📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

විසුද්ධිමග්ගො

(පඨමො භාගො)

නිදානාදිකථා

1.

සීලෙපතිට්ඨාය නරො සපඤ්ඤො, චිත්තං පඤ්ඤඤ්ච භාවයං;

ආතාපී නිපකො භික්ඛු, සො ඉමං විජටයෙ ජටන්ති. (සං. නි. 1.23);

ඉති හිදං වුත්තං, කස්මා පනෙතං වුත්තං, භගවන්තං කිර සාවත්ථියං විහරන්තං රත්තිභාගෙ අඤ්ඤතරො දෙවපුත්තො උපසඞ්කමිත්වා අත්තනො සංසයසමුග්ඝාටත්ථං –

අන්තොජටා බහිජටා, ජටාය ජටිතා පජා;

තං තං ගොතම පුච්ඡාමි, කො ඉමං විජටයෙ ජටන්ති. (සං. නි. 1.23) –

ඉමං පඤ්හං පුච්ඡි. තස්සායං සඞ්ඛෙපත්ථො – ජටාති තණ්හාය ජාලිනියා එතං අධිවචනං. සා හි රූපාදීසු ආරම්මණෙසු හෙට්ඨුපරියවසෙන පුනප්පුනං උප්පජ්ජනතො සංසිබ්බනට්ඨෙන වෙළුගුම්බාදීනං සාඛාජාලසඞ්ඛාතා ජටා වියාති ජටා, සා පනෙසා සකපරික්ඛාරපරපරික්ඛාරෙසු සකඅත්තභාවපරඅත්තභාවෙසු අජ්ඣත්තිකායතනබාහිරායතනෙසු ච උප්පජ්ජනතො අන්තොජටා බහිජටාති වුච්චති. තාය එවං උප්පජ්ජමානාය ජටාය ජටිතා පජා. යථා නාම වෙළුගුම්බජටාදීහි වෙළුආදයො, එවං තාය තණ්හාජටාය සබ්බාපි අයං සත්තනිකායසඞ්ඛාතා පජා ජටිතා විනද්ධා, සංසිබ්බිතාති අත්ථො. යස්මා ච එවං ජටිතා. තං තං ගොතම පුච්ඡාමීති තස්මා තං පුච්ඡාමි. ගොතමාති භගවන්තං ගොත්තෙන ආලපති. කො ඉමං විජටයෙ ජටන්ති ඉමං එවං තෙධාතුකං ජටෙත්වා ඨිතං ජටං කො විජටෙය්ය, විජටෙතුං කො සමත්ථොති පුච්ඡති.

එවං පුට්ඨො පනස්ස සබ්බධම්මෙසු අප්පටිහතඤාණචාරො දෙවදෙවො සක්කානං අතිසක්කො බ්රහ්මානං අතිබ්රහ්මා චතුවෙසාරජ්ජවිසාරදො දසබලධරො අනාවරණඤාණො සමන්තචක්ඛු භගවා තමත්ථං විස්සජ්ජෙන්තො –

සීලෙ පතිට්ඨාය නරො සපඤ්ඤො, චිත්තං පඤ්ඤඤ්ච භාවයං;

ආතාපී නිපකො භික්ඛු, සො ඉමං විජටයෙ ජටන්ති. –

ඉමං ගාථමාහ.

2.

ඉමිස්සා දානි ගාථාය, කථිතාය මහෙසිනා;

වණ්ණයන්තො යථාභූතං, අත්ථං සීලාදිභෙදනං.

සුදුල්ලභං ලභිත්වාන, පබ්බජ්ජං ජිනසාසනෙ;

සීලාදිසඞ්ගහං ඛෙමං, උජුං මග්ගං විසුද්ධියා.

යථාභූතං අජානන්තා, සුද්ධිකාමාපි යෙ ඉධ;

විසුද්ධිං නාධිගච්ඡන්ති, වායමන්තාපි යොගිනො.

තෙසං පාමොජ්ජකරණං, සුවිසුද්ධවිනිච්ඡයං;

මහාවිහාරවාසීනං, දෙසනානයනිස්සිතං.

