📜
7. සත්තමො පරිච්ඡෙදො
විපාකචිත්තප්පවත්තිනිද්දෙසො
ගුණෙසිනා කාරුණිකෙන තෙන;
වුත්තෙ විපාකෙ මතිපාටවත්ථං,
විපාකචිත්තප්පභවං සුණාථ.
එකූනතිංස කම්මානි, පාකා ද්වත්තිංස දස්සිතා;
තීසු ද්වාරෙසු කම්මානි, විපාකා ඡසු දිස්සරෙ.
කුසලං කාමලොකස්මිං, පවත්තෙ පටිසන්ධියං;
තං තං පච්චයමාගම්ම, දදාති විවිධං ඵලං.
එකාය චෙතනායෙකා, පටිසන්ධි පකාසිතා;
නානාකම්මෙහි නානා ච, භවන්ති පටිසන්ධියො.
තිහෙතුකං තු යං කම්මං, කාමාවචරසඤ්ඤිතං;
තිහෙතුකං දුහෙතුඤ්ච, විපාකං දෙත්යහෙතුකං.
දුහෙතුකං තු යං කම්මං, තං න දෙති තිහෙතුකං;
දුහෙතුකමහෙතුඤ්ච, විපාකං දෙති අත්තනො.
තිහෙතුකෙන කම්මෙන,
පටිසන්ධි තිහෙතුකා;
දුහෙතුකාපි හොතෙව,
න ච හොති අහෙතුකා.
දුහෙතුකෙන කම්මෙන,
පටිසන්ධි දුහෙතුකා;
අහෙතුකාපි ¶ හොතෙව,
න ච හොති තිහෙතුකා.
අසඞ්ඛාරමසඞ්ඛාරං ¶ , සසඞ්ඛාරම්පි දෙති හි;
සසඞ්ඛාරමසඞ්ඛාරං, සසඞ්ඛාරං ඵලං තථා.
එකාය චෙතනායෙත්ථ, කුසලස්ස ච සොළස;
විධා විපාකචිත්තානි, භවන්තීති පකාසයෙ.
ආරම්මණෙන හොතෙව, වෙදනාපරිවත්තනං;
තදාරම්මණචිත්තම්පි, ජවනෙන නියාමිතං.
කාමාවචරචිත්තෙන, කුසලෙනාදිනා පන;
තුල්යෙන පාකචිත්තෙන, ගහිතා පටිසන්ධි චෙ.
බලවාරම්මණෙ ¶ ඉට්ඨෙ, චක්ඛුස්සාපාථමාගතෙ;
මනොධාතු භවඞ්ගස්මිං, තාය ආවට්ටිතෙ පන.
වීථිචිත්තෙසු ජාතෙසු, චක්ඛුවිඤ්ඤාණකාදිසු;
ජායතෙ ජවනං හුත්වා, පඨමං කාමමානසං.
සත්තක්ඛත්තුං ජවිත්වාන, පඨමෙ කුසලෙ ගතෙ;
තදෙවාරම්මණං කත්වා, තෙනෙව සදිසං පුන.
විපාකං ජායතෙ චිත්තං, තදාරම්මණසඤ්ඤිතං;
සන්ධියා තුල්යතො මූල-භවඞ්ගන්ති පවුච්චතෙ.
තඤ්ච සන්තීරණං එත්ථ, දස්සනං සම්පටිච්ඡනං;
ගණනූපගචිත්තානි, චත්තාරෙව භවන්ති හි.
යදා හි දුතියං චිත්තං, කුසලං ජවනං තදා;
තෙන තුල්යවිපාකම්පි, තදාරම්මණකං සියා.
සන්ධියා අසමානත්තා, ද්වෙ නාමානිස්ස ලබ්භරෙ;
‘‘ආගන්තුකභවඞ්ග’’න්ති, ‘‘තදාරම්මණක’’න්ති ච.
යදා ¶ ¶ හි තතියං පුඤ්ඤං, ජවනං හොති තෙන ච;
සදිසං තතියං පාකං, තදාරම්මණකං සියා.
