📜

5. පඤ්චමො පරිච්ඡෙදො

භූමිපුග්ගලචිත්තුප්පත්තිනිද්දෙසවණ්ණනා

182.

ඉතො පරං පවක්ඛාමි, බුද්ධිවුද්ධිකරං නයං;

චිත්තානං භූමිසුප්පත්තිං, පුග්ගලානං වසෙන ච.

අහං ¶ ඉතො පරං බුද්ධිවුද්ධිකරං නයං මතිවද්ධිකරං නයං පවක්ඛාමි දෙසෙස්සාමි. චිත්තානං භූමිසුප්පත්තිං පුග්ගලානං වසෙන ච භූමීසු චිත්තානං උප්පත්තිං, පුග්ගලානං වසෙන භූමීසු චිත්තානං උප්පත්තිඤ්ච පවක්ඛාමි.

183. දෙවා ¶ චෙව මනුස්සා ච, තිස්සො ච අපායභූමියො හොන්ති, ගතියො පඤ්ච තෙසං දෙවමනුස්සතිරච්ඡානපෙතනිරයගතීනං වසෙන පඤ්ච ගතියො නිද්දිට්ඨා සත්ථුනා දස්සිතා භගවතා. තයො භවා පන කාමරූපාරූපභවවසෙන තයො සත්ථුනා නිද්දිට්ඨා දස්සිතා.

184-5. භූමියො තත්ථ තිංසෙව, තාසු තිංසෙව පුග්ගලා තත්ථ තෙසු තීසු භවෙසු තිංස එව භූමියො හොන්ති, තාසු භූමීසු උප්පන්නා පුග්ගලා තිංස එව හොන්ති, එතාසු භූමීසු උප්පන්නා සබ්බෙ ච පන පුග්ගලා පටිසන්ධිකචිත්තානං වසෙන එකූනවීසති හොන්ති. පටිසන්ධි ච නාමෙසා එසා පටිසන්ධි ච නාම දුවිධා ද්විප්පකාරා සමුදීරිතා සත්ථුනා කථිතා.

186. අචිත්තකා පටිසන්ධි, සචිත්තකා පටිසන්ධි ච ඉති දුවිධා පටිසන්ධි හොති, අසඤ්ඤිබ්රහ්මානං පටිසන්ධි අචිත්තකා රූපපටිසන්ධි හොති. සෙසා රූපපටිසන්ධිතො සෙසා සචිත්තකා සචිත්තකපටිසන්ධි ඤෙය්යා පණ්ඩිතෙන ජානිතබ්බා. සා පන සචිත්තකා පටිසන්ධි එකූනවීසති හොති.

187. පටිසන්ධිවසෙනෙව සචිත්තකපටිසන්ධිවසෙන එව වීසති පුග්ගලා හොන්ති. ඉධ ඉමස්මිං චිත්තාධිකාරෙ චිත්තාධිකාරත්තා අචිත්තකපටිසන්ධි රූපපටිසන්ධි න ච උද්ධටා න ච කථිතා මයා.

188. අහෙතුද්විතිහෙතූති, පුග්ගලා තිවිධා සියුං අහෙතුකද්විහෙතුකතිහෙතුකා ඉති තිවිධා තිප්පකාරා පුග්ගලා ¶ සියුං භවෙය්යුං. අරියා පන පුග්ගලා අට්ඨ ඉති එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන සබ්බෙ පුග්ගලා එකාදස ඊරිතා කථිතා භගවතා.

189. භූමීසු තිංසභූමීසු චිත්තානං උප්පත්තිං එතෙසං පන සබ්බෙසං පුග්ගලානං පභෙදතො භූමීසු චිත්තානං උප්පත්තිඤ්ච ගණ්හතො ගණ්හන්තස්ස මම වචනං නිබොධථ, තුම්හෙ ජානාථ සුණාථ.

190. තීසු භූමීසු කති චිත්තානි ජායන්ති? මෙ මය්හං වද තානි චිත්තානි ත්වං කථෙහි, සබ්බාසු භූමීසු චුද්දස එව චිත්තානි. තං යථා –

වොට්ඨබ්බං ¶ කාමපුඤ්ඤඤ්ච, වියුත්තානි ච දිට්ඨියා;

උද්ධච්චසහිතඤ්චෙව, හොන්ති සබ්බත්ථ චුද්දස.

191. සදා වීසති චිත්තානි, කාමෙයෙව භවෙ සියුං වීසති චිත්තානි කාමෙයෙව භවෙ සදා සබ්බස්මිං කාලෙ සියුං භවෙය්යුන්ති. තං යථා –

කාමෙ අට්ඨ මහාපාකා, දොමනස්සද්වයම්පි ච;

තථා ඝානාදිවිඤ්ඤාණත්තයං පාකා අපුඤ්ඤජා.

ඝානාදිවිඤ්ඤාණත්තයන්ති කුසලවිපාකඝානාදිත්තයං. පාකා අපුඤ්ඤජා අකුසලතො ජාතා අහෙතුකා සත්ත විපාකා. පඤ්ච රූපභවෙයෙව පඤ්ච චිත්තානි රූපභවෙයෙව භවන්ති. චත්තාරෙව අරූපිසු චත්තාරි චිත්තානි අරූපීසුයෙව හොන්ති. තං යථා –

රූපෙව රූපපාකා වාරුප්පපාකා අරූපිසු;

නව මහග්ගතා පාකා, රූපාරූපෙව ජායරෙ.

192. කාමරූපභවෙස්වෙව අට්ඨාරස චිත්තානි භවන්ති.

තං ¶ යථා –

පුඤ්ඤරූපානි පඤ්චෙව, පුඤ්ඤජං සම්පටිච්ඡනං;

චක්ඛුසොතද්වයං පුඤ්ඤපාකං සන්තීරණද්වයං.

පුඤ්ඤපාකං හසිතුප්පාදමනොධාතුක්රියාපි ච;

අට්ඨාරසාදිමග්ගෙන, පඤ්ච රූපක්රියාපි ච;

කාමරූපභවෙස්වෙව, එතානෙව සදා සියුං.

ද්වෙචත්තාලීස චිත්තානි, හොන්ති තීසු භවෙසුපි ද්වෙචත්තාලීස චිත්තානි හොන්ති. තං යථා –

පටිඝද්වයවජ්ජිතානි ¶ , අපුඤ්ඤානි දසෙව ච;

මහාපුඤ්ඤානි අට්ඨෙව, වොට්ඨබ්බනක්රියානි ච.

පුඤ්ඤාරුප්පානි චත්තාරි, ආරුප්පකිරියානි ච;

කනිට්ඨමග්ගවජ්ජානි, සත්ත ලොකුත්තරානි ච;

ද්වෙචත්තාලීස චිත්තානි, හොන්ති තීසු භවෙසුපි.

