📜
14. චුද්දසමො පරිච්ඡෙදො
රූපාවචරසමාධිභාවනානිද්දෙසවණ්ණනා
789-93. හිතානයන්ති ¶ හිතාවහං. මානසඤ්ච සුගතන්ති සුට්ඨු පවත්තමානසඤ්ච. මධුරා අත්ථවණ්ණනා එතස්සාති මධුරත්ථවණ්ණනං. උත්තරං තු මනුස්සානං, ධම්මතො ඤාණදස්සනන්ති මනුස්සානං ලොකියධම්මතො උත්තරිභූතඤාණදස්සනලොකුත්තරං. සඞ්කස්සරසමාචාරෙති සඞ්කාය කඞ්ඛාය සරිතබ්බසමාචාරෙ. අච්ඡිද්දං අක්ඛණ්ඩං අකම්මාසං. අත්ථකාමෙනාති අත්තනො හිතකාමෙන.
797. දුවිධලක්ඛණං චාරිත්තවාරිත්තලක්ඛණං.
805. තෙසං චරිතානං වොමිස්සකනයා.
807. සවණ්ණකසිණාති නීලපීතඔදාතලොහිතවණ්ණකසිණා.
808. තං ¶ එකකං ආනාපානං අස්සාසපස්සාසො.
809-10. මරණූපසමායුත්තා සතීති මරණානුස්සති උපසමානුස්සති. ආහාරනිස්සිතසඤ්ඤාති ආහාරෙ පටිකූලසඤ්ඤා. ධාතුවවත්ථානන්ති චතුධාතුවවත්ථානං.
811-2. අනුකූලා ඉමෙ සබ්බ-චරිතානන්ති වණ්ණිතාති යං කම්මට්ඨානං සද්ධාචරිතස්ස අනුකූලං, තමෙව පඤ්ඤාචරිතස්ස අනුකූලන්ති අධිප්පායො. ඉදං සබ්බං පන වචනං එකන්තවිපච්චනීකභාවතො එකන්තපටිපක්ඛභාවතො අතිසප්පායතො වුත්තං, ඉති විභාවිනා ඤෙය්යං.
835. විපස්සනාභවසම්පත්ති-සුඛානං පච්චයා සියුං විපස්සනාසම්පත්තිසුඛානං භවසම්පත්තිසුඛානං පච්චයා සියුං.
838. සම්මට්ඨානං ¶ මනොභුනොති මනොභුහදයො තස්ස හදයස්ස සම්මට්ඨානං.
844. පත්තුකාමෙන ධීමතා කසිණං කත්තබ්බං.
845. සංහාරිමන්ති ඉතො චිතො ච හරිතබ්බකසිණං. තත්රට්ඨකන්ති තස්මිං ඨානෙ ඨිතං ඉතො චිතො ච අනාහරිතබ්බං කසිණං.
849. විවට්ටං පන මිච්ඡතාති නිබ්බානං ඉච්ඡන්තෙන විදත්ථිචතුරඞ්ගුලං වට්ටං කාතුං තං කසිණං වට්ටති.
851-2. හත්ථපාසප්පමාණස්මිං, තම්හා කසිණමණ්ඩලාති තතො කසිණමණ්ඩලතො හත්ථපාසප්පමාණස්මිං පදෙසෙ විදත්ථිචතුරඞ්ගුලෙ උච්චෙ. පරිමුඛං සතින්ති කම්මට්ඨානාභිමුඛං සතිං.
853-4. නෙක්ඛම්මන්ති ඣානං. ඛෙමතො දට්ඨුං දිස්වා අහං ඉමාය පටිපත්තියා අද්ධා එකන්තෙන පවිවෙකසුඛස්ස නිබ්බානසුඛස්ස භාගී අස්සං භවෙය්යං.
856. සො ¶ කසිණස්ස වණ්ණො තෙන යොගිනා න පෙක්ඛිතබ්බො, කසිණස්ස ලක්ඛණං න පෙක්ඛිතබ්බං උස්සදස්ස වසෙන වණ්ණං අමුඤ්චිත්වා.
860. එවං ඉමිනා වුත්තප්පකාරෙන එකග්ගචෙතසො එකග්ගචිත්තස්ස යොගිනො නිමීලෙත්වා ආවජ්ජන්තස්ස යථා යෙන පකාරෙන කම්මට්ඨානං හොති උම්මීලිතෙ කාලෙපි, තථා තෙන පකාරෙන තං කම්මට්ඨානං ආපාථං යාති චෙ යදි ආගච්ඡති, උග්ගහමෙව උග්ගහනිමිත්තං.
