📜
6. ඡට්ඨො පරිච්ඡෙදො
ආරම්මණවිභාගනිද්දෙසො
එතෙසං ¶ ¶ ¶ පන චිත්තානං, ආරම්මණමිතො පරං;
දස්සයිස්සාමහං තෙන, විනා නත්ථි හි සම්භවො.
රූපං සද්දං ගන්ධං රසං, ඵොට්ඨබ්බං ධම්මමෙව ච;
ඡධා ආරම්මණං ආහු, ඡළාරම්මණකොවිදා.
තත්ථ භූතෙ උපාදාය, වණ්ණො චතුසමුට්ඨිතො;
සනිදස්සනපටිඝො, රූපාරම්මණසඤ්ඤිතො.
දුවිධො හි සමුද්දිට්ඨො, සද්දො චිත්තොතුසම්භවො;
සවිඤ්ඤාණකසද්දොව, හොති චිත්තසමුට්ඨිතො.
අවිඤ්ඤාණකසද්දො යො,
සො හොතූතුසමුට්ඨිතො;
දුවිධොපි අයං සද්දො,
සද්දාරම්මණතං ගතො.
ධරීයතීති ගච්ඡන්තො, ගන්ධො සූචනතොපි වා;
අයං චතුසමුට්ඨානො, ගන්ධාරම්මණසම්මතො.
රසමානා රසන්තීති, රසොති පරිකිත්තිතො;
සොව චතුසමුට්ඨානො, රසාරම්මණනාමකො.
ඵුසීයතීති ඵොට්ඨබ්බං, පථවීතෙජවායවො;
ඵොට්ඨබ්බං චතුසම්භූතං, ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං මතං.
සබ්බං නාමඤ්ච රූපඤ්ච, හිත්වා රූපාදිපඤ්චකං;
ලක්ඛණානි ච පඤ්ඤත්ති-ධම්මාරම්මණසඤ්ඤිතං.
ඡාරම්මණානි ¶ ලබ්භන්ති, කාමාවචරභූමියං;
තීණි රූපෙ පනාරූපෙ, ධම්මාරම්මණමෙකකං.
ඛණවත්ථුපරිත්තත්තා ¶ , ආපාථං න වජන්ති යෙ;
තෙ ධම්මාරම්මණා හොන්ති, යෙසං රූපාදයො කිර.
තෙ පටික්ඛිපිතබ්බාව, අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරං;
නෙව පච්චනුභොන්තානං, මනො තෙසං තු ගොචරං.
තඤ්ච ¶ ‘‘පච්චනුභොතී’’ති, වුත්තත්තා පන සත්ථුනා;
රූපාදාරම්මණානෙව, හොන්ති රූපාදයො පන.
දිබ්බචක්ඛාදිඤාණානං, රූපාදීනෙව ගොචරා;
අනාපාථගතානෙව, තානීතිපි න යුජ්ජති.
යං රූපාරම්මණං හොන්තං, තං ධම්මාරම්මණං කථං;
එවං සති පනෙතෙසං, නියමොති කථං භවෙ.
සබ්බං ආරම්මණං එතං, ඡබ්බිධං සමුදීරිතං;
තං පරිත්තත්තිකාදීනං, වසෙන බහුධා මතං.
සබ්බො කාමවිපාකො ච, ක්රියාහෙතුද්වයම්පි ච;
පඤ්චවීසති එකන්තං, පරිත්තාරම්මණා සියුං.
ඉට්ඨාදිභෙදා පඤ්චෙව, රූපසද්දාදයො පන;
විඤ්ඤාණානං ද්විපඤ්චන්නං, ගොචරා පටිපාටියා.
රූපාදිපඤ්චකං සබ්බං, මනොධාතුත්තයස්ස තු;
තෙරසන්නං පනෙතෙසං, රූපක්ඛන්ධොව ගොචරො.
නාරූපං න ච පඤ්ඤත්තිං, නාතීතං න චනාගතං;
ආරම්මණං කරොන්තෙ ච, වත්තමානො හි ගොචරො.
තෙරසෙතානි චිත්තානි, ජායන්තෙ කාමධාතුයං;
චත්තාරි රූපාවචරෙ, නෙව කිඤ්චි අරූපිසු.