193. ඨපෙත්වා පන සබ්බෙසං, චතස්සොපායභූමියො චතස්සො අපායභූමියො ඨපෙත්වා වජ්ජෙත්වා අපායතො සෙසානං සබ්බෙසං පුග්ගලානං ඡබ්බීසභූමීසු තෙරස එව චිත්තානි හොන්ති. තං යථා –

චතුත්ථාරූපාවචරං, අනාගාමිඵලාදයො;

මහාක්රියා ච ජායන්ති, තෙරසාපායවජ්ජිතා.

අනාගාමිඵලාදයොති ආදි-සද්දෙන හි අරහත්තඵලානි ගහිතානි.

194. අපරානි චතස්සොපි, ඨපෙත්වාරුප්පභූමියො චතස්සො අරූපභූමියො ඨපෙත්වා සෙසාසු ඡබ්බීසභූමීසු අපරානි ඡ චිත්තානි ජායන්ති. තං යථා –

මනොධාතුක්රියඤ්චෙව ¶ , පුඤ්ඤජං සම්පටිච්ඡනං;

චක්ඛුසොතද්වයං පුඤ්ඤපාකං සන්තීරණද්වයං;

ඡෙව චිත්තානි ජායන්ති, තථා උපරිවජ්ජිතෙ.

195. සුද්ධාවාසිකදෙවානං, ඨපෙත්වා පඤ්ච භූමියො පඤ්ච භූමියො ඨපෙත්වා පඤ්චවීසතිභූමීසු පඤ්ච චිත්තානි ජායන්ති. තං යථා –

දිට්ඨියා සම්පයුත්තානං, විචිකිච්ඡායුතං තථා;

පඤ්ච සබ්බත්ථ ජායන්ති, සුද්ධාවාසවිවජ්ජිතෙ.

196.

අපරානි ¶ දුවෙ හොන්ති, පඤ්චවීසතිභූමිසු;

ඨපෙත්වා නෙවසඤ්ඤඤ්ච, චතස්සොපායභූමියො.

චතස්සොපායභූමියො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤඤ්ච ඨපෙත්වායෙව පඤ්චවීසතිභූමීසු අපරානි දුවෙ චිත්තානි හොන්ති. තං යථා –

ඨපෙත්වා නෙවසඤ්ඤඤ්ච, චතස්සොපායභූමියො;

සෙසාසු තතියාරුප්පජවනං ජායති ද්වයං.

197. ද්වෙපි චිත්තානි ජායන්ති, චතුවීසතිභූමිසු චතස්සොපායභූමියො ආකිඤ්චඤ්ඤඤ්ච නෙවසඤ්ඤඤ්ච ඨපෙත්වා සෙසාසු චතුවීසතිභූමීසු ද්වෙපි චිත්තානි ජායන්ති. තං යථා –

චතුත්ථතතියාරුප්පං, ඨපෙත්වාපායභූමියො;

සෙසාසු දුතියාරුප්ප-ජවනං ජායති ද්වයං.

198. අපායභූමියො හිත්වා චතස්සො අපායභූමියො තිස්සො උපරි අරූපභූමියො හිත්වා ඡඩ්ඩෙත්වා සෙසාසු තෙවීසතිභූමීසු ද්වෙයෙව පන චිත්තානි හොන්ති. තං යථා –

අපායභූමියො ¶ හිත්වා, තිස්සොචාරුප්පභූමියො;

සෙසාසු පඨමාරුප්පං, ජවනද්වයං ජායති.

199. අරූපෙ ච අපායෙ ච අට්ඨ භූමියො ඨපෙත්වා සෙසාසු බාවීසතිභූමීසු එකාදසවිධං චිත්තං හොති. තං යථා –

සබ්බං රූපඤ්ච විපාකං, ඨපෙත්වා සිතමානසං;

එකාදසෙව ජායති, අපායාරූපවජ්ජිතෙ.

200. සුද්ධාවාසෙ ¶ අපායෙ ච නව භූමියො ඨපෙත්වා සෙසාසු එකවීසාසු භූමීසු නිච්චම්පි චත්තාරො එව මානසා හොන්ති. තං යථා –

සොතාපත්තිඵලඤ්චෙව, සකදාගාමිඵලම්පි ච;

සකදාගාමිමග්ගො ච, ඨපෙත්වාපායසුද්ධකෙ;

අනාගාමිමග්ගො චෙව, එකවීසාසු හොන්ති හි.

201. එකං සත්තරසස්වෙව, චිත්තං ජායති භූමිසු සුද්ධාවාසඅපායාරුප්පභූමියො ඨපෙත්වා අවසෙසාසු සත්තරසසු භූමීසු එකං චිත්තං ජායති. තං යථා –

සුද්ධාවාසෙ අපායෙ ච, ඨපෙත්වාරුප්පභූමියො;

ආදිමග්ගො එකො හොති, සත්තරසසු භූමිසු.

202.

ද්වාදසෙව තු ජායන්තෙ, එකාදසසු භූමිසු;

ඨපෙත්වා පන සබ්බාපි, භූමියො හි මහග්ගතා. –

එකූනවීසතිභූමියො ඨපෙත්වා සෙසාසු එකාදසසු භූමීසු ද්වාදස චිත්තානි ජායන්ති. තං යථා –

දොමනස්සද්වයාපුඤ්ඤපාකා සත්ත ච පුඤ්ඤජං;

ඝානාදිත්තයං සෙසාසු, හිත්වා සබ්බා මහග්ගතා.

203. කාමාවචරදෙවානං ¶ වසෙන ච මනුස්සානං වසෙන ච සත්තසු කාමාවචරභූමීසු අට්ඨ චිත්තානි සබ්බදා ජායන්ති. තං යථා –

කාමෙ දෙවමනුස්සානං, මහාපාකානි ජායරෙ;

සදා සත්තසු එතානි, හිත්වා තෙවීස භූමියො.

204. පඤ්චමජ්ඣානපාකෙකො ¶ , ජායතෙ ඡසු භූමිසු එකො පඤ්චමජ්ඣානවිපාකො වෙහප්ඵලාදීසු ඡසු භූමීසු ජායති. චත්තාරි පන රූපවිපාකචිත්තානි තීසු තීසු භූමීසු ජායන්ති. අයමෙත්ථාධිප්පායො – එකො පඨමරූපවිපාකො බ්රහ්මපාරිසජ්ජබ්රහ්මපුරොහිතමහාබ්රහ්මානං තීසු භූමීසු ජායති, එකො දුතියරූපවිපාකො, එකො තතියරූපවිපාකො ච පරිත්තාභාඅප්පමාණාභාආභස්සරානං තීසු භූමීසු ජායති, එකො චතුත්ථරූපවිපාකො පරිත්තසුභඅප්පමාණසුභසුභකිණ්හානං තීසු භූමීසු ජායති.

