තීකා > අභිධම්මපිටක (ටීකා) > අභිධම්මත්ථසඞ්ගහො

6. ඡ වීථියො පන චක්ඛුද්වාරවීථි සොතද්වාරවීථි ඝානද්වාරවීථි ජිව්හාද්වාරවීථි කායද්වාරවීථි මනොද්වාරවීථි චෙති ද්වාරවසෙන වා, චක්ඛුවිඤ්ඤාණවීථි සොතවිඤ්ඤාණවීථි ඝානවිඤ්ඤාණවීථි ජිව්හාවිඤ්ඤාණවීථි කායවිඤ්ඤාණවීථි මනොවිඤ්ඤාණවීථි චෙති විඤ්ඤාණවසෙන වා ද්වාරප්පවත්තා චිත්තප්පවත්තියො යොජෙතබ්බා.

7. අතිමහන්තං මහන්තං පරිත්තං අතිපරිත්තඤ්චෙති පඤ්චද්වාරෙ මනොද්වාරෙ පන විභූතමවිභූතඤ්චෙති ඡධා විසයප්පවත්ති වෙදිතබ්බා.

8. කථං? උප්පාදඨිතිභඞ්ගවසෙන ඛණත්තයං එකචිත්තක්ඛණං නාම.

9. තානි පන සත්තරස චිත්තක්ඛණානි රූපධම්මානමායූ.

10. එකචිත්තක්ඛණාතීතානි වා බහුචිත්තක්ඛණාතීතානි වා ඨිතිප්පත්තානෙව පඤ්චාරම්මණානි පඤ්චද්වාරෙ ආපාථමාගච්ඡන්ති. තස්මා යදි එකචිත්තක්ඛණාතීතකං රූපාරම්මණං චක්ඛුස්ස ආපාථමාගච්ඡති, තතො ද්වික්ඛත්තුං භවඞ්ගෙ චලිතෙ භවඞ්ගසොතං වොච්ඡින්දිත්වා තමෙව රූපාරම්මණං ආවජ්ජන්තං පඤ්චද්වාරාවජ්ජනචිත්තං උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣති, තතො තස්සානන්තරං තමෙව ¶ රූපං පස්සන්තං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සම්පටිච්ඡන්තං සම්පටිච්ඡනචිත්තං, සන්තීරයමානං සන්තීරණචිත්තං, වවත්ථපෙන්තං වොට්ඨබ්බනචිත්තඤ්චෙති යථාක්කමං උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣන්ති, තතො පරං එකූනතිංස ¶ කාමාවචරජවනෙසු යංකිඤ්චි ලද්ධපච්චයං යෙභුය්යෙන සත්තක්ඛත්තුං ජවති, ජවනානුබන්ධානි ච ද්වෙ තදාරම්මණපාකානි යථාරහං පවත්තන්ති, තතො පරං භවඞ්ගපාතො.

11. එත්තාවතා චුද්දස වීථිචිත්තුප්පාදා, ද්වෙ භවඞ්ගචලනානි, පුබ්බෙවාතීතකමෙකචිත්තක්ඛණන්ති කත්වා සත්තරස චිත්තක්ඛණානි පරිපූරෙන්ති, තතො පරං නිරුජ්ඣති, ආරම්මණමෙතං අතිමහන්තං නාම ගොචරං.

12. යාව තදාරම්මණුප්පාදා පන අප්පහොන්තාතීතකමාපාථමාගතං ආරම්මණං මහන්තං නාම, තත්ථ ජවනාවසානෙ භවඞ්ගපාතොව හොති, නත්ථි තදාරම්මණුප්පාදො.

13. යාව ජවනුප්පාදාපි අප්පහොන්තාතීතකමාපාථමාගතං ආරම්මණං පරිත්තං නාම, තත්ථ ජවනම්පි අනුප්පජ්ජිත්වා ද්වත්තික්ඛත්තුං වොට්ඨබ්බනමෙව පවත්තති, තතො පරං භවඞ්ගපාතොව හොති.

14. යාව වොට්ඨබ්බනුප්පාදා ච පන අප්පහොන්තාතීතකමාපාථමාගතං නිරොධාසන්නමාරම්මණං අතිපරිත්තං නාම, තත්ථ භවඞ්ගචලනමෙව හොති, නත්ථි වීථිචිත්තුප්පාදො.

15. ඉච්චෙවං චක්ඛුද්වාරෙ, තථා සොතද්වාරාදීසු චෙති සබ්බථාපි පඤ්චද්වාරෙ තදාරම්මණජවනවොට්ඨබ්බනමොඝවාරසඞ්ඛාතානං චතුන්නං වාරානං යථාක්කමං ආරම්මණභූතා විසයප්පවත්ති චතුධා වෙදිතබ්බා.

