පන දොමනස්සවිචිකිච්ඡුද්ධච්චකිරියාබ්යාකතාකුසලවිපාකෙ ච අනිට්ඨසම්මතඤ්ච රූපං ඨපෙත්වා අවසෙසං. අනන්තරපච්චයොති අනන්තරනිරුද්ධා චිත්තචෙතසිකා ධම්මා. තථා සමනන්තරපච්චයොපි.
සහජාතපච්චයොති චිත්තචෙතසිකා, මහාභූතා චෙව හදයවත්ථු ච. තථා අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයොපි. නිස්සයපච්චයොති වත්ථුරූපානි චෙව මහාභූතා, චිත්තචෙතසිකා ච. උපනිස්සයපච්චයොති ආරම්මණානන්තරපකතූපනිස්සයවසෙන තිවිධො. තත්ථ ආරම්මණූපනිස්සයො ආරම්මණාධිපතියෙව, අනන්තරූපනිස්සයො පන අනන්තරපච්චයොව, පකතූපනිස්සයො පන කායිකසුඛදුක්ඛඋතුභොජනසෙනාසනපුග්ගලා සද්ධාසීලසුතචාගපඤ්ඤාරාගදොසමොහාදයො ¶ ච.
පුරෙජාතපච්චයොති වත්ථාරම්මණවසෙන දුවිධො. තත්ථ වත්ථුපුරෙජාතො නාම වත්ථුරූපානි, ආරම්මණපුරෙජාතො නාම පච්චුප්පන්නරූපාදීනෙව. පච්ඡාජාතපච්චයොති චිත්තචෙතසිකා ච. ආසෙවනපච්චයොති ඨපෙත්වා ආවජ්ජනද්වයං ලොකියකුසලාකුසලකිරියාබ්යාකතා ධම්මාව.
කම්මපච්චයොති ¶ සහජාතනානක්ඛණිකවසෙන දුවිධො. තත්ථ සහජාතා ලොකියලොකුත්තරා එව, නානක්ඛණිකා පන සාසවකුසලාකුසලචෙතනා, අනාසවකුසලචෙතනා අනන්තරමෙව අත්තනො විපාකස්ස පච්චයො හොති. විපාකපච්චයොති විපාකචිත්තචෙතසිකා. ආහාරපච්චයොති කබළීකාරාහාරඵස්සචෙතනාවිඤ්ඤාණවසෙන චතුබ්බිධො.
ඉන්ද්රියපච්චයොති ¶ රූපසත්තකමනජීවිතසුඛදුක්ඛසොමනස්සදොමනස්සඋපෙක්ඛාසද්ධාවීරිය- සතිසමාධිපඤ්ඤාඅනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියඅඤ්ඤින්ද්රියඅඤ්ඤතාවින්ද්රියානීති වීසතින්ද්රියානි, තෙසු ඉත්ථින්ද්රියපුරිසින්ද්රියානි වජ්ජෙත්වා වීසතින්ද්රියානි හොන්ති. ඣානපච්චයොති විතක්කවිචාරපීතිසුඛචිත්තෙකග්ගතාවසෙන පඤ්චවිධො. මග්ගපච්චයොති දිට්ඨිසඞ්කප්පවායාමසතිසමාධිවාචාකම්මන්තාජීවමිච්ඡාදිට්ඨිවසෙන නවවිධො.
සම්පයුත්තපච්චයොති චිත්තචෙතසිකාව. විප්පයුත්තපච්චයොති වත්ථුපුරෙජාතානි චෙව පච්ඡාජාතා චිත්තචෙතසිකා ච. අත්ථිපච්චයොති ජීවිතින්ද්රියකබළීකාරආහාරආරම්මණපුරෙජාතානි චෙව නිස්සයපච්චයෙ වුත්තධම්මාපි ච. නත්ථිපච්චයොති අනන්තරපච්චයොව. තථා විගතපච්චයො ච. අවිගතපච්චයොති අත්ථිපච්චයොව. එවමිමෙ චතුවීසති පච්චයා නාම.
