📜
5. වීථිමුත්තපරිච්ඡෙදො
1. වීථිචිත්තවසෙනෙවං, පවත්තියමුදීරිතො.
පවත්තිසඞ්ගහො නාම, සන්ධියං දානි වුච්චති.
2. චතස්සො භූමියො, චතුබ්බිධා පටිසන්ධි, චත්තාරි කම්මානි, චතුධා මරණුප්පත්ති චෙති වීථිමුත්තසඞ්ගහෙ චත්තාරි චතුක්කානි වෙදිතබ්බානි.
භූමිචතුක්කං
3. තත්ථ ¶ අපායභූමි කාමසුගතිභූමි රූපාවචරභූමි අරූපාවචරභූමි චෙති චතස්සො භූමියො නාම.
4. තාසු නිරයො තිරච්ඡානයොනි පෙත්තිවිසයො අසුරකායො චෙති අපායභූමි චතුබ්බිධා හොති.
5. මනුස්සා ¶ චාතුමහාරාජිකා තාවතිංසා යාමා තුසිතා නිම්මානරති පරනිම්මිතවසවත්තී චෙති කාමසුගතිභූමි සත්තවිධා හොති.
6. සා පනායමෙකාදසවිධාපි කාමාවචරභූමිච්චෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති.
7. බ්රහ්මපාරිසජ්ජා බ්රහ්මපුරොහිතා මහාබ්රහ්මා චෙති පඨමජ්ඣානභූමි.
8. පරිත්තාභා අප්පමාණාභා ආභස්සරා චෙති දුතියජ්ඣානභූමි.
9. පරිත්තසුභා අප්පමාණසුභා සුභකිණ්හා චෙති තතියජ්ඣානභූමි.
10. වෙහප්ඵලා අසඤ්ඤසත්තා සුද්ධාවාසා චෙති චතුත්ථජ්ඣානභූමීති රූපාවචරභූමි සොළසවිධා හොති.
11. අවිහා අතප්පා සුදස්සා සුදස්සී අකනිට්ඨා චෙති සුද්ධාවාසභූමි පඤ්චවිධා හොති.
12. ආකාසානඤ්චායතනභූමි විඤ්ඤාණඤ්චායතනභූමි ආකිඤ්චඤ්ඤායතනභූමි නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනභූමි චෙති අරූපභූමි චතුබ්බිධා හොති.
13. පුථුජ්ජනා ¶ න ලබ්භන්ති, සුද්ධාවාසෙසු සබ්බථා.
සොතාපන්නා ච සකදාගාමිනො චාපි පුග්ගලා.
14. අරියා නොපලබ්භන්ති, අසඤ්ඤාපායභූමිසු.
සෙසට්ඨානෙසු ලබ්භන්ති, අරියානරියාපි ච.
ඉදමෙත්ථ භූමිචතුක්කං.
පටිසන්ධිචතුක්කං
15. අපායපටිසන්ධි ¶ කාමසුගතිපටිසන්ධි රූපාවචරපටිසන්ධි අරූපාවචරපටිසන්ධි චෙති චතුබ්බිධා පටිසන්ධි නාම.
16. තත්ථ අකුසලවිපාකොපෙක්ඛාසහගතසන්තීරණං අපායභූමියං ඔක්කන්තික්ඛණෙ පටිසන්ධි හුත්වා තතො පරං භවඞ්ගං පරියොසානෙ චවනං හුත්වා වොච්ඡිජ්ජති, අයමෙකාපායපටිසන්ධි නාම.
17. කුසලවිපාකොපෙක්ඛාසහගතසන්තීරණං පන කාමසුගතියං මනුස්සානඤ්චෙව ජච්චන්ධාදීනං භුම්මස්සිතානඤ්ච විනිපාතිකාසුරානං පටිසන්ධිභවඞ්ගචුතිවසෙන පවත්තති.
18. මහාවිපාකානි පන අට්ඨ සබ්බත්ථාපි කාමසුගතියං පටිසන්ධිභවඞ්ගචුතිවසෙන පවත්තන්ති.
19. ඉමා නව කාමසුගතිපටිසන්ධියො නාම.
20. සා පනායං දසවිධාපි කාමාවචරපටිසන්ධිච්චෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති.