16. වීථිචිත්තානි සත්තෙව, චිත්තුප්පාදා චතුද්දස.

චතුපඤ්ඤාස විත්ථාරා, පඤ්චද්වාරෙ යථාරහං.

අයමෙත්ථ පඤ්චද්වාරෙ වීථිචිත්තප්පවත්තිනයො.

17. මනොද්වාරෙ ¶ ¶ පන යදි විභූතමාරම්මණං ආපාථමාගච්ඡති, තතො පරං භවඞ්ගචලනමනොද්වාරාවජ්ජනජවනාවසානෙ තදාරම්මණපාකානි පවත්තන්ති, තතො පරං භවඞ්ගපාතො.

18. අවිභූතෙ පනාරම්මණෙ ජවනාවසානෙ භවඞ්ගපාතොව හොති, නත්ථි තදාරම්මණුප්පාදොති.

19. වීථිචිත්තානි තීණෙව, චිත්තුප්පාදා දසෙරිතා.

විත්ථාරෙන පනෙත්ථෙක-චත්තාලීස විභාවයෙ;

20. අප්පනාජවනවාරෙ පන විභූතාවිභූතභෙදො නත්ථි, තථා තදාරම්මණුප්පාදො ච.

21. තත්ථ හි ඤාණසම්පයුත්තකාමාවචරජවනානමට්ඨන්නං අඤ්ඤතරස්මිං පරිකම්මොපචාරානුලොමගොත්රභුනාමෙන චතුක්ඛත්තුං තික්ඛත්තුමෙව වා යථාක්කමං උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධානන්තරමෙව යථාරහං චතුත්ථං, පඤ්චමං වා ඡබ්බීසතිමහග්ගතලොකුත්තරජවනෙසු යථාභිනීහාරවසෙන යං කිඤ්චි ජවනං අප්පනාවීථිමොතරති, තතො පරං අප්පනාවසානෙ භවඞ්ගපාතොව හොති.

22. තත්ථ සොමනස්සසහගතජවනානන්තරං අප්පනාපි සොමනස්සසහගතාව පාටිකඞ්ඛිතබ්බා, උපෙක්ඛාසහගතජවනානන්තරං උපෙක්ඛාසහගතාව, තත්ථාපි කුසලජවනානන්තරං කුසලජවනඤ්චෙව හෙට්ඨිමඤ්ච ඵලත්තයමප්පෙති, කිරියජවනානන්තරං කිරියජවනං අරහත්තඵලඤ්චාති.

23. ද්වත්තිංස ¶ සුඛපුඤ්ඤම්හා, ද්වාදසොපෙක්ඛකා පරං,

සුඛිතක්රියතො අට්ඨ, ඡ සම්භොන්ති උපෙක්ඛකා.

24. පුථුජ්ජනාන ¶ සෙක්ඛානං, කාමපුඤ්ඤතිහෙතුතො.

තිහෙතුකාමක්රියතො, වීතරාගානමප්පනා.

අයමෙත්ථ මනොද්වාරෙ වීථිචිත්තප්පවත්තිනයො.

25. සබ්බත්ථාපි පනෙත්ථ අනිට්ඨෙ ආරම්මණෙ අකුසලවිපාකානෙව පඤ්චවිඤ්ඤාණසම්පටිච්ඡනසන්තීරණතදාරම්මණානි.

27. අතිඉට්ඨෙ පන සොමනස්සසහගතානෙව සන්තීරණතදාරම්මණානි, තත්ථාපි සොමනස්සසහගතකිරියජවනාවසානෙ සොමනස්සසහගතානෙව තදාරම්මණානි භවන්ති, උපෙක්ඛාසහගතකිරියජවනාවසානෙ ච උපෙක්ඛාසහගතානෙව හොන්ති.

28. දොමනස්සසහගතජවනාවසානෙ ච පන තදාරම්මණානිචෙව භවඞ්ගානි ච උපෙක්ඛාසහගතානෙව භවන්ති, තස්මා යදි සොමනස්සපටිසන්ධිකස්ස දොමනස්සසහගතජවනාවසානෙ තදාරම්මණසම්භවො නත්ථි, තදා යං කිඤ්චි පරිචිතපුබ්බං පරිත්තාරම්මණමාරබ්භ උපෙක්ඛාසහගතසන්තීරණං උප්පජ්ජති, තමනන්තරිත්වා භවඞ්ගපාතොව හොතීති වදන්ති ආචරියා.

29. තථා කාමාවචරජවනාවසානෙ කාමාවචරසත්තානං කාමාවචරධම්මෙස්වෙව ආරම්මණභූතෙසු තදාරම්මණං ඉච්ඡන්තීති.

