📜

9. නවමො පරිච්ඡෙදො

පුඤ්ඤවිපාකපච්චයනිද්දෙසවණ්ණනා

560-2.

බාත්තිංසපාකචිත්තානි, ලොකිකානෙව යානි හි;

එතෙසං පාකචිත්තානං, පටිසන්ධිපවත්තිසු.

යානි ලොකිකානි එව බාත්තිංස පාකචිත්තානි හොන්ති, එතෙසං පාකචිත්තානං පුඤ්ඤාපුඤ්ඤාදිසඞ්ඛාරා භවාදීසු යොනිගතිවිඤ්ඤාණට්ඨිතිසත්තාවාසෙසු පටිසන්ධිපවත්තීසු යථා යෙන පකාරෙන පච්චයා හොන්ති එව, ඉමෙසං විපාකචිත්තානං තෙපි සඞ්ඛාරා භවාදීසු යොනිගතිවිඤ්ඤාණට්ඨිතිසත්තාවාසෙසු පටිසන්ධිපවත්තීසු තථා තෙන පකාරෙන විභාවිනා පණ්ඩිතෙන විඤ්ඤාතබ්බා. තයො භවා චතස්සො ච යොනියො කාමභවරූපභවඅරූපභවවසෙන තයො භවා, අණ්ඩජජලාබුජසංසෙදජඔපපාතිකයොනිවසෙන චතස්සො ච යොනියො, නිරයගතිතිරච්ඡානගතිපෙතගතිමනුස්සගතිදෙවගතිවසෙන ගතිපඤ්චකං, සන්ධිසඤ්ඤාය පටිසන්ධිසඤ්ඤාය නානත්තා නානාභාවතො, කායස්සාපි ච රූපකායස්සාපි ච නානත්තා නානාභාවතො කාමසුගතියො, නානා අත්තා සභාවො එතස්සාති නානත්තා, නානත්තො රූපකායො එතෙසන්ති නානත්තකායා, නානා සභාවො එතස්සාති නානත්තා, නානත්තායෙව සඤ්ඤා නානත්තසඤ්ඤා, සා එතෙසං අත්ථීති නානත්තසඤ්ඤී නාම, පඨමජ්ඣානභූමි ච චතුරාපායභූමියො ච නානත්තකායඑකත්තසඤ්ඤී නාම, දුතියජ්ඣානභූමි එකත්තකායනානත්තසඤ්ඤී නාම, තතියජ්ඣානභූමිවෙහප්ඵලභූමිසුද්ධාවාසභූමියො එකත්තකායඑකත්තසඤ්ඤී නාම, හෙට්ඨා ඨිතා රූපෙහි සද්ධිං සත්තවිඤ්ඤාණට්ඨිතියො, තිට්ඨන්ති විඤ්ඤාණානි එත්ථාති ඨිතියො, විඤ්ඤාණානං ඨිතියො විඤ්ඤාණට්ඨිතියො, විඤ්ඤාණස්ස අභාවතො අසඤ්ඤීභූමි න ගය්හතෙ, චතුත්ථාරුප්පභූමි ච පටුවිඤ්ඤාණාභාවතො න ගය්හතෙ. සත්තාවාසවසෙන අසඤ්ඤීභූමිං, චතුත්ථාරුප්පභූමිඤ්ච පන ගහෙත්වා තෙ සත්තාවාසා නව එව හොන්ති.

