📜
8. අට්ඨමො පරිච්ඡෙදො
පකිණ්ණකනිද්දෙසො
ඉදානි ¶ ¶ පන සබ්බෙසං, එතෙසං මානසං මයා;
පාටවත්ථාය භික්ඛූනං, කථීයති පකිණ්ණකං.
පන්ථමක්කටකො නාම, දිසාසු පන පඤ්චසු;
තත්ථ සුත්තං පසාරෙත්වා, ජාලමජ්ඣෙ නිපජ්ජති.
පඨමාය දිසායෙත්ථ, සුත්තෙ පන පසාරිතෙ;
පාණකෙන පටඞ්ගෙන, ඝට්ටිතෙ මක්ඛිකාය වා.
නිපන්නට්ඨානතො කිඤ්චි, චලිත්වා උණ්ණනාභි තු;
ගන්ත්වා සුත්තානුසාරෙන, යූසං පිවති තස්ස සා.
පුනාගන්ත්වාන තත්ථෙව, නිපජ්ජති යථාසුඛං;
එවමෙව කරොතෙව, දිසාසු දුතියාදිසු.
පසාදා ¶ පඤ්ච දට්ඨබ්බා, සුත්තං පඤ්චදිසාස්විව;
චිත්තං පන ච දට්ඨබ්බං, මජ්ඣෙ මක්කටකො විය.
පාණකාදීහි සුත්තස්ස, තස්ස සඞ්ඝට්ටනා විය;
පසාදානං තු දට්ඨබ්බා, ඝට්ටනාරම්මණෙන හි.
චලනං විය තංමජ්ඣෙ, නිපන්නායුණ්ණනාභියා;
පසාදඝට්ටනං තත්ථ, ගහෙත්වාරම්මණං පන.
මනොධාතුක්රියාචිත්තං, භවඞ්ගාවට්ටනං මතං;
තස්සා සුත්තානුසාරංව, වීථිචිත්තපවත්තනං.
සීසෙ පනස්ස විජ්ඣිත්වා, යූසපානංව චෙතසො;
ආරම්මණෙසු දට්ඨබ්බං, ජවනස්ස පවත්තනං.
පුනාගන්ත්වා ¶ යථා සුත්ත-ජාලමජ්ඣෙ නිපජ්ජනං;
වත්ථුංයෙව ච නිස්සාය, චිත්තස්ස පරිවත්තනං.
ඉදං තු පන ඔපම්මං, අත්ථං දීපෙති කිං තු හි;
ආරම්මණෙන පඨමං, පසාදෙ ඝට්ටිතෙ පන.
පසාදවත්ථුතො චිත්තා, වත්ථුසන්නිස්සිතං මනො;
තතො හි පඨමංයෙව, ජායතීති හි දීපිතං.
එකෙකාරම්මණං ¶ ද්වීසු, ද්වීසු ද්වාරෙසු සබ්බසො;
ආගච්ඡති තෙනාපාථං, අයමත්ථොපි දීපිතො.
රූපං චක්ඛුපසාදම්හි, ඝට්ටිත්වා තඞ්ඛණෙ පන;
මනොද්වාරෙ තථාපාථ-මාගච්ඡති නිසංසයො.
ඛගො යථා හි රුක්ඛග්ගෙ, නිලීයන්තොව සාඛිනො;
සාඛං ඝට්ටෙති තස්සීධ, ඡායා ඵරති භූමියං.
සාඛාය ¶ ඝට්ටනච්ඡායා, ඵරණානි ච සබ්බසො;
අපුබ්බාචරිමං එක-ක්ඛණස්මිංයෙව ජායරෙ.
එවමෙව ච රූපස්ස, පසාදස්ස ච ඝට්ටනං;
භවඞ්ගචලනස්සාපි, පච්චයත්තෙන අත්ථතො.
තථෙව ච මනොද්වාරෙ, ආපාථගමනම්පි ච;
අපුබ්බාචරිමං එක-ක්ඛණස්මිංයෙව හොතිති.
තතො භවඞ්ගං ඡින්දිත්වා, චක්ඛුද්වාරෙ යථාක්කමං;
ආවජ්ජනෙ සමුප්පන්නෙ, දස්සනෙ සම්පටිච්ඡනෙ.
