📜
1. සීලනිද්දෙසො
සීලසරූපාදිකථා
6. එවං ¶ ¶ අනෙකගුණසඞ්ගාහකෙන සීලසමාධිපඤ්ඤාමුඛෙන දෙසිතොපි පනෙස විසුද්ධිමග්ගො අතිසඞ්ඛෙපදෙසිතොයෙව හොති. තස්මා නාලං සබ්බෙසං උපකාරායාති විත්ථාරමස්ස දස්සෙතුං සීලං තාව ආරබ්භ ඉදං පඤ්හාකම්මං හොති.
කිං සීලං, කෙනට්ඨෙන සීලං, කානස්ස ලක්ඛණරසපච්චුපට්ඨානපදට්ඨානානි, කිමානිසංසං සීලං, කතිවිධං චෙතං සීලං, කො චස්ස සංකිලෙසො, කිං වොදානන්ති.
තත්රිදං විස්සජ්ජනං. කිං සීලන්ති පාණාතිපාතාදීහි වා විරමන්තස්ස වත්තපටිපත්තිං වා පූරෙන්තස්ස චෙතනාදයො ධම්මා. වුත්තඤ්හෙතං පටිසම්භිදායං ‘‘කිං සීලන්ති චෙතනා සීලං, චෙතසිකං සීලං, සංවරො සීලං, අවීතික්කමො සීල’’න්ති (පටි. ම. 1.39). තත්ථ චෙතනා සීලං නාම පාණාතිපාතාදීහි වා විරමන්තස්ස වත්තපටිපත්තිං වා පූරෙන්තස්ස චෙතනා. චෙතසිකං සීලං නාම පාණාතිපාතාදීහි විරමන්තස්ස විරති. අපිච චෙතනා සීලං නාම පාණාතිපාතාදීනි පජහන්තස්ස සත්ත කම්මපථචෙතනා. චෙතසිකං සීලං නාම ‘‘අභිජ්ඣං පහාය විගතාභිජ්ඣෙන චෙතසා විහරතී’’ති (දී. නි. 1.217) ආදිනා නයෙන වුත්තා අනභිජ්ඣාබ්යාපාදසම්මාදිට්ඨිධම්මා. සංවරො සීලන්ති එත්ථ පඤ්චවිධෙන සංවරො වෙදිතබ්බො පාතිමොක්ඛසංවරො, සතිසංවරො, ඤාණසංවරො, ඛන්තිසංවරො, වීරියසංවරොති. තත්ථ ඉමිනා පාතිමොක්ඛසංවරෙන උපෙතො හොති සමුපෙතොති (විභ. 511) අයං පාතිමොක්ඛසංවරො. රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජතීති (දී. නි. 1.213) අයං සතිසංවරො.
යානි ¶ සොතානි ලොකස්මිං, (අජිතාති භගවා;)
සති තෙසං නිවාරණං;
සොතානං සංවරං බ්රූමි, පඤ්ඤායෙතෙ පිධිය්යරෙති. (සු. නි. 1041);
අයං ¶ ඤාණසංවරො. පච්චයපටිසෙවනම්පි එත්ථෙව සමොධානං ගච්ඡති. යො පනායං ඛමො හොති සීතස්ස උණ්හස්සාතිආදිනා (ම. නි. 1.24; අ. නි. 6.58) නයෙන ආගතො, අයං ඛන්තිසංවරො නාම. යො චායං උප්පන්නං කාමවිතක්කං නාධිවාසෙතීතිආදිනා (ම. නි. 1.26; අ. නි. 6.58) නයෙන ආගතො, අයං වීරියසංවරො නාම. ආජීවපාරිසුද්ධිපි එත්ථෙව සමොධානං ගච්ඡති. ඉති අයං පඤ්චවිධොපි සංවරො, යා ච පාපභීරුකානං කුලපුත්තානං සම්පත්තවත්ථුතො විරති, සබ්බම්පෙතං සංවරසීලන්ති වෙදිතබ්බං. අවීතික්කමො සීලන්ති සමාදින්නසීලස්ස කායිකවාචසිකො අනතික්කමො. ඉදං තාව කිං සීලන්ති පඤ්හස්ස විස්සජ්ජනං.
7. අවසෙසෙසු කෙනට්ඨෙන සීලන්ති සීලනට්ඨෙන සීලං. කිමිදං සීලනං නාම. සමාධානං වා, කායකම්මාදීනං සුසීල්යවසෙන අවිප්පකිණ්ණතාති අත්ථො. උපධාරණං වා, කුසලානං ධම්මානං පතිට්ඨානවසෙන ආධාරභාවොති අත්ථො. එතදෙව හෙත්ථ අත්ථද්වයං සද්දලක්ඛණවිදූ අනුජානන්ති. අඤ්ඤෙ පන සිරට්ඨො සීලත්ථො, සීතලට්ඨො සීලත්ථොති එවමාදිනාපි නයෙනෙත්ථ අත්ථං වණ්ණයන්ති.
8. ඉදානි කානස්ස ලක්ඛණරසපච්චුපට්ඨානපදට්ඨානානීති එත්ථ –
සීලනං ලක්ඛණං තස්ස, භින්නස්සාපි අනෙකධා;
සනිදස්සනත්තං රූපස්ස, යථා භින්නස්සනෙකධා.
යථා හි නීලපීතාදිභෙදෙන අනෙකධා භින්නස්සාපි රූපායතනස්ස සනිදස්සනත්තං ලක්ඛණං, නීලාදිභෙදෙන භින්නස්සාපි සනිදස්සන භාවානතික්කමනතො. තථා සීලස්ස චෙතනාදිභෙදෙන අනෙකධා භින්නස්සාපි යදෙතං කායකම්මාදීනං සමාධානවසෙන කුසලානඤ්ච ධම්මානං පතිට්ඨානවසෙන වුත්තං සීලනං, තදෙව ලක්ඛණං, චෙතනාදිභෙදෙන භින්නස්සාපි සමාධානපතිට්ඨානභාවානතික්කමනතො. එවං ලක්ඛණස්ස පනස්ස –
දුස්සීල්යවිද්ධංසනතා ¶ , අනවජ්ජගුණො තථා;
කිච්චසම්පත්තිඅත්ථෙන, රසො නාම පවුච්චති.
තස්මා ¶ ඉදං සීලං නාම කිච්චට්ඨෙන රසෙන දුස්සීල්යවිද්ධංසනරසං, සම්පත්තිඅත්ථෙන රසෙන අනවජ්ජරසන්ති වෙදිතබ්බං. ලක්ඛණාදීසු හි කිච්චමෙව සම්පත්ති වා රසොති වුච්චති.
සොචෙය්යපච්චුපට්ඨානං, තයිදං තස්ස විඤ්ඤුහි;
ඔත්තප්පඤ්ච හිරී චෙව, පදට්ඨානන්ති වණ්ණිතං.
තයිදං සීලං කායසොචෙය්යං වචීසොචෙය්යං මනොසොචෙය්යන්ති (අ. නි. 3.121) එවං වුත්තසොචෙය්යපච්චුපට්ඨානං, සොචෙය්යභාවෙන පච්චුපට්ඨාති ගහණභාවං ගච්ඡති. හිරොත්තප්පඤ්ච පනස්ස විඤ්ඤූහි පදට්ඨානන්ති වණ්ණිතං, ආසන්නකාරණන්ති අත්ථො. හිරොත්තප්පෙ හි සති සීලං උප්පජ්ජති චෙව තිට්ඨති ච. අසති නෙව උප්පජ්ජති, න තිට්ඨතීති. එවං සීලස්ස ලක්ඛණරසපච්චුපට්ඨානපදට්ඨානානි වෙදිතබ්බානි.
සීලානිසංසකථා
9. කිමානිසංසං සීලන්ති අවිප්පටිසාරාදිඅනෙකගුණපටිලාභානිසංසං. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘අවිප්පටිසාරත්ථානි ඛො, ආනන්ද, කුසලානි සීලානි අවිප්පටිසාරානිසංසානී’’ති (අ. නි. 11.1).
අපරම්පි වුත්තං ‘‘පඤ්චිමෙ ගහපතයො ආනිසංසා සීලවතො සීලසම්පදාය. කතමෙ පඤ්ච? ඉධ ගහපතයො සීලවා සීලසම්පන්නො අප්පමාදාධිකරණං මහන්තං භොගක්ඛන්ධං අධිගච්ඡති, අයං පඨමො ආනිසංසො සීලවතො සීලසම්පදාය. පුන චපරං ගහපතයො සීලවතො සීලසම්පන්නස්ස කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගච්ඡති, අයං දුතියො ආනිසංසො සීලවතො සීලසම්පදාය. පුන චපරං ගහපතයො සීලවා සීලසම්පන්නො යඤ්ඤදෙව පරිසං උපසඞ්කමති යදි ඛත්තියපරිසං යදි බ්රාහ්මණපරිසං යදි ගහපතිපරිසං යදි සමණපරිසං, විසාරදො උපසඞ්කමති අමඞ්කුභූතො, අයං තතියො ආනිසංසො සීලවතො සීලසම්පදාය. පුන චපරං ¶ ගහපතයො සීලවා සීලසම්පන්නො අසම්මූළ්හො කාලං කරොති, අයං චතුත්ථො ආනිසංසො සීලවතො සීලසම්පදාය. පුන චපරං ගහපතයො සීලවා සීලසම්පන්නො කායස්ස භෙදා පරං මරණා ¶ සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජති, අයං පඤ්චමො ආනිසංසො සීලවතො සීලසම්පදායා’’ති (දී. නි. 2.150; අ. නි. 5.213; මහාව. 285).
අපරෙපි ‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සබ්රහ්මචාරීනං පියො ච අස්සං මනාපො ච ගරු ච භාවනීයො චාති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී’’තිආදිනා (ම. නි. 1.65) නයෙන පියමනාපතාදයො ආසවක්ඛයපරියොසානා අනෙකා සීලානිසංසා වුත්තා. එවං අවිප්පටිසාරාදිඅනෙකගුණානිසංසං සීලං. අපිච –
සාසනෙ කුලපුත්තානං, පතිට්ඨා නත්ථි යං විනා;
ආනිසංසපරිච්ඡෙදං, තස්ස සීලස්ස කො වදෙ.
න ගඞ්ගා යමුනා චාපි, සරභූ වා සරස්වතී;
නින්නගා වාචිරවතී, මහී වාපි මහානදී.
සක්කුණන්ති විසොධෙතුං, තං මලං ඉධ පාණිනං;
විසොධයති සත්තානං, යං වෙ සීලජලං මලං.
න තං සජලදා වාතා, න චාපි හරිචන්දනං;
නෙව හාරා න මණයො, න චන්දකිරණඞ්කුරා.
සමයන්තීධ සත්තානං, පරිළාහං සුරක්ඛිතං;
යං සමෙති ඉදං අරියං, සීලං අච්චන්තසීතලං.
සීලගන්ධසමො ගන්ධො, කුතො නාම භවිස්සති;
යො සමං අනුවාතෙ ච, පටිවාතෙ ච වායති.
සග්ගාරොහණසොපානං ¶ , අඤ්ඤං සීලසමං කුතො;
ද්වාරං වා පන නිබ්බාන, නගරස්ස පවෙසනෙ.
සොභන්තෙවං න රාජානො, මුත්තාමණිවිභූසිතා;
යථා සොභන්ති යතිනො, සීලභූසනභූසිතා.
