📜
5. පඤ්චමො පරිච්ඡෙදො
භූමිපුග්ගලචිත්තුප්පත්තිනිද්දෙසො
ඉතො ¶ ¶ පරං පවක්ඛාමි, බුද්ධිවුද්ධිකරං නයං;
චිත්තානං භූමීසුප්පත්තිං, පුග්ගලානං වසෙන ච.
දෙවාචෙව ¶ මනුස්සා ච, තිස්සො වාපායභූමියො;
ගතියො පඤ්ච නිද්දිට්ඨා, සත්ථුනා තු තයො භවා.
භූමියො තත්ථ තිංසෙව, තාසු තිංසෙව පුග්ගලා;
භූමීස්වෙතාසු උප්පන්නා, සබ්බෙ ච පන පුග්ගලා.
පටිසන්ධිකචිත්තානං, වසෙනෙකූනවීසති;
පටිසන්ධි ච නාමෙසා, දුවිධා සමුදීරිතා.
අචිත්තකා සචිත්තා ච, අසඤ්ඤීනමචිත්තකා;
සෙසා සචිත්තකා ඤෙය්යා, සා පනෙකූනවීසති.
පටිසන්ධිවසෙනෙව, හොන්ති වීසති පුග්ගලා;
ඉධ චිත්තාධිකාරත්තා, අචිත්තා න ච උද්ධටා.
අහෙතුද්විතිහෙතූති, පුග්ගලා තිවිධා සියුං;
අරියා පන අට්ඨාති, සබ්බෙ එකාදසෙරිතා.
එතෙසං පන සබ්බෙසං, පුග්ගලානං පභෙදතො;
චිත්තානං භූමීසුප්පත්තිං, භණතො මෙ නිබොධථ.
තිංසභූමීසු චිත්තානි, කති ජායන්ති මෙ වද;
චුද්දසෙව තු චිත්තානි, හොන්ති සබ්බාසු භූමිසු.
සදා වීසති චිත්තානි, කාමෙයෙව භවෙ සියුං;
පඤ්ච රූපභවෙයෙව, චත්තාරෙව අරූපිසු.
කාමරූපභවෙස්වෙව ¶ , අට්ඨාරස භවන්ති හි;
ද්වෙචත්තාලීස චිත්තානි, හොන්ති තීසු භවෙසුපි.
ඨපෙත්වා පන සබ්බාසං, චතස්සොපායභූමියො;
තෙරසෙව ච චිත්තානි, හොන්ති ඡබ්බීසභූමිසු.
අපරානි ¶ චතස්සොපි, ඨපෙත්වාරුප්පභූමියො;
චිත්තානි පන ජායන්ති, ඡ ච ඡබ්බීසභූමිසු.
සුද්ධාවාසිකදෙවානං ¶ , ඨපෙත්වා පඤ්ච භූමියො;
පඤ්ච චිත්තානි ජායන්තෙ, පඤ්චවීසතිභූමිසු.
අපරානි දුවෙ හොන්ති, පඤ්චවීසතිභූමිසු;
ඨපෙත්වා නෙවසඤ්ඤඤ්ච, චතස්සොපායභූමියො.
ද්වෙපි චිත්තානි ජායන්ති, චතුවීසතිභූමිසු;
ආකිඤ්චඤ්ඤං නෙවසඤ්ඤඤ්ච, ඨපෙත්වාපායභූමියො.
අපායභූමියො හිත්වා, තිස්සො ආරුප්පභූමියො;
ද්වෙයෙව පන චිත්තානි, හොන්ති තෙවීසභූමිසු.
අරූපෙ ච අපායෙ ච, ඨපෙත්වා අට්ඨ භූමියො;
එකාදසවිධං චිත්තං, හොන්ති ද්වාවීසභූමිසු.
සුද්ධාවාසෙ අපායෙ ච, ඨපෙත්වා නව භූමියො;
එකවීසාසු නිච්චම්පි, චත්තාරොව භවන්ති හි.
එකං සත්තරසස්වෙව, චිත්තං ජායති භූමිසු;
සුද්ධාවාසෙ ඨපෙත්වා තු, අපායාරුප්පභූමියො.
ද්වාදසෙව තු ජායන්තෙ, එකාදසසු භූමිසු;
ඨපෙත්වා පන සබ්බාපි, භූමියො හි මහග්ගතා.
කාමාවචරදෙවානං, මනුස්සානං වසෙන තු;
අට්ඨ චිත්තානි ජායන්තෙ, සදා සත්තසු භූමිසු.