‘‘ආගන්තුකභවඞ්ග’’න්ති, ඉදම්පි ච පවුච්චති;
ඉමිනා පන සද්ධිං ඡ, පුරිමානි ච පඤ්චපි.
යදා චතුත්ථං කුසලං, ජවනං හොති තෙන ච;
තුල්යං චතුත්ථං පාකං තු, තදාරම්මණතං වජෙ.
ආගන්තුකභවඞ්ගං තු, තදාරම්මණනාමකං;
පුරිමානි ඡ පාකානි, ඉමිනා හොන්ති සත්ත තු.
තස්මිං ද්වාරෙ යදා ඉට්ඨ-මජ්ඣත්තාරම්මණං පන;
ආගච්ඡති තදාපාථං, තදා වුත්තනයෙනිධ.
ආරම්මණවසෙනෙව, වෙදනා පරිවත්තති;
උපෙක්ඛාසහිතං තස්මා, හොති සන්තීරණං මනො.
උපෙක්ඛාසහිතෙස්වෙව, ජවනෙසු චතූසුපි;
තෙහි තුල්යානි චත්තාරි, පාකචිත්තානි ජායරෙ.
වෙදනායාසමානත්තා, අච්චන්තං පුරිමෙහි තු;
හොන්ති පිට්ඨිභවඞ්ගානි, චත්තාරීති ච නාමතො.
පඤ්චිමානි විපාකානි, පුරිමෙහි ච සත්තහි;
සද්ධිං ද්වාදස පාකානි, භවන්තීති විනිද්දිසෙ.
චක්ඛුද්වාරෙ තථා එවං, සොතාදීස්වපි නිද්දිසෙ;
ද්වාදස ද්වාදස පාකා, සමසට්ඨි භවන්තිමෙ.
එකාය චෙතනායෙව, කම්මෙ ආයූහිතෙ පන;
සමසට්ඨි විපාකානි, උප්පජ්ජන්ති න සංසයො.
ගහිතාගහණෙනෙත්ථ ¶ ¶ , චක්ඛුද්වාරෙසු ද්වාදස;
සොතවිඤ්ඤාණකාදීනි, චත්තාරීති ච සොළස.
එවමෙව ¶ සසඞ්ඛාර-තිහෙතුකුසලෙනපි;
අසඞ්ඛාරසසඞ්ඛාරු-පෙක්ඛාසහගතෙහිපි.
කම්මෙ ආයූහිතෙ තෙසං, විපාකෙහි ච තීහිපි;
එසෙව ච නයො තෙහි, දින්නාය පටිසන්ධියා.
පඨමං ඉට්ඨමජ්ඣත්ත-ගොචරස්ස වසෙනිධ;
පවත්තිං පන දස්සෙත්වා, උපෙක්ඛාසහිතද්වයෙ.
දස්සෙතබ්බා තප්පච්ඡා තු, ඉට්ඨස්මිං ගොචරෙ ඉධ;
එකෙකස්මිං පන ද්වාරෙ, ද්වාදස ද්වාදසෙව තු.
ගහිතාගහණෙනෙත්ථ, පාකචිත්තානි සොළස;
පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව, ඤෙය්යං සබ්බමසෙසතො.
තිහෙතුකෙන කම්මෙන, පටිසන්ධි තිහෙතුකා;
භවතීති අයං වාරො, වුත්තො එත්තාවතා මයා.
සන්ධිමෙකං තු කම්මෙකං, ජනෙති න තතො පරං;
අනෙකානි විපාකානි, සඤ්ජනෙති පවත්තියං.
එකස්මා හි යථා බීජා, ජායතෙ එකමඞ්කුරං;
සුබහූනි ඵලානිස්ස, හොන්ති හෙතුපවත්තිතො.
දුහෙතුකෙන කම්මෙන, පටිසන්ධි දුහෙතුකා;
හොතීති හි අයං වාරො, අනුපුබ්බෙන ආගතො.