අත්තානුවාදාදිභයං, විද්ධංසයති සබ්බසො;
ජනෙති කිත්තිහාසඤ්ච, සීලං සීලවතං සදා.
ගුණානං ¶ මූලභූතස්ස, දොසානං බලඝාතිනො;
ඉති සීලස්ස විඤ්ඤෙය්යං, ආනිසංසකථාමුඛන්ති.
සීලප්පභෙදකථා
10. ඉදානි යං වුත්තං කතිවිධං චෙතං සීලන්ති, තත්රිදං විස්සජ්ජනං. සබ්බමෙව තාව ඉදං සීලං අත්තනො සීලනලක්ඛණෙන එකවිධං.
චාරිත්තවාරිත්තවසෙන දුවිධං. තථා ආභිසමාචාරිකආදිබ්රහ්මචරියකවසෙන, විරතිඅවිරතිවසෙන, නිස්සිතානිස්සිතවසෙන, කාලපරියන්තආපාණකොටිකවසෙන, සපරියන්තාපරියන්තවසෙන, ලොකියලොකුත්තරවසෙන ච.
තිවිධං හීනමජ්ඣිමපණීතවසෙන. තථා අත්තාධිපතෙය්යලොකාධිපතෙය්යධම්මාධිපතෙය්යවසෙන, පරාමට්ඨාපරාමට්ඨපටිප්පස්සද්ධිවසෙන, විසුද්ධාවිසුද්ධවෙමතිකවසෙන, සෙක්ඛාසෙක්ඛනෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛවසෙන ච.
චතුබ්බිධං හානභාගියඨිතිභාගියවිසෙසභාගියනිබ්බෙධභාගියවසෙන. තථා භික්ඛුභික්ඛුනීඅනුපසම්පන්නගහට්ඨසීලවසෙන, පකතිආචාරධම්මතාපුබ්බහෙතුකසීලවසෙන, පාතිමොක්ඛසංවරඉන්ද්රියසංවරආජීවපාරිසුද්ධිපච්චයසන්නිස්සිතසීලවසෙන ච.
පඤ්චවිධං ¶ පරියන්තපාරිසුද්ධිසීලාදිවසෙන. වුත්තම්පි චෙතං පටිසම්භිදායං ‘‘පඤ්ච සීලානි – පරියන්තපාරිසුද්ධිසීලං, අපරියන්තපාරිසුද්ධිසීලං, පරිපුණ්ණපාරිසුද්ධිසීලං, අපරාමට්ඨපාරිසුද්ධිසීලං, පටිප්පස්සද්ධිපාරිසුද්ධිසීල’’න්ති (පටි. ම. 1.37). තථා පහානවෙරමණීචෙතනාසංවරාවීතික්කමවසෙන.
11. තත්ථ එකවිධකොට්ඨාසෙ අත්ථො වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. දුවිධකොට්ඨාසෙ යං භගවතා ‘‘ඉදං කත්තබ්බ’’න්ති පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදපූරණං, තං චාරිත්තං. යං ‘‘ඉදං න කත්තබ්බ’’න්ති පටික්ඛිත්තස්ස අකරණං, තං වාරිත්තං. තත්රායං වචනත්ථො. චරන්ති තස්මිං සීලෙසු පරිපූරකාරිතාය පවත්තන්තීති චාරිත්තං. වාරිතං තායන්ති රක්ඛන්ති තෙනාති වාරිත්තං. තත්ථ සද්ධාවීරියසාධනං චාරිත්තං, සද්ධාසාධනං වාරිත්තං. එවං චාරිත්තවාරිත්තවසෙන දුවිධං.
දුතියදුකෙ ¶ අභිසමාචාරොති උත්තමසමාචාරො. අභිසමාචාරො එව ආභිසමාචාරිකං. අභිසමාචාරං වා ආරබ්භ පඤ්ඤත්තං ආභිසමාචාරිකං, ආජීවට්ඨමකතො අවසෙසසීලස්සෙතං අධිවචනං. මග්ගබ්රහ්මචරියස්ස ආදිභාවභූතන්ති ආදිබ්රහ්මචරියකං, ආජීවට්ඨමකසීලස්සෙතං අධිවචනං. තඤ්හි මග්ගස්ස ආදිභාවභූතං, පුබ්බභාගෙයෙව පරිසොධෙතබ්බතො. තෙනාහ – ‘‘පුබ්බෙව ඛො පනස්ස කායකම්මං වචීකම්මං ආජීවො සුපරිසුද්ධො හොතී’’ති (ම. නි. 3.431). යානි වා සික්ඛාපදානි ඛුද්දානුඛුද්දකානීති වුත්තානි, ඉදං ආභිසමාචාරිකසීලං. සෙසං ආදිබ්රහ්මචරියකං. උභතොවිභඞ්ගපරියාපන්නං වා ආදිබ්රහ්මචරියකං. ඛන්ධකවත්තපරියාපන්නං ආභිසමාචාරිකං. තස්ස සම්පත්තියා ආදිබ්රහ්මචරියකං සම්පජ්ජති. තෙනෙවාහ – ‘‘සො වත, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ආභිසමාචාරිකං ධම්මං අපරිපූරෙත්වා ආදිබ්රහ්මචරියකං ධම්මං පරිපූරෙස්සතීති නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති (අ. නි. 5.21). එවං ආභිසමාචාරිකආදිබ්රහ්මචරියකවසෙන දුවිධං.
තතියදුකෙ පාණාතිපාතාදීහි වෙරමණිමත්තං විරතිසීලං. සෙසං චෙතනාදි අවිරතිසීලන්ති එවං විරතිඅවිරතිවසෙන දුවිධං.
චතුත්ථදුකෙ නිස්සයොති ද්වෙ නිස්සයා තණ්හානිස්සයො ච දිට්ඨිනිස්සයො ච. තත්ථ යං ‘‘ඉමිනාහං සීලෙන දෙවො වා භවිස්සාමි දෙවඤ්ඤතරො වා’’ති (දී. නි. 3.320; ම. නි. 1.186; අ. නි. 5.206; 7.50) එවං ¶ භවසම්පත්තිං ආකඞ්ඛමානෙන පවත්තිතං, ඉදං තණ්හානිස්සිතං. යං ‘‘සීලෙන සුද්ධී’’ති එවං සුද්ධිදිට්ඨියා පවත්තිතං, ඉදං දිට්ඨිනිස්සිතං. යං පන ලොකුත්තරං ලොකියඤ්ච තස්සෙව සම්භාරභූතං, ඉදං අනිස්සිතන්ති එවං නිස්සිතානිස්සිතවසෙන දුවිධං.
පඤ්චමදුකෙ කාලපරිච්ඡෙදං කත්වා සමාදින්නං සීලං කාලපරියන්තං. යාවජීවං සමාදියිත්වා තථෙව පවත්තිතං ආපාණකොටිකන්ති එවං කාලපරියන්තආපාණකොටිකවසෙන දුවිධං.
ඡට්ඨදුකෙ ලාභයසඤාතිඅඞ්ගජීවිතවසෙන දිට්ඨපරියන්තං සපරියන්තං නාම. විපරීතං අපරියන්තං. වුත්තම්පි චෙතං පටිසම්භිදායං ‘‘කතමං තං සීලං සපරියන්තං? අත්ථි සීලං ලාභපරියන්තං, අත්ථි සීලං යසපරියන්තං, අත්ථි ¶ සීලං ඤාතිපරියන්තං, අත්ථි සීලං අඞ්ගපරියන්තං, අත්ථි සීලං ජීවිතපරියන්තං. කතමං තං සීලං ලාභපරියන්තං? ඉධෙකච්චො ලාභහෙතු ලාභපච්චයා ලාභකාරණා යථාසමාදින්නං සික්ඛාපදං වීතික්කමති, ඉදං තං සීලං ලාභපරියන්ත’’න්ති (පටි. ම. 1.38). එතෙනෙව උපායෙන ඉතරානිපි විත්ථාරෙතබ්බානි. අපරියන්තවිස්සජ්ජනෙපි වුත්තං ‘‘කතමං තං සීලං න ලාභපරියන්තං? ඉධෙකච්චො ලාභහෙතු ලාභපච්චයා ලාභකාරණා යථාසමාදින්නං සික්ඛාපදං වීතික්කමාය චිත්තම්පි න උප්පාදෙති, කිං සො වීතික්කමිස්සති, ඉදං තං සීලං න ලාභපරියන්ත’’න්ති (පටි. ම. 1.38). එතෙනෙවුපායෙන ඉතරානිපි විත්ථාරෙතබ්බානි. එවං සපරියන්තාපරියන්තවසෙන දුවිධං.
සත්තමදුකෙ සබ්බම්පි සාසවං සීලං ලොකියං. අනාසවං ලොකුත්තරං. තත්ථ ලොකියං භවවිසෙසාවහං හොති භවනිස්සරණස්ස ච සම්භාරො. යථාහ – ‘‘විනයො සංවරත්ථාය, සංවරො අවිප්පටිසාරත්ථාය, අවිප්පටිසාරො පාමොජ්ජත්ථාය, පාමොජ්ජං පීතත්ථාය, පීති පස්සද්ධත්ථාය, පස්සද්ධි සුඛත්ථාය, සුඛං සමාධත්ථාය, සමාධි යථාභූතඤාණදස්සනත්ථාය, යථාභූතඤාණදස්සනං නිබ්බිදත්ථාය, නිබ්බිදා විරාගත්ථාය, විරාගො විමුත්තත්ථාය, විමුත්ති විමුත්තිඤාණදස්සනත්ථාය, විමුත්තිඤාණදස්සනං අනුපාදාපරිනිබ්බානත්ථාය, එතදත්ථා කථා, එතදත්ථා මන්තනා, එතදත්ථා උපනිසා, එතදත්ථං සොතාවධානං, යදිදං අනුපාදාචිත්තස්ස විමොක්ඛො’’ති (පරි. 366). ලොකුත්තරං භවනිස්සරණාවහං හොති පච්චවෙක්ඛණඤාණස්ස ච භූමීති එවං ලොකියලොකුත්තරවසෙන දුවිධං.
12. තිකෙසු ¶ පඨමත්තිකෙ හීනෙන ඡන්දෙන චිත්තෙන වීරියෙන වීමංසාය වා පවත්තිතං හීනං. මජ්ඣිමෙහි ඡන්දාදීහි පවත්තිතං මජ්ඣිමං. පණීතෙහි පණීතං. යසකාමතාය වා සමාදින්නං හීනං. පුඤ්ඤඵලකාමතාය මජ්ඣිමං. කත්තබ්බමෙවිදන්ති අරියභාවං නිස්සාය සමාදින්නං පණීතං. ‘‘අහමස්මි සීලසම්පන්නො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ දුස්සීලා පාපධම්මා’’ති එවං අත්තුක්කංසනපරවම්භනාදීහි උපක්කිලිට්ඨං වා හීනං. අනුපක්කිලිට්ඨං ලොකියං සීලං මජ්ඣිමං. ලොකුත්තරං පණීතං. තණ්හාවසෙන වා භවභොගත්ථාය පවත්තිතං හීනං. අත්තනො විමොක්ඛත්ථාය පවත්තිතං මජ්ඣිමං. සබ්බසත්තානං විමොක්ඛත්ථාය පවත්තිතං පාරමිතාසීලං පණීතන්ති එවං හීනමජ්ඣිමපණීතවසෙන තිවිධං.