30. කාමෙ ජවනසත්තාලම්බණානං නියමෙ සති.

විභූතෙතිමහන්තෙ ච, තදාරම්මණමීරිතං.

31. ජවනෙසු ¶ ¶ ච පරිත්තජවනවීථියං කාමාවචරජවනානි සත්තක්ඛත්තුං ඡක්ඛත්තුමෙව වා ජවන්ති.

32. මන්දප්පවත්තියං පන මරණකාලාදීසු පඤ්චවාරමෙව.

33. භගවතො පන යමකපාටිහාරියකාලාදීසු ලහුකප්පවත්තියං චත්තාරිපඤ්ච වා පච්චවෙක්ඛණචිත්තානි භවන්තීතිපි වදන්ති.

34. ආදිකම්මිකස්ස පන පඨමකප්පනායං මහග්ගතජවනානිඅභිඤ්ඤාජවනානි ච සබ්බදාපි එකවාරමෙව ජවන්ති, තතො පරං භවඞ්ගපාතො.

35. චත්තාරො පන මග්ගුප්පාදා එකචිත්තක්ඛණිකා, තතො පරං ද්වෙ තීණි ඵලචිත්තානි යථාරහං උප්පජ්ජන්ති, තතො පරං භවඞ්ගපාතො.

36. නිරොධසමාපත්තිකාලෙ ද්වික්ඛත්තුං චතුත්ථාරුප්පජවනං ජවති, තතො පරං නිරොධං ඵුසති.

37. වුට්ඨානකාලෙ ච අනාගාමිඵලං වා අරහත්තඵලං වා යථාරහමෙකවාරං උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධෙ භවඞ්ගපාතොව හොති.

38. සබ්බත්ථාපි සමාපත්තිවීථියං භවඞ්ගසොතො විය වීථිනියමො නත්ථීති කත්වා බහූනිපි ලබ්භන්තීති.

39. සත්තක්ඛත්තුං පරිත්තානි, මග්ගාභිඤ්ඤා සකිං මතා.

අවසෙසානි ලබ්භන්ති, ජවනානි බහූනිපි.

40. දුහෙතුකානමහෙතුකානඤ්ච ¶ ¶ පනෙත්ථ කිරියජවනානි චෙව අප්පනාජවනානි ච ලබ්භන්ති.

41. තථා ඤාණසම්පයුත්තවිපාකානි ච සුගතියං.

42. දුග්ගතියං පන ඤාණවිප්පයුත්තානි ච මහාවිපාකානි න ලබ්භන්ති.

43. තිහෙතුකෙසු ච ඛීණාසවානං කුසලාකුසලජවනානි න ලබ්භන්ති.

44. තථා සෙක්ඛපුථුජ්ජනානං කිරියජවනානි.

45. දිට්ඨිගතසම්පයුත්තවිචිකිච්ඡාජවනානි ච සෙක්ඛානං.

46. අනාගාමිපුග්ගලානං පන පටිඝජවනානි ච න ලබ්භන්ති.

47. ලොකුත්තරජවනානි ච යථාරහං අරියානමෙව සමුප්පජ්ජන්තීති.

48. අසෙක්ඛානං චතුචත්තාලීස සෙක්ඛානමුද්දිසෙ.

ඡප්පඤ්ඤාසාවසෙසානං, චතුපඤ්ඤාස සම්භවා.

49. කාමාවචරභූමියං පනෙතානි සබ්බානිපි වීථිචිත්තානි යථාරහමුපලබ්භන්ති.

50. රූපාවචරභූමියං ¶ පටිඝජවනතදාරම්මණවජ්ජිතානි.

51. අරූපාවචරභූමියං පඨමමග්ගරූපාවචරහසනහෙට්ඨිමාරුප්පවජ්ජිතානි ච ලබ්භන්ති.

52. සබ්බත්ථාපි ¶ ච තංතංපසාදරහිතානං තංතංද්වාරිකවීථිචිත්තානි න ලබ්භන්තෙව.

53. අසඤ්ඤසත්තානං පන සබ්බථාපි චිත්තප්පවත්ති නත්ථෙවාති.

54. අසීති වීථිචිත්තානි, කාමෙ රූපෙ යථාරහං.

චතුසට්ඨි තථාරූපෙ, ද්වෙචත්තාලීස ලබ්භරෙ.

55. ඉච්චෙවං ඡද්වාරිකචිත්තප්පවත්ති යථාසම්භවං භවඞ්ගන්තරිතා යාවතායුකමබ්බොච්ඡින්නා පවත්තති.

ඉති අභිධම්මත්ථසඞ්ගහෙ වීථිසඞ්ගහවිභාගො නාම