📜
6. රූපපරිච්ඡෙදො
1. එත්තාවතා විභත්තා හි, සප්පභෙදප්පවත්තිකා.
චිත්තචෙතසිකා ධම්මා, රූපං දානි පවුච්චති.
2. සමුද්දෙසා ¶ විභාගා ච, සමුට්ඨානා කලාපතො.
පවත්තික්කමතො චෙති, පඤ්චධා තත්ථ සඞ්ගහො.
රූපසමුද්දෙසො
3. චත්තාරි මහාභූතානි, චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදායරූපන්ති දුවිධම්පෙතං රූපං එකාදසවිධෙන සඞ්ගහං ගච්ඡති.
4. කථං? පථවීධාතු ආපොධාතු තෙජොධාතු වායොධාතු භූතරූපං නාම.
5. චක්ඛු සොතං ඝානං ජිව්හා කායො පසාදරූපං නාම.
6. රූපං සද්දො ගන්ධො රසො ආපොධාතුවිවජ්ජිතං භූතත්තයසඞ්ඛාතං ඵොට්ඨබ්බං ගොචරරූපං නාම.
7. ඉත්ථත්තං පුරිසත්තං භාවරූපං නාම.
9. ජීවිතින්ද්රියං ජීවිතරූපං නාම.
10. කබළීකාරො ආහාරො ආහාරරූපං නාම.
11. ඉති ¶ ච අට්ඨාරසවිධම්පෙතං රූපං සභාවරූපං සලක්ඛණරූපං නිප්ඵන්නරූපං රූපරූපං සම්මසනරූපන්ති ච සඞ්ගහං ගච්ඡති.
12. ආකාසධාතු පරිච්ඡෙදරූපං නාම.
13. කායවිඤ්ඤත්ති වචීවිඤ්ඤත්ති විඤ්ඤත්තිරූපං නාම.
14. රූපස්ස ලහුතා මුදුතා කම්මඤ්ඤතා විඤ්ඤත්තිද්වයං විකාරරූපං නාම.
15. රූපස්ස උපචයො සන්තති ජරතා අනිච්චතා ලක්ඛණරූපං නාම.
16. ජාතිරූපමෙව ¶ පනෙත්ථ උපචයසන්තතිනාමෙන පවුච්චතීති එකාදසවිධම්පෙතං රූපං අට්ඨවීසතිවිධං හොති සරූපවසෙන.
භූතප්පසාදවිසයා, භාවො හදයමිච්චපි;
ජීවිතාහාරරූපෙහි, අට්ඨාරසවිධං තථා.
පරිච්ඡෙදො ච විඤ්ඤත්ති, විකාරො ලක්ඛණන්ති ච;
අනිප්ඵන්නා දස චෙති, අට්ඨවීසවිධං භවෙ.
අයමෙත්ථ රූපසමුද්දෙසො.
රූපවිභාගො
18. සබ්බඤ්ච පනෙතං රූපං අහෙතුකං සප්පච්චයං සාසවං සඞ්ඛතං ලොකියං කාමාවචරං අනාරම්මණං අප්පහාතබ්බමෙවාති එකවිධම්පි අජ්ඣත්තිකබාහිරාදිවසෙන බහුධා භෙදං ගච්ඡති.
19. කථං? පසාදසඞ්ඛාතං පඤ්චවිධම්පි අජ්ඣත්තිකරූපං නාම, ඉතරං බාහිරරූපං.
20. පසාදහදයසඞ්ඛාතං ¶ ඡබ්බිධම්පි වත්ථුරූපං නාම, ඉතරං අවත්ථුරූපං.
21. පසාදවිඤ්ඤත්තිසඞ්ඛාතං සත්තවිධම්පි ද්වාරරූපං නාම, ඉතරං අද්වාරරූපං.
22. පසාදභාවජීවිතසඞ්ඛාතං අට්ඨවිධම්පි ඉන්ද්රියරූපං නාම, ඉතරං අනින්ද්රියරූපං.