563-8. කාමෙ පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරසඤ්ඤිතා අට්ඨ චෙතනා පූරෙන්ති අත්තනො කාරකං පූරෙන්ති ච, අජ්ඣාසයං පුජ්ජඤ්ච භවං නිබ්බත්තෙන්තීති පුඤ්ඤානි, අභිසඞ්ඛරොන්ති විපාකං, කම්මජරූපඤ්චාති අභිසඞ්ඛාරා, පුඤ්ඤානි එව අභිසඞ්ඛාරා පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරා, තෙයෙව සඤ්ඤිතා පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරසඤ්ඤිතා, කාමෙ පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරසඤ්ඤිතා අට්ඨ චෙතනා. නවන්නං පාකචිත්තානං උපෙක්ඛායුත්තාහෙතුකමහාවිපාකවසෙන නවන්නං පාකචිත්තානං කාමසුගතියං පන නානා වත්තමානචෙතනාඛණතො පරං ඛණං එතස්සාති නානාඛණං, තං එව නානක්ඛණිකං, තමෙව කම්මං නානක්ඛණිකකම්මං, වත්තමානචෙතනාතො පරා අතීතචෙතනාති අත්ථො. බලවා නිස්සයපච්චයො උපනිස්සයපච්චයො, බලවත්ථො චෙත්ථ උප-සද්දො, බලවපච්චයොති අත්ථො, නානක්ඛණිකකම්මපච්චයවසෙන බලවපච්චයවසෙන චාති අත්ථො. ද්වෙධා ද්වීහි පකාරෙහි තෙසං පටිසන්ධියං පච්චයා භවන්ති, තා අට්ඨ කාමාවචරමහාකුසලචෙතනා උපෙක්ඛාසහිතාහෙතුමනොවිඤ්ඤාණධාතුයා විනා උපෙක්ඛාසහගතාහෙතුමනොවිඤ්ඤාණධාතුං වජ්ජෙත්වා පරිත්තපාකානං චක්ඛුසොතඝානජිව්හාකායසම්පටිච්ඡනසොමනස්සයුත්තාහෙතුකකුසලවිපාකානං ද්වෙධා නානක්ඛණිකකම්මූපනිස්සයපච්චයෙහි පවත්තියං පච්චයා හොන්ති. තායෙව චෙතනා තා එව අට්ඨ කාමාවචරමහාකුසලචෙතනා රූපභවෙ පඤ්චන්නං පාකචිත්තානං කුසලවිපාකචිත්තානං චක්ඛුසොතසම්පටිච්ඡනසොමනස්සයුත්තඋපෙක්ඛායුත්තසන්තීරණානං ද්වෙධා නානක්ඛණිකකම්මූපනිස්සයපච්චයෙහි පවත්තියං පච්චයා හොන්ති. අට්ඨන්නං තු පරිත්තානං, කාමෙ දුග්ගතියං තථා අට්ඨන්නං පරිත්තානං කුසලවිපාකානං චක්ඛුසොතඝානජිව්හාකායසම්පටිච්ඡනානං, ද්වින්නං සන්තීරණානඤ්ච පවත්තෙ පවත්තික්ඛණෙ පච්චයා හොන්ති, පටිසන්ධියං පටිසන්ධික්ඛණෙ පන පච්චයා න හොන්ති. වුත්තප්පකාරාව කාමෙ සුගතියං යථාවුත්තප්පකාරාව අට්ඨ කාමාවචරමහාකුසලචෙතනා කාමසුගතියං තථා සොළසන්නං කුසලවිපාකානං පවත්තෙ පවත්තික්ඛණෙ ද්වෙධා නානක්ඛණිකකම්මූපනිස්සයපච්චයෙහි පච්චයා හොන්ති, පවත්තෙ පවත්තික්ඛණෙ සත්තන්නං කුසලවිපාකානං පච්චයා හොන්ති. පටිසන්ධියං පටිසන්ධික්ඛණෙ නවන්නං කුසලවිපාකචිත්තානං පච්චයා හොන්ති.