205. චත්තාරි පන චිත්තානි, හොන්ති එකෙකභූමිසු අරූපාවචරවිපාකානං වසෙන චත්තාරි පන චිත්තානි එකෙකභූමීසු එකෙකාසු භූමීසු හොන්ති, ඉති එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන සබ්බාසු භූමීසු චිත්තුප්පාදං පරිදීපයෙ පණ්ඩිතො කථෙය්ය.

206-7. කුසලාකුසලා කාමෙ කාමෙ වීසති කුසලාකුසලා, තෙසං පාකා අහෙතුකා තෙසං කුසලාකුසලානං අහෙතුකා පඤ්චදස විපාකා ආවජ්ජනද්වයඤ්ච ඉති එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන සත්තතිංස මානසා නරකාදීසු චතූසු අපායෙසුපි ජායරෙ. අවසෙසානි ද්විපඤ්ඤාස චිත්තානි කදාචිපි කිස්මිඤ්චි කාලෙපි නුප්පජ්ජන්ති. තං යථා –

පඤ්චදසානි ¶ රූපෙ තු, අරූපෙ ද්වාදසීරිතා;

අට්ඨ ලොකුත්තරානෙව, කාමපාකා සහෙතුකා.

අට්ඨ මහාක්රියා චෙව, හසිතුප්පාදමානසං;

ද්විපඤ්ඤාසානි චිත්තානි, අපායෙසු න ජායරෙ.

208. කාමෙ දෙවමනුස්සානං කාමාවචරෙ දෙවමනුස්සානං මහග්ගතා නව පාකා නෙව ජායන්ති, අසීති හදයා මානසා සදා ජායන්ති. තං යථා –

ද්වාදසාකුසලානෙව, කුසලානෙකවීසති;

සත්තවීසති පාකා ච, මහග්ගතවිවජ්ජිතා.

කාමෙ ¶ දෙවමනුස්සානං, ක්රියචිත්තානි වීසති;

හොන්ති අසීති චිත්තානි, විඤ්ඤෙය්යානි විභාවිනා.

209-12. කාමෙ කාමාවචරෙ අට්ඨ මහාවිපාකා දොමනස්සද්වයම්පි ච තථා ඝානාදිවිඤ්ඤාණත්තයං කුසලවිපාකං අපුඤ්ඤජා සත්ත පාකා. නත්ථි ආරුප්පපාකා ච, රූපාවචරභූමියං අරූපපාකා ච චත්තාරො රූපාවචරභූමියං නත්ථි. අයමෙත්ථාධිප්පායො – රූපාවචරභූමියං අට්ඨ මහාවිපාකා කාමසුගතිසත්තානං ද්වින්නං විපාකචිත්තත්තා න හොන්ති, ඣානෙන වික්ඛම්භිතත්තා දොමනස්සද්වයම්පි නත්ථි, ඝානජිව්හාකායපසාදවිරහිතත්තා කුසලවිපාකං ඝානාදිත්තයං නත්ථි, අනිට්ඨාරම්මණානං අභාවතො සත්ත අකුසලවිපාකා ච නත්ථි, අරූපපාකා ච නත්ථි. කස්මා? අරූපානං විපාකචිත්තත්තා. ඉමෙහි සහ චිත්තෙහි ඉමෙහි චතුවීසතිචිත්තෙහි සහ තයො මග්ගා ඵලද්වයං සොතාපත්තිමග්ගො සකදාගාමිමග්ගො අනාගාමිමග්ගො ච සොතාපත්තිඵලසකදාගාමිඵලානි ච චත්තාරො දිට්ඨිසංයුත්තා විචිකිච්ඡාසංයුත්තම්පි ච චත්තාරො හෙට්ඨිමා පාකා ච සුද්ධාවාසෙ න ලබ්භරෙ න ලබ්භන්ති. අයමෙත්ථාධිප්පායො – පුථුජ්ජනසොතාපන්නසකදාගාමිපුග්ගලානං අසාධාරණත්තා සුද්ධො ච ආවාසො, අථ වා ¶ ඝොරාතික්කමට්ඨිතත්තා අනාගාමිපුග්ගලා සුද්ධා නාම, චතුරොඝතිණ්ණත්තා ඛීණාසවා සුද්ධා නාම, තෙසං සුද්ධානං ද්වින්නං උත්තමසත්තානං ආවාසොතිපි සුද්ධාවාසො, තස්මිං.

අයමෙත්ථාධිප්පායො – සුද්ධාවාසෙ පන සොතාපත්තිමග්ගසොතාපත්තිඵලසකදාගාමිමග්ගසකදාගාමිඵලඅනාගාමිමග්ගා න විජ්ජන්ති. කස්මාති චෙ? අනාගාමිඵලට්ඨානංයෙව තස්මිං උප්පජ්ජනතො චත්තාරො දිට්ඨිසංයුත්තා ච විචිකිච්ඡායුත්තඤ්ච පඤ්ච අකුසලචිත්තානං සොතාපන්නෙන විනාසිතත්තා, ඉති තස්මා කාරණා න ජායන්ති. චත්තාරො හෙට්ඨිමවිපාකා හෙට්ඨිමානං රූපබ්රහ්මානං විපාකචිත්තත්තා නත්ථි. සෙසානි එකපඤ්ඤාස චිත්තානි සුද්ධාවාසෙ පන ලබ්භන්ති. තං යථා –

දිට්ඨියා විප්පයුත්තානි, උද්ධච්චසහගතං තථා;

කාමපුඤ්ඤානි අට්ඨ ච, රූපපුඤ්ඤානි පඤ්ච වා.

අරූපකුසලානෙව, මග්ගො ඛීණාසවස්ස ච;

චක්ඛුසොතමනොධාතු, පුඤ්ඤජා තීරණා දුවෙ.

පඤ්චමජ්ඣානපාකො ¶ ච, අනාගාමිඵලාදයො;

සුද්ධාවාසෙසු ලබ්භන්ති, ක්රියචිත්තානි වීසති.

රූපාවචරිකා සබ්බෙ සබ්බානි රූපාවචරානි පඤ්චදස චිත්තානි, කාමධාතුයා සබ්බෙ තෙවීසති විපාකා.

