📜

2. දුතියො පරිච්ඡෙදො

චෙතසිකනිද්දෙසවණ්ණනා

67. චිත්තානන්තරමුද්දිට්ඨා, යෙ ච චෙතසිකා මයා යෙ ච චෙතසිකා චිත්තානන්තරං මයා උද්දිට්ඨා, ඉතො පරං ඉදානි තෙසං චෙතසිකානං විභාජනං කරිස්සාමි අහං.

ඉමෙසු පන කරුණාමුදිතාවසෙන භාවනාකාලෙ කරුණාපුබ්බභාගො වා, අප්පනාපත්තාය කරුණාය පුබ්බභාගො, තස්මිං පුබ්බභාගෙ, කරුණාතො පුබ්බභාගෙ කාමාවචරචිත්තෙති අත්ථො. එකා කරුණා උප්පජ්ජති. මුදිතාපුබ්බභාගෙ වා අප්පනාපත්තාය මුදිතාය පුබ්බභාගෙ එකා මුදිතා උප්පජ්ජති. ඉමිනා කාමාවචරචිත්තෙන යොගී මිච්ඡාකම්මන්තාදීහි ධම්මෙහි විරමති. රමු-ධාතු කීළායං, වි-සද්දො විරමණත්ථො.

68. ආදිනා පුඤ්ඤචිත්තෙන, තෙත්තිංස නියතා මතා ආදිනා පුඤ්ඤචිත්තෙන පඨමමහාකුසලචිත්තෙන සහ නියතා තෙත්තිංස චෙතසිකා භගවතා මතාති, අථ වා කරුණාමුදිතා අනියතා එකෙන ධම්මෙන සහ චතුත්තිංස ධම්මා භවන්ති.

69. කස්මා පනෙත්ථ මෙත්තා ච, උපෙක්ඛා ච න උද්ධටා එත්ථ එතෙසු යෙවාපනකධම්මෙසු, නිද්ධාරණං, මෙත්තා ච උපෙක්ඛා ච ධම්මරාජෙන සත්ථුනා න උද්ධටා න වුත්තා කස්මා කාරණා.

70. අබ්යාපාදෙන මෙත්තාපි අබ්යාපාදෙන මෙත්තා ගහිතා, උපෙක්ඛාති තත්රමජ්ඣත්තතාය ච ගහිතා යස්මා කාරණා, තස්මා උභොපෙතා භගවතා න ගහිතා.

71. කස්මා යෙවාපනා ධම්මා, බුද්ධෙනාදිච්චබන්ධුනා සබ්බෙ තෙ යෙවාපනා ධම්මා යෙවාපනනාමකා පාළියං සරූපෙන එව. බන්ධති ස්නෙහෙන එතස්මින්ති බන්ධු, ආදිච්චස්ස බන්ධු ආදිච්චබන්ධු, තෙන ආදිච්චබන්ධුනා බුද්ධෙන න ච උද්ධටා න දෙසිතා.

72. කස්මා කාරණා? යස්මා අනියතා කෙචි යෙවාපනකා අනියතා, යස්මා කාරණා රාසිං දුකවග්ගාදිරාසිං න භජන්ති න සෙවන්ති, යස්මා කාරණා කෙචි යෙවාපනකා දුබ්බලා, තස්මා පාළියං භගවතා න වුත්තා.

73. ඡන්දාධිමොක්ඛමුදිතා මනසි ච කාරො,

මජ්ඣත්තතා ච කරුණා විරතිත්තයඤ්ච;

පුඤ්ඤෙසු තෙන නියතානියතා ච සබ්බෙ,

යෙවාපනා මුනිවරෙන න චෙව වුත්තා.

ඡන්දාධිමොක්ඛො මුදිතා මනසිකාරො මජ්ඣත්තතා කරුණා විරතිත්තයඤ්ච පුඤ්ඤෙසුකුසලෙසු නියතා චත්තාරො අනියතා පඤ්ච සබ්බෙ යෙවාපනා න ච එව තෙන මුනිවරෙන වුත්තා.