පඤ්චමජ්ඣානපාකෙකො ¶ , ජායතෙ ඡසු භූමිසු;
චත්තාරි පන චිත්තානි, තීසු තීස්වෙව භූමිසු.
චත්තාරි ¶ පන චිත්තානි, හොන්ති එකෙකභූමිසු;
අරූපාවචරපාකානං, වසෙන පරිදීපයෙ.
කුසලාකුසලා කාමෙ,
තෙසං පාකා අහෙතුකා;
ආවජ්ජනද්වයඤ්චාති,
සත්තතිංසෙව මානසා.
නරකාදීස්වපායෙසු, චතූසුපි ච ජායරෙ;
ද්වෙපඤ්ඤාසාවසෙසානි, නුප්පජ්ජන්ති කදාචිපි.
කාමෙ දෙවමනුස්සානං, නව පාකා මහග්ගතා;
නෙව ජායන්ති ජායන්ති, අසීති හදයා සදා.
කාමෙ අට්ඨ මහාපාකා, දොමනස්සද්වයම්පි ච;
තථා ඝානාදිවිඤ්ඤාණ-ත්තයං පාකා අපුඤ්ඤජා.
නත්ථි ආරුප්පපාකා ච, රූපාවචරභූමියං;
ඉමෙහි සහ චිත්තෙහි, තයො මග්ගා ඵලද්වයං.
චත්තාරො දිට්ඨිසංයුත්තා, විචිකිච්ඡායුතම්පි ච;
චත්තාරො හෙට්ඨිමා පාකා, සුද්ධාවාසෙ න ලබ්භරෙ.
සෙසානි එකපඤ්ඤාස, චිත්තානි පන ලබ්භරෙ;
රූපාවචරිකා සබ්බෙ, විපාකා කාමධාතුයා.
දොමනස්සාදිමග්ගො ච, ක්රියා ච ද්වෙ අහෙතුකා;
තෙචත්තාලීස චිත්තානි, නත්ථි ආරුප්පභූමියං.
එවං ¶ භූමිවසෙනෙව, චිත්තුප්පත්තිං විභාවයෙ;
තථා එකාදසන්නම්පි, පුග්ගලානං වසෙන ච.
තෙසං පාකා අහෙතුකා;
ආවජ්ජනද්වයඤ්චාති,
සත්තතිංසෙව මානසා.
අහෙතුකස්ස සත්තස්ස, ජායන්තෙ පඤ්චභූමිසු;
ද්වෙපඤ්ඤාසාවසෙසානි, න ජායන්ති කදාචිපි.
අහෙතුකස්ස වුත්තෙහි, කාමපාකා දුහෙතුකා;
දුහෙතුකස්ස ජායන්තෙ, චත්තාලීසං තථෙකකං.
සබ්බෙ මහග්ගතා චෙව, සබ්බෙපි ච අනාසවා;
තිහෙතුකා විපාකා ච, කාමෙ නව ක්රියාපි ච.
දුහෙතුනො න ජායන්ති, චත්තාලීසං තථාට්ඨ ච;
කාමාවචරසත්තස්ස, තිහෙතුපටිසන්ධිනො.
පුථුජ්ජනස්ස ජායන්තෙ, චතුපඤ්ඤාස මානසා;
ද්විහෙතුකස්ස වුත්තානි, චත්තාලීසං තථෙකකං.
චත්තාරො ඤාණසංයුත්තා, විපාකා කාමධාතුයා;
රූපාරූපෙසු පුඤ්ඤානි, චතුපඤ්ඤාස මානසා.
පුථුජ්ජනස්ස ජායන්තෙ, පඤ්චතිංස න ජායරෙ;
ඡදෙවෙසු මනුස්සෙසු, සොතාපන්නස්ස දෙහිනො.
පඤ්ඤාසෙවස්ස චිත්තානි, ජායන්තීති විනිද්දිසෙ;
නවතිංසෙව චිත්තානි, නුප්පජ්ජන්තීති දීපයෙ.
සොතාපන්නස්ස වුත්තානි, ඨපෙත්වා පඨමං ඵලං;
අත්තනොව ඵලෙනස්ස, සකදාගාමිනො සියුං.
සොතාපන්නස්ස ¶ ¶ වුත්තානි, ඨපෙත්වා පටිඝද්වයං;
දුතියං ච ඵලං හිත්වා, යානි චිත්තානි තානිති;
අනාගාමිස්ස සත්තස්ස, ජායන්තීති විනිද්දිසෙ.