569-74. රූපෙ පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරා, රූපාවචරභූමියං පඤ්චන්නං පාකචිත්තානං පටිසන්ධියං පටිසන්ධික්ඛණෙ පච්චයා හොන්තිමාපුඤ්ඤසඞ්ඛාරා, කාමෙ දුග්ගතියං ද්විධා ඉමෙ අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරා, ඉමා කුසලපටිපක්ඛා උද්ධච්චවජ්ජා එකාදස චෙතනා කාමදුග්ගතියං එකස්ස පටිසන්ධිවිඤ්ඤාණස්ස පටිසන්ධියං පටිසන්ධික්ඛණෙ ද්විධා නානක්ඛණිකකම්මූපනිස්සයපච්චයෙහි පච්චයා හොන්ති. ද්වාදස අකුසලචෙතනා පවත්තෙ පවත්තික්ඛණෙ එව ඡන්නං චක්ඛුසොතඝානජිව්හාකායසම්පටිච්ඡනානං අකුසලවිපාකානං පච්චයා හොන්ති, පටිසන්ධියං පටිසන්ධික්ඛණෙ පච්චයා නො හොන්ති. සත්තන්නම්පි භවන්තෙව පවත්තෙ පවත්තික්ඛණෙ පටිසන්ධියං පටිසන්ධික්ඛණෙ අකුසලවිපාකානි සත්තන්නං චක්ඛුසොතඝානජිව්හාකායසම්පටිච්ඡනසන්තීරණානං පච්චයා භවන්ති. කාමෙ සුගතියං තෙසං, සත්තන්නම්පි තථෙව ච ද්වාදසාකුසලචෙතනා කාමෙ සුගතියං තථෙව ච තෙසං සත්තන්නං අකුසලවිපාකානං පවත්තෙ පවත්තික්ඛණෙ පච්චයා හොන්ති, පටිසන්ධියං පටිසන්ධික්ඛණෙ පච්චයා න හොන්ති. විඤ්ඤාණානං චතුන්නම්පි, තෙසං රූපභවෙ තථා තායෙව ද්වාදසාකුසලචෙතනා රූපභවෙ තෙසං චතුන්නං අකුසලවිපාකානං චක්ඛුසොතසම්පටිච්ඡනසන්තීරණසඞ්ඛාතානං විඤ්ඤාණානං තථා පවත්තෙ පවත්තික්ඛණෙ පච්චයා හොන්ති, පටිසන්ධියං පටිසන්ධික්ඛණෙ පච්චයා න හොන්ති. සො ච කාමභවෙනිට්ඨරූපාදිඋපලද්ධියං සො ච අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො කාමභවෙ අනිට්ඨරූපාදිඋපලද්ධියං අමනාපරූපාදීනි ආරම්මණානි උපලද්ධියං තෙසං චතුන්නං අපුඤ්ඤජානං විඤ්ඤාණානං පච්චයො හොති. හි සච්චං ‘‘සො ච කාමභවෙනිට්ඨ-රූපාදිඋපලද්ධිය’’න්තිආදිකං වචනං. අනිට්ඨරූපාදයො නාම විසයා බ්රහ්මලොකෙ න විජ්ජරෙ න විජ්ජන්ති.

575-6. තථෙවානෙඤ්ජසඞ්ඛාරො න ඉඤ්ජති න ඵන්දති න චලතීති ආනෙඤ්ජං, ආනෙඤ්ජඤ්ච තං සඞ්ඛාරො චාති ආනෙඤ්ජසඞ්ඛාරො, තථා එව ආනෙඤ්ජසඞ්ඛාරො අරූපාවචරභූමියං චතුන්නං පාකචිත්තානං පවත්තෙ පවත්තික්ඛණෙ පටිසන්ධියං පටිසන්ධික්ඛණෙ පච්චයො හොති. භවෙස්වෙතෙ භවෙසු එතෙ වුත්තප්පකාරා පච්චයා වුත්තප්පකාරෙන පටිසන්ධිපවත්තීසු යථා ච යෙන යෙන ච පකාරෙන නානක්ඛණිකකම්මූපනිස්සයපච්චයෙහි පච්චයා හොන්ති, තෙන පච්චයා තථා තෙන තෙන පකාරෙන විභාවිනා විජානන්තෙන පණ්ඩිතෙන ඤෙය්යා.

577. එසෙව ච නයො ඤෙය්යො, යොනිආදීසු යොනිගතිවිඤ්ඤාණට්ඨිතිසත්තාවාසෙසු එසෙව ච නයො භවෙසු මයා වුත්තො එව නයො පණ්ඩිතෙන ඤෙය්යො. තත්රිදං තත්ර භවෙසු ආදිතො පට්ඨාය වුත්තං ඉදං වචනං මුඛමත්තනිදස්සනං උපායමත්තදීපනං හොති.