74-80. කස්මා පනෙත්ථ ඵස්සොව, පඨමං සමුදීරිතො එත්ථ එතෙසු චෙතසිකෙසු, ජාතිනිද්ධාරණං, ඵස්සොව පඨමං සමුදීරිතො කථිතො. කස්මා කාරණා? කිර මයා සුතං, ආරම්මණෙ චිත්තස්ස පඨමං අභිනිපාතත්තා ඵස්සො පඨමං සමුදීරිතො, ඵුසිත්වා පන ඵස්සෙන ඵස්සෙන ආරම්මණං ඵුසිත්වා යොගිනො වෙදනාය ආරම්මණං වෙදයෙ, සඤ්ඤාය සඤ්ජානාති, චෙතනාය ආරම්මණං චෙතයෙ. සහජාතානං චෙතසිකානං ඵස්සොව ඉධ ඉමස්මිං චිත්තෙ මහෙසිනා පඨමං වුත්තො. හි කස්මා කාරණා? යස්මා බලවපච්චයත්තා, තස්මා වුත්තො. අකාරණමිදං සබ්බං, චිත්තානං තු සහෙව ච ‘‘පඨමාභිනිපාතත්තා’’ති ච ‘‘බලවපච්චයත්තා’’ති ච ඉදං සබ්බං වචනං අකාරණං අහෙතුකං අයුත්තං, කස්මා කාරණා? චිත්තජානං චිත්තෙහි සහප්පවත්තානං චෙතසිකානං එකුප්පාදාදිභාවෙන සමානුප්පාදසමානනිරොධසමානාලම්බණසමානවත්ථුකභාවෙන පවත්තිතො අකාරණං අයුත්තං. අයං තු පඨමුප්පන්නො, අයං පච්ඡාති නත්ථිදං අයං ධම්මො පඨමුප්පන්නො, අයං ධම්මො පච්ඡාකාලෙ උප්පන්නො ඉති ඉදං වචනං නත්ථි. බලවපච්චයත්තෙපි කාරණං න ච දිස්සති. දෙසනාක්කමතො චෙව පඨමං සමුදීරිතො ඉච්චෙවං ඉති එවං ඉති ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන ඵස්සස්ස පඨමං සමුදීරිතතං විඤ්ඤුනා විභාවිනා විඤ්ඤෙය්යං, විසෙසතො විසෙසෙන අඤ්ඤථා න විඤ්ඤෙය්යං. න ච පරියෙසිතබ්බොයං, තස්මා පුබ්බාපරක්කමො යස්මා කාරණා අයං පුබ්බාපරක්කමො විඤ්ඤුනා න ච පරියෙසිතබ්බො න ගවෙසිතබ්බො, ධම්මා එව වචනත්ථලක්ඛණාදීහි විජානතා පණ්ඩිතෙන පරියෙසිතබ්බා.

ඉට්ඨාකාරානුභවනරසා ඉට්ඨාරම්මණානුභවනකිච්චා සුභොජනරසං අනුභවන්තො රාජා විය. චෙතසිකඅස්සාදපච්චුපට්ඨානා චෙතසිකපස්සද්ධිපදට්ඨානා.

පච්චාභිඤ්ඤාණකරණරසා පටිජානනකිච්චා වඩ්ඪකිස්ස අභිඤ්ඤාණකරණමිව වඩ්ඪකිනො සකිං සඤ්ජානිත්වාපි දාරුහරෙසු සුත්තස්ස පටිපසාරණං වියාති අධිප්පායො. යථාගහිතනිමිත්තවසෙනාති යථාපවත්තිතනිමිත්තස්ස වසෙන. මනසි අභිනිවෙසකරණං ගය්හාකාරා.

ආයූහනරසා පවත්තනකිච්චසාධකා. මහාවඩ්ඪකිආදයො විය යථා මහාවඩ්ඪකී සයම්පි දාරුං තච්ඡති, පරෙපි දාරුං තච්ඡාපෙති, එවං සයම්පි ආරම්මණෙ සන්දහති, සම්පයුත්තධම්මෙපි අභිසන්දහාපෙති.