213. දොමනස්සාදිමග්ගො ච දොමනස්සද්වයඤ්ච ආදිමග්ගො ච සොතාපත්තිමග්ගො ච, ක්රියා ච ද්වෙ අහෙතුකා පඤ්චද්වාරාවජ්ජනහසිතුප්පාදානි කිරියානි චාති තෙචත්තාලීස චිත්තානි අරූපභූමියං නත්ථි. පඤ්ච රූපාවචරවිපාකා රූපීනං විපාකචිත්තත්තා නත්ථි. රූපජවනානි හෙට්ඨිමඣානානං විරත්තත්තා නත්ථි. චක්ඛුසොතවිඤ්ඤාණානි පුඤ්ඤජානි පසාදරහිතත්තා නත්ථි. ඝානාදිවිඤ්ඤාණානි පකතියායෙව නත්ථි. කුසලවිපාකා මනොධාතු චක්ඛාදිග්ගහිතපඤ්චාරම්මණත්තා අරූපානං ධම්මාරම්මණත්තා නත්ථි, අසති චක්ඛාදිවිඤ්ඤාණෙ සා ච පුඤ්ඤජා මනොධාතු ¶ තාය ච අසතියා චක්ඛාදිවිඤ්ඤාණම්පි නත්ථියෙව. කිරියාමනොධාතුපි පඤ්චාරම්මණත්තායෙව නත්ථි, හසිතුප්පාදොපි රූපකායාභාවා සිතස්සාභාවා නත්ථි, පුබ්බෙව දිට්ඨසච්චා අරියා රූපභූමිකා, තස්මා ආදිමග්ගොපි නත්ථි.

214. එවං භූමිවසෙනෙව, චිත්තුප්පත්තිං විභාවයෙ එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන භූමිවසෙන චිත්තුප්පත්තිං විභාවයෙ ධීරො කථෙය්ය. තථා එවං එකාදසන්නං පුග්ගලානං වසෙන චිත්තුප්පත්තිං ධීරො විභාවයෙ කථෙය්ය.

215.

කුසලාකුසලා කාමෙ,

තෙසං පාකා අහෙතුකා;

ආවජ්ජනද්වයඤ්චාති,

සත්තතිංසෙව මානසාති. –

අයං වුත්තත්ථා.

216. එවං චතූස්වපායභූමීසු මනුස්සභූමියඤ්චාති පඤ්චභූමීසු අහෙතුකස්ස සත්තස්ස ජායන්තෙ ¶ උප්පජ්ජන්ති. ද්වෙපඤ්ඤාසාවසෙසානි, න ජායන්ති කදාචිපි අවසෙසානි ද්වෙපඤ්ඤාස චිත්තානි කදාචිපි න ජායන්ති න උප්පජ්ජන්ති, තානි සරූපතො වුත්තානෙව.

217. අහෙතුකස්ස සත්තස්ස උප්පජ්ජන්තෙහි සත්තතිංසචිත්තෙහි සහ දුහෙතුකා, චතුමහාවිපාකා චාති චත්තාලීස චිත්තානි තථා එකකං දුහෙතුකස්ස සත්තස්ස ජායන්ති.

218-23. සබ්බෙ මහග්ගතා චෙව සබ්බෙ සත්තවීසතිවිධා මහග්ගතා චෙව සබ්බෙපි ච අනාසවා සබ්බෙ අට්ඨ ලොකුත්තරා චෙව චත්තාරො තිහෙතුකවිපාකා ච කාමෙ හසිතුප්පාදො සහෙතුකමහාකිරියා චාති නව ක්රියාපි චෙති චත්තාලීසං තථා අට්ඨ ච දුහෙතුනො සත්තස්ස න ජායන්ති.

අයමෙත්ථාධිප්පායො ¶ – දුහෙතුනො රූපාරූපසමාපත්තියා අසමත්ථතාය සත්තවීස මහග්ගතා න ජායන්ති, මග්ගඵලං අධිගන්තුං අසමත්ථතාය අට්ඨ ලොකුත්තරා න ජායන්ති, තිහෙතුකවිපාකා තිහෙතුකානං සත්තානං විපාකචිත්තත්තා න ජායන්ති, නව කිරියානි ඛීණාසවානංයෙව උප්පජ්ජමානත්තා න ජායන්තීති. කාමාවචරසත්තස්ස, තිහෙතුපටිසන්ධිනො පුථුජ්ජනස්ස චතුපඤ්ඤාස මානසා ජායන්ති. කතමානි තානි? දුහෙතුකස්ස වුත්තානි චත්තාලීස චිත්තානි තථා එකඤ්ච කාමධාතුයං චත්තාරො ඤාණසම්පයුත්තවිපාකා රූපාරූපෙසු නව පුඤ්ඤානි චාති චතුපඤ්ඤාස මානසා ජායන්ති. පුථුජ්ජනස්ස තිහෙතුනො කාමසත්තස්ස පඤ්චතිංස චිත්තානි න ජායරෙ න ජායන්ති. තං යථා –

ආවජ්ජනද්වයං හිත්වා, අට්ඨාරස ක්රියාපි ච;

නව මහග්ගතා පාකා, අට්ඨ ලොකුත්තරානි ච.

කාමපුථුජ්ජනස්සෙව, තිහෙතුපටිසන්ධිනො;

පඤ්චතිංසෙව චිත්තානි, න ජායන්ති කදාචිපි.

ඡදෙවෙසු මනුස්සෙසු චාති සත්තසු භූමීසු ජාතස්ස සොතාපන්නස්ස දෙහිනො සත්තස්ස පඤ්ඤාස චිත්තානි ජායන්ති. ඉති වචනං ධීරො නිද්දිසෙ කථෙය්ය. තං යථා –

දිට්ඨියා ¶ විප්පයුත්තානි, දොමනස්සද්වයම්පි ච;

උද්ධච්චසහිතඤ්චෙව, කාමපුඤ්ඤානි අට්ඨ ච.

නව මහග්ගතපුඤ්ඤානි, ආවජ්ජනද්වයම්පි ච;

සබ්බෙ කාමවිපාකා ච, සොතාපත්තිඵලම්පි ච.

අස්ස සොතාපන්නස්ස නවතිංසෙව චිත්තානි න උප්පජ්ජන්ති. ඉති වචනං ධීරො දීපයෙ දෙසෙය්ය. තං යථා –

ආවජ්ජනද්වයං හිත්වා, අට්ඨාරස ක්රියාපි ච;

නව මහග්ගතා පාකා, සත්ත ලොකුත්තරානි ච.

දිට්ඨියා ¶ සම්පයුත්තානි, විචිකිච්ඡායුතං තථා;

නවතිංස න ජායන්ති, සොතාපන්නස්ස දෙහිනො.

224. පඨමං ඵලං ඨපෙත්වා සොතාපන්නස්ස පුග්ගලස්ස වුත්තානි චිත්තානි අත්තනො සකදාගාමිනො ඵලෙන සකදාගාමිඵලෙන සහ සකදාගාමිපුග්ගලස්ස සියුං.