සන්තීරණෙ සමුප්පන්නෙ, තතො වොට්ඨබ්බනෙපි ච;
කුසලං ජවනං චිත්තං, තථාකුසලමෙව වා.
එසො එව නයො සොත-ද්වාරාදීසුපි විඤ්ඤුනා;
අවිසෙසෙන විඤ්ඤෙය්යො, සද්දාදීනං තු ඝට්ටනෙ.
දොවාරිකොපමාදීනි ¶ , එතස්සත්ථස්ස දීපනෙ;
උද්ධරිත්වාන තානෙත්ථ, දස්සෙතබ්බානි විඤ්ඤුනා.
අසම්භෙදෙන චක්ඛුස්ස, රූපාපාථගමෙන ච;
ආලොකනිස්සයෙනාපි, සමනක්කාරහෙතුනා.
පච්චයෙහි පනෙතෙහි, සමෙතෙහි චතූහිපි;
ජායතෙ චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සම්පයුත්තෙහි තං සහ.
අසම්භෙදෙන සොතස්ස, සද්දාපාථගමෙන ච;
ආකාසනිස්සයෙනාපි, සමනක්කාරහෙතුනා.
පච්චයෙහි පනෙතෙහි, සමෙතෙහි චතූහිපි;
ජායතෙ සොතවිඤ්ඤාණං, සම්පයුත්තෙහි තං සහ.
අසම්භෙදෙන ¶ ඝානස්ස, ගන්ධාපාථගමෙන ච;
වායොසන්නිස්සයෙනාපි, සමනක්කාරහෙතුනා.
පච්චයෙහි පනෙතෙහි, සමෙතෙහි චතූහිපි;
ජායතෙ ඝානවිඤ්ඤාණං, සම්පයුත්තෙහි තං සහ.
අසම්භෙදෙන ජිව්හාය, රසාපාථගමෙන ච;
ආපොසන්නිස්සයෙනාපි, සමනක්කාරහෙතුනා.
පච්චයෙහි පනෙතෙහි, සමෙතෙහි චතූහිපි;
ජායතෙ ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, සම්පයුත්තෙහි තං සහ.
අසම්භෙදෙන ¶ කායස්ස, ඵොට්ඨබ්බාපාථසඞ්ගමා;
පථවීනිස්සයෙනාපි, සමනක්කාරහෙතුනා.
පච්චයෙහි පනෙතෙහි, සමෙතෙහි චතූහිපි;
ජායතෙ කායවිඤ්ඤාණං, සම්පයුත්තෙහි තං සහ.
අසම්භෙදා මනස්සාපි, ධම්මාපාථගමෙන ච;
වත්ථුසන්නිස්සයෙනාපි, සමනක්කාරහෙතුනා.
පච්චයෙහි ¶ පනෙතෙහි, සමෙතෙහි චතූහිපි;
මනොවිඤ්ඤාණමෙවං තු, සම්පයුත්තෙහි ජායතෙ.
මනො භවඞ්ගචිත්තන්ති, වෙදිතබ්බං විභාවිනා;
ආවජ්ජනක්රියාචිත්තං, සමනක්කාරොති සඤ්ඤිතං.
වත්ථුසන්නිස්සයෙනාති, නායං සබ්බත්ථ ගච්ඡති;
භවං තු පඤ්චවොකාරං, සන්ධාය කථිතො පන.
පටිසන්ධාදිචිත්තානි, සබ්බානෙකූනවීසති;
කාමෙ දස ච රූපෙසු, පඤ්ච චත්තාරිරූපිසු.
කම්මං ¶ කම්මනිමිත්තඤ්ච, තථා ගතිනිමිත්තකං;
ඉදං හි තිවිධං තෙසං, ආරම්මණමුදීරිතං.
කාමාවචරසන්ධීනං, පරිත්තාරම්මණං මතං;
පච්චුප්පන්නමතීතං වා, හොති නත්ථි අනාගතං.
අට්ඨෙව ච මහාපාකා, තීණි සන්තීරණානි ච;
එකාදසවිධං චිත්තං, තදාරම්මණසඤ්ඤිතං.
එකාදසවිධෙ චිත්තෙ, තදාරම්මණසඤ්ඤිතෙ;
දස පුඤ්ඤවිපාකානි, එකං හොති අපුඤ්ඤජං.