ආහනනං භුසො හනනං, පරියාහනනං සමන්තා හනනං, තං රසො එතස්සාති ආහනනපරියාහනනරසො.

ආරම්මණානුමජ්ජනලක්ඛණො ආරම්මණපරිමද්දනලක්ඛණො.

පිනයතීති පීති, සහජාතධම්මෙ ආරම්මණෙ පිනයතීති අත්ථො. කායචිත්තඵරණරසා. උදග්ගස්ස චිත්තස්ස භාවො ඔදග්යං, තං පච්චුපට්ඨානං එතස්සාති ඔදග්යපච්චුපට්ඨානා.

සද්දහන්ති වත්ථුත්තයං සද්දහන්ති. අකාලුසියපච්චුපට්ඨානා අනාවිලභාවපච්චුපට්ඨානා. සද්ධෙය්යවත්ථුපදට්ඨානා සද්දහිතබ්බවත්ථුත්තයාසන්නකාරණා.

අරඤ්ඤගතසුදෙසකො විය අරඤ්ඤෙ ගතො මග්ගසුදෙසකො විය.

අත්තනා අවිනිබ්භුත්තානං ධම්මානන්ති අවිගතානං චෙතසිකානං. තෙසන්ති තෙසං චෙතසිකානං ධම්මානං. සන්තෙපි ච තෙසං චෙතසිකානං අනුපාලනලක්ඛණාදිම්හි විධානෙ අත්ථික්ඛණෙයෙව තං තෙසං පාලෙතබ්බානං චෙතසිකානං පවත්තක්ඛණෙයෙව තං ජීවිතං තෙ ධම්මෙ පාලෙතබ්බෙ චෙතසිකෙ අනුපාලෙති. උදකං වියාති යථා උදකං අත්තනි උප්පලාදීනි අනුපාලෙති, තථා අනුපාලනලක්ඛණාදිම්හි විධානෙ සන්තෙපි තෙසං අත්ථික්ඛණෙයෙව අනුපාලෙති, විජ්ජමානක්ඛණෙව අනුපාලෙතීති අධිප්පායො. පච්චයුප්පන්නෙපි ච ධම්මෙ අනුපාලෙති, ධාති විය කුමාරං අඤ්ඤාය ජනිතං කුමාරං රක්ඛන්තී ධාති විය, පරස්ස පුත්තං අඞ්කාදිනා ධාරෙතීති ධාති. සයංපවත්තිතධම්මසම්බන්ධෙනෙව පවත්තති අත්තනා පවත්තිතෙහි ධම්මෙහි සම්පවත්තති. නියාමකො විය යථා නියාමකො එකනාවාය වුත්ථෙහි ජනෙහි සහ පවත්තති, භඞ්ගතො උද්ධං තං ජීවිතං න පවත්තයති, අත්තනො ච අභාවා ඨපයිතබ්බානං චෙතසිකානඤ්ච අභාවා, භඞ්ගක්ඛණෙ චෙතසිකෙ න ඨපෙති සයං භිජ්ජමානත්තා, වට්ටිස්නෙහො ඛීයමානො පදීපසිඛං න කරොති යථා.

සොම්මභාවපච්චුපට්ඨානොති මුදුභාවපච්චුපට්ඨානො, සීතලභාවපච්චුපට්ඨානො වා.

කායොති චෙත්ථ වෙදනාදයො තයො ඛන්ධා වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො ඉමෙ ඛන්ධා ගහිතා.

නිම්මද්දනරසාති නිම්මද්දනකිච්චා. කායචිත්තානං අවූපසමතාඋද්ධච්චාදිකිලෙසපටිපක්ඛභූතාති ආදිග්ගහණෙන කුක්කුච්චං ගහෙතබ්බං.

ඉති අභිධම්මාවතාරටීකාය

චෙතසිකනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියො පරිච්ඡෙදො.