විසුද්ධිමග්ගං භාසිස්සං, තං මෙ සක්කච්ච භාසතො;

විසුද්ධිකාමා සබ්බෙපි, නිසාමයථ සාධවොති.

3. තත්ථ විසුද්ධීති සබ්බමලවිරහිතං අච්චන්තපරිසුද්ධං නිබ්බානං වෙදිතබ්බං. තස්සා විසුද්ධියා මග්ගොති විසුද්ධිමග්ගො. මග්ගොති අධිගමූපායො වුච්චති. තං විසුද්ධිමග්ගං භාසිස්සාමීති අත්ථො.

සො පනායං විසුද්ධිමග්ගො කත්ථචි විපස්සනාමත්තවසෙනෙව දෙසිතො. යථාහ –

‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චාති, යදා පඤ්ඤාය පස්සති;

අථ නිබ්බින්දති දුක්ඛෙ, එස මග්ගො විසුද්ධියා’’ති. (ධ. ප. 277);

කත්ථචි ඣානපඤ්ඤාවසෙන. යථාහ –

‘‘යම්හි ඣානඤ්ච පඤ්ඤා ච, ස වෙ නිබ්බානසන්තිකෙ’’ති. (ධ. ප. 372);

කත්ථචි කම්මාදිවසෙන. යථාහ –

‘‘කම්මං විජ්ජා ච ධම්මො ච, සීලං ජීවිතමුත්තමං;

එතෙන මච්චා සුජ්ඣන්ති, න ගොත්තෙන ධනෙන වා’’ති. (ම. නි. 3.387; සං. නි. 1.48);

කත්ථචි සීලාදිවසෙන. යථාහ –

‘‘සබ්බදා සීලසම්පන්නො, පඤ්ඤවා සුසමාහිතො;

ආරද්ධවීරියො පහිතත්තො, ඔඝං තරති දුත්තර’’න්ති. (සං. නි. 1.96);

කත්ථචි සතිපට්ඨානාදිවසෙන. යථාහ –

‘‘එකායනො අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො සත්තානං විසුද්ධියා…පෙ… නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය, යදිදං චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති (දී. නි. 2.373).

සම්මප්පධානාදීසුපි එසෙව නයො. ඉමස්මිං පන පඤ්හාබ්යාකරණෙ සීලාදිවසෙන දෙසිතො.

4. තත්රායං සඞ්ඛෙපවණ්ණනා – සීලෙ පතිට්ඨායාති සීලෙ ඨත්වා, සීලං පරිපූරයමානොයෙව චෙත්ථ සීලෙ ඨිතොති වුච්චති. තස්මා සීලපරිපූරණෙන සීලෙ පතිට්ඨහිත්වාති අයමෙත්ථ අත්ථො. නරොති සත්තො. සපඤ්ඤොති කම්මජතිහෙතුකපටිසන්ධිපඤ්ඤාය පඤ්ඤවා. චිත්තං පඤ්ඤඤ්ච භාවයන්ති සමාධිඤ්චෙව විපස්සනඤ්ච භාවයමානො, චිත්තසීසෙන හෙත්ථ සමාධි නිද්දිට්ඨො. පඤ්ඤානාමෙන ච විපස්සනාති. ආතාපීති වීරියවා. වීරියඤ්හි කිලෙසානං ආතාපනපරිතාපනට්ඨෙන ආතාපොති වුච්චති. තදස්ස අත්ථීති ආතාපී. නිපකොති නෙපක්කං වුච්චති පඤ්ඤා, තාය සමන්නාගතොති අත්ථො. ඉමිනා පදෙන පාරිහාරිකපඤ්ඤං දස්සෙති. ඉමස්මිඤ්හි පඤ්හාබ්යාකරණෙ තික්ඛත්තුං පඤ්ඤා ආගතා. තත්ථ පඨමා ජාතිපඤ්ඤා, දුතියා විපස්සනාපඤ්ඤා, තතියා සබ්බකිච්චපරිණායිකා පාරිහාරිකපඤ්ඤා. සංසාරෙ භයං ඉක්ඛතීති භික්ඛු. සො ඉමං විජටයෙ ජටන්ති සො ඉමිනා ච සීලෙන ඉමිනා ච චිත්තසීසෙන නිද්දිට්ඨසමාධිනා ඉමාය ච තිවිධාය පඤ්ඤාය ඉමිනා ච ආතාපෙනාති ඡහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු. සෙය්යථාපි නාම පුරිසො පථවියං පතිට්ඨාය සුනිසිතං සත්ථං උක්ඛිපිත්වා මහන්තං වෙළුගුම්බං විජටෙය්ය, එවමෙව සීලපථවියං පතිට්ඨාය සමාධිසිලායං සුනිසිතං විපස්සනාපඤ්ඤාසත්ථං වීරියබලපග්ගහිතෙන පාරිහාරිකපඤ්ඤාහත්ථෙන උක්ඛිපිත්වා සබ්බම්පි තං අත්තනො සන්තානෙ පතිතං තණ්හාජටං විජටෙය්ය සඤ්ඡින්දෙය්ය සම්පදාලෙය්ය. මග්ගක්ඛණෙ පනෙස තං ජටං විජටෙති නාම. ඵලක්ඛණෙ විජටිතජටො සදෙවකස්ස ලොකස්ස අග්ගදක්ඛිණෙය්යො හොති. තෙනාහ භගවා –