225. සොතාපන්නස්ස වුත්තානි, ඨපෙත්වා පටිඝද්වයං දුතියඤ්ච ඵලං සකදාගාමිඵලඤ්ච හිත්වා අත්තනො අනාගාමිඵලෙන සහ සොතාපන්නස්ස සත්තස්ස වුත්තානි යානි අට්ඨචත්තාලීස චිත්තානි අත්ථි, තානි අනාගාමිස්ස සත්තස්ස ජායන්ති. ඉති වචනං ධීරො විනිද්දිසෙ.

226. කති චිත්තානි ජායන්ති, කාමෙ අරහතො පන කාමෙ සත්තසු කාමභූමීසු ජාතස්ස අරහතො ඛීණාසවස්ස කති චිත්තානි ජායන්ති? චත්තාරි ච චත්තාරීසඤ්ච චිත්තානි කාමෙ සත්තසු කාමභූමීසු ජාතස්ස අරහතො සියුං භවෙය්යුං. තං යථා –

තෙවීස කාමපාකානි, ක්රියචිත්තානි වීසති;

අරහත්තඵලෙනෙව, කාමෙ අරහතො සියුං.

227. මග්ගට්ඨානං ¶ චතුන්නම්පි තෙසං පුග්ගලානං සකං සකං මග්ගචිත්තං සියා භවෙය්ය. එකචිත්තක්ඛණා හි තෙ හි සච්චං තං මයා වුත්තං වචනං. තෙ මග්ගා එකචිත්තක්ඛණා.

228. පුථුජ්ජනස්ස තීස්වෙව, පඨමජ්ඣානභූමිසු තීසු එව පඨමජ්ඣානභූමීසු ජාතස්ස පුථුජ්ජනස්ස බ්රහ්මුනො පඤ්චතිංස එව චිත්තානි ජායන්ති. ඉති වචනං ධීරො විනිද්දිසෙ උච්චාරෙය්ය. තං යථා –

දොමනස්සද්වයං හිත්වා, අපුඤ්ඤානි දසෙව ච;

කාමපුඤ්ඤානි අට්ඨෙව, නව පුඤ්ඤා මහග්ගතා.

චක්ඛුසොතද්වයං ¶ පුඤ්ඤපාකං සන්තීරණද්වයං;

ආවජ්ජනද්වයඤ්චෙව, පුඤ්ඤජං සම්පටිච්ඡනං;

පඨමජ්ඣානපාකො ච, පඤ්චතිංසෙව ජායරෙ.

229-234. ඝානාදීසු පසාදෙසු පවත්තං කුසලවිපාකං විඤ්ඤාණත්තයං සත්ත අපුඤ්ඤජා පාකා අට්ඨ මහාපාකා තථා උපරිඣානභූමීසු ජාතා පාකා ආරුප්පා චත්තාරො විපාකාපි ච දොමනස්සද්වයම්පි ච ආවජ්ජනද්වයවජ්ජා අට්ඨාරස ක්රියා චෙව අට්ඨ ලොකුත්තරානි ච එතානි චතුපඤ්ඤාස චිත්තානි පඨමජ්ඣානභූමීසු තීසු නිබ්බත්තස්ස පුථුජ්ජනස්ස දෙහිනො සත්තස්ස න ච ලබ්භරෙ න ලබ්භන්ති. තාසු තීසු භූමීසු නිබ්බත්තස්ස පුථුජ්ජනස්ස බ්රහ්මුනො වුත්තෙසු චිත්තෙසු අපුඤ්ඤපඤ්චකං හිත්වා තත්ථ තීසු පඨමජ්ඣානභූමීසු නිබ්බත්තස්ස සොතාපන්නස්ස බ්රහ්මුනො පඨමඵලෙන සහ එකතිංස චිත්තානි ජායරෙ ජායන්ති. සකදාගාමිනො තත්ථ තීසු පඨමජ්ඣානභූමීසු ජාතස්ස සකදාගාමිනො බ්රහ්මුනො තෙසු චිත්තෙසු පඨමං ඵලං ඨපෙත්වා සකදාගාමිඵලං පක්ඛිපිත්වා එකතිංසෙව චිත්තානි ජායරෙ. අනාගාමිස්ස තත්ථෙව තීසු පඨමජ්ඣානභූමීසු එව ජාතස්ස අනාගාමිස්ස දුතියං ඵලං ඨපෙත්වා අත්තනො ඵලචිත්තෙන සහ එකතිංසෙව චිත්තානි ජායන්ති.

235.

විඤ්ඤාණං චක්ඛුසොතානං, පුඤ්ඤජං සම්පටිච්ඡනං;

සන්තීරණද්වයඤ්චෙව, ක්රියචිත්තානි වීසති.

236-7. අරහත්තඵලං ¶ පඨමජ්ඣානතො සම්භවො පාකො සත්තවීසති චිත්තානි අරහන්තස්ස ඛීණාසවස්ස ජායරෙ. පුථුජ්ජනස්ස තීස්වෙව තීසු එව දුතියජ්ඣානභූමීසු ජාතස්ස පුථුජ්ජනස්ස බ්රහ්මුනො දුතියජ්ඣානතතියජ්ඣානපාකෙන සහ ඡත්තිංස චිත්තානි ජායන්ති. තං යථා –

දොමනස්සද්වයං ¶ හිත්වා, අපුඤ්ඤානි දසෙව ච;

කාමපුඤ්ඤානි අට්ඨෙව, නව පුඤ්ඤමහග්ගතා.

චක්ඛුසොතද්වයං පුඤ්ඤපාකං සන්තීරණද්වයං;

ආවජ්ජනද්වයඤ්චෙව, පුඤ්ඤජං සම්පටිච්ඡනං.

දුතියජ්ඣානපාකෙන, තතියජ්ඣානපාකතො;

ඡත්තිංසෙව ච චිත්තානි, දුතියජ්ඣානදෙහිනො.

238-241. පුථුජ්ජනස්ස වුත්තෙසු, හිත්වා වාපුඤ්ඤපඤ්චකං අත්තනො ඵලෙන සහ බාත්තිංස චිත්තානි සොතාපන්නස්ස ජායන්ති. සොතාපන්නස්ස වුත්තෙසු, ඨපෙත්වා පඨමං ඵලං සොතාපන්නස්ස වුත්තෙසු පඨමං ඵලං ඨපෙත්වා අත්තනො ඵලචිත්තෙන සහ බාත්තිංස චිත්තානි, සකදාගාමිස්ස වුත්තෙසු දුතියං ඵලං ඨපෙත්වා අනාගාමිඵලෙන සහ බාත්තිංසෙව චිත්තානි අස්ස අනාගාමිනො භවන්ති. අරහන්තස්ස තීස්වෙව, අට්ඨවීසති අත්තනො තීසු එව දුතියජ්ඣානභූමීසු ජාතස්ස අරහතො අත්තනො ඵලෙන දුතියජ්ඣානතතියජ්ඣානපාකතො පාකෙහි සහ අට්ඨවීසති චිත්තානි හොන්ති. තං යථා –

විඤ්ඤාණං චක්ඛුසොතානං, පුඤ්ඤජං සම්පටිච්ඡනං;

සන්තීරණද්වයඤ්චෙව, ක්රියචිත්තානි වීසති.