දුතියත්තිකෙ ¶ අත්තනො අනනුරූපං පජහිතුකාමෙන අත්තගරුනා අත්තනිගාරවෙන පවත්තිතං අත්තාධිපතෙය්යං. ලොකාපවාදං පරිහරිතුකාමෙන ලොකගරුනා ලොකෙ ගාරවෙන පවත්තිතං ලොකාධිපතෙය්යං. ධම්මමහත්තං පූජෙතුකාමෙන ධම්මගරුනා ධම්මගාරවෙන පවත්තිතං ධම්මාධිපතෙය්යන්ති එවං අත්තාධිපතෙය්යාදිවසෙන තිවිධං.
තතියත්තිකෙ යං දුකෙසු නිස්සිතන්ති වුත්තං, තං තණ්හාදිට්ඨීහි පරාමට්ඨත්තා පරාමට්ඨං. පුථුජ්ජනකල්යාණකස්ස මග්ගසම්භාරභූතං සෙක්ඛානඤ්ච මග්ගසම්පයුත්තං අපරාමට්ඨං. සෙක්ඛාසෙක්ඛානං ඵලසම්පයුත්තං පටිප්පස්සද්ධන්ති එවං පරාමට්ඨාදිවසෙන තිවිධං.
චතුත්ථත්තිකෙ යං ආපත්තිං අනාපජ්ජන්තෙන පූරිතං, ආපජ්ජිත්වා වා පුන කතපටිකම්මං, තං විසුද්ධං. ආපත්තිං ආපන්නස්ස අකතපටිකම්මං අවිසුද්ධං. වත්ථුම්හි වා ආපත්තියා වා අජ්ඣාචාරෙ වා වෙමතිකස්ස සීලං වෙමතිකසීලං නාම. තත්ථ යොගිනා අවිසුද්ධසීලං විසොධෙතබ්බං, වෙමතිකෙ වත්ථුජ්ඣාචාරං අකත්වා විමති පටිවිනෙතබ්බා ‘‘ඉච්චස්ස ඵාසු භවිස්සතී’’ති එවං විසුද්ධාදිවසෙන තිවිධං.
පඤ්චමත්තිකෙ චතූහි අරියමග්ගෙහි තීහි ච සාමඤ්ඤඵලෙහි සම්පයුත්තං සීලං සෙක්ඛං. අරහත්තඵලසම්පයුත්තං අසෙක්ඛං. සෙසං නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛන්ති එවං සෙක්ඛාදිවසෙන තිවිධං.
පටිසම්භිදායං පන යස්මා ලොකෙ තෙසං තෙසං සත්තානං පකතිපි සීලන්ති වුච්චති, යං සන්ධාය ¶ ‘‘අයං සුඛසීලො, අයං දුක්ඛසීලො, අයං කලහසීලො, අයං මණ්ඩනසීලො’’ති භණන්ති, තස්මා තෙන පරියායෙන ‘‘තීණි සීලානි, කුසලසීලං අකුසලසීලං අබ්යාකතසීලන්ති (පටි. ම. 1.39). එවං කුසලාදිවසෙනපි තිවිධන්ති වුත්තං. තත්ථ අකුසලං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතස්ස සීලස්ස ලක්ඛණාදීසු එකෙනපි න සමෙතීති ඉධ න උපනීතං, තස්මා වුත්තනයෙනෙවස්ස තිවිධතා වෙදිතබ්බා.
යොධ සෙවති දුස්සීලෙ, සීලවන්තෙ න සෙවති;
වත්ථුවීතික්කමෙ දොසං, න පස්සති අවිද්දසු.
මිච්ඡාසඞ්කප්පබහුලො ¶ , ඉන්ද්රියානි න රක්ඛති;
එවරූපස්ස වෙ සීලං, ජායතෙ හානභාගියං.
යො පනත්තමනො හොති, සීලසම්පත්තියා ඉධ;
කම්මට්ඨානානුයොගම්හි, න උප්පාදෙති මානසං.
තුට්ඨස්ස සීලමත්තෙන, අඝටන්තස්ස උත්තරි;
තස්ස තං ඨිතිභාගියං, සීලං භවති භික්ඛුනො.
සම්පන්නසීලො ඝටති, සමාධත්ථාය යො පන;
විසෙසභාගියං සීලං, හොති එතස්ස භික්ඛුනො.
අතුට්ඨො සීලමත්තෙන, නිබ්බිදං යොනුයුඤ්ජති;
හොති නිබ්බෙධභාගියං, සීලමෙතස්ස භික්ඛුනොති.
එවං හානභාගියාදිවසෙන චතුබ්බිධං.
දුතියචතුක්කෙ ¶ භික්ඛූ ආරබ්භ පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදානි, යානි ච නෙසං භික්ඛුනීනං පඤ්ඤත්තිතො රක්ඛිතබ්බානි, ඉදං භික්ඛුසීලං. භික්ඛුනියො ආරබ්භ පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදානි, යානි ච තාසං භික්ඛූනං පඤ්ඤත්තිතො රක්ඛිතබ්බානි, ඉදං භික්ඛුනිසීලං. සාමණෙරසාමණෙරීනං දසසීලානි අනුපසම්පන්නසීලං. උපාසකඋපාසිකානං නිච්චසීලවසෙන පඤ්චසික්ඛාපදානි, සති වා උස්සාහෙ දස, උපොසථඞ්ගවසෙන අට්ඨාති ඉදං ගහට්ඨසීලන්ති එවං භික්ඛුසීලාදිවසෙන චතුබ්බිධං.
තතියචතුක්කෙ උත්තරකුරුකානං මනුස්සානං අවීතික්කමො පකතිසීලං. කුලදෙසපාසණ්ඩානං අත්තනො අත්තනො මරියාදාචාරිත්තං ආචාරසීලං. ‘‘ධම්මතා එසා, ආනන්ද, යදා බොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිං ඔක්කන්තො හොති න බොධිසත්තමාතු පුරිසෙසු මානසං උප්පජ්ජි කාමගුණූපසංහිත’’න්ති එවං වුත්තං බොධිසත්තමාතුසීලං ධම්මතාසීලං. මහාකස්සපාදීනං පන සුද්ධසත්තානං, බොධිසත්තස්ස ච තාසු තාසු ජාතීසු සීලං පුබ්බහෙතුකසීලන්ති එවං පකතිසීලාදිවසෙන චතුබ්බිධං.
චතුත්ථචතුක්කෙ යං භගවතා ‘‘ඉධ භික්ඛු පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී සමාදාය ¶ සික්ඛති සික්ඛාපදෙසූ’’ති (විභ. 508; දී. නි. 1.193) වං වුත්තං සීලං, ඉදං පාතිමොක්ඛසංවරසීලං නාම. යං පන ‘‘සො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී, යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය න නිමිත්තග්ගාහී…පෙ… මනින්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජතී’’ති (ම. නි. 1.22, 411; දී. නි. 1.213; අ. නි. 4.198) වුත්තං, ඉදං ඉන්ද්රියසංවරසීලං. යා පන ආජීවහෙතුපඤ්ඤත්තානං ඡන්නං සික්ඛාපදානං වීතික්කමස්ස, ‘‘කුහනා ලපනා නෙමිත්තිකතා නිප්පෙසිකතා ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතා’’ති එවමාදීනඤ්ච පාපධම්මානං වසෙන පවත්තා මිච්ඡාජීවා විරති, ඉදං ආජීවපාරිසුද්ධිසීලං. ‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො චීවරං පටිසෙවති, යාවදෙව සීතස්ස පටිඝාතායා’’ති (ම. නි. 1.23; අ. නි. 6.58) ආදිනා නයෙන වුත්තො පටිසඞ්ඛානපරිසුද්ධො චතුපච්චයපරිභොගො පච්චයසන්නිස්සිතසීලං නාම.
පාතිමොක්ඛසංවරසීලං
14. තත්රායං ¶ ආදිතො පට්ඨාය අනුපුබ්බපදවණ්ණනාය සද්ධිං විනිච්ඡයකථා. ඉධාති ඉමස්මිං සාසනෙ. භික්ඛූති සංසාරෙ භයං ඉක්ඛණතාය වා භින්නපටධරාදිතාය වා එවං ලද්ධවොහාරො සද්ධාපබ්බජිතො කුලපුත්තො. පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතොති එත්ථ පාතිමොක්ඛන්ති සික්ඛාපදසීලං. තඤ්හි යො නං පාති රක්ඛති, තං මොක්ඛෙති මොචයති ආපායිකාදීහි දුක්ඛෙහි, තස්මා පාතිමොක්ඛන්ති වුච්චති. සංවරණං සංවරො, කායිකවාචසිකස්ස අවීතික්කමස්සෙතං නාමං. පාතිමොක්ඛමෙව සංවරො පාතිමොක්ඛසංවරො. තෙන පාතිමොක්ඛසංවරෙන සංවුතො පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො, උපගතො සමන්නාගතොති අත්ථො. විහරතීති ඉරියති. ආචාරගොචරසම්පන්නොතිආදීනමත්ථො පාළියං ආගතනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං –
‘‘ආචාරගොචරසම්පන්නො’’ති අත්ථි ආචාරො, අත්ථි අනාචාරො;
තත්ථ ¶ කතමො අනාචාරො? කායිකො වීතික්කමො වාචසිකො වීතික්කමො කායිකවාචසිකො වීතික්කමො, අයං වුච්චති අනාචාරො. සබ්බම්පි දුස්සීල්යං අනාචාරො. ඉධෙකච්චො වෙළුදානෙන වා පත්තදානෙන වා පුප්ඵඵලසිනානදන්තකට්ඨදානෙන වා චාටුකම්යතාය වා මුග්ගසූප්යතාය වා පාරිභට්යතාය වා ජඞ්ඝපෙසනිකෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා බුද්ධපටිකුට්ඨෙන මිච්ඡාආජීවෙන ජීවිකං කප්පෙති, අයං වුච්චති අනාචාරො.
තත්ථ කතමො ආචාරො? කායිකො අවීතික්කමො වාචසිකො අවීතික්කමො කායිකවාචසිකො අවීතික්කමො, අයං වුච්චති ආචාරො. සබ්බොපි සීලසංවරො ආචාරො. ඉධෙකච්චො න වෙළුදානෙන වා න පත්තන පුප්ඵන ඵලන සිනානන දන්තකට්ඨදානෙන වා න චාටුකම්යතාය වා න මුග්ගසූප්යතාය වා න පාරිභට්යතාය වා න ජඞ්ඝපෙසනිකෙන වා න අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා බුද්ධපටිකුට්ඨෙන මිච්ඡාආජීවෙන ජීවිකං කප්පෙති, අයං වුච්චති ආචාරො.
ගොචරොති අත්ථි ගොචරො අත්ථි අගොචරො.
තත්ථ ¶ කතමො අගොචරො? ඉධෙකච්චො වෙසියාගොචරො වා හොති විධවා, ථුල්ලකුමාරිකා, පණ්ඩක, භික්ඛුනී, පානාගාරගොචරො වා හොති, සංසට්ඨො විහරති රාජූහි රාජමහාමත්තෙහි තිත්ථියෙහි තිත්ථියසාවකෙහි අනනුලොමිකෙන සංසග්ගෙන, යානි වා පන තානි කුලානි අස්සද්ධානි අප්පසන්නානි අනොපානභූතානි අක්කොසකපරිභාසකානි අනත්ථකාමානි අහිතකාමානි අඵාසුකකාමානි අයොගක්ඛෙමකාමානි භික්ඛූනං භික්ඛුනීනං උපාසකානං උපාසිකානං, තථාරූපානි කුලානි සෙවති භජති පයිරුපාසති, අයං වුච්චති අගොචරො.