578-81. අවිසෙසෙන පුඤ්ඤාභි-සඞ්ඛාරො ද්විභවෙසුපි කාමපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරවසෙන, රූපපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරවසෙන ච පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො අවිසෙසෙන සමානභාවෙන ද්වීසු භවෙසු කාමරූපභවෙසු පටිසන්ධිං දත්වා සො සඞ්ඛාරො සබ්බපාකං ජනෙති නිබ්බත්තෙති. තථා චතූසු විඤ්ඤෙය්යො, අණ්ඩජාදීසු යොනිසු ද්විභවෙසු පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො විය තථා චතූසු අණ්ඩජාදීසු සො පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො පණ්ඩිතෙන ඤෙය්යො. ‘‘අණ්ඩජාදීසූ’’ති වචනං පදුමපච්චෙකබුද්ධානං මනුස්සත්තං සන්ධාය වුත්තං. බහුදෙවමනුස්සානං වසෙන ද්වීසු ගතීසු එව ච තථා සො පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො පණ්ඩිතෙන ඤෙය්යො. තථා නානත්තකායාදි-විඤ්ඤාණානං ඨිතීසුපි නානත්තකායනානත්තසඤ්ඤීනානත්තකආයඑකත්තසඤ්ඤී එකත්තකායනානත්තසඤ්ඤී එකත්තකායඑකත්තසඤ්ඤීනං වසෙන චතූසු විඤ්ඤාණට්ඨිතීසු සො පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො පණ්ඩිතෙන ඤෙය්යො. නානත්තකායනානත්තසඤ්ඤීනානත්තකායඑකත්තසඤ්ඤීඑකත්තකායනානත්තසඤ්ඤීඑකත්තකායඑකත්තසඤ්ඤීනං වසෙන වුත්තප්පකාරස්මිං චතුබ්බිධෙ සත්තාවාසෙ තථා සො පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො පණ්ඩිතෙන ඤෙය්යො. එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො භවාදීසු භවයොනිගතිවිඤ්ඤාණට්ඨිතිසත්තාවාසෙසු යථාරහං සොළසන්නං කාමකුසලපාකානං, පඤ්චන්නං රූපපාකානඤ්චාති එකවීසතිපාකානං ද්විධා නානක්ඛණිකකම්මූපනිස්සයපච්චයෙන පච්චයො හොති.

582-3. කාමෙ අපුඤ්ඤසඞ්ඛාරො කාමභවෙ අණ්ඩජජලාබුජසංසෙදජඔපපාතිකයොනිවසෙන අණ්ඩජාදීසු යොනීසු නිරයගතිපෙතගතිතිරච්ඡානගතිවසෙන තීසු ගතීසු නානත්තකායඑකත්තසඤ්ඤීවසෙන එකිස්සා විඤ්ඤාණට්ඨිතියා නානත්තකායඑකත්තසඤ්ඤීවසෙන ච එකස්මිං පන සත්තාවාසෙ ද්විධා නානක්ඛණිකකම්මූපනිස්සයපච්චයෙහි පවත්තෙ පවත්තික්ඛණෙ පටිසන්ධියං පටිසන්ධික්ඛණෙ සො අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො පච්චයො හොති.

584-6. තථෙවානෙඤ්ජසඞ්ඛාරො තථා එව ආනෙඤ්ජසඞ්ඛාරො, එකාරූපභවෙ එකස්මිං අරූපභවෙ එකිස්සා ඔපපාතිකයොනියා චෙව එකිස්සා දෙවගතියාපි ච ආකාසානඤ්චායතනභූමි විඤ්ඤාණඤ්චායතනභූමි ආකිඤ්චඤ්ඤායතනභූමිවසෙන තීසු එව චිත්තට්ඨිතීසු චතුන්නං අරූපභූමීනං වසෙන චතුබ්බිධෙ සත්තාවාසෙ චතුන්නං අරූපපාකචිත්තානං ද්වෙධා නානක්ඛණිකකම්මොපනිස්සයපච්චයෙහි සො ආනෙඤ්ජාභිසඞ්ඛාරො පච්චයො හොති. පටිසන්ධිපවත්තීනං, වසෙනෙවං භවාදීසු එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන පටිසන්ධිපවත්තීනං වසෙන භවාදීසු යථා යෙ සඞ්ඛාරා එසං පාකචිත්තානං පච්චයා හොන්ති, තථා තෙ සඞ්ඛාරා එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන පණ්ඩිතෙන විජානිතබ්බා.