කති චිත්තානි ජායන්තෙ, කාමෙ අරහතො පන;
චත්තාරීසඤ්ච චත්තාරි, කාමෙ අරහතො සියුං.
මග්ගට්ඨානං චතුන්නම්පි, පුග්ගලානං සකං සකං;
මග්ගචිත්තං සියා තෙසං, එකචිත්තක්ඛණා හි තෙ.
පුථුජ්ජනස්ස තීස්වෙව, පඨමජ්ඣානභූමිසු;
පඤ්චතිංසෙව චිත්තානි, ජායන්තෙති විනිද්දිසෙ.
ඝානාදීසු ච විඤ්ඤාණ-ත්තයං සත්ත අපුඤ්ඤජා;
මහාපාකා තථා පාකා, උපරිජ්ඣානභූමිකා.
විපාකාපි ච ආරුප්පා, දොමනස්සද්වයම්පි ච;
අට්ඨාරස ක්රියා චෙව, අට්ඨ ලොකුත්තරානි ච.
පඨමජ්ඣානනිබ්බත්ත-පුථුජ්ජනසරීරිනො;
එතානි චතුපඤ්ඤාස, චිත්තානි න ච ලබ්භරෙ.
සොතාපන්නස්ස ¶ චිත්තානි, තත්ථෙකතිංස ජායරෙ;
පුථුජ්ජනස්ස වුත්තෙසු, හිත්වා චාපුඤ්ඤපඤ්චකං.
සකදාගාමිනො තත්ථ, ඨපෙත්වා පඨමං ඵලං;
එකතිංසෙව ජායන්තෙ, පක්ඛිපිත්වා සකං ඵලං.
අනාගාමිස්ස තත්ථෙව, ඨපෙත්වා දුතියං ඵලං;
එකතිංසෙව ජායන්තෙ, ඵලචිත්තෙන අත්තනො.
විඤ්ඤාණං චක්ඛුසොතානං, පුඤ්ඤජං සම්පටිච්ඡනං;
සන්තීරණද්වයඤ්චෙව, ක්රියචිත්තානි වීසති.
අරහත්තඵලං ¶ ¶ පාකො, පඨමජ්ඣානසම්භවො;
සත්තවීසති චිත්තානි, අරහන්තස්ස ජායරෙ.
පුථුජ්ජනස්ස තීස්වෙව, දුතියජ්ඣානභූමිසු;
ඡත්තිංස දුතියජ්ඣාන-තතියජ්ඣානපාකතො.
පුථුජ්ජනස්ස වුත්තෙසු, හිත්වා වාපුඤ්ඤපඤ්චකං;
සොතාපන්නස්ස බාත්තිංස, ඵලෙන සහ අත්තනො.
සොතාපන්නස්ස වුත්තෙසු, ඨපෙත්වා පඨමං ඵලං;
බාත්තිංස ඵලචිත්තෙන, සකදාගාමිස්ස අත්තනො.
සකදාගාමීසු වුත්තෙසු, ඨපෙත්වා දුතියං ඵලං;
අනාගාමිඵලෙනස්ස, බාත්තිංසෙව භවන්ති හි.
අරහන්තස්ස තීස්වෙව, අට්ඨවීසති අත්තනො;
ඵලෙන දුතියජ්ඣාන-තතියජ්ඣානපාකතො.
පරිත්තකසුභාදීනං, දෙවානං තීසු භූමිසු;
පඤ්චතිංසෙව ජායන්තෙ, චතුත්ථජ්ඣානපාකතො.
සොතාපන්නස්ස තත්ථෙක-තිංස චිත්තානි ජායරෙ;
සකදාගාමිනො එවං, තථානාගාමිනොපි ච.
ඛීණාසවස්ස තත්ථෙව, සත්තවීසති මානසා;
තථා වෙහප්ඵලෙ චාපි, සබ්බෙසං හොන්ති මානසා.
එකතිංසෙව චිත්තානි, සුද්ධාවාසිකභූමිසු;
අනාගාමිකසත්තස්ස, හොන්තීති පරිදීපයෙ.
අරහතො පන තත්ථෙව, මානසා සත්තවීසති;
එවං රූපීසු චිත්තානි, විඤ්ඤෙය්යානි විභාවිනා.
චතුවීසති ¶ චිත්තානි, පඨමාරුප්පභූමියං;
පුථුජ්ජනස්ස සත්තස්ස, ජායන්තීති විනිද්දිසෙ.