තත්ථ කතමො ගොචරො? ඉධෙකච්චො න වෙසියාගොචරො වා හොති…පෙ… න පානාගාරගොචරො වා හොති, අසංසට්ඨො විහරති රාජූහි…පෙ… තිත්ථියසාවකෙහි අනනුලොමිකෙන සංසග්ගෙන, යානි වා පන තානි කුලානි සද්ධානි පසන්නානි ඔපානභූතානි කාසාවපජ්ජොතානි ඉසිවාතපටිවාතානි අත්ථකාමානි…පෙ… යොගක්ඛෙමකාමානි භික්ඛූනං…පෙ… උපාසිකානං, තථාරූපානි කුලානි සෙවති භජති පයිරුපාසති, අයං වුච්චති ගොචරො. ඉති ඉමිනා ච ආචාරෙන ඉමිනා ච ගොචරෙන උපෙතො ¶ හොති සමුපෙතො උපගතො සමුපගතො උපපන්නො සම්පන්නො සමන්නාගතො, තෙන වුච්චති ‘‘ආචාරගොචරසම්පන්නො’’ති (විභ. 511).
අපි චෙත්ථ ඉමිනාපි නයෙන ආචාරගොචරා වෙදිතබ්බා. දුවිධො හි අනාචාරො කායිකො වාචසිකො ච. තත්ථ කතමො කායිකො අනාචාරො? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතොපි අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි තිට්ඨති, ඝට්ටයන්තොපි නිසීදති, පුරතොපි තිට්ඨති, පුරතොපි නිසීදති, උච්චෙපි ආසනෙ නිසීදති, සසීසම්පි පාරුපිත්වා නිසීදති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති, ථෙරානං භික්ඛූනං අනුපාහනානං චඞ්කමන්තානං සඋපාහනො චඞ්කමති, නීචෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමන්තානං උච්චෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමති, ඡමාය චඞ්කමන්තානං චඞ්කමෙ චඞ්කමති, ථෙරෙ භික්ඛූ අනුපඛජ්ජාපි තිට්ඨති, අනුපඛජ්ජාපි නිසීදති, නවෙපි භික්ඛූ ආසනෙන පටිබාහති, ජන්තාඝරෙපි ථෙරෙ භික්ඛූ අනාපුච්ඡා කට්ඨං පක්ඛිපති, ද්වාරං පිදහති, උදකතිත්ථෙපි ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි ඔතරති, පුරතොපි ඔතරති, ඝට්ටයන්තොපි න්හායති, පුරතොපි න්හායති, ඝට්ටයන්තොපි උත්තරති, පුරතොපි උත්තරති, අන්තරඝරං පවිසන්තොපි ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි ගච්ඡති, පුරතොපි ගච්ඡති, වොක්කම්ම ච ථෙරානං භික්ඛූනං පුරතො පුරතො ගච්ඡති, යානිපි තානි හොන්ති කුලානං ඔවරකානි ගූළ්හානි ච පටිච්ඡන්නානි ච යත්ථ කුලිත්ථියො ¶ කුලකුමාරියො නිසීදන්ති, තත්ථපි සහසා පවිසති, කුමාරකස්සපි සීසං පරාමසති, අයං වුච්චති කායිකො අනාචාරො.
තත්ථ කතමො වාචසිකො අනාචාරො? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතොපි අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ අනාපුච්ඡා ධම්මං භණති. පඤ්හං විස්සජ්ජෙති, පාතිමොක්ඛං උද්දිසති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති, අන්තරඝරං පවිට්ඨොපි ඉත්ථිං වා කුමාරිං වා එවමාහ – ‘‘ඉත්ථන්නාමෙ ඉත්ථංගොත්තෙ කිං අත්ථි, යාගු අත්ථි, භත්තං අත්ථි, ඛාදනීයං අත්ථි, කිං පිවිස්සාම, කිං ඛාදිස්සාම, කිං භුඤ්ජිස්සාම. කිං වා මෙ දස්සථා’’ති විප්පලපති, අයං වුච්චති වාචසිකො අනාචාරො (මහානි. 87). පටිපක්ඛවසෙන පනස්ස ආචාරො වෙදිතබ්බො.
අපිච ¶ භික්ඛු සගාරවො සප්පතිස්සො හිරොත්තප්පසම්පන්නො සුනිවත්ථො සුපාරුතො පාසාදිකෙන අභික්කන්තෙන පටික්කන්තෙන ආලොකිතෙන විලොකිතෙන සමිඤ්ජිතෙන පසාරිතෙන ඔක්ඛිත්තචක්ඛු ඉරියාපථසම්පන්නො ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරො භොජනෙ මත්තඤ්ඤූ ජාගරියමනුයුත්තො සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතො අප්පිච්ඡො සන්තුට්ඨො ආරද්ධවීරියො ආභිසමාචාරිකෙසු සක්කච්චකාරී ගරුචිත්තීකාරබහුලො විහරති, අයං වුච්චති ආචාරො. එවං තාව ආචාරො වෙදිතබ්බො.
ගොචරො පන තිවිධො උපනිස්සයගොචරො ආරක්ඛගොචරො උපනිබන්ධගොචරොති. තත්ථ කතමො උපනිස්සයගොචරො? දසකථාවත්ථුගුණසමන්නාගතො කල්යාණමිත්තො, යං නිස්සාය අස්සුතං සුණාති, සුතං පරියොදපෙති, කඞ්ඛං විතරති, දිට්ඨිං උජුං කරොති, චිත්තං පසාදෙති. යස්ස වා පන අනුසික්ඛමානො සද්ධාය වඩ්ඪති, සීලෙන, සුතෙන, චාගෙන, පඤ්ඤාය වඩ්ඪති, අයං වුච්චති උපනිස්සයගොචරො.
කතමො ආරක්ඛගොචරො? ඉධ භික්ඛු අන්තරඝරං පවිට්ඨො වීථිං පටිපන්නො ඔක්ඛිත්තචක්ඛු යුගමත්තදස්සාවී සුසංවුතො ගච්ඡති, න හත්ථිං ඔලොකෙන්තො, න අස්සං, න රථං, න පත්තිං, න ඉත්ථිං, න පුරිසං ඔලොකෙන්තො, න උද්ධං උල්ලොකෙන්තො, න අධො ඔලොකෙන්තො, න දිසාවිදිසං පෙක්ඛමානො ගච්ඡති, අයං වුච්චති ආරක්ඛගොචරො.
කතමො උපනිබන්ධගොචරො? චත්තාරො සතිපට්ඨානා යත්ථ චිත්තං උපනිබන්ධති. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා ¶ – ‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ගොචරො සකො පෙත්තිකො විසයො? යදිදං චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති (සං. නි. 5.372), අයං වුච්චති උපනිබන්ධගොචරො. ඉති ඉමිනා ච ආචාරෙන ඉමිනා ච ගොචරෙන උපෙතො…පෙ… සමන්නාගතො. තෙනපි වුච්චති ආචාරගොචරසම්පන්නොති.
අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවීති අණුප්පමාණෙසු අසඤ්චිච්ච ආපන්නසෙඛියඅකුසලචිත්තුප්පාදාදිභෙදෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සනසීලො. සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසූති යංකිඤ්චි සික්ඛාපදෙසු සික්ඛිතබ්බං, තං සබ්බං සම්මා ආදාය සික්ඛති. එත්ථ ච ‘‘පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො’’ති එත්තාවතා ¶ ච පුග්ගලාධිට්ඨානාය දෙසනාය පාතිමොක්ඛසංවරසීලං දස්සිතං. ‘‘ආචාරගොචරසම්පන්නො’’තිආදි පන සබ්බං යථාපටිපන්නස්ස තං සීලං සම්පජ්ජති, තං පටිපත්තිං දස්සෙතුං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.
ඉන්ද්රියසංවරසීලං
15. යං පනෙතං තදනන්තරං ‘‘සො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා’’තිආදිනා නයෙන දස්සිතං ඉන්ද්රියසංවරසීලං, තත්ථ සොති පාතිමොක්ඛසංවරසීලෙ ඨිතො භික්ඛු. චක්ඛුනා රූපං දිස්වාති කාරණවසෙන චක්ඛූති ලද්ධවොහාරෙන රූපදස්සනසමත්ථෙන චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙන රූපං දිස්වා. පොරාණා පනාහු ‘‘චක්ඛු රූපං න පස්සති, අචිත්තකත්තා, චිත්තං න පස්සති, අචක්ඛුකත්තා, ද්වාරාරම්මණසඞ්ඝට්ටෙ පන චක්ඛුපසාදවත්ථුකෙන චිත්තෙන පස්සති. ඊදිසී පනෙසා ‘ධනුනා විජ්ඣතී’තිආදීසු විය සසම්භාරකථා නාම හොති, තස්මා චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙන රූපං දිස්වාති අයමෙවෙත්ථ අත්ථො’’ති. න නිමිත්තග්ගාහීති ඉත්ථිපුරිසනිමිත්තං වා සුභනිමිත්තාදිකං වා කිලෙසවත්ථුභූතං නිමිත්තං න ගණ්හාති, දිට්ඨමත්තෙයෙව සණ්ඨාති. නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහීති කිලෙසානං අනුඅනුබ්යඤ්ජනතො පාකටභාවකරණතො අනුබ්යඤ්ජනන්ති ලද්ධවොහාරං හත්ථපාදසිතහසිතකථිතවිලොකිතාදිභෙදං ආකාරං න ගණ්හාති, යං තත්ථ භූතං, තදෙව ගණ්හාති, චෙතියපබ්බතවාසී මහාතිස්සත්ථෙරො විය.
ථෙරං කිර චෙතියපබ්බතා අනුරාධපුරං පිණ්ඩචාරත්ථාය ආගච්ඡන්තං අඤ්ඤතරා කුලසුණ්හා සාමිකෙන සද්ධිං භණ්ඩිත්වා සුමණ්ඩිතපසාධිතා දෙවකඤ්ඤා විය කාලස්සෙව අනුරාධපුරතො නික්ඛමිත්වා ¶ ඤාතිඝරං ගච්ඡන්තී අන්තරාමග්ගෙ දිස්වා විපල්ලත්ථචිත්තා මහාහසිතං හසි. ථෙරො කිමෙතන්ති ඔලොකෙන්තො තස්සා දන්තට්ඨිකෙ අසුභසඤ්ඤං පටිලභිත්වා අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං –
‘‘තස්සා දන්තට්ඨිකං දිස්වා, පුබ්බසඤ්ඤං අනුස්සරි;
තත්ථෙව සො ඨිතො ථෙරො, අරහත්තං අපාපුණී’’ති.
සාමිකොපි ¶ ඛො පනස්සා අනුමග්ගං ගච්ඡන්තො ථෙරං දිස්වා ‘‘කිඤ්චි, භන්තෙ, ඉත්ථිං පස්සථා’’ති පුච්ඡි. තං ථෙරො ආහ –
‘‘නාභිජානාමි ඉත්ථී වා, පුරිසො වා ඉතො ගතො;
අපිච අට්ඨිසඞ්ඝාටො, ගච්ඡතෙස මහාපථෙ’’ති.
