📜
10. දසමො පරිච්ඡෙදො
රූපවිභාගවණ්ණනා
622. වුත්තමාදිම්හි යං රූපං, චිත්තජානමනන්තරං යං රූපං චිත්තචෙතසිකානං අනන්තරං ආදිම්හි පකරණාදිම්හි ‘‘චිත්තං චෙතසිකං ¶ රූප’’න්තිආදිනා වචනෙන ආචරියෙන වුත්තං, ඉතො පරං ඉදානි තස්ස රූපස්ස විභාවනං සමාසෙන සඞ්ඛෙපෙන කරිස්සං.
623. යං රුප්පතීති රූපන්ති යං ධම්මජාතං රුප්පති සීතාදිනා විරුද්ධපච්චයෙන විකාරමාපජ්ජති. තථා රූපයතීති රූපං යං ධම්මජාතං වණ්ණවිකාරමාපජ්ජමානං හදයඞ්ගතභාවං අජ්ඣාසයං පකාසෙති, ඉති තස්මා රූපං, කිං තං? වණ්ණායතනං. රූපාරූපභවාතීතො, සුරූපො රූපමබ්ර්වි භගවා රූපාරූපභවඅතීතො සුරූපො රූපං අබ්ර්වි කථෙසි.
625-6. මහාභූතෙනාති මහන්තො භූතො උප්පත්ති එතස්සාති මහාභූතො, තෙන. වඤ්චකත්තා මහාභූතසමාති වා.
630. නිරුපාදානමානසොති උපාදානවිරහිතචිත්තො.
633. තස්ස ¶ සම්පත්තීති තස්ස කිච්චස්ස සම්පත්ති.
634. උපබ්රූහනරසාති වඩ්ඪනකිච්චා.
637. ආසයානුසයෙ ඤාණන්ති එත්ථ ආසයො නාම
සස්සතුච්ඡෙදදිට්ඨී ච, ඛන්තී සච්චානුලොමිකං;
යථාභූතඤ්ච යං ඤාණං, එතං ආසයසද්දිතං.
අත්ථීති ඛො, කච්චාන, අයමෙකො අන්තො, අන්තො ඛො, කච්චාන, අත්ථි ඉති අයං එකො අන්තො කොට්ඨාසො, අයං සස්සතදිට්ඨි. නත්ථීති ඛො, කච්චාන, අයං දුතියො අන්තො, අයං උච්ඡෙදදිට්ඨි. ඛන්තී සච්චානුලොමිකන්ති චතුන්නං සච්චානං අනුලොමිකඤාණං, සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාඤාණන්ති අත්ථො. යථාභූතඤ්ච යං ඤාණන්ති සප්පච්චයනාමරූපදස්සනං ඤාණං. එතංආසයසද්දිතන්ති ¶ එතං ආසයං ඉති කථිතං. එවං වුත්තප්පකාරෙන ආසයෙ ඤාණං නාම. අනුසයො නාම දිට්ඨානුසයාදයො අනුසයා සත්ත. ඉන්ද්රියානං පරොපරෙති පරෙ අධිකභාවෙන ඔපරෙ ච තික්ඛානුභාවෙන අයං සත්තො තික්ඛසද්ධින්ද්රියො මුදුසද්ධින්ද්රියො හීනසද්ධින්ද්රියොති අත්ථො. සමාධින්ද්රියාදීසුපි එසෙව නයො. ඉති සත්තානං ඉන්ද්රියානං පරඔපරෙ ඤාණං.
638. සබ්බඤ්ඤුතා ඤාණන්ති තිහෙතුකකාමාවචරක්රියාචතුක්කං ගහෙතබ්බං.
641. අක්ඛිකූටෙහි මත්ථලුඞ්ගෙන පරිච්ඡින්නො අන්තතො.
645. භාවසම්භවසණ්ඨානාති ඉත්ථිපුමසම්භවභූතවණ්ණායතනං.
647. එතෙ දස චතුසමුට්ඨානා සම්භාරා චතූහි පච්චයෙහි චත්තාලීස භවන්ති.
658. උබ්බිඅධිකානං ¶ පථවීඅධිකානං.