සොතාපන්නස්ස ¶ තත්ථෙව, ඨපෙත්වාපුඤ්ඤපඤ්චකං;
සමවීසති චිත්තානි, ඵලෙන සහ අත්තනො.
සකදාගාමිනො තත්ථ, තථානාගාමිනොපි ච;
ජායන්ති වීස චිත්තානි, පුබ්බපුබ්බඵලං විනා.
ඛීණාසවස්ස තත්ථෙව, දසපඤ්ච ච මානසා;
පුථුජ්ජනස්ස සත්තස්ස, දුතියාරුප්පභූමියං.
හොන්ති ¶ තෙවීස චිත්තානි, ඉති වත්වා විභාවයෙ;
තිණ්ණන්නම්පෙත්ථ සෙඛානං, චිත්තානෙකූනවීසති.
චුද්දසෙව තු චිත්තානි, දුතියාරුප්පභූමියං;
ක්රියාද්වාදස පාකෙකො, ඵලං ඛීණාසවස්ස තු.
පුථුජ්ජනස්ස සත්තස්ස, තතියාරුප්පභූමියං;
බාවීසති ච චිත්තානි, භවන්තීති පකාසයෙ.
අට්ඨාරසෙව චිත්තානි, සොතාපන්නස්ස ජායරෙ;
සකදාගාමිනො තානි, ඨපෙත්වා පඨමං ඵලං.
සකදාගාමිවුත්තෙසු, ඨපෙත්වා දුතියං ඵලං;
අට්ඨාරසෙව චිත්තානි, අනාගාමිස්ස ජායරෙ.
තෙරසෙව ච චිත්තානි, තතියාරුප්පභූමියං;
ඛීණාසවස්ස සත්තස්ස, භවන්තීති විනිද්දිසෙ.
එකවීසති චිත්තානි, චතුත්ථාරුප්පභූමියං;
පුථුජ්ජනස්ස සත්තස්ස, ජායන්තීති විනිද්දිසෙ.
සොතාපන්නස්ස ¶ සත්තස්ස, සත්තරස පකාසයෙ;
සකදාගාමිනො තානි, ඨපෙත්වා පඨමං ඵලං.
සකදාගාමිවුත්තෙසු, ඨපෙත්වා දුතියං ඵලං;
හොන්ති සත්තරසෙවස්ස, අනාගාමිස්ස මානසා.
ද්වාදසෙව ¶ තු චිත්තානි, චතුත්ථාරුප්පභූමියං;
ජායන්ති අරහන්තස්ස, ඉති වත්වා විභාවයෙ.
හෙට්ඨිමානං අරූපීනං, බ්රහ්මානං උපරූපරි;
අරූපකුසලා චෙව, උප්පජ්ජන්ති ක්රියාපි ච.
උද්ධමුද්ධමරූපීනං, හෙට්ඨිමා හෙට්ඨිමා පන;
ආරුප්පානෙව ජායන්තෙ, දිට්ඨාදීනවතො කිර.
ඨපෙත්වා පඨමං මග්ගං, කුසලානුත්තරා තයො;
කාමාවචරපුඤ්ඤානි, අපුඤ්ඤානි තථා දස.
චත්තාරාරුප්පපුඤ්ඤානි, සබ්බෙ පාකා අනුත්තරා;
පඨමාරුප්පපාකො ච, නව කාමක්රියාපි ච.
ආරුප්පාපි ක්රියා සබ්බා, තෙචත්තාලීස මානසා;
උප්පජ්ජන්ති පනෙතානි, පඨමාරුප්පභූමියං.
සබ්බො කාමවිපාකො ච, සබ්බො රූපොමහග්ගතො;
චිත්තුප්පාදො මනොධාතු, දොමනස්සද්වයම්පි ච.
ආදිමග්ගො තයො පාකා, ආරුප්පා ච තථූපරි;
ඡචත්තාලීස නත්ථෙත්ථ, පඨමාරුප්පභූමියං.
වුත්තෙසු පන චිත්තෙසු, පඨමාරුප්පභූමියං;
ඨපෙත්වා පඨමාරුප්ප-ත්තයං පාකො ච අත්තනො.
තාලීසෙතානි ¶ ජායන්තෙ, දුතියාරුප්පභූමියං;
එවං සෙසද්වයෙ ඤෙය්යා, හිත්වා හෙට්ඨිමහෙට්ඨිමං.
අත්තනො ¶ අත්තනො පාකා, චත්තාරො ච අනාසවා;
විපාකා හොන්ති සබ්බෙව, චතූස්වාරුප්පභූමිසු.