587-90. න රූපාරූපධම්මානං, සඞ්කන්ති පන විජ්ජති රූපධම්මානං, චිත්තචෙතසිකසඞ්ඛාතානං නාමධම්මානඤ්ච සඞ්කන්ති පන සඞ්කමනං පන න විජ්ජති. සඞ්කන්තිභාවෙ අසති අතීතභවතො ඉධ ඉමස්මිං භවෙ රූපධම්මානං සඞ්කමනභාවෙ අසති පටිසන්ධිචිත්තං කථං කෙන පකාරෙන සියා භවෙය්ය? නත්ථි චිත්තස්ස සඞ්කන්ති, අතීතභවතො ඉධ ඉමස්මිං භවෙ චිත්තස්ස සඞ්කන්ති සඞ්කමනං නත්ථි, තතො අතීතභවතො අතීතං හෙතුං විනා වජ්ජෙත්වා ඉධ ඉමස්මිං භවෙ චිත්තස්ස පාතුභාවො න විජ්ජති. සුලද්ධපච්චයං රූපාරූපමත්තං සුට්ඨු ලද්ධපච්චයං රූපනාමමත්තං ජායති. එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන පච්චයං ලභිත්වා උප්පජ්ජමානං රූපාරූපමත්තං රූපනාමමත්තං ජායති. එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන පච්චයං ලභිත්වා උප්පජ්ජමානං රූපාරූපමත්තං භවන්තරං අඤ්ඤභවං පටිසන්ධිං උපෙති උපගච්ඡති. ඉති වචනං සමඤ්ඤාය ලොකියවොහාරෙන පවුච්චතෙ, සත්තො වා නත්ථි, සත්තො ජීවොති වෙවචනං, අත්තා වාපි න විජ්ජති.

591-9. තස්සිදං පාකටං කත්වා, පටිසන්ධික්කමං පන තස්ස සත්තස්ස ඉදං පටිසන්ධික්කමං සුදුබ්බුධං අතිදුබ්බිජානං පාකටං කත්වා අහං දස්සයිස්සාමි, තමෙතං පටිසන්ධික්කමං සාධු සාධුකං නිබොධථ, සාධු සාධුකං මනසි කරොථ, විවිධෙසු ආරම්මණෙසු ලොභවසෙන චිත්තං අනාමෙත්වා වජිරමඤ්ජූසාය අනග්ඝමණිරතනං පක්ඛිපන්තො විය චිත්තෙ ඨපෙත්වාති අත්ථො. අතීතස්මිං භවෙ තස්ස, ආසන්නමරණස්ස හිඉතො භවතො අතීතස්මිං භවෙ ආසන්නමරණස්ස තස්ස සරීරස්මිං ආතපෙ පක්ඛිත්තං හරිතං තාලපණ්ණං විය සුස්සමානෙ සති චක්ඛුන්ද්රියාදිකෙ ඉන්ද්රියෙ නට්ඨෙ හදයවත්ථුමත්තස්මිං ඨිතෙ කායප්පසාදිකෙ විඤ්ඤාණෙ තස්මිං ඛණෙ වත්ථුසන්නිස්සිතං හදයවත්ථුනිස්සිතං. ‘‘චිත්ත’’න්ති වචනං භවඞ්ගමනොද්වාරාවජ්ජනජවනං සන්ධාය වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. පුබ්බානුසෙවිතන්ති ඉතො කාලා පුබ්බකාලෙ තෙන පන අනුසෙවිතං අනුචිණ්ණං පුඤ්ඤං කම්මං වා අපුඤ්ඤං එව වා කම්මං කම්මනිමිත්තං ගතිනිමිත්තං වා කම්මඵලෙන ද්වාරෙසු පච්චුපට්ඨිතං ආලම්බිත්වා මනොද්වාරාවජ්ජනජවනවසෙන සෙවිතචිත්තං පවත්තති. එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන පවත්තමානං තං විඤ්ඤාණං තං ජවනචිත්තං ලද්ධපච්චයං ලද්ධාරම්මණපච්චයං. අවිජ්ජාය පටිච්ඡන්නාදීනවෙ විසයෙති අකුසලජවනෙ ජවිතෙ තස්ස ජවනස්ස අවිජ්ජාය අප්පටිච්ඡන්නදොසෙ තස්මිං කම්මාදිකෙ ආරම්මණෙ කුසලජවනෙ ජවිතෙ තතො චිත්තවීථිතො පුබ්බභාගෙ පවත්තාය අවිජ්ජාය පටිච්ඡන්නදොසෙ තස්මිං කම්මාදිකෙ ආරම්මණෙ. තණ්හාති අකුසලජවනෙන සහජො ලොභො, අකුසලජවනෙ වා ජවිතෙ තතො වීථිචිත්තතො පුබ්බභාගෙ පවත්තො ලොභො තණ්හා. නමෙතීති අඤ්ඤං ආරම්මණං අග්ගාහාපෙත්වා දළ්හග්ගාහවසෙන තං එව කම්මනිමිත්තගතිනිමිත්තසඞ්ඛාතං ආරම්මණං ගණ්හාපෙතීති අත්ථො. සහජා සඞ්ඛාරා පන තස්ස චිත්තස්ස සහජා එකතො ජාතා චෙතනා පන තස්මිං යෙවාරම්මණෙ ඛිපන්ති පවත්තන්ති. ඉමස්මිං පච්චුප්පන්නභවෙ එකසන්තතිවසා පවත්තාය තණ්හාය නමීයමානං තං විඤ්ඤාණං ඔරිමා තීරම්හා රජ්ජුකං ආලම්බිත්වා මාතිකාතික්කමො පුරිසො විය එතං පුරිමං නිස්සයභූතං හදයවත්ථුං ජහති ඡඩ්ඩෙති, චුතිචිත්තං උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣතීති අත්ථො. අපරං කම්මසම්භූතං නිස්සයං අපරං අඤ්ඤකම්මතො සම්භූතං නිස්සයභූතං හදයවත්ථුං ලභිත්වා වා අලභිත්වාපි වා ආරම්මණාදීහි පච්චයෙහි තං පටිසන්ධිසඞ්ඛාතං මානසං පවත්තති. ‘‘ලභිත්වා’’ති වචනං කාමරූපභවං සන්ධාය වුත්තං. ‘‘අලභිත්වා’’ති වචනං අරූපභවං සන්ධාය වුත්තං. එත්ථ එතෙසු චිත්තෙසු පුරිමං ‘‘ජහතී’’ති වචනෙන වුත්තඤ්චෙව චිත්තං, චුතිචිත්තං පච්ඡිමං ‘‘ආරම්මණාදීහි පච්චයෙහි පවත්තතී’’ති වචනෙන වුත්තඤ්චෙව චිත්තං පටිසන්ධිචිත්තං පණ්ඩිතෙන වෙදිතබ්බං.