දුහෙතුකෙන කම්මෙන, සොමනස්සයුතෙනිධ;
අසඞ්ඛාරිකචිත්තෙන, කම්මෙ ආයූහිතෙ පන.
තෙන ¶ තුල්යෙන පාකෙන, ගහිතා පටිසන්ධි චෙ;
ඉට්ඨෙ ආරම්මණෙ චක්ඛු-ද්වාරෙ ආපාථමාගතෙ.
සොමනස්සයුතෙ ඤාණ-හීනෙ කුසලමානසෙ;
සත්තක්ඛත්තුං ජවිත්වාන, ගතෙ තස්මිං දුහෙතුකෙ.
තදෙවාරම්මණං ¶ කත්වා, ජායතෙ තදනන්තරං;
තංසරික්ඛකමෙකං තු, අසඞ්ඛාරිකමානසං.
තං හි මූලභවඞ්ගන්ති, තදාරම්මණමිච්චපි;
උභයම්පි ච තස්සෙව, නාමන්ති පරිදීපිතං.
දුහෙතුකසසඞ්ඛාරෙ, ජවිතෙපි ච තංසමං;
හොතාගන්තුකසඞ්ඛාතං, තදාරම්මණමානසං.
තථෙව ච දුහෙතූනං, ඉට්ඨමජ්ඣත්තගොචරෙ;
ද්වින්නං උපෙක්ඛායුත්තානං, ජවනානමනන්තරං.
ද්වෙ තාදිසානි ජායන්තෙ, තදාරම්මණමානසා;
තෙසං ‘‘පිට්ඨිභවඞ්ග’’න්ති, නාමං ‘‘ආගන්තුක’’න්ති ච.
සන්තීරණද්වයඤ්චෙව, දස්සනං සම්පටිච්ඡනං;
ඉමානි ච භවඞ්ගානි, චක්ඛුද්වාරෙ පනට්ඨ හි.
එවමට්ඨට්ඨ ¶ කත්වාන, ද්වාරෙසුපි ච පඤ්චසු;
චත්තාලීස විපාකානි, භවන්තීති පවත්තියං.
ගහිතාගහණෙනෙත්ථ, චක්ඛුද්වාරෙ පනට්ඨ ච;
සොතඝානාදිනා සද්ධිං, ද්වාදසෙව භවන්ති හි.
එකාය චෙතනායෙවං, කම්මෙ ආයූහිතෙ පන;
ද්වාදසෙව විපාකානි, භවන්තීති පකාසිතං.
දුහෙතුකත්තයෙනාපි ¶ , සෙසෙන සදිසෙන තු;
පාකෙනාදින්නසන්ධියා, අයමෙව නයො මතො.
දුහෙතුකෙන කම්මෙන, පටිසන්ධි දුහෙතුකා;
හොතීතිපි අයං වාරො, වුත්තො එත්තාවතා මයා.
දුහෙතුකෙන කම්මෙන, පටිසන්ධි අහෙතුකා;
හොතීති ච අයං වාරො, අනුපුබ්බෙන ආගතො.
දුහෙතුකෙසු ¶ චිත්තෙසු, කුසලෙසු චතූසුපි;
තෙසු අඤ්ඤතරෙනෙව, කම්මෙ ආයූහිතෙ පන.
තස්සෙව පාකභූතාය, ආදින්නපටිසන්ධිනො;
උපෙක්ඛාසහිතාහෙතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතුයා.
පටිසන්ධි න වත්තබ්බා, සා කම්මසදිසාති හි;
කම්මං දුහෙතුකං හොති, පටිසන්ධි අහෙතුකා.
තස්ස බුද්ධිමුපෙතස්ස, ඉට්ඨමජ්ඣත්තගොචරෙ;
ආපාථමාගතෙ චක්ඛු-ද්වාරෙ පුන ච දෙහිනො.
දුහෙතූනං චතුන්නම්පි, පුඤ්ඤානං යස්ස කස්සචි;
ජවනස්සාවසානස්මිං, අහෙතුකමිදං මනො.
