📜
4. චතුත්ථො පරිච්ඡෙදො
එකවිධාදිනිද්දෙසො
ඉතො ¶ ¶ පරං පවක්ඛාමි, නයමෙකවිධාදිකං;
ආභිධම්මිකභික්ඛූනං, බුද්ධියා පන වුද්ධියා.
සබ්බමෙකවිධං චිත්තං, විජානනසභාවතො;
දුවිධඤ්ච භවෙ චිත්තං, අහෙතුකසහෙතුතො.
පුඤ්ඤාපුඤ්ඤවිපාකා හි, කාමෙ දස ච පඤ්ච ච;
ක්රියා තිස්සොති සබ්බෙපි, අට්ඨාරස අහෙතුකා.
එකසත්තති සෙසානි, චිත්තුප්පාදා මහෙසිනා;
සහෙතුකාති නිද්දිට්ඨා, තාදිනා හෙතුවාදිනා.
සවත්ථුකාවත්ථුකතො ¶ , තථොභයවසෙන ච;
සබ්බං වුත්තපකාරං තු, තිවිධං හොති මානසං.
සබ්බො කාමවිපාකො ච, රූපෙ පඤ්චදසාපි ච;
ආදිමග්ගො සිතුප්පාදො, මනොධාතු ක්රියාපි ච.
දොමනස්සද්වයඤ්චාපි, තෙචත්තාලීස මානසා;
නුප්පජ්ජන්ති විනා වත්ථුං, එකන්තෙන සවත්ථුකා.
අරූපාවචරපාකා ච, එකන්තෙන අවත්ථුකා;
ද්වාචත්තාලීස සෙසානි, චිත්තානුභයථා සියුං.
එකෙකාරම්මණං චිත්තං, පඤ්චාරම්මණමෙව ච;
ඡළාරම්මණකඤ්චෙති, එවම්පි තිවිධං සියා.
විඤ්ඤාණානි ච ද්වෙපඤ්ච, අට්ඨ ලොකුත්තරානි ච;
සබ්බං මහග්ගතඤ්චෙව, ඨපෙත්වාභිඤ්ඤමානසං.
තෙචත්තාලීස ¶ විඤ්ඤෙය්යා, එකෙකාරම්මණා පන;
මනොධාතුත්තයං තත්ථ, පඤ්චාරම්මණමීරිතං.
තෙචත්තාලීස සෙසානි, ඡළාරම්මණිකා මතා;
තථා ච තිවිධං චිත්තං, කුසලාකුසලාදිතො.
අහෙතුං එකහෙතුඤ්ච, ද්විහෙතුඤ්ච තිහෙතුකං;
එවං චතුබ්බිධං චිත්තං, විඤ්ඤාතබ්බං විභාවිනා.
හෙට්ඨා මයාපි නිද්දිට්ඨා, අට්ඨාරස අහෙතුකා;
විචිකිච්ඡුද්ධච්චසංයුත්තං, එකහෙතුමුදීරිතං.
කාමෙ ¶ ද්වාදසධා පුඤ්ඤ-විපාකක්රියතො පන;
දසධාකුසලා චාති, බාවීසති දුහෙතුකා.
කාමෙ ¶ ද්වාදසධා පුඤ්ඤ-විපාකක්රියතො පන;
සබ්බං මහග්ගතඤ්චෙව, අප්පමාණං තිහෙතුකං.
රූපීරියාපථවිඤ්ඤත්ති-ජනකාජනකාදිතො;
එවඤ්චාපි හි තං චිත්තං, හොති සබ්බං චතුබ්බිධං.
ද්වාදසාකුසලා තත්ථ, කුසලා කාමධාතුයා;
තථා දස ක්රියා කාමෙ, අභිඤ්ඤාමානසං ද්වයං.
සමුට්ඨාපෙන්ති රූපානි, කප්පෙන්ති ඉරියාපථං;
ජනයන්ති ච විඤ්ඤත්තිං, ඉමෙ ද්වත්තිංස මානසා.
කුසලා ච ක්රියා චෙව, තෙ මහග්ගතමානසා;
අට්ඨානාසවචිත්තානි, ඡබ්බීසති ච මානසා.
සමුට්ඨාපෙන්ති රූපානි, කප්පෙන්ති ඉරියාපථං;
චොපනං න ච පාපෙන්ති, ද්විකිච්චා නියතා ඉමෙ.
ඨපෙත්වා දස විඤ්ඤාණෙ, විපාකා ද්වීසු භූමිසු;
ක්රියා චෙව මනොධාතු, ඉමානෙකූනවීසති.
සමුට්ඨාපෙන්ති ¶ රූපානි, න කරොන්තිතරද්වයං;
පුන ද්වෙපඤ්චවිඤ්ඤාණා, විපාකා ච අරූපිසු.
සබ්බෙසං සන්ධිචිත්තඤ්ච, චුතිචිත්තඤ්චාරහතො;
න කරොන්ති තිකිච්චානි, ඉමෙ සොළස මානසා.
එකද්විතිචතුට්ඨාන-පඤ්චට්ඨානපභෙදතො;
පඤ්චධා චිත්තමක්ඛාසි, පඤ්චනිම්මලලොචනො.
කුසලාකුසලා සබ්බෙ, චිත්තුප්පාදා මහාක්රියා;
මහග්ගතා ක්රියා චෙව, චත්තාරො ඵලමානසා.
සබ්බෙව ¶ පඤ්චපඤ්ඤාස, නිප්පපඤ්චෙන සත්ථුනා;
ජවනට්ඨානතොයෙව, එකට්ඨානෙ නියාමිතා.
පුන ද්වෙපඤ්චවිඤ්ඤාණා, දස්සනෙ සවනෙ තථා;
ඝායනෙ සායනෙ ඨානෙ, ඵුසනෙ පටිපාටියා.