මහාපාකානමට්ඨන්නං ¶ ¶ , සන්තීරණත්තයස්සපි;
ඡසු ද්වාරෙසු රූපාදිඡපරිත්තානි ගොචරා.
රූපාදයො පරිත්තා ඡ, හසිතුප්පාදගොචරා;
පඤ්චද්වාරෙ පටුප්පන්නා, මනොද්වාරෙ තිකාලිකා.
දුතියාරුප්පචිත්තඤ්ච, චතුත්ථාරුප්පමානසං;
ඡබ්බිධං නියතං හොති, තං මහග්ගතගොචරං.
නිබ්බානාරම්මණත්තා හි, එකන්තෙන අනඤ්ඤතො;
අට්ඨානාසවචිත්තානං, අප්පමාණොව ගොචරො.
චත්තාරො ඤාණහීනා ච, කාමාවචරපුඤ්ඤතො;
ක්රියතොපි ච චත්තාරො, ද්වාදසාකුසලානි ච.
පරිත්තාරම්මණා චෙව, තෙ මහග්ගතගොචරා;
පඤ්ඤත්තාරම්මණත්තා හි, නවත්තබ්බාව හොන්ති තෙ.
චත්තාරො ඤාණසංයුත්තා, පුඤ්ඤතො ක්රියතොපි ච;
තථාභිඤ්ඤාද්වයඤ්චෙව, ක්රියාවොට්ඨබ්බනම්පි ච.
එකාදසන්නමෙතෙසං, තිවිධො හොති ගොචරො;
පඤ්ඤත්තාරම්මණත්තා හි, නවත්තබ්බාපි හොන්තිමෙ.
යානි වුත්තාවසෙසානි, චිත්තානි පන තානි හි;
නවත්තබ්බාරම්මණානීති, විඤ්ඤෙය්යානි විභාවිනා.
පරිත්තාරම්මණත්තිකං සමත්තං.
දුතියාරුප්පචිත්තඤ්ච ¶ , චතුත්ථාරුප්පමානසං;
ඡබ්බිධං පන එකන්ත-අතීතාරම්මණං සියා.
විඤ්ඤාණානං ද්විපඤ්චන්නං, මනොධාතුත්තයස්ස ච;
පඤ්ච රූපාදයො ධම්මා, පච්චුප්පන්නාව ගොචරා.
අට්ඨ ¶ ¶ කාමමහාපාකා, සන්තීරණත්තයම්පි ච;
හසිතුප්පාදචිත්තන්ති, ද්වාදසෙතෙ තු මානසා.
සියාතීතාරම්මණා පච්චු-ප්පන්නානාගතගොචරා;
කුසලාකුසලා කාමෙ, ක්රියතො නව මානසා.
අභිඤ්ඤාමානසා ද්වෙපි, සියාතීතාදිගොචරා;
සන්තපඤ්ඤත්තිකාලෙපි, නවත්තබ්බා භවන්තිමෙ.
සෙසානි පන සබ්බානි, රූපාරූපභවෙසුපි;
නවත්තබ්බානි හොන්තෙව, අතීතාරම්මණාදිනා.
කාමතො ච ක්රියා පඤ්ච, රූපතො පඤ්චමී ක්රියා;
චිත්තානං ඡන්නමෙතෙසං, නත්ථි කිඤ්චි අගොචරං.
නිබ්බානඤ්ච ඵලං මග්ගං, රූපඤ්චාරූපමෙව ච;
සක්කොන්ති ගොචරං කාතුං, කති චිත්තානි මෙ වද.
චත්තාරො ඤාණසංයුත්තා,
පුඤ්ඤතො ක්රියතො තථා;
අභිඤ්ඤාහදයා ද්වෙපි,
ක්රියා වොට්ඨබ්බනම්පි ච.
සක්කොන්ති ගොචරං කාතුං, චිත්තානෙකාදසාපි ච;
නිබ්බානඤ්ච ඵලං මග්ගං, රූපඤ්චාරූපමෙව ච.
චිත්තෙසු පන සබ්බෙසු, කති චිත්තානි මෙ වද;
අරහත්තඵලං මග්ගං, කාතුං සක්කොන්ති ගොචරං.
සබ්බෙසු පන චිත්තෙසු, ඡ ච චිත්තානි මෙ සුණ;
අරහත්තඵලං මග්ගං, කාතුං සක්කොන්ති ගොචරං.