මහාපාකා න ජායන්තෙ, රූපාරූපභවද්වයෙ;
කාමෙ රූපෙ භවෙ චෙව, හොති සන්තීරණත්තයං.
තදාරම්මණචිත්තානි, යානි වුත්තානි සත්ථුනා;
තෙසු චිත්තං පනෙකම්පි, රූපාරූපභවද්වයෙ.
න තදාරම්මණං හුත්වා, පවත්තති කදාචිපි;
කස්මා න හොති චෙ තත්ථ, බීජස්සාභාවතො පන.
පටිසන්ධිබීජං නත්ථෙත්ථ, කාමාවචරසඤ්ඤිතං;
රූපාදිගොචරෙ තස්ස, භවෙය්ය ජනකං තු යං.
චක්ඛුවිඤ්ඤාණකාදීනං ¶ , නත්ථිතාපජ්ජතීති චෙ;
නින්ද්රියානං පවත්තානු-භාවතො චිත්තසම්භවො.
එකන්තෙන යථා චෙතං, තදාරම්මණමානසං;
නප්පවත්තති සබ්බම්පි, රූපාරූපභවද්වයෙ.
අකාමාවචරධම්මෙපි, තදෙතං නානුබන්ධති;
කස්මා අජනකත්තා හි, ජනකස්සාසමානතො.
ජනකං ¶ තෙන තුල්යං වා, කාමාවචරසඤ්ඤිතං;
කුසලාකුසලාදිං තු, ජවනං අනුබන්ධති.
කාමාවචරධම්මාපි ¶ , යෙ මහග්ගතගොචරා;
හුත්වා වත්තන්ති තෙ චාපි, ඉදං නෙවානුබන්ධති.
පරිත්තාරම්මණත්තා ච, එකන්තෙන පනස්ස හි;
තථාපරිචිතත්තා ච, නානුබන්ධති සබ්බදා.
කිං තෙන යුත්තිවාදෙන, වුත්තං අට්ඨකථාසු හි;
තදාරම්මණචිත්තානි, එකාදසපි සබ්බසො.
නාමගොත්තං පනාරබ්භ, ජවනෙ ජවිතෙපි ච;
තදාරම්මණං න ගණ්හන්ති, රූපාරූපභවෙසු වා.
යදා පඤ්ඤත්තිමාරබ්භ, ජවනෙ ජවිතෙපි වා;
තථා විපස්සනායාපි, ලක්ඛණාරම්මණාය ච.
තදාරම්මණා න ලබ්භන්ති, මිච්ඡත්තනියතෙසුපි;
න ලොකුත්තරධම්මෙපි, ආරබ්භ ජවනෙ ගතෙ.
තථා මහග්ගතෙ ධම්මෙ, ආරබ්භ ජවනෙ පන;
පටිසම්භිදාඤාණානි, ආරබ්භ ජවිතෙපි ච.
මනොද්වාරෙපි සබ්බෙසං, ජවනානමනන්තරං;
තදාරම්මණචිත්තානි, භවන්ති අනුපුබ්බතො.
න ¶ විජ්ජති මනොද්වාරෙ, ඝට්ටනාරම්මණස්ස හි;
කථං භවඞ්ගතො හොති, වුට්ඨානං පන චෙතසො.
මනොද්වාරෙපි ආපාථ-මාගච්ඡන්තෙව ගොචරා;
ඝට්ටනාය විනා තස්මා, චිත්තානං හොති සම්භවො.
ද්වාදසාපුඤ්ඤචිත්තානං ¶ , විපාකා සත්තසත්තති;
භවන්ති චතුරාසීති, පාපපාකා පවත්තියං.
එකාදසවිධානං තු, හිත්වා උද්ධච්චමානසං;
එකාදසවිධා චෙව, භවන්ති පටිසන්ධියො.
ක්රියචිත්තෙසු සබ්බෙසු, ජවනං න ච හොති යං;
තං වෙ කරණමත්තත්තා, වාතපුප්ඵසමං මතං.
ජවනත්තං තු සම්පත්තං, කිච්චසාධනතො පන;
ඡින්නමූලස්ස රුක්ඛස්ස, පුප්ඵංව අඵලං සියා.