තදාරම්මණභාවෙන, ජායතෙ නත්ථි සංසයො;
තං තු මූලභවඞ්ගඤ්ච, තදාරම්මණමෙව ච.
වීථිචිත්තෙසු ජාතෙසු, චක්ඛුවිඤ්ඤාණකාදිසු;
උපෙක්ඛාසහිතංයෙව, හොති සන්තීරණම්පි ච.
තෙසු එකං ඨපෙත්වාන, ගහිතාගහණෙනිධ;
ගණනූපගචිත්තානි, තීණියෙව භවන්ති හි.
ඉට්ඨෙ ¶ ආරම්මණෙ චක්ඛු-ද්වාරෙ ආපාථමාගතෙ;
තදා සන්තීරණඤ්චෙව, තදාරම්මණමානසං.
සොමනස්සයුතංයෙව, ගහෙත්වා තෙසු එකකං;
පුරිමානි ච තීණීති, චත්තාරොව භවන්ති හි.
එවං චත්තාරි චිත්තානි, ද්වාරෙසුපි ච පඤ්චසු;
හොන්ති වීසති චිත්තානි, විපාකානි පවත්තියං.
චක්ඛුද්වාරෙ තු චත්තාරි, ගහිතාගහණෙනිධ;
සොතඝානාදිනා සද්ධිං, හොතෙවාහෙතුකට්ඨකං.
අහෙතුපටිසන්ධිස්ස ¶ , න තදාරම්මණං භවෙ;
දුහෙතුකං තිහෙතුං වා, දුහෙතුපටිසන්ධිනො.
ජාතා ¶ සුගතියං යෙන, පාකෙන පටිසන්ධි තු;
තෙන තුල්යම්පි හීනං වා, තදාරම්මණකං භවෙ.
මනුස්සලොකං සන්ධාය, වුත්තඤ්චාහෙතුකට්ඨකං;
චතූසුපි අපායෙසු, පවත්තෙ පන ලබ්භති.
ථෙරො නෙරයිකානං තු, ධම්මං දෙසෙති වස්සති;
ගන්ධං වායුඤ්ච මාපෙති, යදා තෙසං තදා පන.
ථෙරං දිස්වා ච සුත්වා ච, ධම්මං ගන්ධඤ්ච ඝායතං;
පිවතඤ්ච ජලං වායුං, ඵුසතං මුදුමෙව ච.
චක්ඛුවිඤ්ඤාණකාදීනි, පුඤ්ඤජානෙව පඤ්චපි;
සන්තීරණද්වයං එකා, මනොධාතූති අට්ඨකං.
අයං තාව කථා ඉට්ඨ-ඉට්ඨමජ්ඣත්තගොචරෙ;
කාමාවචරපුඤ්ඤානං, ජවනානං වසෙනිධ.
නියමත්ථං ¶ තු යං වුත්තං, තදාරම්මණචෙතසො;
කුසලං පන සන්ධාය, තං වුත්තන්ති හි දීපිතං.
ඉධාකුසලචිත්තෙසු, සොමනස්සයුතෙසුපි;
ඉට්ඨෙ ආරම්මණෙ තෙසු, ජවිතෙසු චතූසුපි.
සොමනස්සයුතාහෙතු-මනොවිඤ්ඤාණධාතු හි;
තදාරම්මණභාවෙන, ජායතෙ තදනන්තරං.
ඡස්වාකුසලචිත්තෙසු, උපෙක්ඛාය යුතෙසු හි;
ගොචරෙ ඉට්ඨමජ්ඣත්තෙ, ජවිතෙසු අනන්තරං.
උපෙක්ඛාසහිතාහෙතු-මනොවිඤ්ඤාණධාතු හි;
තදාරම්මණභාවෙන, ජායතෙ පන පුඤ්ඤජා.
ඉට්ඨාරම්මණයොගස්මිං ¶ , කඞ්ඛතො උද්ධතස්ස වා;
සොමනස්සයුතං හොති, තදාරම්මණමානසං.