23. පසාදවිසයසඞ්ඛාතං ද්වාදසවිධම්පි ඔළාරිකරූපං සන්තිකෙරූපං, සප්පටිඝරූපඤ්ච, ඉතරං සුඛුමරූපං දූරෙරූපං අප්පටිඝරූපඤ්ච.
24. කම්මජං ¶ උපාදින්නරූපං, ඉතරං අනුපාදින්නරූපං.
25. රූපායතනං සනිදස්සනරූපං, ඉතරං අනිදස්සනරූපං.
26. චක්ඛාදිද්වයං අසම්පත්තවසෙන, ඝානාදිත්තයං සම්පත්තවසෙනාති පඤ්චවිධම්පි ගොචරග්ගාහිකරූපං, ඉතරං අගොචරග්ගාහිකරූපං.
27. වණ්ණො ගන්ධො රසො ඔජා භූතචතුක්කඤ්චෙති අට්ඨවිධම්පි අවිනිබ්භොගරූපං, ඉතරං විනිබ්භොගරූපං.
28. ඉච්චෙවමට්ඨවීසති-විධම්පි ච විචක්ඛණා.
අජ්ඣත්තිකාදිභෙදෙන, විභජන්ති යථාරහං.
අයමෙත්ථ රූපවිභාගො.
රූපසමුට්ඨානනයො
29. කම්මං චිත්තං උතු ආහාරො චෙති චත්තාරි රූපසමුට්ඨානානි නාම.
30. තත්ථ කාමාවචරං රූපාවචරඤ්චෙති පඤ්චවීසතිවිධම්පි කුසලාකුසලකම්මමභිසඞ්ඛතං අජ්ඣත්තිකසන්තානෙ කම්මසමුට්ඨානරූපං පටිසන්ධිමුපාදාය ඛණෙ ඛණෙ සමුට්ඨාපෙති.
31. අරූපවිපාකද්විපඤ්චවිඤ්ඤාණවජ්ජිතං ¶ පඤ්චසත්තතිවිධම්පි චිත්තං චිත්තසමුට්ඨානරූපං පඨමභවඞ්ගමුපාදාය ජායන්තමෙව සමුට්ඨාපෙති.
32. තත්ථ අප්පනාජවනං ඉරියාපථම්පි සන්නාමෙති.
33. වොට්ඨබ්බනකාමාවචරජවනාභිඤ්ඤා පන විඤ්ඤත්තිම්පි සමුට්ඨාපෙන්ති.
34. සොමනස්සජවනානි පනෙත්ථ තෙරස හසනම්පි ජනෙන්ති.
35. සීතුණ්හොතුසමඤ්ඤාතා ¶ තෙජොධාතු ඨිතිප්පත්තාව උතුසමුට්ඨානරූපං අජ්ඣත්තඤ්ච බහිද්ධා ච යථාරහං සමුට්ඨාපෙති.
36. ඔජාසඞ්ඛාතො ආහාරො ආහාරසමුට්ඨානරූපං අජ්ඣොහරණකාලෙ ඨානප්පත්තොව සමුට්ඨාපෙති.
37. තත්ථ හදයඉන්ද්රියරූපානි කම්මජානෙව.
40. ලහුතාදිත්තයං උතුචිත්තාහාරෙහි සම්භොති.
41. අවිනිබ්භොගරූපානි චෙව ආකාසධාතු ච. චතූහි සම්භූතානි.
42. ලක්ඛණරූපානි න කුතොචි ජායන්ති.
43. අට්ඨාරස පන්නරස, තෙරස ද්වාදසාති ච.
කම්මචිත්තොතුකාහාර-ජානි හොන්ති යථාක්කමං.
44. ජායමානාදිරූපානං, සභාවත්තා හි කෙවලං.
ලක්ඛණානි න ජායන්ති, කෙහිචීති පකාසිතං.
අයමෙත්ථ රූපසමුට්ඨානනයො.
කලාපයොජනා
45. එකුප්පාදා ¶ එකනිරොධා එකනිස්සයා සහවුත්තිනො එකවීසති රූපකලාපා නාම.