යත්වාධිකරණමෙනන්තිආදිම්හි යංකාරණා යස්ස චක්ඛුන්ද්රියාසංවරස්ස හෙතු එතං පුග්ගලං සතිකවාටෙන චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං අපිහිතචක්ඛුද්වාරං හුත්වා විහරන්තං එතෙ අභිජ්ඣාදයො ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං අනුබන්ධෙය්යුං. තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජතීති තස්ස චක්ඛුන්ද්රියස්ස සතිකවාටෙන පිදහනත්ථාය පටිපජ්ජති. එවං පටිපජ්ජන්තොයෙව ච රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජතීතිපි වුච්චති. තත්ථ කිඤ්චාපි චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරො වා අසංවරො වා නත්ථි. න හි චක්ඛුපසාදං නිස්සාය සති වා මුට්ඨසච්චං වා උප්පජ්ජති. අපිච යදා රූපාරම්මණං චක්ඛුස්ස ආපාථං ආගච්ඡති, තදා භවඞ්ගෙ ද්වික්ඛත්තුං උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධෙ කිරියමනොධාතු ආවජ්ජනකිච්චං සාධයමානා උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣති. තතො චක්ඛුවිඤ්ඤාණං දස්සනකිච්චං. තතො විපාකමනොධාතු සම්පටිච්ඡනකිච්චං. තතො විපාකාහෙතුකමනොවිඤ්ඤාණධාතු සන්තීරණකිච්චං. තතො කිරියාහෙතුකමනොවිඤ්ඤාණධාතු වොට්ඨබ්බනකිච්චං සාධයමානා උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣති, තදනන්තරං ජවනං ජවති.
තත්රාපි නෙව භවඞ්ගසමයෙ, න ආවජ්ජනාදීනං අඤ්ඤතරසමයෙ සංවරො වා අසංවරො වා අත්ථි. ජවනක්ඛණෙ පන සචෙ දුස්සීල්යං වා මුට්ඨසච්චං වා අඤ්ඤාණං වා අක්ඛන්ති වා කොසජ්ජං වා උප්පජ්ජති, අසංවරො හොති. එවං හොන්තො පන සො චක්ඛුන්ද්රියෙ අසංවරොති වුච්චති. කස්මා? යස්මා තස්මිං සති ද්වාරම්පි අගුත්තං හොති, භවඞ්ගම්පි ආවජ්ජනාදීනිපි වීථිචිත්තානි ¶ . යථා කිං? යථා නගරෙ චතූසු ද්වාරෙසු අසංවුතෙසු කිඤ්චාපි අන්තොඝරද්වාරකොට්ඨකගබ්භාදයො සුසංවුතා හොන්ති, තථාපි අන්තොනගරෙ සබ්බං භණ්ඩං අරක්ඛිතං අගොපිතමෙව හොති. නගරද්වාරෙන හි පවිසිත්වා චොරා යදිච්ඡන්ති, තං කරෙය්යුං, එවමෙව ජවනෙ දුස්සීල්යාදීසු උප්පන්නෙසු තස්මිං අසංවරෙ සති ද්වාරම්පි අගුත්තං හොති, භවඞ්ගම්පි ආවජ්ජනාදීනිපි වීථිචිත්තානි.
තස්මිං ¶ පන සීලාදීසු උප්පන්නෙසු ද්වාරම්පි ගුත්තං හොති, භවඞ්ගම්පි ආවජ්ජනාදීනිපි වීථිචිත්තානි. යථා කිං? යථා නගරද්වාරෙසු සංවුතෙසු කිඤ්චාපි අන්තොඝරාදයො අසංවුතා හොන්ති, තථාපි අන්තොනගරෙ සබ්බං භණ්ඩං සුරක්ඛිතං සුගොපිතමෙව හොති. නගරද්වාරෙසු හි පිහිතෙසු චොරානං පවෙසො නත්ථි, එවමෙව ජවනෙ සීලාදීසු උප්පන්නෙසු ද්වාරම්පි ගුත්තං හොති, භවඞ්ගම්පි ආවජ්ජනාදීනිපි වීථිචිත්තානි. තස්මා ජවනක්ඛණෙ උප්පජ්ජමානොපි චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරොති වුත්තො.
සොතෙන සද්දං සුත්වාතිආදීසුපි එසෙව නයො. එවමිදං සඞ්ඛෙපතො රූපාදීසු කිලෙසානුබන්ධනිමිත්තාදිග්ගාහපරිවජ්ජනලක්ඛණං ඉන්ද්රියසංවරසීලන්ති වෙදිතබ්බං.
ආජීවපාරිසුද්ධිසීලං
16. ඉදානි ඉන්ද්රියසංවරසීලානන්තරං වුත්තෙ ආජීවපාරිසුද්ධිසීලෙ ආජීවහෙතු පඤ්ඤත්තානං ඡන්නං සික්ඛාපදානන්ති යානි තානි ‘‘ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො අසන්තං අභූතං උත්තරිමනුස්සධම්මං උල්ලපති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා සඤ්චරිත්තං සමාපජ්ජති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා ‘යො තෙ විහාරෙ වසති සො භික්ඛු අරහා’ති භණති, පටිවිජානන්තස්ස ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා භික්ඛු පණීතභොජනානි අගිලානො අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා භික්ඛුනී පණීතභොජනානි අගිලානා අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති, ආපත්ති පාටිදෙසනීයස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා සූපං වා ඔදනං වා අගිලානො අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති ¶ , ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පරි. 287) එවං පඤ්ඤත්තානි ඡ සික්ඛාපදානි, ඉමෙසං ඡන්නං සික්ඛාපදානං.
කුහනාතිආදීසු අයං පාළි, ‘‘තත්ථ කතමා කුහනා? ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතස්ස පාපිච්ඡස්ස ඉච්ඡාපකතස්ස යා පච්චයපටිසෙවනසඞ්ඛාතෙන වා සාමන්තජප්පිතෙන වා ඉරියාපථස්ස වා අට්ඨපනා ඨපනා සණ්ඨපනා භාකුටිකා භාකුටියං කුහනා කුහායනා කුහිතත්තං, අයං වුච්චති කුහනා.
‘‘තත්ථ ¶ කතමා ලපනා? ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතස්ස පාපිච්ඡස්ස ඉච්ඡාපකතස්ස යා පරෙසං ආලපනා ලපනා සල්ලපනා උල්ලපනා සමුල්ලපනා උන්නහනා සමුන්නහනා උක්කාචනා සමුක්කාචනා අනුප්පියභාණිතා චාටුකම්යතා මුග්ගසූප්යතා පාරිභට්යතා, අයං වුච්චති ලපනා.
‘‘තත්ථ කතමා නෙමිත්තිකතා? ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතස්ස පාපිච්ඡස්ස ඉච්ඡාපකතස්ස යං පරෙසං නිමිත්තං නිමිත්තකම්මං ඔභාසො ඔභාසකම්මං සාමන්තජප්පා පරිකථා, අයං වුච්චති නෙමිත්තිකතා.
‘‘තත්ථ කතමා නිප්පෙසිකතා? ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතස්ස පාපිච්ඡස්ස ඉච්ඡාපකතස්ස යා පරෙසං අක්කොසනා වම්භනා ගරහනා උක්ඛෙපනා සමුක්ඛෙපනා ඛිපනා සංඛිපනා පාපනා සම්පාපනා අවණ්ණහාරිකා පරපිට්ඨිමංසිකතා, අයං වුච්චති නිප්පෙසිකතා.
‘‘තත්ථ කතමා ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතා? ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතො පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො ඉතො ලද්ධං ආමිසං අමුත්ර හරති, අමුත්ර වා ලද්ධං ආමිසං ඉධ ආහරති. යා එවරූපා ආමිසෙන ආමිසස්ස එට්ඨි ගවෙට්ඨි පරියෙට්ඨි එසනා ගවෙසනා පරියෙසනා, අයං වුච්චති ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතා’’ති (විභ. 862-865).
17. ඉමිස්සා පන පාළියා එවමත්ථො වෙදිතබ්බො. කුහනනිද්දෙසෙ තාව ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතස්සාති ලාභඤ්ච සක්කාරඤ්ච කිත්තිසද්දඤ්ච සන්නිස්සිතස්ස, පත්ථයන්තස්සාති ¶ අත්ථො. පාපිච්ඡස්සාති අසන්තගුණදීපනකාමස්ස. ඉච්ඡාපකතස්සාති ඉච්ඡාය අපකතස්ස, උපද්දුතස්සාති අත්ථො.
ඉතො පරං යස්මා පච්චයපටිසෙවනසාමන්තජප්පනඉරියාපථසන්නිස්සිතවසෙන මහානිද්දෙසෙ තිවිධං කුහනවත්ථු ආගතං. තස්මා තිවිධම්පෙතං දස්සෙතුං පච්චයපටිසෙවනසඞ්ඛාතෙන වාති එවමාදි ආරද්ධං. තත්ථ චීවරාදීහි නිමන්තිතස්ස තදත්ථිකස්සෙව සතො පාපිච්ඡතං නිස්සාය පටික්ඛිපනෙන, තෙ ච ගහපතිකෙ අත්තනි සුප්පතිට්ඨිතසද්ධෙ ඤත්වා පුන තෙසං ‘‘අහො අය්යො අප්පිච්ඡො න කිඤ්චි පටිග්ගණ්හිතුං ඉච්ඡති, සුලද්ධං වත නො අස්ස සචෙ අප්පමත්තකම්පි කිඤ්චි පටිග්ගණ්හෙය්යා’’ති නානාවිධෙහි උපායෙහි පණීතානි චීවරාදීනි ¶ උපනෙන්තානං තදනුග්ගහකාමතංයෙව ආවිකත්වා පටිග්ගහණෙන ච තතො පභුති අපි සකටභාරෙහි උපනාමනහෙතුභූතං විම්හාපනං පච්චයපටිසෙවනසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථූති වෙදිතබ්බං. වුත්තඤ්හෙතං මහානිද්දෙසෙ –
‘‘කතමං පච්චයපටිසෙවනසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථු? ඉධ ගහපතිකා භික්ඛුං නිමන්තෙන්ති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙහි. සො පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො අත්ථිකො චීවර…පෙ… පරික්ඛාරානං භිය්යොකම්යතං උපාදාය චීවරං පච්චක්ඛාති. පිණ්ඩපාතං…පෙ… සෙනාසනං. ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං පච්චක්ඛාති. සො එවමාහ – ‘කිං සමණස්ස මහග්ඝෙන චීවරෙන, එතං සාරුප්පං යං සමණො සුසානා වා සඞ්කාරකූටා වා පාපණිකා වා නන්තකානි උච්චිනිත්වා සඞ්ඝාටිං කත්වා ධාරෙය්ය. කිං සමණස්ස මහග්ඝෙන පිණ්ඩපාතෙන එතං සාරුප්පං යං සමණො උඤ්ඡාචරියාය පිණ්ඩියාලොපෙන ජීවිකං කප්පෙය්ය. කිං සමණස්ස මහග්ඝෙන සෙනාසනෙන, එතං සාරුප්පං යං සමණො රුක්ඛමූලිකො වා අස්ස අබ්භොකාසිකො වා. කිං සමණස්ස මහග්ඝෙන ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙන, එතං සාරුප්පං යං සමණො පූතිමුත්තෙන වා හරිටකීඛණ්ඩෙන වා ඔසධං කරෙය්යා’ති. තදුපාදාය ලූඛං චීවරං ධාරෙති, ලූඛං පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජති, ලූඛං සෙනාසනං පටිසෙවති, ලූඛං ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං පටිසෙවති, තමෙනං ගහපතිකා එවං ජානන්ති ‘අයං සමණො අප්පිච්ඡො සන්තුට්ඨො පවිවිත්තො අසංසට්ඨො ආරද්ධවීරියො ධුතවාදො’ති. භිය්යො භිය්යො නිමන්තෙන්ති චීවර…පෙ… පරික්ඛාරෙහි. සො එවමාහ – ‘තිණ්ණං සම්මුඛීභාවා සද්ධො කුලපුත්තො බහුං පුඤ්ඤං පසවති. සද්ධාය සම්මුඛීභාවා සද්ධො කුලපුත්තො බහුං පුඤ්ඤං ¶ පසවති. දෙය්යධම්මස්ස…පෙ… දක්ඛිණෙය්යානං සම්මුඛීභාවාසද්ධොකුලපුත්තො බහුං පුඤ්ඤං පසවති. තුම්හාකඤ්චෙවායං සද්ධා අත්ථි, දෙය්යධම්මො ච සංවිජ්ජති, අහඤ්ච පටිග්ගාහකො, සචෙහං න පටිග්ගහෙස්සාමි, එවං තුම්හෙ පුඤ්ඤෙන පරිබාහිරා භවිස්සන්ති, න මය්හං ඉමිනා අත්ථො. අපිච තුම්හාකංයෙව අනුකම්පාය පටිග්ගණ්හාමී’ති. තදුපාදාය බහුම්පි චීවරං පටිග්ගණ්හාති. බහුම්පි පිණ්ඩපාතං…පෙ… භෙසජ්ජපරික්ඛාරං පටිග්ගණ්හාති ¶ . යා එවරූපා භාකුටිකා භාකුටියං කුහනා කුහායනා කුහිතත්තං, ඉදං පච්චයපටිසෙවනසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථූ’’ති (මහානි. 87).