අරහත්තඵලං පාකො, දුතියජ්ඣානසම්භවො;

තතියජ්ඣානපාකො ච, අට්ඨවීසති මානසා.

242-6. පරිත්තකසුභාදීනං, දෙවානං තීසු භූමීසු චතුත්ථජ්ඣානවිපාකෙන සහ පඤ්චතිංසෙව චිත්තානි ¶ ජායන්ති. සොතාපන්නස්ස තත්ථෙක-තිංස චිත්තානි ජායරෙතත්ථ තාසු තීසු පරිත්තකසුභාදීනං භූමීසු සොතාපන්නස්ස ච එකතිංස චිත්තානි ජායරෙ. යථා එවං සකදාගාමිනො එකතිංස චිත්තානි ජායරෙ. තථා අනාගාමිනො එකතිංස ජායරෙ. තත්ථෙව ¶ තාසු තීසු භූමීසු එව ජාතස්ස ඛීණාසවස්ස සත්තවීසති මානසා හොන්ති, තථා එවං වෙහප්ඵලෙ වෙහප්ඵලභූමියං ජාතානං පුථුජ්ජනසෙක්ඛානං පඤ්චන්නං සබ්බෙසං පුග්ගලානං මානසා හොන්ති. පඤ්චසු සුද්ධාවාසිකභූමීසු ජාතස්ස අනාගාමිනො සත්තස්ස එකතිංසෙව චිත්තානි හොන්ති. ඉති වචනං ධීරො පරිදීපයෙ දෙසෙය්ය. තත්ථෙව තාසු සුද්ධාවාසභූමීසු එව ජාතස්ස අරහතො සත්තවීසති මානසා හොන්ති. එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන රූපීසු පඤ්චදසසු රූපිභූමීසු ජාතානං සබ්බෙසං පුග්ගලානං චිත්තානි විභාවිනා ධීරෙන විඤ්ඤෙය්යානි ජානිතබ්බානි.

247. චතුවීසති චිත්තානි, පඨමාරුප්පභූමියං පඨමආරුප්පභූමියං ජාතස්ස පුථුජ්ජනස්ස චතුවීසති චිත්තානි ජායන්ති. ඉති වචනං ධීරො විනිද්දිසෙ. තං යථා –

දොමනස්සද්වයං හිත්වා, අපුඤ්ඤානි දසෙව ච;

කාමපුඤ්ඤානි අට්ඨෙව, ආරුප්පකුසලානි ච;

පඨමාරුප්පපාකො ච, ක්රියාවොට්ඨබ්බනම්පි ච.

248-251. සොතාපන්නස්ස තත්ථෙව, ඨපෙත්වාපුඤ්ඤපඤ්චකංතත්ථ තිස්සං පඨමාරුප්පභූමියං එව සොතාපන්නස්ස පුග්ගලස්ස අපුඤ්ඤපඤ්චකං හිත්වා අත්තනො ඵලෙන සහ වීසති චිත්තානි හොන්ති. තථා තත්ථ තිස්සං පඨමාරුප්පභූමියං සකදාගාමිනො, අනාගාමිනොපි ච පුග්ගලස්ස පුබ්බං පුබ්බං ඵලං විනා වජ්ජෙත්වා අත්තනො ඵලෙන සහ වීසති චිත්තානි ජායන්ති. ඛීණාසවස්ස තත්ථෙව තත්ථ තිස්සං පඨමාරුප්පභූමියං එව ජාතස්ස ඛීණාසවස්ස දස පඤ්ච මානසා ච ජායන්ති. තං යථා –

මහාක්රියානි අට්ඨෙව, චත්වාරුප්පක්රියානි ච;

අරහත්තඵලං පාකො, වොට්ඨබ්බඤ්චාපි මානසං.

දුතියාරුප්පභූමියං ¶ ජාතස්ස පුථුජ්ජනස්ස සත්තස්ස තෙවීසති චිත්තානි හොන්ති. තං යථා –

දොමනස්සද්වයං ¶ හිත්වා, අපුඤ්ඤානි දසෙව ච;

කාමපුඤ්ඤානි අට්ඨෙව, පුඤ්ඤාරූපූපරී තයො;

දුතියාරුප්පපාකො ච, වොට්ඨබ්බඤ්චාපි මානසං.

ඉති එවං ඉමිනා පකාරෙන වත්වා කථෙත්වා ධීරො පණ්ඩිතො විභාවයෙ දෙසෙය්ය. එත්ථ එතිස්සං දුතියාරුප්පභූමියං ජාතානං තිණ්ණන්නං සෙක්ඛානම්පි එකූනවීසති චිත්තානි හොන්ති. තං යථා –

දිට්ඨියා විප්පයුත්තානි, උද්ධච්චසහිතං තථා;

කාමපුඤ්ඤානි අට්ඨෙව, පුඤ්ඤාරූපූපරී තයො.

දුතියාරුප්පපාකො ච, වොට්ඨබ්බඤ්චාපි මානසං;

සකසකඵලෙනෙව, චිත්තානෙකූනවීසති.

252. චුද්දසෙව තු චිත්තානි දුතියාරුප්පභූමියං ජාතස්ස ඛීණාසවස්ස කිරියචිත්තානි ද්වාදස එකො පාකො අරහත්තඵලඤ්චාති චුද්දසෙව චිත්තානි හොන්ති. තං යථා –

මහාක්රියානි අට්ඨෙව, ක්රියාරූපූපරී තයො;

වොට්ඨබ්බඤ්ච සකො පාකො, අරහත්තඵලම්පි ච.

253. පුථුජ්ජනස්ස සත්තස්ස, තතියාරුප්පභූමියං තතියඅරූපභූමියං ජාතස්ස පුථුජ්ජනස්ස සත්තස්ස බාවීසති චිත්තානි භවන්ති. ඉති වචනං ධීරො පකාසයෙ. තං යථා –

දොමනස්සද්වයං හිත්වා, අපුඤ්ඤානි දසෙව ච;

කාමපුඤ්ඤානි අට්ඨෙව, පුඤ්ඤාරූපූපරී දුවෙ;

තතියාරුප්පපාකො ච, වොට්ඨබ්බඤ්චාපි මානසං.