600-6. තදෙතං තං එතං පටිසන්ධිචිත්තං පුරිමා භවතො ඉධ ඉමස්මිං පච්ඡිමභවෙ නාපි ආගතං, කම්මාදිඤ්ච හෙතුං විනා වජ්ජෙත්වා පටිසන්ධිචිත්තං පාතුභූතං න චෙව තං එත්ථ එතස්මිං වචනෙ එතස්ස පටිසන්ධිචිත්තස්ස පුරිමා භවතො ඉධ ඉමස්මිං පච්චුප්පන්නභවෙ අනාගමනෙ අතීතභවහෙතූහි අතීතභවෙ කම්මාදිපච්චයෙහි එතස්ස පටිසන්ධිචිත්තස්ස සම්භවෙ. පටිඝොසදීපමුද්දාදී, භවන්තෙත්ථ නිදස්සනා එත්ථ එතස්මිං තස්ස පටිසන්ධිචිත්තස්ස අතීතභවතො අනාගමනෙ අතීතභවෙ හෙතූහි සම්භවෙ පටිඝොසදීපමුද්දාදිඅත්ථනිදස්සනා උපමා භවන්ති. අඤ්ඤත්ර අඤ්ඤස්මිං පටිඝොසාදීනං අත්ථානං පවත්තිට්ඨානෙ ආගන්ත්වා සද්දාදිහෙතුකා සද්දාදයො පච්චයා හොන්ති යථා. ඉදං වුත්තං හොති – ඉමස්මිං ඨානෙ ජනෙහි පවත්තාපිතා සද්දදීපමුද්දාදයො අත්ථා පබ්බතන්තරාදීසු අඤ්ඤෙසු ඨානෙසු පවත්තානං පටිඝොසදීපමුද්දාදීනං අත්ථානං හෙතුකා හොන්ති. තෙසු සද්දාදීසු පච්චයෙසු සන්තෙසු යෙ තෙ පටිඝොසාදයො හොන්ති, අසන්තෙසු න හොන්ති යථා, එවමෙව ච විඤ්ඤාණං අතීතභවතො පච්චුප්පන්නභවවිඤ්ඤාණවසෙන පවත්තං විඤ්ඤාණං විභාවිනා වෙදිතබ්බං. සන්තානබන්ධතො සන්තානබන්ධවසෙන එකතා අතීතභවපච්චුප්පන්නභවවිඤ්ඤාණවසෙන පවත්තස්ස විඤ්ඤාණස්ස එකීභාවො නත්ථි, නානතාපි තස්ස විඤ්ඤාණස්ස නානාභාවොපි පච්චෙකභාවො අපි. සති සන්තානබන්ධෙ තු, එකන්තෙනෙකතා සියා සන්තානබන්ධෙ සති එකන්තෙන තස්ස විඤ්ඤාණස්ස එකතා එකීභාවො සියා භවෙය්ය, ඛීරසභාවතො පග්ඝරණසභාවතො ඛීරතො සම්භූතං ඝනසභාවං කදාචිපි කිස්මිඤ්චිපි කාලෙ න භවෙය්ය, සබ්බදා පග්ඝරණසභාවඛීරමෙව භවෙය්යාති අත්ථො. අථාපි අපරො නයොපි සා එකන්තනානතා තස්ස විඤ්ඤාණස්ස සො එකන්තනානාභාවො යදි භවෙය්ය, ඛීරසාමිකො සො පුග්ගලො දධිසාමි න භවෙය්ය. ඛීරකාලෙ ඛීරස්ස ඉස්සරභූතො සාමිකො පග්ඝරණසභාවං ජහිත්වා දධිස්ස උප්පජ්ජමානකාලෙ තස්ස දධිස්ස ඉස්සරො න භවෙය්ය, තතො ඛීරසාමිකො අඤ්ඤො පුග්ගලො තස්ස දධිස්ස අනිස්සරො අසාමිකො භවෙය්යාති අත්ථො. යස්මා කාරණා එත්ථ එතස්මිං පටිසන්ධික්කමවිනිච්ඡයෙ එකන්තඑකතාපි වා එකන්තනානතාපි වා සමයඤ්ඤුනා විඤ්ඤුනා න චෙව උපගන්තබ්බා.