පටිච්ච පන එතස්මා, ඵලමෙතීති පච්චයො;
යො ධම්මො යස්ස ධම්මස්ස, ඨිතියුප්පත්තියාපි වා.
උපකාරො හි සො තස්ස, පච්චයොති පවුච්චති;
සම්භවොපභවො හෙතු, කාරණං පච්චයො මතො.
ලොභාදි පන යො ධම්මො, මූලට්ඨෙනුපකාරකො;
හෙතූති පන සො ධම්මො, විඤ්ඤාතබ්බො විභාවිනා.
ලොභො දොසො ච මොහො ච,
තථාලොභාදයො තයො;
ඡළෙව හෙතුයො හොන්ති,
ජාතිතො නවධා සියුං.
ධම්මානං කුසලාදීනං, කුසලාදිත්තසාධකො;
මූලට්ඨොති වදන්තෙවං, එකෙ ආචරියා පන.
එවං ¶ ¶ සන්තෙ තු හෙතූනං, තංසමුට්ඨානරූපිසු;
හෙතුපච්චයතා නෙව, සම්පජ්ජති කදාචිපි.
න හි තෙ පන රූපානං, සාධෙන්ති කුසලාදිකං;
න තෙසං පන රූපානං, පච්චයා න ච හොන්ති තෙ.
තස්මා ¶ හි කුසලාදීනං, කුසලාදිත්තසාධකො;
මූලට්ඨොති න ගන්තබ්බො, විඤ්ඤුනා සමයඤ්ඤුනා.
සුප්පතිට්ඨිතභාවස්ස, සාධනෙනුපකාරකො;
මූලට්ඨොති ච හෙතූනං, විඤ්ඤාතබ්බො විභාවිනා.
කුසලාකුසලා හෙතූ, ක්රියාහෙතූ ච සබ්බසො;
ධම්මානං සම්පයුත්තානං, තංසමුට්ඨානරූපිනං.
හෙතුපච්චයතං යාතා, පඤ්චවොකාරභූමියං;
සම්පයුත්තානමෙවෙතෙ, චතුවොකාරභූමියං.
කාමෙ විපාකහෙතූපි, කාමාවචරභූමියං;
අත්තනා සම්පයුත්තානං, පටිසන්ධික්ඛණෙ පන.
කටත්තාරූපජාතානං, තථෙව ච පවත්තියං;
චිත්තජානඤ්ච රූපානං, හෙතුපච්චයතං ගතා.
රූපෙ විපාකහෙතු ච, රූපාවචරභූමියං;
තථා වුත්තප්පකාරානං, හොන්ති තෙ හෙතුපච්චයා.
හෙතුයො පඤ්චවොකාරෙ, ලොකුත්තරවිපාකජා;
චිත්තජානඤ්ච රූපානං, සම්පයුත්තානමෙව ච.
තෙ හෙතුපච්චයා හොන්ති, චතුවොකාරභූමියං;
භවන්ති සම්පයුත්තානං, ඉතරෙ ච සභූමියං.
හෙතුත්ථො හෙතුයො චෙව, හෙතුපච්චයසම්භවො;
එවමෙව ච විඤ්ඤෙය්යො, සඤ්ජාතසුඛහෙතුනා.
ඡන්දො ¶ චිත්තඤ්ච වීරියං, වීමංසා චාති සත්ථුනා;
ලොකාධිපතිනා වුත්තා, චතුධාධිපතී සියුං.
ඡන්දං ¶ තු ජෙට්ඨකං කත්වා, ඡන්දං කත්වා ධුරං පන;
චිත්තස්සුප්පත්තිකාලස්මිං, ඡන්දාධිපති නාමසො.
එසෙව ච නයො ඤෙය්යො, සෙසෙසුපි ච තීසුපි;
අධිප්පතීති නිද්දිට්ඨො, ජෙට්ඨට්ඨෙනුපකාරකො.
සුමතිමතිවිබොධනං විචිත්තං,
කුමතිමතින්ධනපාවකං පධානං;
ඉමමතිමධුරං අවෙදි යො යො,
ජිනවචනං සකලං අවෙදි සො සො.
ඉති අභිධම්මාවතාරෙ පකිණ්ණකනිද්දෙසො නාම
අට්ඨමො පරිච්ඡෙදො.