21. තෙසු ¶ චතුන්නං අපායානං මනුස්සානං විනිපාතිකාසුරානඤ්ච ආයුප්පමාණගණනාය නියමො නත්ථි.
22. චාතුමහාරාජිකානං පන දෙවානං දිබ්බානි පඤ්චවස්සසතානි ආයුප්පමාණං, මනුස්සගණනාය නවුතිවස්සසතසහස්සප්පමාණං හොති, තතො චතුග්ගුණං තාවතිංසානං, තතො චතුග්ගුණං යාමානං, තතො චතුග්ගුණං තුසිතානං, තතො චතුග්ගුණං නිම්මානරතීනං, තතො චතුග්ගුණං පරනිම්මිතවසවත්තීනං.
23. නවසතඤ්චෙකවීස-වස්සානං කොටියො තථා.
වස්සසතසහස්සානි, සට්ඨි ච වසවත්තිසු.
24. පඨමජ්ඣානවිපාකං ¶ පඨමජ්ඣානභූමියං පටිසන්ධිභවඞ්ගචුතිවසෙන පවත්තති.
25. තථා දුතියජ්ඣානවිපාකං තතියජ්ඣානවිපාකඤ්ච දුතියජ්ඣානභූමියං.
26. චතුත්ථජ්ඣානවිපාකං තතියජ්ඣානභූමියං.
27. පඤ්චමජ්ඣානවිපාකං චතුත්ථජ්ඣානභූමියං.
28. අසඤ්ඤසත්තානං පන රූපමෙව පටිසන්ධි හොති. තථා තතො පරං පවත්තියං චවනකාලෙ ච රූපමෙව පවත්තිත්වා නිරුජ්ඣති, ඉමා ඡ රූපාවචරපටිසන්ධියො නාම.
29. තෙසු බ්රහ්මපාරිසජ්ජානං දෙවානං කප්පස්ස තතියො භාගො ආයුප්පමාණං.
30. බ්රහ්මපුරොහිතානං උපඩ්ඪකප්පො.
33. අප්පමාණාභානං චත්තාරිකප්පානි.
34. ආභස්සරානං ¶ අට්ඨ කප්පානි.
35. පරිත්තසුභානං සොළස කප්පානි.
36. අප්පමාණසුභානං ද්වත්තිංස කප්පානි.
37. සුභකිණ්හානං චතුසට්ඨි කප්පානි.
38. වෙහප්ඵලානං අසඤ්ඤසත්තානඤ්ච පඤ්චකප්පසතානි.
40. අතප්පානං ද්වෙ කප්පසහස්සානි.
41. සුදස්සානං චත්තාරි කප්පසහස්සානි.
42. සුදස්සීනං අට්ඨ කප්පසහස්සානි.
43. අකනිට්ඨානං ¶ සොළස කප්පසහස්සානි.
44. පඨමාරුප්පාදිවිපාකානි පඨමාරුප්පාදිභූමීසු යථාක්කමං පටිසන්ධිභවඞ්ගචුතිවසෙන පවත්තන්ති. ඉමා චතස්සො අරූපපටිසන්ධියො නාම.
45. තෙසු පන ආකාසානඤ්චායතනූපගානං දෙවානං වීසතිකප්පසහස්සානි ආයුප්පමාණං.
46. විඤ්ඤාණඤ්චායතනූපගානං දෙවානං චත්තාලීසකප්පසහස්සානි.
47. ආකිඤ්චඤ්ඤායතනූපගානං දෙවානං සට්ඨිකප්පසහස්සානි.
48. නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනූපගානං දෙවානං චතුරාසීතිකප්පසහස්සානි.
49. පටිසන්ධි භවඞ්ගඤ්ච, තථා චවනමානසං.
එකමෙව තථෙවෙකවිසයඤ්චෙකජාතියං.
ඉදමෙත්ථ පටිසන්ධිචතුක්කං.
කම්මචතුක්කං
50. ජනකං ¶ උපත්ථම්භකං උපපීළකං උපඝාතකඤ්චෙති කිච්චවසෙන.
51. ගරුකං ආසන්නං ආචිණ්ණං කටත්තාකම්මඤ්චෙති පාකදානපරියායෙන.