607-10. එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන අසඞ්කන්තිපාතුභාවෙ සඞ්කන්තිපාතුභාවරහිතෙ භවෙ සති ඉමස්මිං මනුස්සත්තභාවෙ ඛන්ධාදිසමතා අභිසම්භූතා යෙ ඛන්ධා හොන්ති, එතෙසං ඉධ ඉමස්මිං මනුස්සත්තභාවෙ නිරුද්ධත්තා ඉධ ඉමස්මිං මනුස්සත්තභාවෙ ජනෙහි කතස්ස තස්ස කම්මස්ස ඵලහෙතුනො ඵලස්ස පච්චයභූතස්ස පරත්ථ පරස්මිං ලොකෙ ආගමතො චෙව එවං අඤ්ඤස්ස සත්තස්ස අඤ්ඤතො කම්මතො හි තතො සත්තතො අඤ්ඤෙන සත්තෙන කතතො අඤ්ඤතො චෙව කම්මතො තං ඵලං සියා භවෙය්ය, ‘‘අඤ්ඤස්ස සත්තස්සා’’ති වචනෙන තිත්ථියසත්තස්සපි කම්මං අඤ්ඤස්ස ච ඵලං දදෙය්යාති අත්ථො, තස්මා කාරණා එතං සබ්බං එව ච තුම්හෙහි වුත්තවිධානං න සුන්දරං. එත්ථාහාති එතස්මිං ඨානෙ ඨත්වා චොදකො ආහ – නනු එවං ‘‘අසඞ්කන්තිපාතුභාවෙ භවෙ සතී’’තිආදිකං වචනං නියතීති? වුච්චතෙ – සන්තානෙ යං ඵලං එතං එකස්මිං සන්තානෙ පවත්තමානං යං එතං ඵලං අඤ්ඤස්ස සත්තස්ස න හොති, අඤ්ඤතො කම්මතො න ච හොති, බීජානං අභිසඞ්ඛාරො එතස්සත්ථස්ස ‘‘එකස්මිං සන්තානෙ’’තිආදිකස්ස එතස්ස අත්ථස්ස සාධකො නිප්ඵාදකො හොති.