46. තත්ථ ජීවිතං අවිනිබ්භොගරූපඤ්ච චක්ඛුනා සහ චක්ඛුදසකන්ති පවුච්චති. තථා ¶ සොතාදීහි සද්ධිං සොතදසකං ඝානදසකං ජිව්හාදසකං කායදසකං ඉත්ථිභාවදසකං පුම්භාවදසකං වත්ථුදසකඤ්චෙති යථාක්කමං යොජෙතබ්බං. අවිනිබ්භොගරූපමෙව ජීවිතෙන සහ ජීවිතනවකන්ති පවුච්චති. ඉමෙ නව කම්මසමුට්ඨානකලාපා.
47. අවිනිබ්භොගරූපං පන සුද්ධට්ඨකං, තදෙව කායවිඤ්ඤත්තියා සහ කායවිඤ්ඤත්තිනවකං, වචීවිඤ්ඤත්තිසද්දෙහි සහ වචීවිඤ්ඤත්තිදසකං, ලහුතාදීහි සද්ධිං ලහුතාදෙකාදසකං, කායවිඤ්ඤත්තිලහුතාදිද්වාදසකං, වචීවිඤ්ඤත්තිසද්දලහුතාදිතෙරසකඤ්චෙති ඡ චිත්තසමුට්ඨානකලාපා.
48. සුද්ධට්ඨකං සද්දනවකං ලහුතාදෙකාදසකං සද්දලහුතාදිද්වාදසකඤ්චෙති චත්තාරො උතුසමුට්ඨානකලාපා.
49. සුද්ධට්ඨකං ලහුතාදෙකාදසකඤ්චෙති ද්වෙආහාරසමුට්ඨානකලාපා.
50. තත්ථ සුද්ධට්ඨකං සද්දනවකඤ්චෙති ද්වෙ උතුසමුට්ඨානකලාපා බහිද්ධාපි ලබ්භන්ති, අවසෙසා පන සබ්බෙපි අජ්ඣත්තිකමෙවාති.
51. කම්මචිත්තොතුකාහාර-සමුට්ඨානා යථාක්කමං.
නව ඡ චතුරො ද්වෙති, කලාපා එකවීසති.
කලාපානං පරිච්ඡෙද-ලක්ඛණත්තා විචක්ඛණා;
න කලාපඞ්ගමිච්චාහු, ආකාසං ලක්ඛණානි ච.
අයමෙත්ථ කලාපයොජනා.
රූපපවත්තික්කමො
52. සබ්බානිපි ¶ පනෙතානි රූපානි කාමලොකෙ යථාරහං අනූනානි පවත්තියං උපලබ්භන්ති.
53. පටිසන්ධියං ¶ පන සංසෙදජානඤ්චෙව ඔපපාතිකානඤ්ච චක්ඛුසොතඝානජිව්හාකායභාවවත්ථුදසකසඞ්ඛාතානි සත්ත දසකානි පාතුභවන්ති උක්කට්ඨවසෙන, ඔමකවසෙන පන චක්ඛුසොතඝානභාවදසකානි කදාචිපි න ලබ්භන්ති, තස්මා තෙසං වසෙන කලාපහානි වෙදිතබ්බා.
54. ගබ්භසෙය්යකසත්තානං පන කායභාවවත්ථුදසකසඞ්ඛාතානි තීණි දසකානි පාතුභවන්ති, තත්ථාපි භාවදසකං කදාචි න ලබ්භති, තතො පරං පවත්තිකාලෙ කමෙන චක්ඛුදසකාදීනි ච පාතුභවන්ති.
55. ඉච්චෙවං පටිසන්ධිමුපාදාය කම්මසමුට්ඨානා, දුතියචිත්තමුපාදාය චිත්තසමුට්ඨානා, ඨිතිකාලමුපාදාය උතුසමුට්ඨානා, ඔජාඵරණමුපාදාය ආහාරසමුට්ඨානා චෙති චතුසමුට්ඨානරූපකලාපසන්තති කාමලොකෙ දීපජාලා විය, නදීසොතො විය ච යාවතායුකමබ්බොච්ඡින්නා පවත්තති.