52. දිට්ඨධම්මවෙදනීයං උපපජ්ජවෙදනීයං අපරාපරියවෙදනීයං අහොසිකම්මඤ්චෙති පාකකාලවසෙන චත්තාරි කම්මානි නාම.
53. තථා අකුසලං කාමාවචරකුසලං රූපාවචරකුසලං අරූපාවචරකුසලඤ්චෙති පාකඨානවසෙන.
54. තත්ථ ¶ අකුසලං කායකම්මං වචීකම්මං මනොකම්මඤ්චෙති කම්මද්වාරවසෙන තිවිධං හොති.
55. කථං? පාණාතිපාතො අදින්නාදානං කාමෙසුමිච්ඡාචාරො චෙති කායවිඤ්ඤත්තිසඞ්ඛාතෙ කායද්වාරෙ බාහුල්ලවුත්තිතො කායකම්මං නාම.
56. මුසාවාදො පිසුණවාචා ඵරුසවාචා සම්ඵප්පලාපො චෙති වචීවිඤ්ඤත්තිසඞ්ඛාතෙ වචීද්වාරෙ බාහුල්ලවුත්තිතො වචීකම්මං නාම.
57. අභිජ්ඣා බ්යාපාදො මිච්ඡාදිට්ඨි චෙති අඤ්ඤත්රාපි විඤ්ඤත්තියා මනස්මිංයෙව බාහුල්ලවුත්තිතො මනොකම්මං නාම.
58. තෙසු පාණාතිපාතො ඵරුසවාචා බ්යාපාදො ච දොසමූලෙන ජායන්ති.
59. කාමෙසුමිච්ඡාචාරො අභිජ්ඣා මිච්ඡාදිට්ඨි ච ලොභමූලෙන.
60. සෙසානි ¶ චත්තාරිපි ද්වීහි මූලෙහි සම්භවන්ති.
61. චිත්තුප්පාදවසෙන පනෙතං අකුසලං සබ්බථාපි ද්වාදසවිධං හොති.
62. කාමාවචරකුසලම්පි කායද්වාරෙ පවත්තං කායකම්මං, වචීද්වාරෙ පවත්තං වචීකම්මං, මනොද්වාරෙ පවත්තං මනොකම්මඤ්චෙති කම්මද්වාරවසෙන තිවිධං හොති.
64. චිත්තුප්පාදවසෙන පනෙතං අට්ඨවිධං හොති.
65. දානසීලභාවනාපචායනවෙය්යාවච්චපත්තිදානපත්තානුමොදනධම්මස්සවනධම්මදෙසනා දිට්ඨිජුකම්මවසෙන දසවිධං හොති.
66. තං ¶ පනෙතං වීසතිවිධම්පි කාමාවචරකම්මමිච්චෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති.
67. රූපාවචරකුසලං පන මනොකම්මමෙව, තඤ්ච භාවනාමයං අප්පනාප්පත්තං, ඣානඞ්ගභෙදෙන පඤ්චවිධං හොති.
68. තථා අරූපාවචරකුසලඤ්ච මනොකම්මං, තම්පි භාවනාමයං අප්පනාප්පත්තං. ආරම්මණභෙදෙන චතුබ්බිධං හොති.
69. එත්ථාකුසලකම්මමුද්ධච්චරහිතං අපායභූමියං පටිසන්ධිං ජනෙති, පවත්තියං පන සබ්බම්පි ද්වාදසවිධං සත්තාකුසලපාකානි සබ්බත්ථාපි කාමලොකෙ රූපලොකෙ ච යථාරහං විපච්චති.
70. කාමාවචරකුසලම්පි කාමසුගතියමෙව පටිසන්ධිං ජනෙති, තථා පවත්තියඤ්ච මහාවිපාකානි ¶ , අහෙතුකවිපාකානි පන අට්ඨපි සබ්බත්ථාපි කාමලොකෙ රූපලොකෙ ච යථාරහං විපච්චති.
71. තත්ථාපි තිහෙතුකමුක්කට්ඨං කුසලං තිහෙතුකං පටිසන්ධිං දත්වා පවත්තෙ සොළස විපාකානි විපච්චති.