611-5. එකස්මිංපන සන්තානෙ, වත්තමානං ඵලං පන අඤ්ඤස්ස සත්තස්සාපි වා න හොති, තං ඵලං අඤ්ඤතො කම්මතො න හොති. බීජානං අභිසඞ්ඛාරො එතස්සත්ථස්ස ‘‘එකස්මිං පන සන්තානෙ’’තිආදිකස්ස එතස්ස අත්ථස්ස සාධකො නිප්ඵාදකො හොති, බීජානං අභිසඞ්ඛාරෙ මධුආදිනා වත්ථුනා ජනෙහි කතෙ තස්ස බීජස්ස සන්තානෙ පඨමං ලද්ධපච්චයො පඨමං ලද්ධමධුආදිපච්චයො තස්ස බීජස්ස ඵලං කාලන්තරෙ මධුආදිනා බීජාභිසඞ්ඛරණතො අඤ්ඤස්මිං කාලෙ මධුරො හොති. හි සච්චං ‘‘බීජානං අභිසඞ්ඛාරෙ’’තිආදිකං වචනං. තානි හි තානි එව පඨමං මධුආදිනා ජනෙහි රොපිතානි බීජානි අභිසඞ්ඛරණතො කාලන්තරෙ මධුරභාවං ඵලම්පි වා ඵලට්ඨං වා න පාපුණන්ති. එවං ඉමිනා පකාරෙන ඉදං මයා වුත්තං ‘‘එකස්මිං පන සන්තානෙ’’තිආදිකං වචනං පණ්ඩිතෙන ඤෙය්යං. අපි ච අපරො නයො. බාලකාලෙ තරුණකාලෙ තෙන තරුණෙන පයුත්තෙන විජ්ජාසිප්පොසධාදිනා කම්මෙනාපි තස්ස වුද්ධකාලස්මිං ඵලදානසීලෙන අයං ‘‘එකස්මිං පන සන්තානෙ’’තිආදිකො අත්ථො පණ්ඩිතෙන දීපෙතබ්බො.

616-20. චොදකො පුනාහ – එවං සන්තෙපි තං කම්මං එවං ඉමිනා මයා වුත්තප්පකාරෙන කම්මෙ සන්තෙපි සංවිජ්ජමානෙපි තං කම්මං එතස්මිංයෙව ඛණෙ විජ්ජමානම්පි වා ඵලස්ස පච්චයො හොති. අථ වාවිජ්ජමානකං පච්චයො න භවෙය්ය. එතස්මිංයෙව ඛණෙ අවිජ්ජමානකං කම්මං වා ඵලස්ස පච්චයො හොති. සචෙ යදි විජ්ජමානං ඵලස්ස පච්චයො හොති, තප්පවත්තික්ඛණෙපන තස්ස කම්මස්ස පවත්තික්ඛණෙ තස්ස කම්මස්ස විජ්ජමානකාලෙ පන හෙතුනා කම්මෙනෙව සද්ධිං පාකෙන භවිතබ්බං. අථ වා අපරො නයො. විජ්ජමානං නිරුද්ධං කම්මං විපාකස්ස පච්චයො යදි භවෙය්ය, පවත්තික්ඛණතො තස්ස කම්මස්ස පවත්තික්ඛණතො පුබ්බෙ වා කාලෙ, තස්ස කම්මස්ස පවත්තික්ඛණතො පච්ඡා වා අවිජ්ජමානකාලෙති අත්ථො. නිච්චඵලං සියාති සබ්බදා කම්මපච්චයවිරහිතං ඵලං සියාති අත්ථො. ආචරියෙන වුච්චතෙ – ‘‘ලොභං, භික්ඛවෙ, පජහථ, සොතාපත්තිපටිලාභාය අහමෙව පාටිභොගො’’තිආදීසු පාඨෙසු පාටිභොගො විය කම්මං දට්ඨබ්බං. සොතාපත්තිඵලං විය කම්මතො සම්භූතං ඵලං දට්ඨබ්බං. කටත්තායෙව ජනෙහි කටත්තායෙව තං කම්මං ඵලස්ස පච්චයො හොති, අස්ස විජ්ජමානත්තං න ච හොති, තස්ස අවිජ්ජමානස්ස කම්මස්ස විජ්ජමානතා වා න ච නෙව හොති.

621. අභිධම්මාවතාරොයං අභිධම්මාවතාරො අයං පරමත්ථප්පකාසනො භූතත්ථදීපනො සොතූනං පුග්ගලානං පීතිබුද්ධිවිවඩ්ඪනො පණ්ඩිතෙහි විවිධෙසු ආරම්මණෙසු චිත්තං අනාමෙත්වා සක්කච්චෙන මනසිකාරෙන සොතබ්බො.

ඉති අභිධම්මාවතාරටීකාය

පුඤ්ඤවිපාකපච්චයනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නවමො පරිච්ඡෙදො.