864. පාදානං ධොවනෙ පපඤ්චපරිහාරත්ථං. එකතලිකාති එකතලමත්තා.
866. සමන්නාහරිතබ්බන්ති ¶ කම්මට්ඨානං සුමනෙන ආහරිතබ්බං, මනසිකාතබ්බන්ති අත්ථො. තක්කාහටන්ති විතක්කෙන ආහටං ඵුසිතං කරෙ කරෙය්ය.
871-4. ඉමස්සාති පටිභාගනිමිත්තස්ස. පුරිමස්සාති උග්ගහනිමිත්තස්ස. කො පන අයං විසෙසො? ථවිකා නීහරිතං ආදාසමණ්ඩලං මජ්ජිතං විය. තොයදෙ කාළමෙඝෙ සෙතබලාකා විය. තදා තං උග්ගහනිමිත්තං පදාලෙත්වාව නිග්ගතං පටිභාගනිමිත්තං. තතො උග්ගහනිමිත්තතො. තන්ති තං පටිභාගනිමිත්තං. සණ්ඨානවන්තඤ්ච වණ්ණවන්තඤ්ච න ච උපට්ඨාකාරමත්තං. පඤ්ඤජන්ති පඤ්ඤාය ජාතං.
877-8. උපචාරක්ඛණෙ තස්සාති තස්ස සමාධිනො උපචාරක්ඛණෙ. නීවරණප්පහානෙන සමාධිනො පටිලාභක්ඛණෙ පන අඞ්ගානං විතක්කාදීනං පාතුභාවෙන ඉති ද්වීහි ආකාරෙහි.
879. ද්වින්නං ¶ සමාධීනන්ති උපචාරප්පනාසමාධීනං.
882. චක්කවත්තියගබ්භොව රතනං විය අස්ස අනෙන සුදුල්ලභං.
891-2. සමතං වීරියස්සෙවාති වීරියසමභාවං. ලයං ලීනභාවං ඊසකම්පි යන්තං ගච්ඡන්තං මානසං ආවජ්ජනචිත්තං.
895-9. භවඞ්ගං පන පච්ඡිජ්ජ උච්ඡින්දිත්වා තදෙව පථවීකසිණං ආරම්මණං කත්වා යොගිනො මනොද්වාරම්හි ජායති. තතොති ආවජ්ජනතො තත්රෙවාරම්මණෙ තස්මිං පථවීකසිණසඞ්ඛාතෙ ආරම්මණෙ තස්ස යොගිනො ජවනානි චත්තාරි වා පඤ්ච වා ජායන්තෙ. අවසානෙ එකං ජවනමානසං රූපාවචරිකං හොති, තස්මිං රූපාවචරිකෙ විතක්කාදයො අඞ්ගා. අඤ්ඤෙහි අඤ්ඤෙසං චිත්තානං අඤ්ඤෙහි විතක්කාදීහි බලවතරා හොන්ති. තානි අප්පනාභාවං අප්පත්තානි අප්පනාචෙතසො ¶ පරිකම්මොපචාරතො පරිකම්මභාවතො පරිකම්මානීති වුච්චන්තෙ, උපචාරභාවතො උපචාරානීති ච වුච්චන්තෙ. තානි ජවනානි අප්පනායානුලොමත්තා අනුලොමානි එව ච වුච්චන්ති. එත්ථ අනුලොමකෙසු යං සබ්බන්තිමං ජවනං, තං ගොත්රභූති පවුච්චති.
901. ගොත්රභු දිට්ඨන්ති ගොත්රභු නාම උද්දිට්ඨං.
904-5. පුරිමෙහි ජවනෙහි යං ආසෙවනං, තං බලවපච්චයං ලද්ධා ලභිත්වා ඡට්ඨං ජවනං, සත්තමං වා ජවනං අප්පෙති. ඉති වචනං පවුච්චති, එත්ථ වාදෙ ගොදත්තො නාම ආභිධම්මිකො ආචරියො ආහ. ඡින්නතටෙ මුඛං යස්ස ඡින්නතටමුඛො.
908. පච්චවෙක්ඛණා ¶ හෙතු යස්ස ආවජ්ජනස්සාති පච්චවෙක්ඛණහෙතුකං.
911-2. කාමච්ඡන්දස්ස නානාවිසයෙ පලුද්ධස්ස. චෙතසො එකස්මිං විසයෙ සමාධානෙන සමාධි.