මනොධාතුත්තිකං ඨානෙ, ආවජ්ජනෙ පටිච්ඡනෙ;
අට්ඨසට්ඨි භවන්තෙතෙ, එකට්ඨානිකතං ගතා.
පුන ද්විට්ඨානිකං නාම, චිත්තද්වයමුදීරිතං;
සොමනස්සයුතං පඤ්ච-ද්වාරෙ සන්තීරණං සියා.
තදාරම්මණං ඡද්වාරෙ, බලවාරම්මණෙ සති;
තථා වොට්ඨබ්බනං හොති, පඤ්චද්වාරෙසු වොට්ඨබො.
මනොද්වාරෙසු සබ්බෙසං, හොති ආවජ්ජනං පන;
ඉදං ද්විට්ඨානිකං නාම, හොති චිත්තද්වයං පන.
පටිසන්ධිභවඞ්ගස්ස, චුතියා ඨානතො පන;
මහග්ගතවිපාකා තෙ, නව තිට්ඨානිකා මතා.
අට්ඨ ¶ කාමා මහාපාකා, පටිසන්ධිභවඞ්ගතො;
තදාරම්මණතො චෙව, චුතිට්ඨානවසෙන ච.
චතුට්ඨානිකචිත්තානි ¶ , අට්ඨ හොන්තීති නිද්දිසෙ;
කුසලාකුසලපාකං තු-පෙක්ඛාසහගතද්වයං.
සන්තීරණං භවෙ පඤ්ච-ද්වාරෙ ඡද්වාරිකෙසු ච;
තදාරම්මණතං යාති, බලවාරම්මණෙ සති.
පටිසන්ධිභවඞ්ගානං, චුතිට්ඨානවසෙන ච;
පඤ්චට්ඨානිකචිත්තන්ති, ඉදං ද්වයමුදීරිතං.
පඤ්චකිච්චං ¶ ද්වයං චිත්තං, චතුකිච්චං පනට්ඨකං;
තිකිච්චං නවකං ද්වෙ තු, ද්විකිච්චා සෙසමෙකකං.
භවඞ්ගාවජ්ජනඤ්චෙව, දස්සනං සම්පටිච්ඡනං;
සන්තීරණං වොට්ඨබ්බනං, ජවනං භවති සත්තමං.
ඡබ්බිධං හොති තං ඡන්නං, විඤ්ඤාණානං පභෙදතො;
සත්තධා සත්තවිඤ්ඤාණ-ධාතූනං තු පභෙදතො.
එකෙකාරම්මණං ඡක්කං, පඤ්චාරම්මණභෙදතො;
ඡළාරම්මණතො චෙව, හොති අට්ඨවිධං මනො.
තත්ථ ද්වෙපඤ්චවිඤ්ඤාණා, හොන්ති එකෙකගොචරා;
රූපාරම්මණිකා ද්වෙ තු, ද්වෙ ද්වෙ සද්දාදිගොචරා.
සබ්බං මහග්ගතං චිත්තං, පඤ්චාභිඤ්ඤාවිවජ්ජිතං;
සබ්බං ලොකුත්තරඤ්චෙති, එකෙකාරම්මණං භවෙ.
එකෙකාරම්මණං ඡක්ක-මිදං ඤෙය්යං විභාවිනා;
පඤ්චාරම්මණිකං නාම, මනොධාතුත්තයං භවෙ.
කාමාවචරචිත්තානි, චත්තාලීසං තථෙකකං;
අභිඤ්ඤානි ච සබ්බානි, ඡළාරම්මණිකානිති.
චිත්තං නවවිධං හොති, සත්තවිඤ්ඤාණධාතුසු;
පච්ඡිමඤ්ච තිධා කත්වා, කුසලාකුසලාදිතො.
පුඤ්ඤාපුඤ්ඤවසෙනෙව ¶ , විපාකක්රියභෙදතො;
ඡසත්තතිවිධො භෙදො, මනොවිඤ්ඤාණධාතුයා.
මනොධාතුං ද්විධා කත්වා, විපාකක්රියභෙදතො;
නවධා පුබ්බවුත්තෙහි, දසධා හොති මානසං.
ධාතුද්වයං ¶ තිධා කත්වා, පච්ඡිමං පුන පණ්ඩිතො;
එකාදසවිධං චිත්තං, හොතීති පරිදීපයෙ.
මනොවිඤ්ඤාණධාතුම්පි, කුසලාකුසලාදිතො;
චතුධා විභජිත්වාන, වදෙ ද්වාදසධා ඨිතං.
භවෙ ¶ චුද්දසධා චිත්තං, චුද්දසට්ඨානභෙදතො;
පටිසන්ධිභවඞ්ගස්ස, චුතියාවජ්ජනස්ස ච.
පඤ්චන්නං දස්සනාදීනං, සම්පටිච්ඡනචෙතසො;
සන්තීරණස්ස වොට්ඨබ්බ-ජවනානං වසෙන ච.
තදාරම්මණචිත්තස්ස, තථෙව ඨානභෙදතො;
එවං චුද්දසධා චිත්තං, හොතීති පරිදීපයෙ.
භූමිපුග්ගලනානාත්ත-වසෙන ච පවත්තිතො;
බහුධා පනිදං චිත්තං, හොතීති ච විභාවයෙ.
එකවිධාදිනයෙ පනිමස්මිං,
යො කුසලො මතිමා ඉධ භික්ඛු;
තස්සභිධම්මගතා පන අත්ථා,
හත්ථගතාමලකා විය හොන්ති.
ඉති අභිධම්මාවතාරෙ එකවිධාදිනිද්දෙසො නාම
චතුත්ථො පරිච්ඡෙදො.