72. තිහෙතුකමොමකං ද්විහෙතුකමුක්කට්ඨඤ්ච කුසලං ද්විහෙතුකං පටිසන්ධිං දත්වා පවත්තෙ තිහෙතුකරහිතානි ද්වාදස විපාකානි විපච්චති.
73. ද්විහෙතුකමොමකං පන කුසලං අහෙතුකමෙව පටිසන්ධිං දෙති, පවත්තෙ ච අහෙතුකවිපාකානෙව විපච්චති.
74. අසඞ්ඛාරං සසඞ්ඛාර-විපාකානි න පච්චති.
සසඞ්ඛාරමසඞ්ඛාර-විපාකානීති කෙචන.
තෙසං ද්වාදස පාකානි, දසාට්ඨ ච යථාක්කමං;
යථාවුත්තානුසාරෙන යථාසම්භවමුද්දිසෙ.
75. රූපාවචරකුසලං ¶ පන පඨමජ්ඣානං පරිත්තං භාවෙත්වා බ්රහ්මපාරිසජ්ජෙසු උප්පජ්ජති.
76. තදෙව මජ්ඣිමං භාවෙත්වා බ්රහ්මපුරොහිතෙසු.
77. පණීතං භාවෙත්වා මහාබ්රහ්මෙසු.
78. තථා දුතියජ්ඣානං තතියජ්ඣානඤ්ච පරිත්තං භාවෙත්වා පරිත්තාභෙසු.
79. මජ්ඣිමං භාවෙත්වා අප්පමාණාභෙසු.
81. චතුත්ථජ්ඣානං පරිත්තං භාවෙත්වා පරිත්තසුභෙසු.
82. මජ්ඣිමං ¶ භාවෙත්වා අප්පමාණසුභෙසු.
83. පණීතං භාවෙත්වා සුභකිණ්හෙසු.
84. පඤ්චමජ්ඣානං භාවෙත්වා වෙහප්ඵලෙසු.
85. තදෙව සඤ්ඤාවිරාගං භාවෙත්වා අසඤ්ඤසත්තෙසු.
86. අනාගාමිනො පන සුද්ධාවාසෙසු උප්පජ්ජන්ති.
87. අරූපාවචරකුසලඤ්ච යථාක්කමං භාවෙත්වා ආරුප්පෙසු උප්පජ්ජන්තීති.
88. ඉත්ථං මහග්ගතං පුඤ්ඤං, යථාභූමිවවත්ථිතං.
ජනෙති සදිසං පාකං, පටිසන්ධිපවත්තියං.
ඉදමෙත්ථ කම්මචතුක්කං.
චුතිපටිසන්ධික්කමො
89. ආයුක්ඛයෙන කම්මක්ඛයෙන උභයක්ඛයෙන උපච්ඡෙදකකම්මුනා චෙති චතුධා මරණුප්පත්ති නාම.
90. තථා ¶ ච මරන්තානං පන මරණකාලෙ යථාරහං අභිමුඛීභූතං භවන්තරෙ පටිසන්ධිජනකං කම්මං වා, තංකම්මකරණකාලෙ රූපාදිකමුපලද්ධපුබ්බමුපකරණභූතඤ්ච කම්මනිමිත්තං වා, අනන්තරමුප්පජ්ජමානභවෙ උපලභිතබ්බමුපභොගභූතඤ්ච ගතිනිමිත්තං වා කම්මබලෙන ඡන්නං ද්වාරානං අඤ්ඤතරස්මිං පච්චුපට්ඨාති, තතො පරං තමෙව තථොපට්ඨිතං ආරම්මණං ආරබ්භ විපච්චමානකකම්මානුරූපං පරිසුද්ධං උපක්කිලිට්ඨං වා උපලභිතබ්බභවානුරූපං තත්ථොණතංව චිත්තසන්තානං අභිණ්හං පවත්තති බාහුල්ලෙන, තමෙව වා පන ජනකභූතං කම්මං අභිනවකරණවසෙන ද්වාරප්පත්තං හොති.