‘‘සීලෙ පතිට්ඨාය නරො සපඤ්ඤො, චිත්තං පඤ්ඤඤ්ච භාවයං;

ආතාපී නිපකො භික්ඛු, සො ඉමං විජටයෙ ජට’’න්ති. (සං. නි. 1.23);

5. තත්රායං යාය පඤ්ඤාය සපඤ්ඤොති වුත්තො, තත්රාස්ස කරණීයං නත්ථි. පුරිමකම්මානුභාවෙනෙව හිස්ස සා සිද්ධා. ආතාපී නිපකොති එත්ථ වුත්තවීරියවසෙන පන තෙන සාතච්චකාරිනා පඤ්ඤාවසෙන ච සම්පජානකාරිනා හුත්වා සීලෙ පතිට්ඨාය චිත්තපඤ්ඤාවසෙන වුත්තා සමථවිපස්සනා භාවෙතබ්බාති ඉමමත්ර භගවා සීලසමාධිපඤ්ඤාමුඛෙන විසුද්ධිමග්ගං දස්සෙති.

එත්තාවතා හි තිස්සො සික්ඛා, තිවිධකල්යාණං සාසනං, තෙවිජ්ජතාදීනං උපනිස්සයො, අන්තද්වයවජ්ජනමජ්ඣිමපටිපත්තිසෙවනානි, අපායාදිසමතික්කමනුපායො, තීහාකාරෙහි කිලෙසප්පහානං, වීතික්කමාදීනං පටිපක්ඛො, සංකිලෙසත්තයවිසොධනං, සොතාපන්නාදිභාවස්ස ච කාරණං පකාසිතං හොති.

කථං? එත්ථ හි සීලෙන අධිසීලසික්ඛා පකාසිතා හොති, සමාධිනා අධිචිත්තසික්ඛා, පඤ්ඤාය අධිපඤ්ඤාසික්ඛා.

සීලෙන ච සාසනස්ස ආදිකල්යාණතා පකාසිතා හොති. ‘‘කො චාදි කුසලානං ධම්මානං, සීලඤ්ච සුවිසුද්ධ’’න්ති (සං. නි. 5.369) හි වචනතො, ‘‘සබ්බපාපස්ස අකරණ’’න්ති (දී. නි. 2.90) ආදිවචනතො ච සීලං සාසනස්ස ආදි, තඤ්ච කල්යාණං, අවිප්පටිසාරාදිගුණාවහත්තා. සමාධිනා මජ්ඣෙකල්යාණතා පකාසිතා හොති. ‘‘කුසලස්ස උපසම්පදා’’ති (දී. නි. 2.90) ආදිවචනතො හි සමාධි සාසනස්ස මජ්ඣෙ, සො ච කල්යාණො, ඉද්ධිවිධාදිගුණාවහත්තා. පඤ්ඤාය සාසනස්ස පරියොසානකල්යාණතා පකාසිතා හොති. ‘‘සචිත්තපරියොදාපනං, එතං බුද්ධාන සාසන’’න්ති (දී. නි. 2.90) හි වචනතො, පඤ්ඤුත්තරතො ච පඤ්ඤා සාසනස්ස පරියොසානං, සා ච කල්යාණං, ඉට්ඨානිට්ඨෙසු තාදිභාවාවහනතො.