චත්තාරො ඤාණසංයුත්තා, ක්රියා වොට්ඨබ්බනම්පි ච;
ක්රියාභිඤ්ඤා මනොධාතු, ඡ ච සක්කොන්ති ගොචරං.
චත්තාරො ¶ ¶ ඤාණසංයුත්තා-භිඤ්ඤාචිත්තඤ්ච පුඤ්ඤතො;
නාරහත්තං ඵලං මග්ගං, කාතුං සක්කොන්ති ගොචරං.
කස්මා අරහතො මග්ග-චිත්තං වා ඵලමානසං;
පුථුජ්ජනා වා සෙක්ඛා වා, න සක්කොන්ති හි ජානිතුං.
පුථුජ්ජනො න ජානාති,
සොතාපන්නස්ස මානසං;
සොතාපන්නො න ජානාති,
සකදාගාමිස්ස මානසං.
සකදාගාමී න ජානාති, අනාගාමිස්ස මානසං;
අනාගාමී න ජානාති, අරහන්තස්ස මානසං.
හෙට්ඨිමො ¶ හෙට්ඨිමො නෙව, ජානාති උපරූපරි;
උපරූපරි ජානාති, හෙට්ඨිමස්ස ච මානසං.
යො ධම්මො යස්ස ධම්මස්ස,
හොති ආරම්මණං පන;
තමුද්ධරිත්වා එකෙකං,
පවක්ඛාමි ඉතො පරං.
කුසලාරම්මණං කාමෙ, කුසලාකුසලස්ස ච;
අභිඤ්ඤාමානසස්සාපි, කුසලස්ස ක්රියස්ස ච.
කාමාවචරපාකස්ස, තථා කාමක්රියස්ස ච;
එතෙසං පන රාසීනං, ඡන්නං ආරම්මණං සියා.
රූපාවචරපුඤ්ඤානි, කාමපාකං තතො විනා;
පඤ්චන්නං පන රාසීනං, හොන්ති ආරම්මණානි හි.
ආරුප්පකුසලඤ්චාපි, තෙභූමකුසලස්ස ච;
තෙභූමකක්රියස්සාපි, තථෙවාකුසලස්සපි.
අරූපාවචරපාකානං ¶ ¶ , ද්වින්නං පන චතුත්ථදු;
ඉමෙසං අට්ඨරාසීනං, හොතාරම්මණපච්චයො.
අපරියාපන්නපුඤ්ඤම්පි, කාමාවචරතොපි ච;
රූපතො පඤ්චමස්සාපි, කුසලස්ස ක්රියස්ස ච.
චතුන්නං පන රාසීනං, හොති ආරම්මණං සදා;
තථෙවාකුසලං කාම-රූපාවචරතො පන.
කුසලස්ස ක්රියස්සාපි, තථෙවාකුසලස්ස ච;
කාමාවචරපාකානං, ඡන්නං රාසීනමීරිතං.
විපාකාරම්මණං කාමෙ, කාමාවචරතොපි ච;
රූපාවචරතො චෙව, කුසලස්ස ක්රියස්ස ච.
කාමාවචරපාකානං, තථෙවාකුසලස්ස ච;
ඡන්නඤ්ච පන රාසීනං, හොතාරම්මණපච්චයො.
විපාකාරම්මණං රූපෙ, කාමාවචරතොපි ච;
රූපාවචරතො චෙව, කුසලස්ස ක්රියස්ස ච.
අපුඤ්ඤස්සාති පඤ්චන්නං, රාසීනං හොති ගොචරො;
අරූපාවචරපාකෙසු, අයමෙව නයො මතො.
අපරියාපන්නපාකම්පි, කාමතො රූපතොපි ච;
කුසලස්ස ක්රියස්සාපි, හොති ආරම්මණං පන.
ක්රියචිත්තමිදං කාමෙ, කාමාවචරතොපි ච;
රූපාවචරතො චෙව, කුසලස්ස ක්රියස්ස ච.
කාමාවචරපාකස්ස, තථෙවාකුසලස්ස ච;
ඡන්නං රාසීනමෙතෙසං, හොතාරම්මණපච්චයො.