පාපිච්ඡස්සෙව පන සතො උත්තරිමනුස්සධම්මාධිගමපරිදීපනවාචාය තථා තථා විම්හාපනං සාමන්තජප්පනසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථූති වෙදිතබ්බං. යථාහ –
‘‘කතමං සාමන්තජප්පනසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථු? ඉධෙකච්චො පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො සම්භාවනාධිප්පායො ‘එවං මං ජනො සම්භාවෙස්සතී’ති අරියධම්මසන්නිස්සිතං වාචං භාසති ‘යො එවරූපං චීවරං ධාරෙති, සො සමණො මහෙසක්ඛො’ති භණති. ‘යො එවරූපං පත්තං ලොහථාලකං. ධම්මකරණං පරිස්සාවනං කුඤ්චිකං, කායබන්ධනං උපාහනං ධාරෙති, සො සමණො මහෙසක්ඛො’ති භණති. යස්ස එවරූපො උපජ්ඣායො ආචරියො සමානුපජ්ඣායකො, සමානාචරියකො මිත්තො සන්දිට්ඨො සම්භත්තො සහායො. යො එවරූපෙ විහාරෙ වසති අඩ්ඪයොගෙ පාසාදෙ හම්මියෙ ගුහායං ලෙණෙ කුටියා කූටාගාරෙ අට්ටෙ මාළෙ උද්දණ්ඩෙ උපට්ඨානසාලායං මණ්ඩපෙ රුක්ඛමූලෙ වසති, සො සමණො මහෙසක්ඛො’ති භණති. අථ වා ‘කොරජිකකොරජිකො භාකුටිකභාකුටිකො කුහකකුහකො ලපකලපකො මුඛසම්භාවිකො, අයං සමණො ඉමාසං එවරූපානං සන්තානං විහාරසමාපත්තීනං ලාභී’ති තාදිසං ගම්භීරං ගූළ්හං නිපුණං පටිච්ඡන්නං ලොකුත්තරං සුඤ්ඤතාපටිසංයුත්තං කථං කථෙසි. යා එවරූපා භාකුටිකා භාකුටියං කුහනා කුහායනා කුහිතත්තං, ඉදං සාමන්තජප්පනසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථූ’’ති (මහානි. 87).
පාපිච්ඡස්සෙව පන සතො සම්භාවනාධිප්පායකතෙන ඉරියාපථෙන විම්හාපනං ඉරියාපථසන්නිස්සිතං කුහනවත්ථූති වෙදිතබ්බං. යථාහ – ‘‘කතමං ඉරියාපථසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථු. ඉධෙකච්චො පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො සම්භාවනාධිප්පායො ‘එවං මං ජනො සම්භාවෙස්සතී’ති ගමනං සණ්ඨපෙති ¶ , ඨානං ¶ සණ්ඨපෙති, නිසජ්ජං සණ්ඨපෙති, සයනං සණ්ඨපෙති, පණිධාය ගච්ඡති, පණිධාය තිට්ඨති, පණිධාය නිසීදති, පණිධාය සෙය්යං කප්පෙති, සමාහිතො විය ගච්ඡති, සමාහිතො විය තිට්ඨති, නිසීදති, සෙය්යං කප්පෙති, ආපාථකජ්ඣායී ච හොති, යා එවරූපා ඉරියාපථස්ස අට්ඨපනා ඨපනා සණ්ඨපනා භාකුටිකා භාකුටියං කුහනා කුහායනා කුහිතත්තං, ඉදං වුච්චති ඉරියාපථසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථූ’’ති (මහානි. 87).
තත්ථ පච්චයපටිසෙවනසඞ්ඛාතෙනාති පච්චයපටිසෙවනන්ති එවං සඞ්ඛාතෙන පච්චයපටිසෙවනෙන වා සඞ්ඛාතෙන. සාමන්තජප්පිතෙනාති සමීපභණිතෙන. ඉරියාපථස්ස වාති චතුඉරියාපථස්ස. අට්ඨපනාතිආදි ඨපනා, ආදරෙන වා ඨපනා. ඨපනාති ඨපනාකාරො. සණ්ඨපනාති අභිසඞ්ඛරණා, පාසාදිකභාවකරණන්ති වුත්තං හොති. භාකුටිකාති පධානපුරිමට්ඨිතභාවදස්සනෙන භාකුටිකරණං, මුඛසඞ්කොචොති වුත්තං හොති. භාකුටිකරණං සීලමස්සාති භාකුටිකො. භාකුටිකස්ස භාවො භාකුටියං. කුහනාති විම්හාපනා. කුහස්ස ආයනා කුහායනා. කුහිතස්ස භාවො කුහිතත්තන්ති.
ලපනානිද්දෙසෙ ආලපනාති විහාරං ආගතෙ මනුස්සෙ දිස්වා ‘‘කිමත්ථාය භොන්තො ආගතා, කිං භික්ඛූ නිමන්තිතුං, යදි එවං ගච්ඡථ රෙ, අහං පච්ඡතො පත්තං ගහෙත්වා ආගච්ඡාමී’’ති එවං ආදිතොව ලපනා. අථ වා අත්තානං උපනෙත්වා ‘‘අහං තිස්සො, මයි රාජා පසන්නො, මයි අසුකො ච අසුකො ච රාජමහාමත්තො පසන්නො’’ති එවං අත්තුපනායිකා ලපනා ආලපනා. ලපනාති පුට්ඨස්ස සතො වුත්තප්පකාරමෙව ලපනං. සල්ලපනාති ගහපතිකානං උක්කණ්ඨනෙ භීතස්ස ඔකාසං දත්වා දත්වා සුට්ඨු ලපනා. උල්ලපනාති මහාකුටුම්බිකො මහානාවිකො මහාදානපතීති එවං උද්ධං කත්වා ලපනා. සමුල්ලපනාති සබ්බතොභාගෙන උද්ධං කත්වා ලපනා.
උන්නහනාති ‘‘උපාසකා පුබ්බෙ ඊදිසෙ කාලෙ නවදානං දෙථ, ඉදානි කිං න දෙථා’’ති එවං යාව ‘‘දස්සාම, භන්තෙ, ඔකාසං න ලභාමා’’තිආදීනි වදන්ති, තාව උද්ධං උද්ධං නහනා, වෙඨනාති වුත්තං හොති. අථ වා උච්ඡුහත්ථං ¶ දිස්වා ‘‘කුතො ආභතං උපාසකා’’ති පුච්ඡති. උච්ඡුඛෙත්තතො, භන්තෙති. කිං තත්ථ උච්ඡු මධුරන්ති. ඛාදිත්වා, භන්තෙ, ජානිතබ්බන්ති. ‘‘න, උපාසක, භික්ඛුස්ස උච්ඡුං දෙථා’’ති වත්තුං වට්ටතීති. යා එවරූපා නිබ්බෙඨෙන්තස්සාපි වෙඨනකථා, සා උන්නහනා. සබ්බතොභාගෙන පුනප්පුනං උන්නහනා සමුන්නහනා.
උක්කාචනාති ¶ ‘‘එතං කුලං මංයෙව ජානාති. සචෙ එත්ථ දෙය්යධම්මො උප්පජ්ජති, මය්හමෙව දෙතී’’ති එවං උක්ඛිපිත්වා කාචනා උක්කාචනා, උද්දීපනාති වුත්තං හොති. තෙලකන්දරිකවත්ථු චෙත්ථ වත්තබ්බං. සබ්බතොභාගෙන පන පුනප්පුනං උක්කාචනා සමුක්කාචනා.
අනුප්පියභාණිතාති සච්චානුරූපං ධම්මානුරූපං වා අනපලොකෙත්වා පුනප්පුනං පියභණනමෙව. චාටුකම්යතාති නීචවුත්තිතා අත්තානං හෙට්ඨතො හෙට්ඨතො ඨපෙත්වා වත්තනං. මුග්ගසූප්යතාති මුග්ගසූපසදිසතා. යථා හි මුග්ගෙසු පච්චමානෙසු කොචිදෙව න පච්චති, අවසෙසා පච්චන්ති, එවං යස්ස පුග්ගලස්ස වචනෙ කිඤ්චිදෙව සච්චං හොති, සෙසං අලීකං, අයං පුග්ගලො මුග්ගසූප්යොති වුච්චති. තස්ස භාවො මුග්ගසූප්යතා. පාරිභට්යතාති පාරිභට්යභාවො. යො හි කුලදාරකෙ ධාති විය අඞ්කෙන වා ඛන්ධෙන වා පරිභටති, ධාරෙතීති අත්ථො. තස්ස පරිභටස්ස කම්මං පාරිභට්යුං. පාරිභට්යස්ස භාවො පාරිභට්යතාති.
නෙමිත්තිකතානිද්දෙසෙ නිමිත්තන්ති යංකිඤ්චි පරෙසං පච්චයදානසඤ්ඤාජනකං කායවචීකම්මං. නිමිත්තකම්මන්ති ඛාදනීයං ගහෙත්වා ගච්ඡන්තෙ දිස්වා ‘‘කිං ඛාදනීයං ලභිත්ථා’’තිආදිනා නයෙන නිමිත්තකරණං. ඔභාසොති පච්චයපටිසංයුත්තකථා. ඔභාසකම්මන්ති වච්ඡපාලකෙ දිස්වා ‘‘කිං ඉමෙ වච්ඡා ඛීරගොවච්ඡා උදාහු තක්කගොවච්ඡා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඛීරගොවච්ඡා, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘න ඛීරගොවච්ඡා, යදි ඛීරගොවච්ඡා සියුං, භික්ඛූපි ඛීරං ලභෙය්යු’’න්ති එවමාදිනා නයෙන තෙසං දාරකානං මාතාපිතූනං නිවෙදෙත්වා ඛීරදාපනාදිකං ඔභාසකරණං. සාමන්තජප්පාති සමීපං කත්වා ජප්පනං. කුලූපකභික්ඛු වත්ථු චෙත්ථ වත්තබ්බං.