254-5. අට්ඨාරසෙව චිත්තානි, සොතාපන්නස්ස පුග්ගලස්ස අට්ඨාරස එව චිත්තානි ජායරෙ. තං යථා –

දිට්ඨියා ¶ ¶ විප්පයුත්තානි, උද්ධච්චසහිතං තථා;

මහාපුඤ්ඤානි අට්ඨෙව, පුඤ්ඤාරූපූපරී දුවෙ.

අට්ඨාරසෙව පාකෙන, සොතාපත්තිඵලෙන ච;

වොට්ඨබ්බඤ්චාපි මානසං, සොතාපන්නස්ස ජායරෙ.

සකදාගාමිනො පඨමං ඵලං ඨපෙත්වා අත්තනො ඵලෙන තානි අට්ඨාරස චිත්තානි හොන්ති. සකදාගාමිනො වුත්තෙසු චිත්තෙසු දුතියං ඵලං ඨපෙත්වා අත්තනො ඵලෙන සහ අට්ඨාරස චිත්තානි එව අනාගාමිස්ස ජායරෙ.

256. තෙරසෙව ච චිත්තානි, තතියාරුප්පභූමියං තතියඅරූපභූමියං ජාතස්ස ඛීණාසවස්ස තෙරසෙව චිත්තානි ජායන්ති. ඉති වචනං ධීරො විනිද්දිසෙ. තං යථා –

මහාක්රියානි අට්ඨෙව, ක්රියාරූපූපරී දුවෙ;

අරහත්තඵලං පාකො, වොට්ඨබ්බඤ්චාපි මානසං.

257. එකවීසති චිත්තානි, චතුත්ථාරුප්පභූමියං චතුත්ථඅරූපභූමියං ජාතස්ස පුථුජ්ජනස්ස සත්තස්ස එකවීසති චිත්තානි ජායන්ති. ඉති ඉදං වචනං ධීරො විනිද්දිසෙ. තං යථා –

දොමනස්සද්වයං හිත්වා, අපුඤ්ඤානි දසෙව ච;

කාමපුඤ්ඤානි අට්ඨෙව, වොට්ඨබ්බඤ්චාපි මානසං;

චතුත්ථාරුප්පපුඤ්ඤඤ්ච, සපාකෙනෙකවීසති.

258-260. සොතාපන්නස්ස සත්තස්ස, සත්තරස චිත්තානි ධීරො පකාසයෙ. තං යථා –

දිට්ඨියා විප්පයුත්තානි, උද්ධච්චසහිතං තථා;

කාමපුඤ්ඤානි අට්ඨෙව, සොතාපත්තිඵලම්පි ච;

චතුත්ථාරුප්පපුඤ්ඤඤ්ච, සපාකො වොට්ඨබ්බම්පි ච.

සකදාගාමිනො ¶ පඨමං ඵලං ඨපෙත්වා තානි එව චිත්තානි සඵලෙන හොන්ති. සකදාගාමිනො වුත්තෙසු චිත්තෙසු දුතියං ¶ ඵලං ඨපෙත්වා අත්තනො ඵලෙන සත්තරස මානසා අනාගාමිස්ස හොන්ති. ද්වාදසෙව තු චිත්තානි, චතුත්ථාරුප්පභූමියං ජාතස්ස අරහන්තස්ස ද්වාදස එව චිත්තානි ජායන්ති. තං යථා –

මහාක්රියානි අට්ඨෙව, වොට්ඨබ්බඤ්චාපි මානසං;

චතුත්ථඤ්ච ක්රියාරූපං, පාකො අරහතො ඵලං.

ඉති එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන පුග්ගලානං වසෙන භූමීසු චිත්තප්පවත්තිං විදූ ධීරො විභාවයෙ.

261-2. හෙට්ඨිමානං අරූපීනං, බ්රහ්මානං උපරූපරි ජාතා අරූපකුසලා චෙව කිරියාපි ච උප්පජ්ජන්ති. උද්ධං උද්ධං භාගෙ ජාතානං අරූපීනං බ්රහ්මානං හෙට්ඨිමා හෙට්ඨිමා ආරුප්පා හෙට්ඨාභාගෙ ජාතා අරූපාවචරා පන නෙව ජායන්ති. කස්මා කාරණාති? කිර මයා සුතං, හෙට්ඨිමඣානෙසු දිට්ඨාදීනවතො දිට්ඨදොසභාවතො නෙව ජායන්ති.

263-5. ඨපෙත්වා පඨමං මග්ගං සොතාපත්තිමග්ගං ඨපෙත්වා කුසලානුත්තරා තයො තයො අනුත්තරා කුසලා තයො මග්ගා, කාමාවචරපුඤ්ඤානි අට්ඨ, තථා දස අපුඤ්ඤානි චිත්තානි, අරූපපුඤ්ඤානි චත්තාරි. සබ්බෙ පාකා අනුත්තරා සබ්බානි ලොකුත්තරඵලානි, පඨමාරුප්පපාකො ච නව කාමකිරියාපි ච, අරූපාපි සබ්බා කිරියා, එතානි පන තෙචත්තාලීස මානසා පඨමාරුප්පභූමියං උප්පජ්ජන්ති.

266-7. සබ්බො තෙවීසතිකාමවිපාකො, සබ්බො පන්නරසවිධො මහග්ගතො රූපො චිත්තුප්පාදො, මනොධාතු කිරියාමනොධාතු, දොමනස්සද්වයම්පි ච ආදිමග්ගො ච තථා උපරි ජාතා තයො අරූපපාකා චාති ඡචත්තාලීස චිත්තානි එත්ථ එතිස්සං පඨමාරුප්පභූමියං නත්ථි.

268-9. වුත්තෙසු ¶ පන චිත්තෙසු, පඨමාරුප්පභූමියං වුත්තෙසු චිත්තෙසු කුසලපාකකිරියාවසෙන පඨමාරුප්පත්තයං ඨපෙත්වා අත්තනො පාකො චාති චත්තාලීස චිත්තානි දුතියාරුප්පභූමියං ¶ ජායන්ති. එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන සෙසද්වයෙ පඨමදුතියාරුප්පතො සෙසආකිඤ්චඤ්ඤායතනනෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනභූමිද්වයෙ හෙට්ඨිමහෙට්ඨිමං කුසලවිපාකකිරියාවසෙන හෙට්ඨාභාගෙ ජාතං අරූපත්තයං හිත්වා අත්තනො අත්තනො පාකා එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන පණ්ඩිතෙන ඤෙය්යා ජානිතබ්බා.