යං ¶ ක්රියාමානසං රූපෙ, කාමපාකං තතො විනා;
පඤ්චන්නං පන රාසීනං, හොති ආරම්මණං පන.
ක්රියාචිත්තං ¶ ¶ පනාරුප්පෙ, තෙසං පඤ්චන්නමෙව ච;
ආරුප්පස්ස ක්රියස්සාපි, ඡන්නං හොතෙව ගොචරො.
රූපං චතුසමුට්ඨානං, රූපාරම්මණසඤ්ඤිතං;
කාමාවචරපුඤ්ඤස්ස, තථෙව කුසලස්ස ච.
අභිඤ්ඤාද්වයචිත්තස්ස, කාමපාකක්රියස්ස ච;
ඡන්නං රාසීනමෙතෙසං, හොතාරම්මණපච්චයො.
නිබ්බානාරම්මණං කාම-රූපාවචරතො පන;
කුසලස්සුභයස්සාපි, කාමරූපක්රියස්ස ච.
අපරියාපන්නතො චෙව, ඵලස්ස කුසලස්ස ච;
ඡන්නං රාසීනමෙතෙසං, හොතාරම්මණපච්චයො.
නානප්පකාරකං සබ්බං, පඤ්ඤත්තාරම්මණං පන;
තෙභූමකස්ස පුඤ්ඤස්ස, තථෙවාකුසලස්ස ච.
රූපාරූපවිපාකස්ස, තෙභූමකක්රියස්ස ච;
නවන්නං පන රාසීනං, හොතාරම්මණපච්චයො.
රූපාරම්මණිකා ද්වෙ තු, ද්වෙ ද්වෙ සද්ධාදිගොචරා;
පඤ්චාරම්මණිකා නාම, චිත්තුප්පාදා තයො මතා.
ඉධෙකචත්තාලීසෙව, ඡළාරම්මණිකා මතා;
කාමාවචරචිත්තාන-මයමාරම්මණක්කමො.
පඤ්චාභිඤ්ඤා විවජ්ජෙත්වා, රූපාරූපා අනාසවා;
චිත්තුප්පාදා ඉමෙ සබ්බෙ, ධම්මාරම්මණගොචරා.
පඨමාරුප්පකුසලං, දුතියාරුප්පචෙතසො;
කුසලස්ස විපාකස්ස, ක්රියස්සාරම්මණං භවෙ.
පඨමාරුප්පපාකොයං ¶ , දුතියාරුප්පචෙතසො;
කුසලස්ස විපාකස්ස, ක්රියස්සාරම්මණං න හි.
පඨමං ¶ තු ක්රියාචිත්තං, දුතියාරුප්පචෙතසො;
න පුඤ්ඤස්ස න පාකස්ස, හොති ආරම්මණං පන.
පඨමං තු ක්රියාචිත්තං, දුතියාරුප්පචෙතසො;
ක්රියස්සාරම්මණං හොති, ඉති ඤෙය්යං විභාවිනා.
පුථුජ්ජනස්ස සෙක්ඛස්ස, අරූපාරම්මණං ද්විධා;
කුසලං කුසලස්සාපි, විපාකස්ස ච තං සියා.
ඛීණාසවස්ස භික්ඛුස්ස, පඨමාරුප්පමානසං;
ආරම්මණං තිධා හොති, ඉති වුත්තං මහෙසිනා.
ක්රියස්සාපි ක්රියා හොති, කුසලම්පි ක්රියස්ස ච;
කුසලං තු විපාකස්ස, එවං හොති තිධා පන.
තතියාරුප්පචිත්තම්පි, චතුත්ථාරුප්පචෙතසො;
එවමෙව ද්විධා චෙව, තිධා චාරම්මණං සියා.
යං යං පන ඉධාරබ්භ,
යෙ යෙ ජායන්ති ගොචරං;
සො සො තෙසඤ්ච තෙසඤ්ච,
හොතාරම්මණපච්චයො.
යො ¶ පනිමස්ස නරො කිර පාරං,
දුත්තරමුත්තරමුත්තරතීධ;
සො අභිධම්මමහණ්ණවපාරං,
දුත්තරමුත්තරමුත්තරතෙව.
ඉති අභිධම්මාවතාරෙ ආරම්මණවිභාගො නාම
ඡට්ඨො පරිච්ඡෙදො.