කුලූපකො ¶ කිර භික්ඛු භුඤ්ජිතුකාමො ගෙහං පවිසිත්වා නිසීදි. තං දිස්වා අදාතුකාමා ඝරණී ‘‘තණ්ඩුලා නත්ථී’’ති භණන්තී තණ්ඩුලෙ ආහරිතුකාමා විය පටිවිස්සකඝරං ගතා. භික්ඛුපි අන්තොගබ්භං පවිසිත්වා ඔලොකෙන්තො කවාටකොණෙ උච්ඡුං, භාජනෙ ගුළං, පිටකෙ ලොණමච්ඡඵාලෙ, කුම්භියං තණ්ඩුලෙ, ඝටෙ ඝතං දිස්වා නික්ඛමිත්වා නිසීදි. ඝරණී ‘‘තණ්ඩුලෙ නාලත්ථ’’න්ති ආගතා. භික්ඛු ‘‘උපාසිකෙ ‘අජ්ජ භික්ඛා න සම්පජ්ජිස්සතී’ති පටිකච්චෙව නිමිත්තං අද්දස’’න්ති ආහ. කිං, භන්තෙති. කවාටකොණෙ නික්ඛිත්තං උච්ඡුං විය සප්පං අද්දසං, ‘තං පහරිස්සාමී’ති ඔලොකෙන්තො භාජනෙ ඨපිතං ගුළපිණ්ඩං විය පාසාණං, ලෙඩ්ඩුකෙන පහටෙන සප්පෙන කතං පිටකෙ නික්ඛිත්තලොණමච්ඡඵාලසදිසං ඵණං, තස්ස තං ලෙඩ්ඩුං ඩංසිතුකාමස්ස ¶ කුම්භියා තණ්ඩුලසදිසෙ දන්තෙ, අථස්ස කුපිතස්ස ඝටෙ පක්ඛිත්තඝතසදිසං මුඛතො නික්ඛමන්තං විසමිස්සකං ඛෙළන්ති. සා ‘‘න සක්කා මුණ්ඩකං වඤ්චෙතු’’න්ති උච්ඡුං දත්වා ඔදනං පචිත්වා ඝතගුළමච්ඡෙහි සද්ධිං සබ්බං අදාසීති. එවං සමීපං කත්වා ජප්පනං සාමන්තජප්පාති වෙදිතබ්බං. පරිකථාති යථා තං ලභති තස්ස පරිවත්තෙත්වා කථනන්ති.
නිප්පෙසිකතානිද්දෙසෙ අක්කොසනාති දසහි අක්කොසවත්ථූහි අක්කොසනං. වම්භනාති පරිභවිත්වා කථනං. ගරහණාති අස්සද්ධො අප්පසන්නොතිආදිනා නයෙන දොසාරොපනා. උක්ඛෙපනාති මා එතං එත්ථ කථෙථාති වාචාය උක්ඛිපනං. සබ්බතොභාගෙන සවත්ථුකං සහෙතුකං කත්වා උක්ඛෙපනා සමුක්ඛෙපනා. අථ වා අදෙන්තං දිස්වා ‘‘අහො දානපතී’’ති එවං උක්ඛිපනං උක්ඛෙපනා. මහාදානපතීති එවං සුට්ඨු උක්ඛෙපනා සමුක්ඛෙපනා. ඛිපනාති කිං ඉමස්ස ජීවිතං බීජභොජිනොති එවං උප්පණ්ඩනා. සංඛිපනාති කිං ඉමං අදායකොති භණථ, යො නිච්චකාලං සබ්බෙසම්පි නත්ථීති වචනං දෙතීති සුට්ඨුතරං උප්පණ්ඩනා. පාපනාති අදායකත්තස්ස අවණ්ණස්ස වා පාපනං. සබ්බතොභාගෙන පාපනා සම්පාපනා. අවණ්ණහාරිකාති එවං මෙ අවණ්ණභයාපි දස්සතීති ගෙහතො ගෙහං ගාමතො ගාමං ජනපදතො ජනපදං අවණ්ණහරණං. පරපිට්ඨිමංසිකතාති පුරතො මධුරං භණිත්වා පරම්මුඛෙ අවණ්ණභාසිතා. එසා හි අභිමුඛං ඔලොකෙතුං ¶ අසක්කොන්තස්ස පරම්මුඛානං පිට්ඨිමංසං ඛාදනමිව හොති, තස්මා පරපිට්ඨිමංසිකතාති වුත්තා. අයං වුච්චති නිප්පෙසිකතාති අයං යස්මා වෙළුපෙසිකාය විය අබ්භඞ්ගං පරස්ස ගුණං නිප්පෙසෙති නිපුඤ්ඡති, යස්මා වා ගන්ධජාතං නිපිසිත්වා ගන්ධමග්ගනා විය පරගුණෙ නිපිසිත්වා විචුණ්ණෙත්වා එසා ලාභමග්ගනා හොති, තස්මා නිප්පෙසිකතාති වුච්චතීති.
ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතානිද්දෙසෙ නිජිගීසනතාති මග්ගනා. ඉතො ලද්ධන්ති ඉමම්හා ගෙහා ලද්ධං. අමුත්රාති අමුකම්හි ගෙහෙ. එට්ඨීති ඉච්ඡනා. ගවෙට්ඨීති මග්ගනා. පරියෙට්ඨීති පුනප්පුනං මග්ගනා. ආදිතො පට්ඨාය ලද්ධං ලද්ධං භික්ඛං තත්ර තත්ර කුලදාරකානං දත්වා අන්තෙ ඛීරයාගුං ලභිත්වා ගතභික්ඛුවත්ථු චෙත්ථ කථෙතබ්බං. එසනාතිආදීනි එට්ඨිආදීනමෙව වෙවචනානි, තස්මා එට්ඨීති එසනා. ගවෙට්ඨීති ගවෙසනා, පරියෙට්ඨීති පරියෙසනා. ඉච්චෙවමෙත්ථ යොජනා වෙදිතබ්බා. අයං කුහනාදීනං අත්ථො.
ඉදානි එවමාදීනඤ්ච පාපධම්මානන්ති එත්ථ ආදිසද්දෙන ‘‘යථා වා පනෙකෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා ¶ සද්ධාදෙය්යානි භොජනානි භුඤ්ජිත්වා තෙ එවරූපාය තිරච්ඡානවිජ්ජාය මිච්ඡාජීවෙන ජීවිකං කප්පෙන්ති. සෙය්යථිදං, අඞ්ගං, නිමිත්තං, උප්පාතං, සුපිනං, ලක්ඛණං, මූසිකච්ඡින්නං, අග්ගිහොමං, දබ්බිහොම’’න්ති (දී. නි. 1.21) ආදිනා නයෙන බ්රහ්මජාලෙ වුත්තානං අනෙකෙසං පාපධම්මානං ගහණං වෙදිතබ්බං. ඉති ය්වායං ඉමෙසං ආජීවහෙතු පඤ්ඤත්තානං ඡන්නං සික්ඛාපදානං වීතික්කමවසෙන, ඉමෙසඤ්ච ‘‘කුහනා ලපනා නෙමිත්තිකතා නිප්පෙසිකතා ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතා’’ති එවමාදීනං පාපධම්මානං වසෙන පවත්තො මිච්ඡාජීවො, යා තස්මා සබ්බප්පකාරාපි මිච්ඡාජීවා විරති, ඉදං ආජීවපාරිසුද්ධිසීලං. තත්රායං වචනත්ථො. එතං ආගම්ම ජීවන්තීති ආජීවො. කො සො, පච්චයපරියෙසනවායාමො. පාරිසුද්ධීති පරිසුද්ධතා. ආජීවස්ස පාරිසුද්ධි ආජීවපාරිසුද්ධි.
පච්චයසන්නිස්සිතසීලං
18. යං පනෙතං තදනන්තරං පච්චයසන්නිස්සිතසීලං වුත්තං, තත්ථ පටිසඞ්ඛා යොනිසොති උපායෙන පථෙන පටිසඞ්ඛාය ඤත්වා, පච්චවෙක්ඛිත්වාති අත්ථො ¶ . එත්ථ ච සීතස්ස පටිඝාතායාතිආදිනා නයෙන වුත්තපච්චවෙක්ඛණමෙව ‘‘යොනිසො පටිසඞ්ඛා’’ති වෙදිතබ්බං. තත්ථ චීවරන්ති අන්තරවාසකාදීසු යංකිඤ්චි. පටිසෙවතීති පරිභුඤ්ජති, නිවාසෙති වා පාරුපති වා. යාවදෙවාති පයොජනාවධිපරිච්ඡෙදනියමවචනං, එත්තකමෙව හි යොගිනො චීවරපටිසෙවනෙ පයොජනං යදිදං සීතස්ස පටිඝාතායාතිආදි, න ඉතො භිය්යො. සීතස්සාති අජ්ඣත්තධාතුක්ඛොභවසෙන වා බහිද්ධාඋතුපරිණාමනවසෙන වා උප්පන්නස්ස යස්ස කස්සචි සීතස්ස. පටිඝාතායාති පටිහනනත්ථං. යථා සරීරෙ ආබාධං න උප්පාදෙති, එවං තස්ස විනොදනත්ථං. සීතබ්භාහතෙ හි සරීරෙ වික්ඛිත්තචිත්තො යොනිසො පදහිතුං න සක්කොති, තස්මා සීතස්ස පටිඝාතාය චීවරං පටිසෙවිතබ්බන්ති භගවා අනුඤ්ඤාසි. එස නයො සබ්බත්ථ. කෙවලඤ්හෙත්ථ උණ්හස්සාති අග්ගිසන්තාපස්ස. තස්ස වනදාහාදීසු සම්භවො වෙදිතබ්බො. ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සානන්ති එත්ථ පන ඩංසාති ඩංසනමක්ඛිකා, අන්ධමක්ඛිකාතිපි වුච්චන්ති. මකසා මකසා එව. වාතාති සරජඅරජාදිභෙදා. ආතපොති සූරියාතපො. සරීසපාති යෙ කෙචි සරන්තා ගච්ඡන්ති දීඝජාතිකා සප්පාදයො, තෙසං දට්ඨසම්ඵස්සො ච ඵුට්ඨසම්ඵස්සො චාති දුවිධො සම්ඵස්සො, සොපි චීවරං පාරුපිත්වා නිසින්නං න බාධති, තස්මා තාදිසෙසු ඨානෙසු තෙසං පටිඝාතත්ථාය පටිසෙවති. යාවදෙවාති පුන එතස්ස වචනං නියතපයොජනාවධිපරිච්ඡෙදදස්සනත්ථං ¶ , හිරිකොපීනපටිච්ඡාදනඤ්හි නියතපයොජනං, ඉතරානි කදාචි කදාචි හොන්ති. තත්ථ හිරිකොපීනන්ති තං තං සම්බාධට්ඨානං. යස්මිං යස්මිඤ්හි අඞ්ගෙ විවරියමානෙ හිරී කුප්පති විනස්සති, තං තං හිරිං කොපනතො හිරිකොපීනන්ති වුච්චති. තස්ස ච හිරිකොපීනස්ස පටිච්ඡාදනත්ථන්ති හිරිකොපීනපටිච්ඡාදනත්ථං. හිරිකොපීනං පටිච්ඡාදනත්ථන්තිපි පාඨො.