660-2. විසෙසෙ සතීති නිස්සයභූතානං චතුන්නං විසෙසෙ සති, සබ්බසො සබ්බෙසං විසෙසපරිකප්පනං පහාය එව කම්මවිසෙසෙන පසාදානං විසෙසතා ඤෙය්යා.
663. සද්දීයතීති උච්චාරීයතෙ. රසන්තීති අස්සාදෙන්ති.
668. පරතොති පඨමකප්පතො අපරභාගෙ පටිසන්ධියං භාවද්වයං සමුට්ඨාතීති විඤ්ඤෙය්යං. ‘‘පවත්තෙපි සමුට්ඨායා’’තිආදිකං සොණකුමාරාදයො සන්ධාය වුත්තං.
672. න තං බ්යඤ්ජනකාරණන්ති තං ඉන්ද්රියද්වයං බ්යඤ්ජනස්ස කාරණං න සියා. තස්සාති බ්යඤ්ජනස්ස.
674. උබ්බාහනන්ති ¶ නීහරණං.
676-7. අන්නපානාදිකං වත්ථු යං කම්මජං අග්ගිං හරති, කෙවලං එකං හුත්වා තං අන්නපානාදිකං වත්ථු ජීවිතං පන පාලෙතුං න ච සක්කොති. එකතො ජීවිතං පාලෙතුඤ්ච සක්කොන්ති.
කායෙන රූපකායෙන අත්තනො භාවං විඤ්ඤාපෙන්තානං භාවො කායග්ගහණානුසාරෙන කායග්ගහණස්ස අනුචින්තනෙන ගහිතාය වායොධාතුවිකාරසඞ්ඛාතාය එතාය ධම්මජාතියා පණ්ඩිතෙහි විඤ්ඤායතෙ. ඉතිපි තස්මා කායවිඤ්ඤත්ති.
681. එකාවජ්ජනවීථියං හෙට්ඨා ඡහි චිත්තෙහි වායොධාතුසමුට්ඨිතං උපත්ථම්භං ලභිත්වා.
684. සහ සද්දෙන වාති සද්දෙන සහෙව.
690-1. එතාසං පන ලහුතාදීනං තිස්සන්නං පවත්තියං නිදස්සනං කමතො ආරොග්යං ලහුතා ¶ , මද්දිතං ධම්මං මුදුතා, ධන්තහෙමං කම්මඤ්ඤතා හොති. ලහුතාදිත්තයං පන කම්මං කාතුං න සක්කොති, ආහාරාදිත්තයංයෙව ලහුතාදිත්තයං කරොති යස්මා, තතො තං තිජං නාම.
693. වුත්තමාකාරනානත්තාති එත්ථ ආකාරනානත්තා නාම ආචයාකාරඅනුබන්ධතාකාරවසෙන වුත්තං. වෙනෙය්යානං වසෙන වාති එකෙ වෙනෙය්යා ආචයවසෙන ජාතිරූපං ජානන්ති, එකෙ අනුබන්ධතාවසෙන ජානන්ති. ඉති වෙනෙය්යානං ජානනවසෙන ජාතිරූපං ද්විධා වුත්තං.
694. සභාවානපගමෙ අත්තනො සභාවස්ස අනපගමෙ සති.
තෙ ¶ මිද්ධරූපවාදාචරියා පටික්ඛිපිතබ්බා. කථං? අද්ධා මුනිසි සම්බුද්ධො, නත්ථි නීවරණා තවාති යො ත්වං අද්ධා එකන්තෙන මුනි අසි සම්බුද්ධො අසි නීවරණා ධම්මා තව තුය්හං නත්ථි, ඉති වචනෙ සචෙ මිද්ධං නීවරණං රූපෙ පවිට්ඨං සියා. භගවතා රූපකායස්ස විජ්ජමානත්තා ‘‘නත්ථි නීවරණා තවා’’ති වචනං වත්තබ්බං සියා. ථිනමිද්ධනීවරණං අවිජ්ජානීවරණෙන සහ නීවරණඤ්චෙව හොති, නීවරණසම්පයුත්තඤ්ච හොති. ඉති සම්පයුත්තවචනතො සම්පයුත්තස්ස රූපස්ස අභාවතො තම්පි න වත්තබ්බං සියා. න පුරෙජාතපච්චයාති අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයාති අත්ථො. සචෙ ථිනමිද්ධං රූපං සියා, කථං අරූපෙපි අඤ්ඤමඤ්ඤං සියා, න සියාති අත්ථො. අරූපෙපි කාමච්ඡන්දනීවරණං පටිච්ච ථිනමිද්ධනීවරණං උප්පජ්ජති. ඉති වචනෙන ච න මිද්ධරූපං සියා, අරූපෙ කථං සියාති අත්ථො. අරූපමෙව මිද්ධං ඉති පටික්ඛිපිතබ්බා. අරූපෙපි එතස්ස මිද්ධස්ස උප්පත්තියා සාධකවචනතො නිට්ඨං එත්ථ ච අවගන්තබ්බං ‘‘අරූප’’න්ති විඤ්ඤුනා.