915. සයඤ්ච අතිසන්තතො සුඛං අවූපසන්තසභාවස්ස උද්ධච්චකුක්කුච්චද්වයස්ස පටිපක්ඛතො වුත්තං.
917. පඤ්චඞ්ගවිප්පයුත්තන්ති පඤ්චනීවරණවිප්පයුත්තං. පඤ්චඞ්ගසංයුතන්ති විතක්කාදීහි යුත්තං.
920-1. වෙපුල්ලන්ති කම්මට්ඨානස්ස විපුලභාවං. තඤ්ච පටිභාගනිමිත්තං උපචාරං විචාරෙත්වා වඩ්ඪෙතුං වට්ටති.
928-31. පමාදයොගිනොති පමාදවසෙන යොගිසම්පන්නස්ස කාමසහගතා සඤ්ඤාමනක්කාරා මනසිකාරා චෙ චරන්ති, තස්ස යොගිනො තං ඣානං හානභාගියං හොති. සති සන්තිට්ඨතෙ තස්මිං, සන්තා තදනුධම්මතා තස්මිං පඨමජ්ඣානෙ තදනුධම්මතා තස්ස පඨමජ්ඣානස්ස අනුරූපා සති නිකන්ති සන්තා සංවිජ්ජමානා සන්තිට්ඨතෙ සන්තිට්ඨති, තං ඣානං මන්දස්ස යොගිනො ඨිතිභාගියං හොති, ඨිතිං භජති. විසෙසභාගියං හොති, විසෙසං දුතියාදිභාවනං පාපුණාතීති අත්ථො. නිබ්බිදාසංයුතා ¶ සඤ්ඤා, මනක්කාරාති නිබ්බිදාවිපස්සනාසංයුත්තා සඤ්ඤාමනක්කාරා. නිබ්බෙධභාගියන්ති ලොකුත්තරභාගියං, ලොකුත්තරමග්ගභාගියන්ති අත්ථො.
933. අයං සමාපත්ති ආසන්නාකුසලාරයො ආසන්නාකුසලාරිකා යස්මා තක්කචාරානං ථූලත්තා ච, තස්මා කාරණා අයං සමාපත්ති අඞ්ගදුබ්බලා.
935. නිකන්තින්ති තණ්හං. පරියාදායාති සොසාපෙත්වා.
936. විධිනාති ¶ පුබ්බෙ වුත්තවිධිනා. සතස්සාති සතිසම්පන්නස්ස.
938. නිමිත්තං තු තදෙව චාති තමෙව පඨමනිමිත්තං ‘‘පථවී පථවී’’ඉති එවං මනසා කරොන්තස්ස.
943. සම්පසාදනන්ති සද්ධා. මජ්ඣත්තන්ති තත්රමජ්ඣත්තතා.
944. දුවඞ්ගහීනන්ති විතක්කවිචාරහීනං.
948. පීති නාම චෙතසො චිත්තස්ස උප්පිලාපනං උප්පිලාපිතත්තං යතො යස්මා කාරණා.
961-2. ආසන්නපීතිදොසාති පීතියෙව දොසා. එත්ථ එතස්මිං තතියජ්ඣානෙ යදෙව යං එව සුඛං ඉති එවං සුඛං චෙතසො ආභොගො මනසිකාරො. එවං ඉමිනා පකාරෙන සුඛස්ස ථූලත්තා අයං සමාපත්ති අඞ්ගදුබ්බලා හොති.
974-5. සුඛං උපෙක්ඛාය ආසෙවනං පන න හොති යස්මා උපෙක්ඛාය ආසෙවනං පන න හොති, යස්මා උපෙක්ඛාසහගතානි ජවනානි ජවන්ති, තස්මා චතුත්ථජ්ඣානං උපෙක්ඛාසහගතං සමුදීරිතං.
976. දුතියජ්ඣානං ද්විධා ද්වීහි කොට්ඨාසෙහි ඨිතං.
979. අයං ¶ අභිධම්මාවතාරො සුමධුරවරතරවචනො කං නු ජනං නෙව රඤ්ජයති, අතිනිසිතවිසදො බුද්ධිප්පචාරො යස්ස සො අතිනිසිතවිසදබුද්ධිප්පචාරො, සො තෙන ජනෙන වෙදනීයො ජානිතබ්බො.
ඉති අභිධම්මාවතාරටීකාය
රූපාවචරසමාධිභාවනානිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
චුද්දසමො පරිච්ඡෙදො.