56. මරණකාලෙ පන චුතිචිත්තොපරිසත්තරසමචිත්තස්ස ඨිතිකාලමුපාදාය කම්මජරූපානි න උප්පජ්ජන්ති, පුරෙතරමුප්පන්නානි ච කම්මජරූපානි චුතිචිත්තසමකාලමෙව පවත්තිත්වා නිරුජ්ඣන්ති, තතො පරං චිත්තජාහාරජරූපඤ්ච වොච්ඡිජ්ජති, තතො පරං උතුසමුට්ඨානරූපපරම්පරා යාව මතකළෙවරසඞ්ඛාතා පවත්තන්ති.
57. ඉච්චෙවං මතසත්තානං, පුනදෙව භවන්තරෙ.
පටිසන්ධිමුපාදාය, තථා රූපං පවත්තති.
58. රූපලොකෙ ¶ පන ඝානජිව්හාකායභාවදසකානි ච ආහාරජකලාපානි ච න ලබ්භන්ති, තස්මා තෙසං පටිසන්ධිකාලෙ චක්ඛුසොතවත්ථුවසෙන තීණි දසකානි ජීවිතනවකඤ්චෙති චත්තාරො කම්මසමුට්ඨානකලාපා, පවත්තියං චිත්තොතුසමුට්ඨානා ච ලබ්භන්ති.
59. අසඤ්ඤසත්තානං පන චක්ඛුසොතවත්ථුසද්දාපි න ලබ්භන්ති, තථා සබ්බානිපි චිත්තජරූපානි, තස්මා තෙසං පටිසන්ධිකාලෙ ජීවිතනවකමෙව, පවත්තියඤ්ච සද්දවජ්ජිතං උතුසමුට්ඨානරූපං අතිරිච්ඡති.
60. ඉච්චෙවං ¶ කාමරූපාසඤ්ඤීසඞ්ඛාතෙසු තීසු ඨානෙසු පටිසන්ධිපවත්තිවසෙන දුවිධා රූපප්පවත්ති වෙදිතබ්බා.
61. අට්ඨවීසති කාමෙසු, හොන්ති තෙවීස රූපිසු.
සත්තරසෙව සඤ්ඤීනං, අරූපෙ නත්ථි කිඤ්චිපි.
සද්දො විකාරො ජරතා, මරණඤ්චොපපත්තියං;
න ලබ්භන්ති පවත්තෙ තු, න කිඤ්චිපි න ලබ්භති.
අයමෙත්ථ රූපපවත්තික්කමො.
නිබ්බානභෙදො
62. නිබ්බානං පන ලොකුත්තරසඞ්ඛාතං චතුමග්ගඤාණෙන සච්ඡිකාතබ්බං මග්ගඵලානමාරම්මණභූතං වානසඞ්ඛාතාය තණ්හාය නික්ඛන්තත්තා නිබ්බානන්ති පවුච්චති.
63. තදෙතං සභාවතො එකවිධම්පි සඋපාදිසෙසනිබ්බානධාතු අනුපාදිසෙසනිබ්බානධාතු චෙති දුවිධං හොති කාරණපරියායෙන.
64. තථා ¶ සුඤ්ඤතං අනිමිත්තං අප්පණිහිතඤ්චෙති තිවිධං හොති ආකාරභෙදෙන.
65. පදමච්චුතමච්චන්තං, අසඞ්ඛතමනුත්තරං.
නිබ්බානමිති භාසන්ති, වානමුත්තා මහෙසයො.
ඉති චිත්තං චෙතසිකං, රූපං නිබ්බානමිච්චපි;
පරමත්ථං පකාසෙන්ති, චතුධාව තථාගතා.
ඉති අභිධම්මත්ථසඞ්ගහෙ රූපසඞ්ගහවිභාගො නාම
ඡට්ඨො පරිච්ඡෙදො.