වොට්ඨබ්බනෙන චිත්තෙන, කාමෙ අට්ඨ මහාක්රියා;
චතස්සොපි ච ආරුප්පා, තෙරසෙව ක්රියා සියුං.
ඛීණාසවස්ස ¶ ජායන්තෙ, පඨමාරුප්පභූමියං;
ද්වාදසෙව ක්රියා හොන්ති, දුතියාරුප්පභූමියං.
එකාදස ක්රියා හොන්ති, තතියාරුප්පභූමියං;
දසෙව ච ක්රියා ඤෙය්යා, චතුත්ථාරුප්පභූමියං.
අරහතො පන චිත්තානි, හොන්ති එකූනවීසති;
අරහත්තං ක්රියා සබ්බා, ඨපෙත්වාවජ්ජනද්වයං.
චතුන්නඤ්ච ඵලට්ඨානං, තිහෙතුකපුථුජ්ජනෙ;
තෙරසෙව ච චිත්තානි, භවන්තීති පකාසයෙ.
චත්තාරො ඤාණසංයුත්තා, මහාපාකා තථා නව;
රූපාරූපවිපාකා ච, තෙරසෙව භවන්තිමෙ.
චතුන්නඤ්ච ඵලට්ඨානං, දුහෙතුකපුථුජ්ජනෙ;
ඤාණහීනානි චත්තාරි, විපාකා එව ජායරෙ.
පුථුජ්ජනානං තිණ්ණම්පි, චතුන්නං අරියදෙහිනං;
සත්තරසෙව චිත්තානි, සත්තන්නම්පි භවන්ති හි.
විඤ්ඤාණානි දුවෙ පඤ්ච, මනොධාතුත්තයම්පි ච;
සන්තීරණානි වොට්ඨබ්බං, හොන්ති සත්තරසෙවිමෙ.
හෙට්ඨා තිණ්ණං ඵලට්ඨානං, තිහෙතුකපුථුජ්ජනෙ;
නවෙව කුසලා හොන්ති, චතුන්නම්පි මහග්ගතා.
තිණ්ණං ¶ පුථුජ්ජනානඤ්ච, තිණ්ණමරියානමාදිතො;
තෙරසෙව තු චිත්තානි, උප්පජ්ජන්තීති නිද්දිසෙ.
අට්ඨෙව කාමපුඤ්ඤානි, දිට්ඨිහීනා අපුඤ්ඤතො;
චත්තාරොපි ච උද්ධච්ච-සංයුත්තඤ්චාති තෙරස.
හෙට්ඨා ද්වින්නං ඵලට්ඨානං, තථා සබ්බපුථුජ්ජනෙ;
දොමනස්සයුත්තං චිත්තං, ද්වයමෙව තු ජායතෙ.
තිණ්ණං ¶ පුථුජ්ජනානං තු, පඤ්චෙව පන ජායරෙ;
චත්තාරි දිට්ඨියුත්තානි, විචිකිච්ඡායුතම්පි ච.
මග්ගට්ඨානං චතුන්නම්පි, මග්ගචිත්තං සකං සකං;
එකමෙව භවෙ තෙසං, ඉති වත්වා විභාවයෙ.
මයා භවෙසු චිත්තානං, පුග්ගලානං වසෙන ච;
භික්ඛූනං පාටවත්ථාය, චිත්තුප්පත්ති පකාසිතා.
එවං සබ්බමිදං චිත්තං, භූමිපුග්ගලභෙදතො;
බහුධාපි ච හොතීති, විඤ්ඤාතබ්බං විභාවිනා.
සක්කා ¶ වුත්තානුසාරෙන, භෙදො ඤාතුං විභාවිනා;
ගන්ථවිත්ථාරභීතෙන, සංඛිත්තං පනිදං මයා.
පුබ්බාපරං විලොකෙත්වා, චින්තෙත්වා ච පුනප්පුනං;
අත්ථං උපපරික්ඛිත්වා, ගහෙතබ්බං විභාවිනා.
ඉමඤ්චාභිධම්මාවතාරං සුසාරං,
වරං සත්තමොහන්ධකාරප්පදීපං;
සදා සාධු චින්තෙති වාචෙති යො තං,
නරං රාගදොසා චිරං නොපයන්ති.
ඉති අභිධම්මාවතාරෙ භූමිපුග්ගලවසෙන චිත්තුප්පත්තිනිද්දෙසො නාම
පඤ්චමො පරිච්ඡෙදො.