270-3. චත්තාරො ච අනාසවා, විපාකා චත්තාරි ලොකුත්තරඵලචිත්තානි, සබ්බෙ සබ්බානි ච චතූසු ආරුප්පභූමීසු හොන්ති. වොට්ඨබ්බනෙන චිත්තෙන සහ කාමෙ අට්ඨ මහාකිරියා, චතස්සො අරූපකිරියාපි චාති තෙරස එව කිරියා පඨමාරුප්පභූමියං ජාතස්ස ඛීණාසවස්ස ජායන්ති. දුතියාරුප්පභූමියං ජාතස්ස ඛීණාසවස්ස පඨමාරුප්පකිරියං හිත්වා ද්වාදස එව කිරියා හොන්ති. තතියාරුප්පභූමියං ජාතස්ස ඛීණාසවස්ස පඨමදුතියාරුප්පකිරියානි හිත්වා එකාදස කිරියා හොන්ති. චතුත්ථාරුප්පභූමියං ජාතස්ස ඛීණාසවස්ස පඨමදුතියතතියාරුප්පකිරියානි හිත්වා දසෙව කිරියා ඤෙය්යා ජානිතබ්බා.

274.

අරහතො පන චිත්තානි, හොන්ති එකූනවීසති;

අරහත්තං ක්රියා සබ්බා, ඨපෙත්වාවජ්ජනද්වයං.

ආවජ්ජනද්වයං ඨපෙත්වා සබ්බා කිරියා, අරහත්තඵලඤ්චාති එකූනවීසති චිත්තානි අරහතො පන හොන්ති. ආවජ්ජනද්වයං කිඤ්චාපි ඛීණාසවස්ස හොන්ති, එවම්පි අඤ්ඤෙසං පුථුජ්ජනසෙක්ඛානම්පි හොන්තියෙව. එකූනවීසති චිත්තානි ඛීණාසවස්ස එව හොන්ති, න අඤ්ඤෙසන්ති ඤාපනත්ථං ‘‘ආවජ්ජනද්වයං ඨපෙත්වා’’ති වුත්තං.

275-6. චතුන්නං ¶ ඵලට්ඨානං පුග්ගලානඤ්ච තිහෙතුකපුථුජ්ජනෙ ච තෙරසෙව චිත්තානි භවන්ති. ඉති වචනං ධීරො පකාසයෙ. තං යථා – චත්තාරො ඤාණසම්පයුත්තා මහාවිපාකානි, නව රූපාරූපපාකා ච ඉමෙ තෙරසෙව චිත්තානි භවන්ති.

277-9. චතුන්නං ඵලට්ඨානං පුග්ගලානඤ්ච දුහෙතුකපුථුජ්ජනෙ ච ඤාණපරිහීනානි චත්තාරි විපාකානි එව ජායරෙ. පුථුජ්ජනානං තිණ්ණම්පි, චතුන්නං අරියදෙහිනං අරියගතානං සත්තන්නං පුග්ගලානං ¶ සත්තරසෙව චිත්තානි භවන්ති. තං යථා – දුවෙ පඤ්චවිඤ්ඤාණානි, මනොධාතුත්තයසන්තීරණානි, වොට්ඨබ්බනඤ්ච ඉමෙ සත්තරස එව හොන්ති.

280-5. හෙට්ඨා තිණ්ණං ඵලට්ඨානං, තිහෙතුකපුථුජ්ජනෙ චතුන්නං පුග්ගලානං මහග්ගතානි එව කුසලානි හොන්ති. තිණ්ණං පුථුජ්ජනානඤ්ච, ආදිතො තිණ්ණං අරියානං හෙට්ඨා අරියානං තෙරසෙව චිත්තානි උප්පජ්ජන්ති. ඉති වචනං ධීරො නිද්දිසෙ. අට්ඨෙව කාමපුඤ්ඤානි, අපුඤ්ඤතො අකුසලවසෙන දිට්ඨිහීනා චත්තාරො චිත්තුප්පාදාපි, උද්ධච්චසම්පයුත්තඤ්චාති තෙරස චිත්තානි හොන්ති. හෙට්ඨා ද්වින්නං ඵලට්ඨානං සොතාපන්නසකදාගාමිපුග්ගලානං සබ්බපුථුජ්ජනෙ අහෙතුකදුහෙතුකතිහෙතුකපුථුජ්ජනෙ දොමනස්සයුත්තං ද්වයමෙව චිත්තං ජායතෙ. තිණ්ණං පුථුජ්ජනානඤ්ච පඤ්ච එව ජායරෙ. තං යථා –

චත්තාරි දිට්ඨියුත්තානි, විචිකිච්ඡායුතම්පි ච;

මග්ගට්ඨානං චතුන්නම්පි, මග්ගචිත්තං සකං සකං.

තෙසං චතුන්නං මග්ගට්ඨානං පුග්ගලානං සකං සකං එකමෙව මග්ගචිත්තං භවෙ භවෙය්ය. ඉති එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන ධීරො පණ්ඩිතො විභාවයෙ චිත්තප්පවත්තිං පකාසයෙ.

286-9. මයා භවෙසු චිත්තානං, පුග්ගලානං වසෙන ච. භවෙසු සබ්බභවෙසු චිත්තානං, පුග්ගලානං වසෙන ච චිත්තප්පවත්ති භික්ඛූනං ¶ ආභිධම්මිකභික්ඛූනං පාටවත්ථාය ඡෙකභාවාය මයා පකාසිතා. එවං සබ්බමිදං චිත්තං, භූමිපුග්ගලභෙදතො එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන භූමිපුග්ගලභෙදතො ඉදං සබ්බං චිත්තං බහුධාපි ච බහුප්පකාරම්පි ච හොති. ඉති ගහණං විභාවිනා විඤ්ඤාතබ්බං. සක්කා වුත්තානුසාරෙන මයා වුත්තස්ස අනුසාරෙන භෙදො චිත්තභෙදො විභාවිනා ඤාතුං විජානිතුං සක්කා. ගන්ථවිත්ථාරභීතෙන මයා ඉදං චිත්තප්පවත්තිදීපකවචනං සංඛිත්තං, පුබ්බාපරං විලොකෙත්වා, චින්තෙත්වා ච පුනප්පුනං අත්ථං උපපරික්ඛිත්වා විභාවිනා ගහෙතබ්බං.

290. ඉමඤ්චාභිධම්මාවතාරං සුසාරං, වරං සත්තමොහන්ධකාරප්පදීපං ඉමඤ්ච අභිධම්මාවතාරප්පකරණං සුසාරං සුන්දරසාරභූතං වරං සත්තඅන්ධකාරසදිසෙ මොහෙ පදීපං පජ්ජොතප්පදීපං ¶ යො නරො සාධුකං චින්තෙති වාචෙතිපි, තං නරං රාගදොසා චිරං චිරකාලං නොපයන්ති න උපගච්ඡන්ති.

ඉති අභිධම්මාවතාරටීකාය

භූමිපුග්ගලචිත්තුප්පත්තිනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පඤ්චමො පරිච්ඡෙදො.