705-6. කම්මෙන වීසති රූපාති අට්ඨින්ද්රියවත්ථුඅට්ඨාවිනිබ්භොගසන්තතූපචයාකාසා කම්මජා. චෙතසා විඤ්ඤත්තිද්වයසද්දලහුතාදිත්තයඅවිනිබ්භොගසන්තතූපචයාකාසා චිත්තජා. උතුනා සද්දලහුතාදිත්තයඅවිනිබ්භොගසන්තතූපචයාකාසා උතුජා. ආහාරතො ලහුතාදිත්තයඅවිනිබ්භොගසන්තතූපචයාකාසා ආහාරජා.
707-17. ජායෙය්යුං යදි තානිපීති තානි ජරතාඅනිච්චතාරූපා යදි ජායෙය්යුං, එවං සන්තෙ තු තෙසං ජරතාඅනිච්චතා භෙදා සියුං. හි සච්චං වචනං පාකො න පච්චති, භෙදො වා න ¶ ච භිජ්ජති යස්මා, තස්මා තෙසං පාකභෙදා සියුන්ති, තං වචනං නත්ථි. එතං ජරතාඅනිච්චතාද්වයං ජාතස්ස නිප්ඵන්නරූපස්ස පාකභෙදත්තා න ජායති. සියා කස්සචි බුද්ධෙත්ථාති එත්ථ ජරතාඅනිච්චතාවිනිච්ඡයාධිකාරෙ කස්සචි ජනස්ස බුද්ධි ඤාණං යදි සියා, ‘‘රූපස්සූපචයො’’ති වචනෙන ‘‘ජාති ¶ ජායතී’’ති වචනං දීපිතං යථා, එවං තථා පාකොපි පච්චතු, භෙදොපි පරිභිජ්ජතු, එවං බුද්ධි සියා. ජාති න චෙව ජායතෙ. ඉති ඉමිනා පකාරෙන විභාවිනා ඤෙය්යා. ජාති ජායමානස්ස නිප්ඵන්නරූපස්ස නිබ්බත්ති නාම පකාසිතා. තත්ථ යස්ස සියා තත්ථ වචනෙ යස්ස ජනස්ස බුද්ධි සියා. යෙසං නිප්ඵන්නරූපධම්මානං ජාති අත්ථි, සා ජාති අභිනිබ්බත්තිසම්මුතිං තප්පච්චයත්තවොහාරං තෙසං නිප්ඵන්නරූපධම්මානං පච්චයට්ඨෙන ලද්ධවොහාරං කම්මජාදිකං වොහාරං ලභතෙව යථා, තථා තෙසං නිප්ඵන්නරූපධම්මානං තෙ පාකභෙදා අභිනිබ්බත්තිසම්මුතිං නාම තප්පච්චයත්තවොහාරං ලභන්ති, ඉති බුද්ධි සියා. තස්ස ජනස්ස එවං වත්තබ්බං – ඉදං සන්තතූපචයද්වයං කම්මාදිසම්භවං හොති යථා, එවං පාකභෙදා තං කම්මාදිසම්භවවොහාරං කදාචිපි න ලභන්ති. හි සච්චං වචනං කස්මා කාරණා ජනකානං කම්මාදිපච්චයානං ආනුභාවසඞ්ඛාතෙ ඛණුප්පාදෙ තෙසං පාකභෙදානං අභාවතො න ලභන්ති. වුත්තප්පකාරෙන ඛණුප්පාදෙ ජාතිපරම්පරාභාවතො සා ජාති ලබ්භතෙ, තස්මා කාරණා ජාති එව අභිනිබ්බත්තිසම්මුතිං පච්චයත්තවොහාරං ලභති, ඉතරං ජරතාඅනිච්චතාද්වයං පන න ලභති. තං ජරතාඅනිච්චතාද්වයං ජිය්යති ඉති භිජ්ජති ඉති වා න වත්තබ්බං හොති. කස්මා? කම්මාදිපච්චයානං ආනුභාවක්ඛණෙ තස්ස ජරතාඅනිච්චතාද්වයස්ස පච්චයානං අභාවතො.