එත්ථ පන කතිහාකාරෙහි රූපං රූපස්ස පච්චයො හොතීති? යථාරහං සහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයාහාරින්ද්රියඅත්ථිඅවිගතවසෙන සත්තධා පච්චයො හොති.
රූපං අරූපස්ස යථාරහං ආරම්මණාධිපතිසහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයූපනිස්සයපුරෙජාතින්ද්රියවිප්ප- යුත්තඅත්ථිඅවිගතවසෙන එකාදසහි ආකාරෙහි පච්චයො හොති.
රූපං රූපාරූපස්සාති නත්ථි.
සත්තධා රූපං රූපස්ස, භවතෙකාදසෙහි තං;
පච්චයො නාමධම්මස්ස, මිස්සකස්ස න කිඤ්චි තු.
අරූපං අරූපස්ස යථාරහං හෙතාරම්මණාධිපතිඅනන්තරසමනන්තරසහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයූපනිස්සයා- සෙවනකම්මවිපාකාහාරින්ද්රියඣානමග්ගසම්පයුත්තඅත්ථිනත්ථිවිගතාවිගත- වසෙන ¶ ¶ එකවීසතිධා පච්චයො හොති.
අරූපං ¶ රූපස්ස යථාරහං හෙතාධිපතිසහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයපච්ඡාජාතකම්මවිපාකාහාරින්ද්රිය- ඣානමග්ගවිප්පයුත්තඅත්ථිඅවිගතවසෙන පන්නරසධා පච්චයො හොති.
අරූපං රූපාරූපස්ස යථාරහං හෙතාධිපතිසහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයකම්මවිපාකාහාරින්ද්රියඣානමග්ග- අත්ථිඅවිගතවසෙන තෙරසධා පච්චයො හොති.
එකවීසතිධා නාමං, පච්චයො භවතත්තනො;
තිපඤ්චහි තං රූපස්ස, උභින්නං තෙරසධා පන.
රූපාරූපං රූපස්ස යථාරහං සහජාතනිස්සයඅත්ථිඅවිගතවසෙන චතුධා පච්චයො හොති.
රූපාරූපං අරූපස්ස යථාරහං සහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයින්ද්රියඅත්ථිඅවිගතවසෙන ඡධා පච්චයො හොති.
රූපාරූපං රූපස්සාති නත්ථි.
උභොපි රූපධම්මස්ස, චතුධා හොන්ති පච්චයා;
ඡබ්බිධා නාමධම්මස්ස, මිස්සකස්ස න කිඤ්චි තු.
එතෙසු පන පච්චයෙසු කති රූපා, කති අරූපා, කතිමිස්සකාති? පුරෙජාතපච්චයො එකො රූපධම්මොව, හෙතුඅනන්තරසමනන්තරපච්ඡාජාතාසෙවනකම්මවිපාකඣානමග්ගසම්පයුත්තනත්ථි- විගතානං වසෙන ද්වාදස පච්චයා අරූපධම්මාව, සෙසා පන එකාදස පච්චයා රූපාරූපමිස්සකාති වෙදිතබ්බා.
පුන කාලවසෙන හෙතුසහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයපුරෙජාතපච්ඡාජාතවිපාකාහාරින්ද්රියඣානමග්ග- සම්පයුත්තවිප්පයුත්තඅත්ථිඅවිගතානං ¶ වසෙන පන්නරස පච්චයා පච්චුප්පන්නාව හොන්ති. අනන්තරසමනන්තරාසෙවනනත්ථිවිගතපච්චයා අතීතාව, කම්මපච්චයො අතීතො වා හොති පච්චුප්පන්නො වා, ආරම්මණාධිපතිඋපනිස්සයපච්චයා ¶ පන තිකාලිකා හොන්ති කාලවිනිමුත්තා ච.
පච්චුප්පන්නාව හොන්තෙත්ථ,
පච්චයා දස පඤ්ච ච;
අතීතා එව පඤ්චෙකො,
ද්වෙකාලිකොව දස්සිතො;
තයො තිකාලිකා චෙව,
විනිමුත්තාපි කාලතො.