සොමනස්සයුතෙ චිත්තෙ, ජවනෙ ජවිතෙ පන;
ගවෙසිතබ්බා පඤ්චෙව, තදාරම්මණමානසා.
උපෙක්ඛාසහිතෙ චිත්තෙ, ජවනෙ ජවිතෙ පන;
ඡළෙව ගවෙසිතබ්බා, තදාරම්මණමානසා.
තිහෙතුසොමනස්සෙන, ආදින්නපටිසන්ධිනො;
ඣානතො පරිහීනස්ස, තං ඣානං පච්චවෙක්ඛතො.
දොමනස්සයුතං චිත්තං, හොති විප්පටිසාරිනො;
තස්ස කිං ජායතෙ බ්රූහි, තදාරම්මණමානසං.
පට්ඨානෙ පටිසිද්ධා හි, දොමනස්සඅනන්තරං;
සොමනස්සස්ස උප්පත්ති, දොමනස්සස්ස චස්ස වා.
මහග්ගතං ¶ පනාරබ්භ, ජවනෙ ජවිතෙපි ච;
තත්ථෙව පටිසිද්ධං තු, තදාරම්මණමානසං.
තස්මා ¶ භවඞ්ගපාතොව, තදාරම්මණමෙව වා;
න හොති කිං නු කාතබ්බං, වද ත්වං ආභිධම්මික.
උපෙක්ඛාසහිතාහෙතු-මනොවිඤ්ඤාණධාතු තු;
පුඤ්ඤාපුඤ්ඤවිපාකා හි, තදාරම්මණිකා සියා.
ආවජ්ජනං කිමස්සාති, නත්ථි තං ජායතෙ කථං;
භවඞ්ගාවජ්ජනානං කිං, මග්ගස්සානන්තරස්ස ච.
ඵලස්සපි නිරොධා ච, වුට්ඨහන්තස්ස භික්ඛුනො;
ඵලචිත්තස්ස වා එවං, නත්ථි ආවජ්ජනං කිර.
විනා ආවජ්ජනෙනාපි, හොති ජායතු මානසං;
කිමස්සාරම්මණං බ්රූහි, යදි ජානාසි පණ්ඩිත.
විනා ¶ ආරම්මණෙනෙව, න හි ජායති මානසං;
රූපාදීසු පරිත්තෙසු, යං කිඤ්චාරබ්භ ජායතෙ.
උතුබීජනියාමො ච, කම්මධම්මනියාමතා;
චිත්තස්ස ච නියාමොති, ඤෙය්යා පඤ්ච නියාමතා.
තත්ථ එකප්පහාරෙන, ඵලපුප්ඵාදිධාරණං;
රුක්ඛානං පන සබ්බෙසං, අයං උතුනියාමතා.
තෙසං තෙසං තු බීජානං, තංතංතුල්යඵලුබ්භවො;
මත්ථකෙ නාළිකෙරස්ස, ඡිද්දත්තං බීජජො අයං.
තිහෙතුකං තිහෙතුඤ්ච, දුහෙතුඤ්ච අහෙතුකං;
විපාකං තු යතො දෙති, අයං කම්මනියාමතා.
ජාතියං ¶ බොධිසත්තස්ස, මෙදනීකම්පනාදිකං;
විසෙසත්තමනෙකම්පි, අයං ධම්මනියාමතා.
ගොචරෙන පසාදස්මිං, ඝට්ටිතෙ පන තෙනිධ;
උප්පත්තාවජ්ජනාදීනං, අයං චිත්තනියාමතා.
අන්ධජ්ජනානං හදයන්ධකාරං,
විද්ධංසනං දීපමිමං ජලන්තං;
සික්ඛෙථ ධීරො සතතං පයුත්තො,
මොහන්ධකාරාපගමං යදිච්ඡෙති.
ඉති අභිධම්මාවතාරෙ විපාකචිත්තප්පවත්තිනිද්දෙසො නාම
සත්තමො පරිච්ඡෙදො.