91. පච්චාසන්නමරණස්ස ¶ තස්ස වීථිචිත්තාවසානෙ භවඞ්ගක්ඛයෙ වා චවනවසෙන පච්චුප්පන්නභවපරියොසානභූතං චුතිචිත්තං උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣති, තස්මිං නිරුද්ධාවසානෙ තස්සානන්තරමෙව තථාගහිතං ආරම්මණං ආරබ්භ සවත්ථුකං අවත්ථුකමෙව වා යථාරහං අවිජ්ජානුසයපරික්ඛිත්තෙන තණ්හානුසයමූලකෙන සඞ්ඛාරෙන ජනියමානං සම්පයුත්තෙහි පරිග්ගය්හමානං සහජාතානමධිට්ඨානභාවෙන පුබ්බඞ්ගමභූතං භවන්තරපටිසන්ධානවසෙන පටිසන්ධිසඞ්ඛාතං මානසං උප්පජ්ජමානමෙව පතිට්ඨාති භවන්තරෙ.
92. මරණාසන්නවීථියං පනෙත්ථ මන්දප්පවත්තානි පඤ්චෙව ජවනානි පාටිකඞ්ඛිතබ්බානි, තස්මා යදි පච්චුප්පන්නාරම්මණෙසු ආපාථගතෙසු ධරන්තෙස්වෙව මරණං හොති, තදා පටිසන්ධිභවඞ්ගානම්පි පච්චුප්පන්නාරම්මණතා ලබ්භතීති කත්වා කාමාවචරපටිසන්ධියා ඡද්වාරග්ගහිතං කම්මනිමිත්තං ගතිනිමිත්තඤ්ච පච්චුප්පන්නමතීතාරම්මණං උපලබ්භති, කම්මං පන අතීතමෙව, තඤ්ච මනොද්වාරග්ගහිතං, තානි පන සබ්බානිපි පරිත්තධම්මභූතානෙවාරම්මණානි.
93. රූපාවචරපටිසන්ධියා පන පඤ්ඤත්තිභූතං කම්මනිමිත්තමෙවාරම්මණං හොති.
94. තථා ¶ අරූපපටිසන්ධියා ච මහග්ගතභූතං පඤ්ඤත්තිභූතඤ්ච කම්මනිමිත්තමෙව යථාරහමාරම්මණං හොති.
95. අසඤ්ඤසත්තානං පන ජීවිතනවකමෙව පටිසන්ධිභාවෙන පතිට්ඨාති, තස්මා තෙ රූපපටිසන්ධිකා නාම.
98. ආරුප්පචුතියා හොන්ති, හෙට්ඨිමාරුප්පවජ්ජිතා.
පරමාරුප්පසන්ධී ච, තථා කාමතිහෙතුකා.
රූපාවචරචුතියා ¶ , අහෙතුරහිතා සියුං;
සබ්බා කාමතිහෙතුම්හා, කාමෙස්වෙව පනෙතරා.
අයමෙත්ථ චුතිපටිසන්ධික්කමො.
99. ඉච්චෙවං ගහිතපටිසන්ධිකානං පන පටිසන්ධිනිරොධානන්තරතො පභුති තමෙවාරම්මණමාරබ්භ තදෙව චිත්තං යාව චුතිචිත්තුප්පාදා අසති වීථිචිත්තුප්පාදෙ භවස්ස අඞ්ගභාවෙන භවඞ්ගසන්තතිසඞ්ඛාතං මානසං අබ්බොච්ඡින්නං නදීසොතො විය පවත්තති.
100. පරියොසානෙ ච චවනවසෙන චුතිචිත්තං හුත්වා නිරුජ්ඣති.
101. තතො පරඤ්ච පටිසන්ධාදයො රථචක්කමිව යථාක්කමං එව පරිවත්තන්තා පවත්තන්ති.
102. පටිසන්ධිභවඞ්ගවීථියො, චුතිචෙහ තථා භවන්තරෙ.
පුන සන්ධි භවඞ්ගමිච්චයං, පරිවත්තති චිත්තසන්තති.
පටිසඞ්ඛායපනෙතමද්ධුවං ¶ , අධිගන්ත්වා පදමච්චුතං බුධා;
සුසමුච්ඡින්නසිනෙහබන්ධනා, සමමෙස්සන්ති චිරාය සුබ්බතා.
ඉති අභිධම්මත්ථසඞ්ගහෙ වීථිමුත්තසඞ්ගහවිභාගො නාම
පඤ්චමො පරිච්ඡෙදො.