‘‘සෙලො යථා එකඝනො, වාතෙන න සමීරති;

එවං නින්දාපසංසාසු, න සමිඤ්ජන්ති පණ්ඩිතා’’ති. (ධ. ප. 81); –

හි වුත්තං.

තථා සීලෙන තෙවිජ්ජතාය උපනිස්සයො පකාසිතො හොති. සීලසම්පත්තිඤ්හි නිස්සාය තිස්සො විජ්ජා පාපුණාති, න තතො පරං. සමාධිනා ඡළභිඤ්ඤතාය උපනිස්සයො පකාසිතො හොති. සමාධිසම්පදඤ්හි නිස්සාය ඡ අභිඤ්ඤා පාපුණාති, න තතො පරං. පඤ්ඤාය පටිසම්භිදාපභෙදස්ස උපනිස්සයො පකාසිතො හොති. පඤ්ඤාසම්පත්තිඤ්හි නිස්සාය චතස්සො පටිසම්භිදා පාපුණාති, න අඤ්ඤෙන කාරණෙන.

සීලෙන ච කාමසුඛල්ලිකානුයොගසඞ්ඛාතස්ස අන්තස්ස වජ්ජනං පකාසිතං හොති, සමාධිනා අත්තකිලමථානුයොගසඞ්ඛාතස්ස. පඤ්ඤාය මජ්ඣිමාය පටිපත්තියා සෙවනං පකාසිතං හොති.

තථා සීලෙන අපායසමතික්කමනුපායො පකාසිතො හොති, සමාධිනා කාමධාතුසමතික්කමනුපායො, පඤ්ඤාය සබ්බභවසමතික්කමනුපායො.

සීලෙන ච තදඞ්ගප්පහානවසෙන කිලෙසප්පහානං පකාසිතං හොති, සමාධිනා වික්ඛම්භනප්පහානවසෙන, පඤ්ඤාය සමුච්ඡෙදප්පහානවසෙන.

තථා සීලෙන කිලෙසානං වීතික්කමපටිපක්ඛො පකාසිතො හොති, සමාධිනා පරියුට්ඨානපටිපක්ඛො, පඤ්ඤාය අනුසයපටිපක්ඛො.

සීලෙන ච දුච්චරිතසංකිලෙසවිසොධනං පකාසිතං හොති, සමාධිනා තණ්හාසංකිලෙසවිසොධනං, පඤ්ඤාය දිට්ඨිසංකිලෙසවිසොධනං.

තථා සීලෙන සොතාපන්නසකදාගාමිභාවස්ස කාරණං පකාසිතං හොති, සමාධිනා අනාගාමිභාවස්ස, පඤ්ඤාය අරහත්තස්ස. සොතාපන්නො හි ‘‘සීලෙසු පරිපූරකාරී’’ති (අ. නි. 3.87) වුත්තො, තථා සකදාගාමී. අනාගාමී පන ‘‘සමාධිස්මිං පරිපූරකාරී’’ති (අ. නි. 3.87). අරහා පන ‘‘පඤ්ඤාය පරිපූරකාරී’’ති (අ. නි. 3.87).

එවං එත්තාවතා තිස්සො සික්ඛා, තිවිධකල්යාණං සාසනං, තෙවිජ්ජතාදීනං උපනිස්සයො, අන්තද්වයවජ්ජනමජ්ඣිමපටිපත්තිසෙවනානි, අපායාදිසමතික්කමනුපායො, තීහාකාරෙහි කිලෙසප්පහානං, වීතික්කමාදීනං පටිපක්ඛො, සංකිලෙසත්තයවිසොධනං, සොතාපන්නාදිභාවස්ස ච කාරණන්ති ඉමෙ නව, අඤ්ඤෙ ච එවරූපා ගුණත්තිකා පකාසිතා හොන්තීති.