718-23. අනිච්චං සඞ්ඛතඤ්චෙතං ජරාමරණං අනිච්චසඞ්ඛාතං ඉතිපි වචනස්ස භගවතා වුත්තත්තා ජරතාඅනිච්චතාද්වයං ජායති, එවං ඉති ත්වං චෙ මඤ්ඤසි, එවං ‘‘ජායති එවා’’ති වචනං භගවතා න වත්තබ්බං. හි කස්මා කාරණා? ‘‘අනිච්චං සඞ්ඛතඤ්චෙතං, ජරාමරණමිච්චපී’’තිවුත්තභාවාදිනා ආකාරදෙසනාපරියායෙන ලෙසෙන භගවතා අනිච්චානං නිප්ඵන්නරූපධම්මානං ජරාමරණසඞ්ඛාතං සභාවතො ජරාමරණං අනිච්චං සඞ්ඛතඤ්චාපි ¶ චිත්තජානං විකාරත්තා විඤ්ඤත්තියො ‘‘චිත්තජා’’ති වුත්තා විය, තථා එවං භගවතා වුත්තං. යදි එවං අත්ථෙ සති එතං රුප්පනලක්ඛණත්තයං අජාතත්තා ච සබ්බථා සබ්බාකාරෙන ඛංපුප්ඵංව නත්ථි, අසඞ්ඛතං නිබ්බානං විය නිච්චංවාති ච චොදකො වදෙය්ය, නත්ථි නිච්චන්ති ඉදං උභයවචනං නො භගවතා වත්තබ්බං. කස්මා? නිස්සයධම්මානං ආයත්තභාවෙන පවත්තිතො පථවියාදීනං නිස්සයානං භාවෙ සති තස්ස ලක්ඛණත්තයස්ස භාවතො, තස්මා ඛංපුප්ඵංව තං ලක්ඛණත්තයං න නත්ථි, අත්ථීති අත්ථො. පථවීආදීනං ¶ අභාවෙ තං ලක්ඛණත්තයං න ච ලබ්භති යස්මා, තස්මා නිබ්බානං විය, තථා නිච්චං න.
724-5. පරිච්ඡෙදාදයො අනිප්ඵන්නා. තෙසමෙව ච රූපානං තෙසමෙව නිප්ඵන්නරූපධම්මානං විකාරත්තා නිප්ඵන්නා චෙව සඞ්ඛතා සෙසවසෙන වුත්තානං පභෙදකතොති දස්සනතො. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.
ගන්තුං පනිච්ඡෙ පිටකෙභිධම්මෙ,
යො ධම්මසෙනාපතිනා සමත්තං;
හිතත්ථිනා තෙන ච භික්ඛුනායං,
සක්කච්ච සම්මා පන සික්ඛිතබ්බො.
යො භික්ඛු අභිධම්මෙ පිටකෙ ධම්මසෙනාපතිනා සමත්තං සභාවං ගන්තුං පාපුණිතුං ඉච්ඡෙය්ය, තෙන ච භික්ඛුනා හිතත්ථිනා සක්කච්චං ආදරෙන සම්මා තීරණචින්තනසජ්ඣායනෙහි අයං අභිධම්මාවතාරො සික්ඛිතබ්බො.
ඉති අභිධම්මාවතාරටීකාය
රූපවිභාගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
දසමො පරිච්ඡෙදො.