සබ්බෙ ¶ පනිමෙ චතුවීසති පච්චයා යථාරහං ආරම්මණූපනිස්සයකම්මඅත්ථිපච්චයානං වසෙන චතූසු පච්චයෙසු සඞ්ගහං ගච්ඡන්තීති වෙදිතබ්බා.
ඉති අභිධම්මාවතාරෙ පච්චයනිද්දෙසො නාම
චතුවීසතිමො පරිච්ඡෙදො.
නිගමනකථා
අභිධම්මාවතාරොයං, වරො පරමගම්භීරො;
ඉච්ඡතා නිපුණං බුද්ධිං, භික්ඛුනා පන සොතබ්බො.
සුමතිමතිවිචාරබොධනො,
විමතිවිමොහවිනාසනො අයං;
කුමතිමතිමහාතමොනාසො,
පටුමතිභාසකරො මතො මයා.
යතො ¶ සුමතිනා මතො නාමතො,
ආයාචිතසම්මානතො මානතො;
තතො හි රචිතො සදා තොසදා,
මයා හිතවිභාවනා භාවනා.
අත්ථතො ¶ ගන්ථතො චාපි, යුත්තිතො චාපි එත්ථ ච;
අයුත්තං වා විරුද්ධං වා, යදි දිස්සති කිඤ්චිපි.
පුබ්බාපරං විලොකෙත්වා, විචාරෙත්වා පුනප්පුනං;
ධීමතා සඞ්ගහෙතබ්බං, ගහෙතබ්බං න දොසතො.
තිවිධා බ්යප්පථානඤ්හි, ගතියො දුබ්බිධාපි චෙ;
තස්මා උපපරික්ඛිත්වා, වෙදිතබ්බං විභාවිනා.
නිකායන්තරලද්ධීහි, අසම්මිස්සො අනාකුලො;
මහාවිහාරවාසීනං, වාචනාමග්ගනිස්සිතො.
මධුරක්ඛරසංයුත්තො, අත්ථො යස්මා පකාසිතො;
තස්මා හිතත්ථකාමෙන, කාතබ්බො එත්ථ ආදරො.
සද්ධම්මට්ඨිතිකාමෙන, කරොන්තෙන ච යං මයා;
පුඤ්ඤමධිගතං තෙන, සුඛං පප්පොන්තු පාණිනො.
අන්තරායං විනා චායං, යථාසිද්ධිමුපාගතො;
තථා කල්යාණසඞ්කප්පා, සිද්ධිං ගච්ඡන්තු පාණිනං.
නරනාරිගණාකිණ්ණෙ ¶ , අසංකිණ්ණකුලාකුලෙ;
ඵීතෙ සබ්බඞ්ගසම්පන්නෙ, සුපසන්නසිතොදකෙ.
නානාරතනසම්පුණ්ණෙ, විවිධාපණසඞ්කටෙ;
කාවෙරපට්ටනෙ රම්මෙ, නානාරාමොපසොභිතෙ.
කෙලාසසිඛරාකාරපාසාදපටිමණ්ඩිතෙ;
කාරිතෙ කණ්හදාසෙන, දස්සනීයෙ මනොරමෙ.
විහාරෙ ¶ විවිධාකාරචාරුපාකාරගොපුරෙ;
තත්ථ පාචීනපාසාදෙ, මයා නිවසතා සදා.
අසල්ලෙඛමසාඛල්යෙ, සීලාදිගුණසොභිනා;
අයං සුමතිනා සාධු, යාචිතෙන කතො සතා.
දෙවා ¶ කාලෙන වස්සන්තු, වස්සං වස්සවලාහකා;
පාලයන්තු මහීපාලා, ධම්මතො සකලං මහිං.
යාව තිට්ඨති ලොකස්මිං, හිමවා පබ්බතුත්තමො;
තාව තිට්ඨතු සද්ධම්මො, ධම්මරාජස්ස සත්ථුනොති.
උරගපුරනිවසනෙන ආචරියෙන භදන්තබුද්ධදත්තෙන සීලාචාරසම්පන්නෙන කතො අභිධම්මාවතාරො නාමායං.
අභිධම්මාවතාරො නිට්ඨිතො.
නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස