📜

5. කථාවත්ථුමාතිකා

පුග්ගලකථාවණ්ණනා

ඉදානි කථාවත්ථුමාතිකාය අත්ථසංවණ්ණනානයො හොති. තත්ථ අනුත්තානත්ථතො තාව ‘‘පුග්ගලො උපලබ්භති සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙනා’’ති අයං පුච්ඡා, ‘‘ආමන්තා’’ති අයං පටිජානනා. කස්ස පනායං පුච්ඡා, කස්ස පටිජානනාති? ‘‘අසුකස්සා’’ති න වත්තබ්බා. න හි භගවා පරවාදීහි සද්ධිං විග්ගාහිකකථං කථෙන්තො ඉමං මාතිකං ඨපෙසි, පුග්ගලපඤ්ඤත්තිදෙසනාදිං පන නිස්සාය ‘‘පරමත්ථතො අත්තා නාම අත්ථී’’තිආදිනා අනාගතෙ විපල්ලාසගාහිභික්ඛූනං, පරවාදීනඤ්ච නානප්පකාරදිට්ඨිට්ඨානවිසොධනත්ථං මොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරස්ස වාදනයදස්සනවසෙන පුග්ගලවාදමෙතං ආරබ්භ තන්තිවසෙන මාතිකං ඨපෙන්තො සකවාදිපරවාදීනං පුච්ඡාවිසජ්ජනදොසාරොපනනිග්ගහපාපනාදිවචනපටිවචනවසෙනෙව ඨපෙසි, තස්මා තදත්ථස්ස සුඛාවධාරණත්ථං සකවාදීපුච්ඡා පරවාදීපුච්ඡා සකවාදීපටිඤ්ඤා පරවාදීපටිඤ්ඤාති එවං විභාගං දස්සෙත්වා අත්ථවණ්ණනං කරිස්සාම.

‘‘පුග්ගලො උපලබ්භති සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙනා’’ති අයං සකවාදීපුච්ඡා, තාය ච ‘‘යෙ ‘අත්ථි පුග්ගලො’ති එවංලද්ධිකා පුග්ගලවාදිනො, තෙ එවං පුච්ඡිතබ්බා’’ති දීපෙති. කෙ පන තෙ පුග්ගලවාදිනොති? සාසනෙ වජ්ජිපුත්තකා චෙව සම්මිතියා ච බහිද්ධා බහූ අඤ්ඤතිත්ථියා ච. කදා පනෙතෙ සාසනෙ උප්පන්නාති? පරිනිබ්බානතො දුතියෙ වස්සසතෙ. භගවති කිර පරිනිබ්බුතෙ මහාකස්සපත්ථෙරෙන සමුස්සාහිතෙහි තප්පමුඛෙහි වසිගණෙහි සුභද්දවුඩ්ඪපබ්බජිතාදීනං පාපභික්ඛූනං පවෙසොකාසනිසෙධනත්ථං අජාතසත්තුරාජානං සහායං ලභිත්වා ධම්මවිනයසරීරං සඞ්ගහං ආරොපෙත්වා සාසනෙ අචලෙ පවත්තාපිතෙ තතො වස්සසතස්ස අච්චයෙන වෙසාලියං වජ්ජිපුත්තකෙහි දීපිතානි දස වත්ථූනි මද්දිත්වා තෙ ච භික්ඛූ නිග්ගහෙත්වා යසත්ථෙරසමුස්සාහිතෙහි වසිගණෙහි පුන ධම්මවිනයසඞ්ගහෙ කතෙ තෙහි නිග්ගහිතා දසසහස්සා වජ්ජිපුත්තකා කඤ්චි දුබ්බලරාජානං බලං ලභිත්වා මූලසඞ්ගහං භින්දිත්වා අත්තනො අනාචාරානුකූලවචනං පක්ඛිපිත්වා බුද්ධවචනඤ්ච ඡඩ්ඩෙත්වා මහාසඞ්ගීතීහි විසුං ධම්මවිනයසඞ්ගහං කත්වා මහාසඞ්ඝිකාචරියකුලං නාම අකංසු. පරිසුද්ධසාසනං පන ථෙරෙහි පරිපාලිතත්තා ‘‘ථෙරවාදො’’ති පඤ්ඤායි, ඉමෙසු පන ද්වීසු වාදෙසු මහාසඞ්ඝිකතො භිජ්ජිත්වා එකබ්යොහාරිකා, ගොකුලිකා ච, තතො පණ්ණත්තිවාදා, බහුලියා, චෙතියවාදා චාති පඤ්ච වාදා, මහාසඞ්ඝිකෙහි පන සද්ධිං ඡ ආචරියකුලානි නාම ජාතානි. තථා ථෙරවාදතො භිජ්ජිත්වා මහිසාසකා, වජ්ජිපුත්තකා ච, තතො ධම්මුත්තරියා, භද්රයානිකා, ඡන්නාගාරිකා, සම්මිතියා ච, මහිසාසකතො ධම්මගුත්තිකා, සබ්බත්ථිකා ච, තතො කස්සපිකා, තතො සඞ්කන්තිකා, තතො සුත්තවාදා චාති ඉමෙ එකාදස වාදා ජාතා. තෙ පුරිමෙහි ඡහි සද්ධිං සත්තරස භින්නවාදා දුතියෙ වස්සසතෙ උප්පන්නා, ථෙරවාදො පන එකොව අසම්භින්නකො, තෙන සද්ධිං සාසනෙ අට්ඨාරස නිකායා ජාතාති වෙදිතබ්බා, යෙ ‘‘අට්ඨාරසාචරියකුලානී’’ති පවුච්චන්ති. ඉමෙසං පන අට්ඨාරසන්නං ආචරියවාදානං වසෙන ආයතිං සාසනස්ස ආලුළනං ඤත්වා සම්මාසම්බුද්ධො ද්වින්නං වස්සසතානං අච්චයෙන සාසනෙ පටිලද්ධසද්ධෙන අසොකෙන ධම්මරඤ්ඤා බාහිරකෙ අනොලොකෙත්වා සාසනෙ එව ලාභසක්කාරෙ පවත්තන්තෙ ලාභසක්කාරත්ථාය සාසනවෙසං ගහෙත්වා සකානි සකානි දිට්ඨිගතානි තථතො දීපෙන්තෙසු ද්වාසට්ඨිදිට්ඨිගතිකෙසු යථාවුත්තසත්තරසාචරියකුලෙසු ච සමයකුසලතාය විචිනිත්වා සෙතකානි දත්වා උප්පබ්බාජිතෙසු පරිසුද්ධෙ මහාභික්ඛුසඞ්ඝෙ නිසීදිත්වා මොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරස්ස යානි තදා උප්පන්නානි වත්ථූනි, යානි ච ආයතිං උප්පජ්ජිස්සන්ති, සබ්බානිපි තානි අත්තනො සත්ථාරා දින්නමාතිකාමුඛමත්තෙන පටිබාහිත්වා සුත්තසහස්සපටිමණ්ඩිතං පරප්පවාදමථනං ආයතිලක්ඛණං කථාවත්ථුප්පකරණං මාතිකාවිභජනවසෙන භාසිත්වා තං තතියසඞ්ගීතියං සඞ්ගහං ආරොපෙත්වා ආලුළිතං සාසනං පග්ගහෙතුං සමත්ථභාවං භික්ඛුසඞ්ඝෙ පකාසනත්ථං ආයතිවාදප්පටිබාහනනයදස්සනවසෙන ඉමං කථාවත්ථුමාතිකං වත්වා ථෙරස්ස ඔකාසං ඨපෙන්තො තස්සා විභඞ්ගං න අවොචාති වෙදිතබ්බං.

තත්ථ පුග්ගලොති අත්තා ජීවො සත්තො. උපලබ්භතීති පඤ්ඤාය උපගන්ත්වා ලබ්භති, ඤායතීති අත්ථො. සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙනාති එත්ථ සච්චිකට්ඨොති මායාමරීචිආදයො විය අභූතාකාරෙන අග්ගහෙතබ්බො භූතට්ඨො. පරමත්ථොති අනුස්සවාදිවසෙන අග්ගහෙතබ්බො උත්තමත්ථො. උභයෙනාපි යථා රූපවෙදනාදයො ධම්මා භූතෙන සභාවෙන උපලබ්භන්ති, එවං තාව ‘‘පුග්ගලො උපලබ්භතී’’ති පුච්ඡති. පරවාදී ‘‘ආමන්තා’’ති පටිජානාති. පටිජානනඤ්හි කත්ථචි ‘‘ආම භන්තෙ’’ති ආගච්ඡති, කත්ථචි ‘‘ආමො’’ති ආගච්ඡති, ඉධ පන ‘‘ආමන්තා’’ති ආගතං. තත්රායං අධිප්පායො – පරවාදී හි යස්මා භගවතා ‘‘අත්ථි පුග්ගලො අත්තහිතාය පටිපන්නො’’තිආදිනා (අ. නි. 4.95-96) පුග්ගලො පකාසිතො, භගවා ච අවිතථවාදී, තස්මා සො ‘‘සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙනෙව අත්ථී’’ති ලද්ධිං ගහෙත්වා ‘‘ආමන්තා’’ති පටිජානාති.

අථස්ස තාදිසස්ස ලෙසවචනස්ස ඡලවාදස්ස ඔකාසං අදදමානො සකවාදී ‘‘යො සච්චිකට්ඨො’’තිආදිමාහ. තත්රායං අධිප්පායො – ය්වායං හෙට්ඨා රූපවෙදනාදිකො ධම්මප්පභෙදො ආගතො, න සම්මුතිසච්චවසෙන, නාපි අනුස්සවාදිවසෙන ගහෙතබ්බො, අත්තනො පන භූතතාය එව සච්චිකට්ඨො, අත්තපච්චක්ඛතාය ච පරමත්ථො, සො තථාපටිඤ්ඤාතො පුග්ගලො තතො තෙන සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙන ආකාරෙන උපලබ්භති, යථා රුප්පනානුභවනාදිනා සකියෙනාකාරෙන පුන සච්චිකට්ඨපරමත්ථො උපලබ්භති, කිං තව පුග්ගලොපි එවං උපලබ්භතීති වුත්තං හොති. න හෙවං වත්තබ්බෙති අවජානනා පරවාදිස්ස. සො හි තථාරූපං පුග්ගලං අනිච්ඡන්තො අවජානාති. න හි අත්තා නාම ඛන්ධාදිවිමුත්තො කොචි දිස්සති අඤ්ඤත්ර බ්යාමොහමත්තා. තත්රායං පදච්ඡෙදො – න හි එවං වත්තබ්බෙති. ‘‘න හ එව’’න්තිපි පඨන්ති, ද්වින්නම්පි එවං න වත්තබ්බොති අත්ථො.

ආජානාහි නිග්ගහන්ති සකවාදිවචනං. යස්මා තෙ පුරිමාය වත්තබ්බපටිඤ්ඤාය පච්ඡිමා නවත්තබ්බපටිඤ්ඤා, පච්ඡිමාය ච පුරිමා න සන්ධීයති, තස්මා නිග්ගහං පත්තො, තං නිග්ගහං දොසං අපරාධං ආජානාහි, සම්පටිච්ඡාහීති අත්ථො. එවං නිග්ගහං ආජානාපෙත්වා ඉදානි තං ඨපනාය චෙව අනුලොමපටිලොමතො පාපනාරොපනානඤ්ච වසෙන පාකටං කරොන්තො ‘‘හඤ්චි පුග්ගලො’’තිආදිමාහ. තත්ථ හඤ්චීති යදි, සචෙ පුග්ගලො උපලබ්භතීති අත්ථො. අයං තාව පරවාදීපක්ඛස්ස අනුවදනෙන ඨපනතො නිග්ගහපතිට්ඨාපනතො නිග්ගහපාපනාරොපනානං ලක්ඛණභූතා අනුලොමට්ඨපනා නාම. තෙන වත රෙතිආදි අනුලොමපක්ඛෙ නිග්ගහස්ස පාපිකත්තා අනුලොමපාපනා නාම. තත්ථ තෙනාති කාරණවචනං. වතාති ඔකප්පනවචනං නියමවචනං. රෙති ආමන්තනවචනං. ඉදං වුත්තං හොති – තෙන වත රෙ වත්තබ්බෙ වත රෙ හම්භො භද්රමුඛ තෙන කාරණෙන වත්තබ්බො එවාති අත්ථො. යං තත්ථ වදෙසීතිආදි අනුලොමපක්ඛෙ නිග්ගහස්ස ආරොපිතත්තා අනුලොමරොපනා නාම. යඤ්චස්ස පරියොසානෙ ‘‘මිච්ඡා’’ති පදං, තස්ස පුරතො ‘‘ඉදං තෙ’’ති ආහරිතබ්බං. ඉදං තෙ මිච්ඡාති අයඤ්හෙත්ථ අත්ථො. එවං උපරිපි . පරතො පාළියම්පි එතං ආගතමෙව. නො චෙ පන වත්තබ්බෙතිආදි ‘‘න හෙවං වත්තබ්බෙ’’ති පටික්ඛිත්තපක්ඛස්ස අනුවදනෙන ඨපිතත්තා පටිලොමතො නිග්ගහපාපනාරොපනානං ලක්ඛණභූතා පටිලොමට්ඨපනා නාම. නො ච වත රෙතිආදි පටිලොමපක්ඛෙ නිග්ගහස්ස පාපිතත්තා පටිලොමපාපනා නාම. පුන යං තත්ථ වදෙසීතිආදි පටිලොමපක්ඛෙ නිග්ගහස්ස ආරොපිතත්තා පටිලොමරොපනා නාම.

තත්රායං ආදිතො පට්ඨාය සඞ්ඛෙපත්ථො – යදි පුග්ගලො උපලබ්භති සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙන, තෙන වත භො සො උපලබ්භතීති වත්තබ්බො. යං පන තත්ථ වදෙසි ‘‘වත්තබ්බො ඛො පුරිමපඤ්හෙ ‘සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙන උපලබ්භතී’ති නො ච වත්තබ්බො දුතියපඤ්හෙ ‘තතො සො පුග්ගලො උපලබ්භතී’’’ති, ඉදං තෙ මිච්ඡාති එවං තාව අනුලොමතො ඨපනාපාපනාරොපනා හොන්ති.

අථ න වත්තබ්බො දුතියපඤ්හෙ ‘‘තතො සො පුග්ගලො උපලබ්භතී’’ති, පුරිමපඤ්හෙපි න වත්තබ්බොව. යං පන තත්ථ වදෙසි ‘‘වත්තබ්බො ඛො පුරිමපඤ්හෙ ‘සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙන උපලබ්භතී’ති, නො ච වත්තබ්බො දුතියපඤ්හෙ ‘තතො සො පුග්ගලො උපලබ්භතී’’’ති, ඉදං තෙ මිච්ඡාති එවං පටිලොමතො ඨපනාපාපනාරොපනා හොන්ති. එවමෙතං නිග්ගහස්ස ච අනුලොමතො ද්වින්නං, පටිලොමතො ද්වින්නන්ති චතුන්නං පාපනාරොපනානඤ්ච වුත්තත්තා උපලබ්භතීතිආදිකං අනුලොමපඤ්චකං නාම. එත්ථ ච කිඤ්චාපි අනුලොමතො පාපනාරොපනාහි එකො, පටිලොමතො පාපනාරොපනාහි එකොති ද්වෙ නිග්ගහා කතා, ආජානාහි නිග්ගහන්ති එතස්සෙව පන පඨමස්ස නිග්ගහස්ස ද්වීහාකාරෙහි ආරොපිතත්තා එකොවායං නිග්ගහොති ගහෙතබ්බො. පඨමො නිග්ගහො.

ඉදානි පච්චනීකනයො හොති. තත්ථ පුග්ගලො නුපලබ්භතීති පුච්ඡා පරවාදිස්ස. සකවාදී යථා රූපවෙදනාදයො ධම්මා උපලබ්භන්ති, එවං අනුපලබ්භනීයතො ‘‘ආමන්තා’’ති පටිජානාති. පුන ඉතරො අත්තනා අධිප්පෙතං සච්චිකට්ඨංයෙව සන්ධාය ‘‘යො සච්චිකට්ඨො’’තිආදිමාහ. සම්මුතිසච්චපරමත්ථසච්චානි වා එකතො කත්වාපි පරවාදී එවමාහ. සකවාදී පුග්ගලො හි උපාදායපඤ්ඤත්තිසබ්භාවතොපි ද්වින්නං සච්චානං එකතො කත්වා පුච්ඡිතත්තාපි ‘‘න හෙව’’න්ති පටික්ඛිපති. ඉදානි කිඤ්චාපි තෙන පඨමං පරමත්ථසච්චවසෙන නුපලබ්භනීයතා සම්පටිච්ඡිතා, පච්ඡා පන සම්මුතිසච්චවසෙන වා වොමිස්සකවසෙන වා පටික්ඛිත්තා. පරවාදී පන ‘‘නුපලබ්භතී’’ති වචනසාමඤ්ඤමත්තං ඡලවාදං නිස්සාය ‘‘යං තයා පඨමං පටිඤ්ඤාතං, තං පච්ඡා පටික්ඛිත්ත’’න්ති භණ්ඩනස්ස පටිභණ්ඩනං විය අත්තනො කතස්ස නිග්ගහකම්මස්ස පටිකම්මං කරොන්තො ‘‘ආජානාහි පටිකම්ම’’න්ති ආහ. ඉදානි යථාස්ස අනුලොමපඤ්චකෙ සකවාදිනා වාදට්ඨපනං කත්වා අනුලොමපටිලොමතො පාපනාරොපනාහි පරවාදිනිග්ගහො පාකටො කතො, එවං පටිකම්මං පාකටං කරොන්තො ‘‘හඤ්චි පුග්ගලො’’තිආදිමාහ. තං හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව අත්ථතො වෙදිතබ්බං. යස්මා පනෙත්ථ ඨපනා නාම පරවාදිපක්ඛස්ස ඨපනතො ‘‘අයං තව දොසො’’ති දස්සෙතුං ඨපනමත්තමෙව හොති, න නිග්ගහස්ස වා පටිකම්මස්ස වා පාකටීභාවකරණං, පාපනාරොපනාහි පනස්ස පාකටීකරණං හොති, තස්මා ඉදං අනුලොමපටිලොමතො පාපනාරොපනානං වසෙන චතූහාකාරෙහි පටිකම්මස්ස කතත්තා පටිකම්මචතුක්කං නාමාති එකං චතුක්කං වෙදිතබ්බං.

එවං පටිකම්මං කත්වා ඉදානි ය්වාස්ස අනුලොමපඤ්චකෙ සකවාදිනා නිග්ගහො කතො, තස්ස තමෙව ඡලවාදං නිස්සාය දුක්කටභාවං දස්සෙන්තො ‘‘ත්වං චෙ පන මඤ්ඤසී’’තිආදිමාහ. තත්ථ ත්වං චෙ පන මඤ්ඤසීති යදි ත්වං මඤ්ඤසි. ‘‘වත්තබ්බෙඛො’’ති ඉදං පච්චනීකෙ ‘‘ආමන්තා’’ති පටිජානනං සන්ධාය වුත්තං, ‘‘නො ච වත්තබ්බෙ’’ති ඉදං පන ‘‘න හෙවා’’ති අවජානනං සන්ධාය වුත්තං. තෙන තව තත්ථාති තෙන කාරණෙන ත්වංයෙව තස්මිං ‘‘යො නුපලබ්භතී’’ති පක්ඛෙ හෙවං පටිජානන්ති ‘‘ආමන්තා’’ති එවං පටිජානන්තො. හෙවං නිග්ගහෙතබ්බෙති පුන ‘‘න හෙවා’’ති අවජානන්තො එවං නිග්ගහෙතබ්බො. අථ තං නිග්ගණ්හාමාති අථෙවං නිග්ගණ්හනාරහං තං නිග්ගණ්හාම, සුනිග්ගහිතො ච හොසීති සකෙන මතෙන නිග්ගහිතත්තා සුනිග්ගහිතො ච භවසි. එවමස්ස නිග්ගහෙතබ්බභාවං දස්සෙත්වා ඉදානි තං නිග්ගණ්හන්තො ‘‘හඤ්චී’’තිආදිමාහ. තත්ථ ඨපනාපාපනාරොපනා හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බා. පරියොසානෙ පන ඉදං තෙ මිච්ඡාති ඉදං තව වචනං මිච්ඡා හොතීති අත්ථො. ඉදං ඡලවාදෙන චතූහි ආකාරෙහි නිග්ගහස්ස කතත්තා නිග්ගහචතුක්කං නාම.

එවං නිග්ගහං කත්වාපි ඉදානි ‘‘යදි අයං මයා තව මතෙන කතො නිග්ගහො දුන්නිග්ගහො, යොපි මම තයා හෙට්ඨා අනුලොමපඤ්චකෙ කතො නිග්ගහො, සොපි දුන්නිග්ගහො’’ති දස්සෙන්තො ‘‘එසෙ චෙ දුන්නිග්ගහිතෙ’’තිආදිමාහ. තත්ථ එසෙ චෙ දුන්නිග්ගහිතෙති එසො චෙ තව වාදො මයා දුන්නිග්ගහිතො, අථ වා එසො චෙ තව මයා කතො නිග්ගහො දුන්නිග්ගහො. හෙවමෙවං තත්ථ දක්ඛාති තත්ථාපි තයා මම හෙට්ඨා කතෙ නිග්ගහෙ එවමෙවං පස්ස. ඉදානි ය්වාස්ස හෙට්ඨා සකවාදිනා නිග්ගහො කතො, තං ‘‘වත්තබ්බෙ ඛො’’තිආදිවචනෙන දස්සෙත්වා පුන තං නිග්ගහං අනිග්ගහභාවං උපනෙන්තො ‘‘නො ච මයං තයා’’තිආදිමාහ. තත්ථ නො ච මයං තයා තත්ථ හෙතාය පටිඤ්ඤායාතිආදීසු අයමත්ථො – යස්මා සො තයා මම කතො නිග්ගහො දුන්නිග්ගහො, තස්මා මයං තයා තත්ථ අනුලොමපඤ්චකෙ ‘‘ආමන්තා’’ති එතාය පටිඤ්ඤාය එවං පටිජානන්තා පුන ‘‘න හෙවා’’ති පටික්ඛෙපෙ කතෙපි ‘‘ආජානාහි නිග්ගහ’’න්ති එවං නිග්ගහෙතබ්බායෙව, එවං අනිග්ගහෙතබ්බම්පි මං නිග්ගණ්හාසි, ඊදිසෙන පන නිග්ගහෙන දුන්නිග්ගහිතා මයං හොම. ඉදානි යං නිග්ගහං සන්ධාය දුන්නිග්ගහිතා ච හොමාති අවොච, තං දස්සෙතුං ‘‘හඤ්චි පුග්ගලො…පෙ… ඉදං තෙ මිච්ඡා’’ති ආහ. එවමිදං අනුලොමපටිලොමතො චතූහි පාපනාරොපනාහි නිග්ගහස්ස උපනීතත්තා උපනයනචතුක්කං නාම හොති.

ඉදානි න හෙවං නිග්ගහෙතබ්බෙතිආදිකං නිග්ගමනචතුක්කං නාම හොති. තත්ථ න හෙවං නිග්ගහෙතබ්බෙති යථාහං තයා නිග්ගහිතො, න හි එවං නිග්ගහෙතබ්බො, එතස්ස හි නිග්ගහස්ස දුන්නිග්ගහභාවො මයා සාධිතො. තෙන හීති තෙන කාරණෙන. යස්මා එස නිග්ගහො දුන්නිග්ගහො, තස්මා යං මං නිග්ගණ්හාසි. හඤ්චි පුග්ගලො…පෙ… ඉදං තෙ මිච්ඡාති ඉදං නිග්ගණ්හනං තව මිච්ඡාති අත්ථො. තෙන හි යෙ කතෙ නිග්ගහෙති යෙන කාරණෙන ඉදං මිච්ඡා, තෙන කාරණෙන යො තයා නිග්ගහො කතො, සො දුක්කටො. යං මයා පටිකම්මං කතං, තදෙව සුකතං. යාපි චෙසා පටිකම්මචතුක්කාදිවසෙන කථාමග්ගසම්පටිපාදනා කතා, සාපි සුකතාති. තදෙව පුග්ගලො උපලබ්භතීතිආදිකස්ස අනුලොමපඤ්චකස්ස නුපලබ්භතීතිආදිකානං පටිකම්මනිග්ගහොපනයනනිග්ගමනචතුක්කානඤ්ච වසෙන අනුලොමපච්චනීකං නාම නිද්දිට්ඨන්ති වෙදිතබ්බං. එත්තාවතා සකවාදිනො පුබ්බපක්ඛෙ සති පරවාදිනො වචනසාමඤ්ඤමත්තෙන ඡලවාදෙන ජයො හොති.

ඉදානි යථා පරවාදිනො පුබ්බපක්ඛෙ සති සකවාදිනො ධම්මෙනෙව තථෙන ජයො හොති, තථා වාදුප්පත්තිං දස්සෙතුං ‘‘පුග්ගලො නුපලබ්භතී’’ති පච්චනීකානුලොමපඤ්චකං ආරද්ධං. තත්ථ පච්චනීකෙ පුච්ඡා පරවාදිස්ස, රූපාදිභෙදං සච්චිකට්ඨපරමත්ථං සන්ධාය පටිඤ්ඤා සකවාදිස්ස, සුද්ධසම්මුතිසච්චං වා පරමත්ථමිස්සකං වා සම්මුතිසච්චං සන්ධාය ‘‘යො සච්චිකට්ඨො’’ති පුන අනුයොගො පරවාදිස්ස, සම්මුතිවසෙන ‘‘පුග්ගලො නුපලබ්භතී’’ති නවත්තබ්බත්තා මිස්සකවසෙන වා අනුයොගස්ස සංකිණ්ණත්තා ‘‘න හෙව’’න්ති පටික්ඛෙපො සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤාතං පටික්ඛිපතීති වචනසාමඤ්ඤමත්තෙන ‘‘ආජානාහි නිග්ගහ’’න්තිආදිවචනං පරවාදිස්ස. එවමයං පුග්ගලො නුපලබ්භතීති දුතියවාදං නිස්සාය දුතියො නිග්ගහො හොතීති වෙදිතබ්බො. එවං තෙන ඡලෙන නිග්ගහො ආරොපිතො.

ඉදානි ධම්මෙන සමෙන පරවාදිපටිඤ්ඤාය අත්තනො වාදෙ ජයං දස්සෙතුං අනුලොමනයෙ පුච්ඡා සකවාදිස්ස, අත්තනො ලද්ධිං නිස්සාය පටිඤ්ඤා පරවාදිස්ස, ලද්ධියා ඔකාසං අදත්වා පරමත්ථවසෙන පුන අනුයොගො සකවාදිස්ස, පරමත්ථවසෙන පුග්ගලස්ස අනුපලබ්භනතො පටික්ඛෙපො පරවාදිස්ස, තතො පරං ධම්මෙන සමෙන අත්තනො ජයදස්සනත්ථං ‘‘ආජානාහි පටිකම්ම’’න්තිආදි සබ්බං සකවාදිවචනමෙව හොති. තත්ථ සබ්බෙසං පටිකම්මනිග්ගහොපනයනනිග්ගමනචතුක්කානං හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව අත්ථො වෙදිතබ්බො. එවමිදං ‘‘පුග්ගලො නුපලබ්භතී’’තිආදිකස්ස පච්චනීකපඤ්චකස්ස ‘‘උපලබ්භතී’’තිආදීනං පටිකම්මනිග්ගහොපනයනනිග්ගමනචතුක්කානඤ්ච වසෙන පච්චනීකානුලොමපඤ්චකං නාම නිද්දිට්ඨං හොති. එවමෙතානි පඨමසච්චිකට්ඨෙ ද්වෙ පඤ්චකානි නිද්දිට්ඨානි, තත්ථෙතං වුච්චති –

‘‘නිග්ගහො පරවාදිස්ස, සුද්ධො පඨමපඤ්චකෙ;

අසුද්ධො පන තස්සෙව, පටිකම්මජයො තහිං.

‘‘නිග්ගහො සකවාදිස්ස, අසුද්ධො දුතියපඤ්චකෙ;

විසුද්ධො පන තස්සෙව, පටිකම්මජයො තහිං.

‘‘තස්මා ද්වීසුපි ඨානෙසු, ජයොව සකවාදිනො;

ධම්මෙන හි ජයො නාම, අධම්මෙන කුතො ජයො.

‘‘සච්චිකට්ඨෙ යථා චෙත්ථ, පඤ්චකද්වයමණ්ඩිතෙ;

ධම්මාධම්මවසෙනෙව, වුත්තො ජයපරාජයො.

‘‘ඉතො පරෙසු සබ්බෙසු, සච්චිකට්ඨෙසු පණ්ඩිතො;

එවමෙව විභාවෙය්ය, උභො ජයපරාජයෙ’’ති. (කථා. අට්ඨ. 7-10);

පඨමො සුද්ධිකසච්චිකට්ඨො නිට්ඨිතො.

එවං සුද්ධිකසච්චිකට්ඨං විත්ථාරෙත්වා ඉදානි තමෙව අපරෙහිපි ඔකාසාදීහි නයෙහි විත්ථාරෙතුං පුන ‘‘පුග්ගලො උපලබ්භතී’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා පරවාදිස්ස. පුන සබ්බත්ථාති සරීරං සන්ධාය අනුයොගො සකවාදිස්ස, රූපස්මිං අත්තානං සමනුපස්සනාදොසඤ්ච ‘‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’’න්ති ආපජ්ජනදොසඤ්ච දිස්වා පටික්ඛෙපො පරවාදිස්ස. සෙසමෙත්ථ අනුලොමපච්චනීකපඤ්චකෙ හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. පාඨො පන සංඛිත්තො. තත්ථ යස්මා සරීරං සන්ධාය ‘‘සබ්බත්ථ නුපලබ්භතී’’ති වුත්තෙ සරීරතො බහි උපලබ්භතීති ආපජ්ජති, තස්මා පච්චනීකෙ පටික්ඛෙපො සකවාදිස්ස, පඨමං අනුජානිත්වා පච්ඡා අවජානාතීති ඡලවාදස්ස වසෙන පටිකම්මං පරවාදිස්ස, සෙසං පාකටමෙව.

දුතියනයෙ සබ්බදාති පුරිමපච්ඡිමජාතිකාලඤ්ච ධරමානපරිනිබ්බුතකාලඤ්ච සන්ධාය අනුයොගො සකවාදිස්ස, ස්වෙව ඛත්තියො සො බ්රාහ්මණොතිආදීනං ආපත්තිදොසඤ්ච ධරමානපරිනිබ්බුතානං විසෙසාභාවදොසඤ්ච දිස්වා පටික්ඛෙපො පරවාදිස්ස. සෙසං පඨමනයෙ වුත්තසදිසමෙව.

තතියනයෙ සබ්බෙසූති ඛන්ධායතනාදීනි සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, රූපස්මිං අත්තා, චක්ඛුස්මිං අත්තාතිආදිදොසභයෙන පටික්ඛෙපො පරවාදිස්ස. සෙසං තාදිසමෙවාති.

එවමිමානි තීණි මුඛානි අනුලොමපච්චනීකපඤ්චකෙ අනුලොමමත්තවසෙනෙව තාව පටිපාටියා භාජෙත්වා පුන පච්චනීකානුලොමපඤ්චකෙ පච්චනීකමත්තවසෙනෙව භාජෙතුං ‘‘පුග්ගලො නුපලබ්භතී’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ හෙට්ඨා වුත්තනයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. එත්තාවතා සුද්ධිකස්ස චෙව ඉමෙසඤ්ච තිණ්ණන්ති චතුන්නං සච්චිකට්ඨානං එකෙකස්මිං සච්චිකට්ඨෙ අනුලොමපච්චනීකස්ස, පච්චනීකානුලොමස්ස චාති ද්වින්නං ද්වින්නං පච්චනීකානං වසෙන අයං අට්ඨමුඛා නාම වාදයුත්ති නිද්දිට්ඨා හොතීති වෙදිතබ්බා. යා එකෙකස්මිං මුඛෙ එකෙකස්ස නිග්ගහස්ස වසෙන වුච්චති. තත්ථෙතං වුච්චති –

‘‘එවං චතුබ්බිධෙ පඤ්හෙ, පඤ්චකද්වයභෙදතො;

එසා අට්ඨමුඛා නාම, වාදයුත්ති පකාසිතා.

‘‘අට්ඨෙව නිග්ගහා තත්ථ, චත්තාරො තෙසු ධම්මිකා;

අධම්මිකා ච චත්තාරො, සබ්බත්ථ සකවාදිනො;

ජයො පරාජයො චෙව, සබ්බත්ථ පරවාදිනො’’ති. (කථා. අට්ඨ. 14);

අයං තාවෙත්ථ අනුත්තානත්ථතො සංවණ්ණනා.

අත්ථවිනිච්ඡයො පනෙත්ථාපි මොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරෙන කතනිද්දෙසස්ස නයමුඛමත්තදස්සනවසෙනෙව හොති. ථෙරෙන හි භගවතා ඨපිතාය එතිස්සා මාතිකාය පදුද්ධාරවසෙන නිද්දෙසං අකත්වා භගවතා දින්නඅට්ඨමුඛවාදයුත්තිනයෙ ඨත්වා අපරෙහි පරියායෙහි පුග්ගලවාදං, තදඤ්ඤං නානප්පකාරං මිච්ඡාගාහඤ්ච නිරාකරොන්තෙනෙව පුග්ගලකථං ආදිං කත්වා සාධිකද්විසතකථාහි නිද්දෙසො කතො.

තත්ථ පුග්ගලවාදනිරාකරණත්ථං තාව ඛන්ධායතනධාතුඉන්ද්රියවසෙන සත්තපඤ්ඤාසාය ධම්මෙසු එකෙකෙන සද්ධිං ‘‘පුග්ගලො උපලබ්භති සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙන, රූපඤ්ච උපලබ්භති සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙන…පෙ… පුග්ගලො උපලබ්භති සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙන, වෙදනාපි උපලබ්භති සච්චිකට්ඨපරමත්ථෙනා’’තිආදිනා නයෙන පුග්ගලසංසන්දනවසප්පවත්තං සුද්ධිකසංසන්දනං, යථා රූපවෙදනාදයො සත්තපඤ්ඤාස ධම්මා අඤ්ඤමඤ්ඤා විසදිසා උපලබ්භන්ති, එවං රූපාදීහි විසදිසො පුග්ගලො උපලබ්භතීති පුච්ඡනවසප්පවත්තං ඔපම්මසංසන්දනං, ‘‘රූපං පුග්ගලො, රූපස්මිං පුග්ගලො, අඤ්ඤත්ර රූපා පුග්ගලො, පුග්ගලස්මිං රූප’’න්ති එවං චතුක්කනයෙන සත්තපඤ්ඤාසාය ධම්මෙහි පුච්ඡනවසප්පවත්තං චතුක්කනයසංසන්දනන්ති තිවිධා සංසන්දනනයා වුත්තා. තත්ථ පුග්ගලස්ස රූපාදිසභාවත්තෙ නිච්චසස්සතුච්ඡෙදාදිප්පසඞ්ගතො යථානුරූපං නිරාකරණං වෙදිතබ්බං, අතිවිත්ථාරභයෙනෙත්ථ උපරි චෙතං න විත්ථාරීයති.

තතො ‘‘යථා රූපාදයො සප්පච්චයා, අප්පච්චයාදයො වා හොන්ති, එවං තව පුග්ගලොපි සප්පච්චයතාදිලක්ඛණයුත්තො’’ති පුච්ඡනවසප්පවත්තා ලක්ඛණයුත්තිකථා, ‘‘පුග්ගලො’’ති, ‘‘උපලබ්භතී’’ති ච පදද්වයාදිසොධනත්ථං ‘‘යො පුග්ගලො, සො උපලබ්භති. යො වා උපලබ්භති, සො පුග්ගලො’’තිආදිපුච්ඡනවසප්පවත්තං වචනසොධනං, ‘‘රූපධාතුයා රූපී’’තිආදි නාමපඤ්ඤත්තිසොධනවසප්පවත්තො පඤ්ඤත්තානුයොගො ච, ‘‘සොව පුග්ගලො සන්ධාවති අස්මා ලොකා පරං ලොකං, අඤ්ඤො වා, න අඤ්ඤො වා, නෙව අඤ්ඤො නානඤ්ඤො වා’’තිආදිනා ගතිපරිවත්තනමුඛෙන චුතිපටිසන්ධානුයොගො, ‘‘රුක්ඛං උපාදාය ඡායාදීනං විය ඛන්ධාදිං උපාදාය පරමත්ථතො පුග්ගලපඤ්ඤත්තී’’ති වාදෙ තස්ස අනිච්චසඞ්ඛතතාදිප්පසඞ්ගදීපකො උපාදාපඤ්ඤත්තානුයොගො, ‘‘කල්යාණපාපකානං කම්මානං කාරකො පුග්ගලො’’ති වාදෙ තස්ස වට්ටදුක්ඛානුපච්ඡෙදාදිප්පසඞ්ගදීපකො පුරිසකාරානුයොගො ච, ‘‘යො ඉද්ධිවිකුබ්බකො, සො පුග්ගලො’’තිආදිවාදභෙදකො අභිඤ්ඤානුයොගො, ‘‘මාතාපිතාදයො නාම අත්ථි, තෙන පුග්ගලො අත්ථී’’ති වාදභෙදකො ඤාතකානුයොගො, ‘‘එවං ඛත්තියො’’තිආදි ජාත්යානුයොගො, ‘‘ගහට්ඨො පබ්බජිතො’’තිආදි පටිපත්තානුයොගො, ‘‘දෙවො මනුස්සො’’තිආදි උපපත්තානුයොගො, ‘‘සොතාපන්නො’’තිආදි පටිවෙධානුයොගො, ‘‘අට්ඨ පුරිසපුග්ගලා’’තිආදි සඞ්ඝානුයොගො, ‘‘පුග්ගලො සඞ්ඛතො’’තිආදිවසප්පවත්තො සච්චිකට්ඨසභාගානුයොගො, ‘‘සුඛං වෙදනං වෙදියමානො’’තිආදි වෙදකානුයොගො, ‘‘කායෙ කායානුපස්සී’’තිආදි කිච්චානුයොගො, ‘‘අත්ථි පුග්ගලො අත්තහිතාය පටිපන්නො’’තිආදිනා පුග්ගලසභාවසාධකසුත්තෙසු සන්නිස්සිතෙසු –

සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා (ම. නි. 1.353, 356; ධ. ප. 279), දුක්ඛමෙව උප්පජ්ජමානං උප්පජ්ජති (සං. නි. 2.15).

කින්නු සත්තොති පච්චෙසි, මාර දිට්ඨිගතං නු තෙ;

සුද්ධසඞ්ඛාරපුඤ්ජොයං, නයිධ සත්තූපලබ්භති.

දුක්ඛමෙව හි සම්භොති, දුක්ඛං තිට්ඨති වෙති ච;

නාඤ්ඤත්ර දුක්ඛා සම්භොති, නාඤ්ඤං දුක්ඛා නිරුජ්ඣති. (සං. නි. 1.171);

යස්මා ච ඛො, ආනන්ද, සුඤ්ඤං අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා…පෙ… තස්මා සුඤ්ඤො ලොකොති වුච්චති (සං. නි. 4.85).

‘‘අත්තනි වා, භික්ඛවෙ, සති අත්තනියං මෙති අස්සාති…පෙ… අත්තනි ච භික්ඛවෙ අත්තනියෙ ච සච්චතො ථෙතතො අනුපලබ්භනියමානෙ යම්පි තං දිට්ඨිට්ඨානං, සො ලොකො, සො අත්තා, සො පෙච්ච භවිස්සාමි, නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො, සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සාමීති , නනායං, භික්ඛවෙ, කෙවලො පරිපූරො බාලධම්මො’’ති (ම. නි. 1.244), ‘‘තත්ර, සෙනිය, ය්වායං සත්ථා දිට්ඨෙ චෙව ධම්මෙ අත්තානං සච්චතො ථෙතතො න පඤ්ඤාපෙති, අභිසම්පරායෙ ච…පෙ… අයං වුච්චති, සෙනිය, සත්ථා සම්මාසම්බුද්ධො’’තිආදිනා පුග්ගලාභාවදීපකසුත්තසන්දස්සනවසප්පවත්තො සුත්තසන්දස්සනානුයොගො චාති එත්තකෙන කථාමග්ගෙන විත්ථාරතො පඨමා පුග්ගලකථා විභත්තා. තත්ථ ‘‘අත්ථි පුග්ගලො අත්තහිතාය පටිපන්නො’’තිආදීසු යථා රූපාදයො ධම්මා පච්චත්තලක්ඛණසාමඤ්ඤලක්ඛණවසෙන ලබ්භන්ති, න එවං පුග්ගලො, රූපාදීසු පන සති ලොකවොහාරමත්තෙන ‘‘අත්ථි පුග්ගලො’’ති වුච්චතීති. වුත්තම්පි චෙතං භගවතා – ‘‘ඉමා ඛො, චිත්ත…පෙ… ලොකවොහාරා ලොකපඤ්ඤත්තියො’’ති (දී. නි. 1.440). ද්විධාපි බුද්ධානං කථා සම්මුතිකථා, පරමත්ථකථා ච. තත්ථ ‘‘සත්තො පුග්ගලො ගාමො පබ්බතො’’තිආදිකා සම්මුතිකථා නාම, ‘‘අනිච්චං දුක්ඛං අනත්තා ඛන්ධා ආයතනානී’’තිආදිකා පරමත්ථකථා නාම. බුද්ධා හි යෙ යෙ සත්තා යථා යථා බුජ්ඣිත්වා චතුසච්චපටිවෙධං කාතුං සක්කොන්ති, තෙසං තෙසං තථා තථා සම්මුතිවසෙන වා පරමත්ථවසෙන වා වොමිස්සකවසෙන වා දෙසෙත්වා නාමරූපපරිච්ඡෙදදස්සනවසෙනෙව අමතං මග්ගං පකාසෙන්ති. අයඤ්හි –

දුවෙ සච්චානි අක්ඛාසි, සම්බුද්ධො වදතං වරො;

සම්මුතිං පරමත්ථඤ්ච, තතියං නුපලබ්භති.

තත්ථ –

සඞ්කෙතවචනං සච්චං, ලොකසම්මුතිකාරණං;

පරමත්ථවචනං සච්චං, ධම්මානං තථලක්ඛණං.

තස්මා විඤ්ඤූ අකත්වාන, බ්යඤ්ජනෙභිනිවෙසනං;

පරමත්ථෙ පතිට්ඨාය, පුග්ගලාදිං විවජ්ජයෙ.

පඤ්ඤත්තිං අනතික්කම්ම, පරමත්ථො පකාසිතො;

විනායකෙන සො යස්මා, තස්මා අඤ්ඤොපි පණ්ඩිතො;

පරමත්ථං පකාසෙන්තො, සමඤ්ඤං නාතිධාවයෙති. (කථා. අට්ඨ. 237);

අයං පුග්ගලකථානයො.

පරිහානිකථාදිවණ්ණනා

පුග්ගලකථාතො පරං ‘‘පරිහායති අරහා අරහත්තා’’තිආදිනා අසෙඛා, සොතාපන්නවජ්ජිතසෙඛා ච අග්ගමග්ගඵලතො පරිහායන්තීති පවත්තා පරිහානිකථා. පබ්බජ්ජා විය පටිවෙධසඞ්ඛාතො බ්රහ්මචරියවාසොපි මනුස්සෙසු එව භවති, නත්ථි දෙවෙසු බ්රහ්මචරියවාසොති පවත්තා බ්රහ්මචරියකථා. දුක්ඛදස්සනෙන එකදෙසතො කිලෙසා පහීයන්ති, තථා සමුදයදස්සනාදීහීති එවං නානාභිසමයවසෙන ඔධිසො කිලෙසා පහීයන්තීති පවත්තා ඔධිසොකථා. ඣානලාභී පුථුජ්ජනො කාමරාගබ්යාපාදෙ සමුච්ඡෙදවසෙන ජහති, සො චතුසච්චාභිසමයා පඨමමෙව අනාගාමී හොතීති පවත්තා ජහතිකථා. අතීතාදිභෙදං සබ්බං ඛන්ධාදිකං කාලත්තයෙපි ඛන්ධාදිසභාවෙන අත්ථීති පවත්තා සබ්බමත්ථීතිකථා. අතීතං, අනාගතඤ්ච ඛන්ධාදිකං අත්ථීති පවත්තා අතීතක්ඛන්ධාදිකථා. අතීතෙසු විපාකධම්මධම්මෙසු එකච්චං අවිපක්කවිපාකමෙව අත්ථි, න ඉතරන්ති පවත්තා එකච්චමත්ථීතිකථා. සබ්බෙ ධම්මා සතිපට්ඨානාති පවත්තා සතිපට්ඨානකථා. අතීතානාගතාදිවසෙන නත්ථි, සකභාවෙන වා අත්ථි, පරභාවෙන නත්ථීති පවත්තා හෙවත්ථිකථා. තත්ථ හෙවත්ථීති එවං ඉමිනා පකාරෙන අත්ථීති අත්ථො.

අධිමානිකානං, කුහකානං වා අරහත්තපටිඤ්ඤානං සුක්කවිස්සට්ඨිං දිස්වා මාරකායිකා දෙවතා උපසංහරන්තීති පවත්තා පරූපහාරකථා. අරහතො පරෙසං නාමගොත්තාදීසු අත්ථි අඤ්ඤාණං, අත්ථි කඞ්ඛා, පරෙහි ඤාපනීයතො අත්ථි පරවිතරණාති තිස්සො කථා. සොතාපත්තිමග්ගක්ඛණෙ දුක්ඛන්ති වාචා භිජ්ජතීති පවත්තා වචීභෙදකථා. දුක්ඛන්ති වාචං භාසන්තො දුක්ඛෙ ඤාණං ආහරති, තඤ්ච ලොකුත්තරන්ති පවත්තා දුක්ඛාහාරකථා. සමාපත්තියං, භවඞ්ගෙ ච චිත්තං චිරං තිට්ඨතීති පවත්තා චිත්තට්ඨිතිකථා. සබ්බෙ සඞ්ඛාරා නිප්පරියායෙන ආදිත්තා කුක්කුළනිරයසදිසාති පවත්තා කුක්කුළකථා. පච්චෙකං චතුසච්චදස්සනවසෙන එකෙකස්ස මග්ගස්ස චතුක්ඛත්තුං උප්පත්තිවසෙන සොළසහි කොට්ඨාසෙහි අරහත්තප්පත්තීති පවත්තා අනුපුබ්බාභිසමයකථා. බුද්ධානං වොහාරවචනං ලොකුත්තරන්ති පවත්තා වොහාරකථා. සුද්ධසත්තානං අප්පටිසඞ්ඛාය මග්ගෙන විනා කිලෙසනිරොධසඞ්ඛාතො අප්පටිසඞ්ඛානිරොධො, පටිසඞ්ඛාය තෙන මග්ගෙන කිලෙසනිරොධොති ද්වෙ නිරොධාති පවත්තා නිරොධකථා.

තථාගතබලං සාවකසාධාරණන්ති පවත්තා බලකථා. ආසවක්ඛයඤාණවිරහිතං නවබලං ලොකුත්තරන්ති පවත්තා අරියන්තිකථා. සරාගං චිත්තං නිබ්බානං ආරබ්භ රාගතො විමුච්චතීති පවත්තා විමුත්තිකථා. ඣානෙන වික්ඛම්භනවිමුත්තියා පඨමං විමුත්තං චිත්තං මග්ගක්ඛණෙ සමුච්ඡෙදවිමුත්තියා විමුච්චමානං නාම හොතීති පවත්තා විමුච්චමානකථා. අට්ඨමකසඞ්ඛාතස්ස සොතාපත්තිමග්ගට්ඨස්ස අනුලොමගොත්රභුක්ඛණෙ දිට්ඨිවිචිකිච්ඡා පහීයන්ති නාම, මග්ගක්ඛණෙ පහීනා නාමාති පවත්තා අට්ඨමකකථා. අට්ඨමකස්ස මග්ගක්ඛණෙ සද්ධින්ද්රියාදීනි පටිලභන්ති, න පටිලද්ධානීති පවත්තා අට්ඨමකස්ස ඉන්ද්රියකථා. චතුත්ථජ්ඣානධම්මුපත්ථද්ධං මංසචක්ඛුමෙව දිබ්බචක්ඛු නාමාති පවත්තා දිබ්බචක්ඛුකථා. තථා මංසසොතෙ දිබ්බසොතකථා. යථාකම්මූපගතඤාණමෙව දිබ්බචක්ඛූති පවත්තා යථාකම්මූපගතඤාණකථා. දෙවබ්රහ්මානං පාණාතිපාතාදිඅසංවරාභාවමත්තෙන සම්පත්තවිරතියා අභාවෙපි සංවරො අත්ථීති පවත්තා සංවරකථා. අසඤ්ඤීනම්පි චුතිපටිසන්ධික්ඛණෙ සඤ්ඤා අත්ථීති පවත්තා අසඤ්ඤකථා. නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනභූමියං සඤ්ඤා නප්පවත්තතීති පවත්තා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනකථා.

අරහා ගිහී අස්සාති පවත්තා ගිහිස්ස අරහාතිකථා. අනාගාමිනො සුද්ධාවාසෙසු පටිසන්ධිචිත්තෙන උපපත්තික්ඛණෙ අරහන්තො හොන්තීති පවත්තා උපපත්තිකථා. අරහතො ලොකියධම්මාපි අනාසවාති පවත්තා අනාසවකථා. පච්චුප්පන්නක්ඛණෙ සමඞ්ගිභාවසමන්නාගමො ච රූපාවචරාදිභූමන්තරපටිලාභසමන්නාගමො චාති ද්වෙ සමන්නාගමා, යෙසං පන ඉමෙ ද්වෙ සමන්නාගමෙ ඨපෙත්වා අඤ්ඤොපි හෙත්ථ උපපත්තිධම්මවසෙන එකො සමන්නාගමො නාම අත්ථි, තෙන අරහා චතූහි ඵලෙහි සමන්නාගතොති පවත්තා සමන්නාගතකථා. ඉමිනාව නයෙන අරහා ඡහි උපෙක්ඛාහි සමන්නාගතොති පවත්තා උපෙක්ඛාසමන්නාගතකථා. මග්ගඤාණසබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණසඞ්ඛාතබොධියා සදා සන්නිහිතභාවෙන බුද්ධොති පවත්තා බොධියා බුද්ධොතිකථා. මහාපුරිසලක්ඛණයුත්තාව බොධිසත්තාති පවත්තා ලක්ඛණකථා. බොධිසත්තානම්පි මග්ගනියාමො අත්ථීති පවත්තා නියාමොක්කන්තිකථා. චතුත්ථමග්ගට්ඨො තීහි ඵලෙහි සමන්නාගතොතිආදිනා පවත්තා අපරාපි සමන්නාගතකථා. පඨමමග්ගාදීහි පහීනෙහි සද්ධිං නිප්පරියායතො අරහත්තං සබ්බසංයොජනප්පහානන්ති පවත්තා සබ්බසංයොජනපහානකථා.

නිප්පරියායතො ඵලං විමුත්ති නාම, විපස්සනාමග්ගපච්චවෙක්ඛණඤාණානි පන පරියායතො. එවං පන අග්ගහෙත්වා යං කිඤ්චි කිලෙසවිප්පයුත්තං ඤාණං විමුත්තීති පවත්තා විමුත්තිකථා. බුද්ධාදිඅසෙඛාරම්මණං අසෙඛඤාණන්ති පවත්තා අසෙඛඤාණකථා. පථවීකසිණාදිසමාපත්තියො පරමත්ථතො අවිජ්ජමානෙ පඤ්ඤත්තාරම්මණෙ පවත්තත්තා විපරීතඤාණන්ති පවත්තා විපරීතකථා. තත්ථ අනිච්චෙ නිච්චන්තිආදිනා චතුබ්බිධො විපල්ලාසො වෙදිතබ්බො. සබ්බෙසං පුථුජ්ජනානං නියාමගමනාය ඤාණං අත්ථීති පවත්තා නියාමකථා. සබ්බං ඤාණං පටිසම්භිදාති පවත්තා පටිසම්භිදාකථා. සම්මුතිවිසයම්පි ඤාණං භූතාරම්මණමෙවාති පවත්තා සම්මුතිඤාණකථා. චෙතොපරියඤාණං චිත්තාරම්මණමෙව, න තංසම්පයුත්තරාගාදිචෙතසිකාරම්මණන්ති පවත්තා චිත්තාරම්මණකථා. සබ්බස්මිං අනාගතධම්මෙ සබ්බෙසං ඤාණං අත්ථීති පවත්තා අනාගතඤාණකථා. පච්චුප්පන්නෙ අත්තනො ඤාණෙපි ඤාණං පවත්තතීති පවත්තා පටුප්පන්නඤාණකථා. බුද්ධා විය සාවකාපි තෙන තෙන වෙනෙය්යජනෙන පත්තබ්බඵලං ඤත්වාව තදත්ථාය ධම්මං දෙසෙන්තීති පවත්තා ඵලඤාණකථා.

සම්මත්තනියාමො නියමතො නිච්චට්ඨෙන අසඞ්ඛතොති පවත්තා නියාමකථා. ‘‘ධම්මට්ඨිතතා ධම්මනියාමතා’’තිආදිවචනතො පටිච්චසමුප්පාදො අසඞ්ඛතොති පවත්තා පටිච්චසමුප්පාදකථා. ‘‘සච්චානි තථානි අවිතථානී’’තිආදිවචනතො චතුසච්චානි අසඞ්ඛතානීති පවත්තා සච්චකථා. ‘‘චත්තාරො ආරුප්පා ආනෙඤ්ජා’’ති වචනතො අසඞ්ඛතාති පවත්තා ආරුප්පකථා. නිරොධසමාපත්ති අසඞ්ඛතාති පවත්තා නිරොධසමාපත්තිකථා. අසඞ්ඛතො ආකාසොති ආකාසකථා. ආකාසො සනිදස්සනොතිකථා. පථවීධාතු සනිදස්සනාතිආදිං කත්වා කායකම්මං සනිදස්සනන්ති පරියොසානකථා.

නත්ථි කෙචි ධම්මා කෙහිචි ධම්මෙහි සඞ්ගහිතා, තෙන එකවිධෙන රූපසඞ්ගහොතිආදි නිරත්ථකන්ති පවත්තා සඞ්ගහිතකථා. වෙදනාදයො අරූපධම්මා අඤ්ඤමඤ්ඤං න සම්පයුත්තාති පවත්තා සම්පයුත්තකථා. චෙතසිකං නත්ථීති පවත්තා චෙතසිකකථා. චෙතනාධම්මොව දානං, න දෙය්යධම්මොති පවත්තා දානකථා. පටිග්ගාහකානං පරිභොගමයං පුඤ්ඤං අත්ථීති පවත්තා පරිභොගකථා. පෙතා ඉතො දින්නචීවරාදීහෙව යාපෙන්තීති පවත්තා ඉතොදින්නකථා. පථවීකම්මවිපාකොතිකථා. ජරාමරණං විපාකොතිකථා. කිලෙසප්පහානමත්තමෙව සාමඤ්ඤඵලං, න චිත්තචෙතසිකා ධම්මාති පවත්තා අරියධම්මවිපාකකථා. අඤ්ඤමඤ්ඤාදිපච්චයතාය විපාකො විපාකධම්මධම්මොතිකථා.

අසුරකායෙන සද්ධිං ඡ ගතියොති පවත්තා ගතිකථා. මතසත්තො මාතුඋතුසමයඤ්ච මාතාපිතුසංයොගඤ්ච ඔලොකයමානො සත්තාහං, අතිරෙකසත්තාහං වා යස්මිං භවෙ තිට්ඨති, සො අන්තරාභවො නාම අත්ථීති පවත්තා අන්තරාභවකථා. රූපාදිපඤ්චකාමගුණාව කාමධාතු නාම, න තු වත්ථුකාමකිලෙසකාමාති පවත්තා කාමගුණකථා. පඤ්චෙවායතනානි කාමාතිකථා. රූපධම්මාව රූපධාතූතිකථා. අරූපධම්මාව අරූපධාතූතිකථා. රූපධාතුයා සත්තා ඝානාදීහි සද්ධිං සළායතනිකාති පවත්තා රූපධාතුයාආයතනකථා. ආරුප්පෙපි අත්ථි සුඛුමරූපන්තිකථා. කායවචීවිඤ්ඤත්තිවසෙන රූපං කම්මන්තිකථා. චිත්තවිප්පයුත්තො අරූපධම්මොව ජීවිතින්ද්රියං, රූපජීවිතින්ද්රියං නත්ථීති පවත්තා ජීවිතින්ද්රියකථා. අරියුපවාදකම්මෙන අරහත්තා පරිහායතීති පවත්තා කම්මහෙතුකථා.

අනිච්චාදිවසෙන සඞ්ඛාරෙ ආදීනවතො අපස්සිත්වා නිබ්බානං ආනිසංසතො පස්සන්තස්ස සංයොජනප්පහානං හොතීති පවත්තා ආනිසංසදස්සාවිකථා. නිබ්බානාරම්මණම්පි සංයොජනං අත්ථීති පවත්තා අමතාරම්මණකථා. රූපං සාරම්මණන්තිකථා. අනුසයා අනාරම්මණාතිකථා. ඤාණං අනාරම්මණන්තිකථා. අතීතාරම්මණඤ්ච අනාගතාරම්මණඤ්ච චිත්තං අනාරම්මණන්තිකථාද්වයං. සබ්බං චිත්තං විතක්කානුපතිතන්තිකථා. විතක්කවිප්ඵාරොව සද්දො, සො ච න සොතවිඤ්ඤෙය්යොති පවත්තා විතක්කවිප්ඵාරසද්දකථා. විනාපි චිත්තෙන වාචා පවත්තතීති පවත්තා නයථාචිත්තස්සවාචාතිකථා. විනාපි චිත්තෙන කායකම්මං පවත්තතීති පවත්තා නයථාචිත්තස්සකායකම්මන්තිකථා. අතීතෙහිපි ඣානෙහි, අනාගතෙහිපි යොගිනො සමන්නාගතාති පවත්තා අතීතානාගතසමන්නාගතකථා.

භවඞ්ගචිත්තෙ අනිරුද්ධෙ එව කුසලාකුසලචිත්තානි උප්පජ්ජන්ති, තදභාවෙ ච සන්තතිනිරොධො සියාති පවත්තා නිරොධකථා. සහ වාචාහි විඤ්ඤත්තිරූපං මග්ගොතිකථා. පඤ්චවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිස්සාපි මග්ගභාවනා අත්ථීති පවත්තා පඤ්චවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිස්සමග්ගකථා. පඤ්චවිඤ්ඤාණා කුසලාපි අකුසලාපීතිකථා. පඤ්චවිඤ්ඤාණා සාභොගාතිකථා. මග්ගක්ඛණෙ ලොකියෙන, ලොකුත්තරෙන චාති ද්වීහි සීලෙහි යුත්තාතිකථා. සීලං අචෙතසිකන්තිකථා. සීලං න චිත්තානුපරිවත්තීතිකථා. සමාදානහෙතුචිත්තවිප්පයුත්තො පුඤ්ඤොපචයො හොතීති පවත්තා සමාදානහෙතුකකථා. විඤ්ඤත්ති සීලන්තිකථා. පාණාතිපාතාදයො විනාපි විඤ්ඤත්තිං හොන්තීති පවත්තා අවිඤ්ඤත්තිදුස්සීල්යකථා.

අනුසයා අබ්යාකතා, අහෙතුකා, චිත්තවිප්පයුත්තාති තිස්සොපි අනුසයකථා. අසෙඛස්ස ඤාණවිප්පයුත්තප්පවත්තියා සො ඤාණීති නවත්තබ්බොති පවත්තා ඤාණකථා. ඤාණං චිත්තවිප්පයුත්තන්තිකථා . මග්ගක්ඛණෙ ඉදං දුක්ඛන්ති ඤාණං පවත්තන්ති පවත්තා ඉදං දුක්ඛන්තිකථා. බුද්ධා ඉද්ධිබලෙන ආයුකප්පං විනාපි මහාකප්පං තිට්ඨන්තීති පවත්තා ඉද්ධිබලකථා. චිත්තසන්තති සමාධි, න එකචිත්තක්ඛණිකොති පවත්තා සමාධිකථා. අවිජ්ජාදිපටිච්චසමුප්පාදඞ්ගෙහි අඤ්ඤා ධම්මට්ඨිතතාති පවත්තා ධම්මට්ඨිතතාකථා. රූපාදීහි අඤ්ඤා අනිච්චතාති පවත්තා අනිච්චතාකථා.

විඤ්ඤත්තියො විනාපි ඉන්ද්රියසංවරො කායවචීකම්මන්ති පවත්තා කථා. සබ්බං කම්මං විපාකජනකන්ති පවත්තා කම්මකථා. සද්දො විපාකොති පවත්තා කථා. සළායතනං විපාකොති පවත්තා කථා. මග්ගං විනාපි සත්තක්ඛත්තුපරමොතිකථා. තථා කොලංකොලඑකබීජිකථාසුපි. දිට්ඨිසම්පන්නො ජීවිතා වොරොපෙතීතිකථා. දිට්ඨිසම්පන්නස්ස අපායදුග්ගතියා සද්ධිං රූපාදිතණ්හාසඞ්ඛාතදුග්ගතිපහීනාති පවත්තා දුග්ගතිකථා. සත්තමභවිකස්ස තණ්හාසම්භවතො දුග්ගති අප්පහීනාති පවත්තා සත්තමභවිකකථා.

සඞ්ඝභෙදාදිකප්පට්ඨං කම්මං කත්වා තෙන මහාකප්පං අසීතිභාගං කත්වා තතො එකභාගමත්තං කාලං ආයුකප්පං නිරයෙ පච්චන්තීති අග්ගහෙත්වා සකලං මහාකප්පං පච්චන්ති, විනස්සමානෙපි කප්පෙ චක්කවාළන්තරෙසු පච්චන්තීති පවත්තා කප්පට්ඨකථා. සඞ්ඝභෙදකො අප්පනාකුසලානි විය කාමාවචරකුසලම්පි න පටිලභතීති පවත්තා කුසලපටිලාභකථා. අඞ්ගසම්පන්නාය ආණත්තියා අභාවෙපි මාතුඝාතාදිආනන්තරියකම්මපයොජකො මිච්ඡත්තනියතො එවාති පවත්තා අනන්තරාපයුත්තකථා. අනියතධම්මෙසුපි කෙචි කුසලසම්පයුත්තානියතා අත්ථීති පවත්තා නියතස්ස නියාමකථා. නීවරණෙහි නිවුතෙන පටිච්ඡන්නෙනෙව චිත්තෙන නීවරණං පජහන්තීති පවත්තා නිවුතකථා. සම්මුඛීභූතං සංයොජනමෙව ජහතීති පවත්තා සම්මුඛීභූතකථා. සමාපන්නො ච ඣානාරම්මණනිකන්තියා ඣානං අස්සාදෙතීති පවත්තා සමාපන්නො අස්සාදෙතීතිකථා. දුක්ඛවෙදනායපි රාගස්සාදවෙදනා හොතීති පවත්තා අස්සාතරාගකථා. ධම්මතණ්හා අබ්යාකතාතිකථා. ධම්මතණ්හා න දුක්ඛසමුදයොතිකථා.

කුසලං වා අකුසලස්ස, අකුසලං වා කුසලස්ස අනන්තරා උප්පජ්ජන්තීති පවත්තා කුසලාකුසලපටිසන්දහනකථා. ගබ්භසෙය්යකානම්පි බීජමත්තං සළායතනං පටිසන්ධික්ඛණෙ උප්පජ්ජතීති පවත්තා සළායතනුප්පත්තිකථා. පඤ්චවිඤ්ඤාණානි අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස අනන්තරා උප්පජ්ජන්තීති පවත්තා අනන්තරපච්චයකථා. සම්මාවාචාකම්මන්තවිඤ්ඤත්තියො අරියරූපන්තිකථා. කාමරාගාදිතො අඤ්ඤො අනුසයොතිකථා. කිලෙසපරියුට්ඨානං චිත්තවිප්පයුත්තන්තිකථා. යථා කාමරාගො කාමධාතුයං පරියාපන්නො, එවං රූපරාගඅරූපරාගා රූපාරූපභූමියං පරියාපන්නාති පවත්තා පරියාපන්නකථා. ද්වයං දිට්ඨිගතං අබ්යාකතන්තිකථා. දිට්ඨිගතං අපරියාපන්නන්තිකථා. යො යෙසං හෙතුපච්චයො, සො පුන තෙසං සහජාතාදිපච්චයො න හොති, එකධාව එකස්ස පච්චයො හොතීති පවත්තා පච්චයතාකථා. අවිජ්ජාව සඞ්ඛාරානං පච්චයො, න පන සඞ්ඛාරා අවිජ්ජායාති පවත්තා අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයකථා. කාලද්ධානා ඉමෙ පරිනිප්ඵන්නෙන පඤ්ඤත්තිමත්තාති පවත්තා අද්ධාකථා. එවං ඛණලයමුහුත්තකථා. අඤ්ඤස්ස ආසවස්ස අභාවා ආසවා අනාසවාති පවත්තා ආසවකථා. ලොකුත්තරානං ධම්මානං ජරාමරණං ලොකුත්තරන්ති පවත්තා ජරාමරණකථා. නිරොධසමාපත්ති ලොකුත්තරාති පවත්තා සඤ්ඤාවෙදයිතකථා. සා ලොකියාති පවත්තා දුතියසඤ්ඤාවෙදයිතකථා. නිරොධසමාපන්නොපි කාලං කරෙය්යාති පවත්තා තතියසඤ්ඤාවෙදයිතකථා. නිරොධසමාපත්ති අසඤ්ඤසත්තුපිකාතිකථා. කම්මතො අඤ්ඤො චිත්තවිප්පයුත්තො කම්මූපචයොතිකථා.

බලප්පත්තා බුද්ධාදයො ඉද්ධිබලෙන සත්තානං චිත්තං රාගාදිඅනුප්පත්තියා නිග්ගණ්හන්තීති පවත්තා නිග්ගහකථා. එවං කුසලුප්පත්තියා පරචිත්තපග්ගහනකථා. බුද්ධා ඉද්ධියා පරෙසං සුඛං දෙන්තීති පවත්තා සුඛානුප්පදානකථා. ‘‘සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති මනසිකරොතො අතීතාදිභෙදභින්නෙ සබ්බෙ සඞ්ඛාරෙ ආරම්මණවසෙන එකතො අධිගණ්හාතීති පවත්තා අධිගය්හමනසිකාරකථා. රූපං හෙතුකන්තිකථා. එවං රූපං සහෙතුකන්තිකථා. රූපං කුසලාකුසලන්තිකථා. රූපං විපාකොතිකථා, යථා කාමාවචරකම්මෙන ජාතං රූපං කාමාවචරං, එවං රූපාවචරාරූපාවචරකම්මෙහි ජාතං රූපං රූපාවචරාරූපාවචරන්තිකථා . රූපරාගො රූපධාතුයා, අරූපරාගො ච අරූපධාතුයා පරියාපන්නොතිකථා.

අත්ථි අරහතො පුඤ්ඤූපචයොතිකථා. නත්ථි අරහතො අකාලමච්චූතිකථා. යං කිඤ්චි උප්පජ්ජති, සබ්බමිදං කම්මතොතිකථා. ඉන්ද්රියබද්ධමෙව දුක්ඛං, න සබ්බෙ සඞ්ඛාරාති පවත්තා ඉන්ද්රියබද්ධකථා. සබ්බෙ සඞ්ඛාරා දුක්ඛා ඨපෙත්වා අරියමග්ගන්තිකථා. මග්ගඵලානෙව සඞ්ඝො නාම, න ච තානි දක්ඛිණං පටිග්ගණ්හන්ති, තස්මා න වත්තබ්බං සඞ්ඝො දක්ඛිණං පටිග්ගණ්හාතීතිකථා. තථා න වත්තබ්බං සඞ්ඝො දක්ඛිණං විසොධෙතීතිකථා. න වත්තබ්බං සඞ්ඝො භුඤ්ජතීතිකථා. න වත්තබ්බං සඞ්ඝස්ස දින්නං මහප්ඵලන්තිකථා. බුද්ධා න කිඤ්චි භුඤ්ජන්ති, තස්මා න වත්තබ්බං බුද්ධස්ස දින්නං මහප්ඵලන්තිකථා. දායකතො දානං විසුජ්ඣති, න පටිග්ගාහකතොති පවත්තා දක්ඛිණාවිසුද්ධිකථා.

බුද්ධා තුසිතලොකෙ එව නිබ්බත්තන්ති, න මනුස්සලොකෙ. එත්ථ හි නිම්මිතරූපමත්තං දස්සෙන්තීති පවත්තා මනුස්සලොකකථා. නිම්මිතරූපං ධම්මං දෙසෙති, න බුද්ධොති පවත්තා ධම්මදෙසනාකථා. රාගොව කරුණා නාම, තතො නත්ථි බුද්ධානං කරුණාතිකථා. බුද්ධානං උච්චාරපස්සාවො අඤ්ඤෙ ගන්ධජාතෙ අතිවිය අධිගණ්හාතීති පවත්තා ගන්ධජාතකථා. බුද්ධා එකෙන මග්ගෙන චත්තාරි සාමඤ්ඤඵලානි සච්ඡිකරොන්තීති පවත්තා එකමග්ගකථා. පරිකම්මාදිං විනාව පඨමාදිජ්ඣානා දුතියාදිජ්ඣානං සඞ්කමතීති පවත්තා ඣානසඞ්කන්තිකථා. පඤ්චකනයෙ අවිතක්කවිචාරමත්තං ඣානං විසුං ඣානං නාම න හොති, ඣානන්තරිකං නාම හොතීති පවත්තා ඣානන්තරිකකථා. සමාපන්නො සද්දං සුණාතීතිකථා. විඤ්ඤාණං විනා පසාදචක්ඛුනා රූපං පස්සතීතිකථා.

තෙකාලිකෙ කිලෙසෙ පජහතීති පවත්තා කිලෙසප්පජහනකථා. නිබ්බානසඞ්ඛාතාපි සුඤ්ඤතා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධපරියාපන්නාති පවත්තා සුඤ්ඤතකථා. අසඞ්ඛතමෙව සාමඤ්ඤඵලන්තිකථා . යෙසං කෙසඤ්චි ධම්මානං පටිලාභා අසඞ්ඛතාති පවත්තා පත්තිකථා. සබ්බධම්මානං සභාවසඞ්ඛාතා තථතා අසඞ්ඛතාති පවත්තා තථතාකථා. අනවජ්ජට්ඨෙන නිබ්බානම්පි කුසලන්තිකථා. ආනන්තරියාදිං විනාපි අත්ථි පුථුජ්ජනස්ස අච්චන්තනියාමතාතිකථා. ලොකියසද්ධාදයො න ඉන්ද්රියානීති පවත්තා ඉන්ද්රියකථා.

අසඤ්චිච්චාපි ආනන්තරිකො හොතීති පවත්තා අසඤ්චිච්චකථා. නත්ථි පුථුජ්ජනස්ස ඤාණන්ති පවත්තා ඤාණකථා. නෙරයිකානං කම්මානෙව නිරයපාලරූපෙන වධෙන්ති, න නිරයපාලාති පවත්තා නිරයපාලකථා. අත්ථි දෙවෙසු තිරච්ඡානාතිකථා. විරතිත්තයං චිත්තවිප්පයුත්තං, පඤ්චඞ්ගිකොව මග්ගොති පවත්තා මග්ගකථා. පටිච්චසමුප්පාදෙසු ඤාණං ලොකුත්තරන්ති පවත්තා ඤාණකථා.

තිස්සො සඞ්ගීතියො ආරබ්භ සාසනං නවං කතන්ති පවත්තා සාසනකථා. පුථුජ්ජනො එකක්ඛණෙ තෙධාතුකෙහි ධම්මෙහි අවිවිත්තොති පවත්තා අවිවිත්තකථා. ඤෙය්යාවරණහෙතුකං කිඤ්චි සංයොජනං අප්පහායපි අරහා හොතීති පවත්තා සංයොජනකථා. ‘‘සඞ්ඛාරා නිච්චා හොන්තු, රුක්ඛා නිච්චපුප්ඵඵලාදියුත්තා ඛෙමිනො හොන්තූ’’තිආදිනා යථාධිප්පායං ඉද්ධි පවත්තතීති පවත්තා ඉද්ධිකථා. බුද්ධානං සරීරආයුපභාවෙමත්තතො අඤ්ඤාපි වෙමත්තතා අත්ථීති පවත්තා බුද්ධකථා. එකස්මිං ඛණෙ සබ්බලොකධාතූසු අනෙකෙ බුද්ධා සන්තීති පවත්තා සබ්බදිසාකථා. සබ්බෙ ධම්මා නියතාති පවත්තා ධම්මකථා. සබ්බකම්මානි ඵලදානෙ නියතානීති පවත්තා කම්මකථා.

අරහා අසබ්බඤ්ඤුභාවෙන සබ්බඤ්ඤුවිසයෙ කිඤ්චි සංයොජනං අප්පහාය පරිනිබ්බාතීති පවත්තා පරිනිබ්බානකථා. අරහා කුසලචිත්තො පරිනිබ්බායතීති පවත්තා කුසලචිත්තකථා. අරහා ආනෙඤ්ජෙ සණ්ඨිතො පරිනිබ්බායතීති පවත්තා ආනෙඤ්ජකථා. අත්ථි ගබ්භසෙය්යාය ධම්මාභිසමයො, අත්ථි ගබ්භසෙය්යාය අරහත්තප්පත්ති, සුපිනන්තෙ ධම්මාභිසමයො, අරහත්තප්පත්ති චාති පවත්තා තිස්සොපි කථා. සබ්බං සුපිනචිත්තං අබ්යාකතන්තිකථා. ඛණිකතාය චිත්තානං නත්ථි ආසෙවනපච්චයතාතිකථා. සබ්බෙ සඞ්ඛතා එකචිත්තක්ඛණිකාති පවත්තා ඛණිකකථා.

ඉත්ථියා සද්ධිං එකතො සම්පත්තිං අනුභවිස්සාමාති පූජාදිං කත්වා එකාධිප්පායප්පත්තස්ස භික්ඛුනො මෙථුනො ධම්මො පටිසෙවිතබ්බොති පවත්තා එකාධිප්පායකථා. පාපභික්ඛූසු මෙථුනං පටිසෙවන්තෙසු අරහන්තානං වණ්ණෙන අමනුස්සා මෙථුනං පටිසෙවන්තීති පවත්තා අරහන්තවණ්ණකථා. කෙචි සත්තා අත්තනො ඉස්සරියෙන කාමකාරිකාවසෙන විනිපාතං ගච්ඡන්ති, න කම්මවසෙනාති පවත්තා ඉස්සරියකාමකාරිකාකථා. න රාගො රාගපතිරූපකොතිආදි පතිරූපකථා. ඛන්ධායතනාදයො අපරිනිප්ඵන්නාති පවත්තා අපරිනිප්ඵන්නකථාති සාධිකද්විසතකථා. පාළියං අට්ඨමුඛවාදයුත්තිවසෙනෙව සම්මිතියාදීනං භින්නලද්ධිකානං ලද්ධිභෙදවසෙන නානාපකාරතො විභත්තා, තා පන සබ්බකථා පුග්ගලකථාව. තා තංතංලද්ධිභෙදවසෙන සඞ්ඛෙපතොපි වුච්චමානා අතිභාරියං ගන්ථං කරොන්ති, තස්මා න විත්ථාරිතා. තං පන නයං ඉච්ඡන්තෙහි පාළිඅට්ඨකථාසු (කථා. 1 ආදයො; කථා. අට්ඨ. නිදානකථා) එව විත්ථාරතො ගහෙතබ්බොති අයමෙත්ථ පාළිනයෙන සද්ධිං අත්ථවිනිච්ඡයො.

මොහවිච්ඡෙදනියා අභිධම්මමාතිකත්ථවණ්ණනාය

කථාවත්ථුමාතිකත්ථවණ්ණනා නිට්ඨිතා.