පිණ්ඩපාතන්ති යංකිඤ්චි ආහාරං. යො හි කොචි ආහාරො භික්ඛුනො පිණ්ඩොල්යෙන පත්තෙ පතිතත්තා පිණ්ඩපාතොති වුච්චති. පිණ්ඩානං වා පාතො පිණ්ඩපාතො, තත්ථ තත්ථ ලද්ධානං භික්ඛානං සන්නිපාතො සමූහොති වුත්තං හොති. නෙව දවායාති න ගාමදාරකාදයො විය දවත්ථං, කීළානිමිත්තන්ති වුත්තං හොති. න මදායාති න මුට්ඨිකමල්ලාදයො විය මදත්ථං, බලමදනිමිත්තං පොරිසමදනිමිත්තඤ්චාති වුත්තං හොති. න මණ්ඩනායාති න අන්තෙපුරිකවෙසියාදයො ¶ විය මණ්ඩනත්ථං, අඞ්ගපච්චඞ්ගානං පීණභාවනිමිත්තන්ති වුත්තං හොති. න විභූසනායාති න නටනච්චකාදයො විය විභූසනත්ථං, පසන්නච්ඡවිවණ්ණතානිමිත්තන්ති වුත්තං හොති. එත්ථ ච නෙව දවායාති එතං මොහූපනිස්සයප්පහානත්ථං වුත්තං. න මදායාති එතං දොසූපනිස්සයප්පහානත්ථං. න මණ්ඩනාය න විභූසනායාති එතං රාගූපනිස්සයප්පහානත්ථං. නෙව දවාය න මදායාති චෙතං අත්තනො සංයොජනුප්පත්තිපටිසෙධනත්ථං. න මණ්ඩනාය න විභූසනායාති එතං පරස්සපි සංයොජනුප්පත්තිපටිසෙධනත්ථං. චතූහිපි චෙතෙහි අයොනිසො පටිපත්තියා කාමසුඛල්ලිකානුයොගස්ස ච පහානං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.
යාවදෙවාති වුත්තත්ථමෙව. ඉමස්ස කායස්සාති එතස්ස චතුමහාභූතිකස්ස රූපකායස්ස. ඨිතියාති පබන්ධට්ඨිතත්ථං. යාපනායාති පවත්තියා අවිච්ඡෙදත්ථං, චිරකාලට්ඨිතත්ථං වා. ඝරූපත්ථම්භමිව හි ජිණ්ණඝරසාමිකො, අක්ඛබ්භඤ්ජනමිව ච සාකටිකො කායස්ස ඨිතත්ථං යාපනත්ථඤ්චෙස පිණ්ඩපාතං පටිසෙවති, න දවමදමණ්ඩනවිභූසනත්ථං. අපිච ඨිතීති ජීවිතින්ද්රියස්සෙතං අධිවචනං, තස්මා ඉමස්ස කායස්ස ඨිතියා යාපනායාති එත්තාවතා එතස්ස කායස්ස ජීවිතින්ද්රියපවත්තාපනත්ථන්තිපි වුත්තං හොතීති වෙදිතබ්බං. විහිංසූපරතියාති විහිංසා නාම ජිඝච්ඡා ආබාධට්ඨෙන. තස්සා උපරමත්ථම්පෙස පිණ්ඩපාතං පටිසෙවති, වණාලෙපනමිව උණ්හසීතාදීසු තප්පටිකාරං විය ච. බ්රහ්මචරියානුග්ගහායාති සකලසාසනබ්රහ්මචරියස්ස ච මග්ගබ්රහ්මචරියස්ස ච අනුග්ගහත්ථං. අයඤ්හි පිණ්ඩපාතපටිසෙවනපච්චයා කායබලං නිස්සාය සික්ඛත්තයානුයොගවසෙන ¶ භවකන්තාරනිත්ථරණත්ථං පටිපජ්ජන්තො බ්රහ්මචරියානුග්ගහාය පටිසෙවති, කන්තාරනිත්ථරණත්ථිකා පුත්තමංසං (සං. නි. 2.63) විය, නදීනිත්ථරණත්ථිකා කුල්ලං (ම. නි. 1.240) විය, සමුද්දනිත්ථරණත්ථිකා නාවමිව ච.
ඉතිපුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාමි නවඤ්ච වෙදනං න උප්පාදෙස්සාමීති එතං ඉමිනා පිණ්ඩපාතපටිසෙවනෙන පුරාණඤ්ච ජිඝච්ඡාවෙදනං පටිහඞ්ඛාමි, නවඤ්ච වෙදනං අපරිමිතභොජනපච්චයං ආහරහත්ථකඅලංසාටකතත්රවට්ටකකාකමාසකභුත්තවමිතකබ්රාහ්මණානං අඤ්ඤතරො විය න උප්පාදෙස්සාමීතිපි පටිසෙවති, භෙසජ්ජමිව ගිලානො. අථ වා යා අධුනා අසප්පායාපරිමිතභොජනං නිස්සාය පුරාණකම්මපච්චයවසෙන උප්පජ්ජනතො පුරාණවෙදනාති ¶ වුච්චති. සප්පායපරිමිතභොජනෙන තස්සා පච්චයං විනාසෙන්තො තං පුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාමි. යා චායං අධුනා කතං අයුත්තපරිභොගකම්මූපචයං නිස්සාය ආයතිං උප්පජ්ජනතො නවවෙදනාති වුච්චති. යුත්තපරිභොගවසෙන තස්සා මූලං අනිබ්බත්තෙන්තො තං නවඤ්ච වෙදනං න උප්පාදෙස්සාමීති එවම්පෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. එත්තාවතා යුත්තපරිභොගසඞ්ගහො අත්තකිලමථානුයොගප්පහානං ධම්මිකසුඛාපරිච්චාගො ච දීපිතො හොතීති වෙදිතබ්බො.
යාත්රා ච මෙ භවිස්සතීති පරිමිතපරිභොගෙන ජීවිතින්ද්රියුපච්ඡෙදකස්ස ඉරියාපථභඤ්ජකස්ස වා පරිස්සයස්ස අභාවතො චිරකාලගමනසඞ්ඛාතා යාත්රා ච මෙ භවිස්සති ඉමස්ස පච්චයායත්තවුත්තිනො කායස්සාතිපි පටිසෙවති, යාප්යරොගී විය තප්පච්චයං. අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො චාති අයුත්තපරියෙසනපටිග්ගහණපරිභොගපරිවජ්ජනෙන අනවජ්ජතා, පරිමිතපරිභොගෙන ඵාසුවිහාරො. අසප්පායාපරිමිතපරිභොගපච්චයා අරතිතන්දීවිජම්භිතා. විඤ්ඤූගරහාදිදොසාභාවෙන වා අනවජ්ජතා, සප්පායපරිමිතභොජනපච්චයා කායබලසම්භවෙන ඵාසුවිහාරො. යාවදත්ථඋදරාවදෙහකභොජනපරිවජ්ජනෙන වා සෙය්යසුඛපස්සසුඛමිද්ධසුඛානං පහානතො අනවජ්ජතා, චතුපඤ්චාලොපමත්තඌනභොජනෙන චතුඉරියාපථයොග්යභාවපටිපාදනතො ඵාසුවිහාරො ච මෙ භවිස්සතීතිපි පටිසෙවති. වුත්තම්පි හෙතං –
‘‘චත්තාරො පඤ්ච ආලොපෙ, අභුත්වා උදකං පිවෙ;
අලං ඵාසුවිහාරාය, පහිතත්තස්ස භික්ඛුනො’’ති. (ථෙරගා. 983);
එත්තාවතා ¶ ච පයොජනපරිග්ගහො මජ්ඣිමා ච පටිපදා දීපිතා හොතීති වෙදිතබ්බා.
සෙනාසනන්ති සෙනඤ්ච ආසනඤ්ච. යත්ථ යත්ථ හි සෙති විහාරෙ වා අඩ්ඪයොගාදිම්හි වා, තං සෙනං. යත්ථ යත්ථ ආසති නිසීදති, තං ආසනං. තං එකතො කත්වා සෙනාසනන්ති වුච්චති. උතුපරිස්සයවිනොදනපටිසල්ලානාරාමත්ථන්ති පරිසහනට්ඨෙන උතුයෙව උතුපරිස්සයො. උතුපරිස්සයස්ස ¶ විනොදනත්ථඤ්ච පටිසල්ලානාරාමත්ථඤ්ච. යො සරීරාබාධචිත්තවික්ඛෙපකරො අසප්පායො උතු සෙනාසනපටිසෙවනෙන විනොදෙතබ්බො හොති, තස්ස විනොදනත්ථං එකීභාවසුඛත්ථඤ්චාති වුත්තං හොති. කාමඤ්ච සීතපටිඝාතාදිනාව උතුපරිස්සයවිනොදනං වුත්තමෙව. යථා පන චීවරපටිසෙවනෙ හිරිකොපීනපටිච්ඡාදනං නියතපයොජනං, ඉතරානි කදාචි කදාචි භවන්තීති වුත්තං, එවමිධාපි නියතං උතුපරිස්සයවිනොදනං සන්ධාය ඉදං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. අථ වා අයං වුත්තප්පකාරො උතු උතුයෙව. පරිස්සයො පන දුවිධො පාකටපරිස්සයො ච, පටිච්ඡන්නපරිස්සයො ච (මහානි. 5). තත්ථ පාකටපරිස්සයො සීහබ්යග්ඝාදයො. පටිච්ඡන්නපරිස්සයො රාගදොසාදයො. යෙ යත්ථ අපරිගුත්තියා ච අසප්පායරූපදස්සනාදිනා ච ආබාධං න කරොන්ති, තං සෙනාසනං එවං ජානිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා පටිසෙවන්තො භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො සෙනාසනං උතුපරිස්සයවිනොදනත්ථං පටිසෙවතීති වෙදිතබ්බො.
ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරන්ති එත්ථ රොගස්ස පටිඅයනට්ඨෙන පච්චයො, පච්චනීකගමනට්ඨෙනාති අත්ථො. යස්ස කස්සචි සප්පායස්සෙතං අධිවචනං. භිසක්කස්ස කම්මං තෙන අනුඤ්ඤාතත්තාති භෙසජ්ජං. ගිලානපච්චයොව භෙසජ්ජං ගිලානපච්චයභෙසජ්ජං, යංකිඤ්චි ගිලානස්ස සප්පායං භිසක්කකම්මං තෙලමධුඵාණිතාදීති වුත්තං හොති. පරික්ඛාරොති පන ‘‘සත්තහි නගරපරික්ඛාරෙහි සුපරික්ඛතං හොතී’’ති (අ. නි. 7.67) ආදීසු පරිවාරො වුච්චති. ‘‘රථො සීලපරික්ඛාරො, ඣානක්ඛො චක්කවීරියො’’ති (සං. නි. 5.4) ආදීසු අලඞ්කාරො. ‘‘යෙ ච ඛො ඉමෙ පබ්බජිතෙන ජීවිතපරික්ඛාරා සමුදානෙතබ්බා’’ති (ම. නි. 1.191-192) ආදීසු සම්භාරො. ඉධ පන සම්භාරොපි පරිවාරොපි වට්ටති. තඤ්හි ගිලානපච්චයභෙසජ්ජං ජීවිතස්ස පරිවාරොපි හොති, ජීවිතනාසකාබාධුප්පත්තියා අන්තරං අදත්වා රක්ඛණතො සම්භාරොපි. යථා චිරං පවත්තති, එවමස්ස කාරණභාවතො, තස්මා පරික්ඛාරොති වුච්චති. එවං ගිලානපච්චයභෙසජ්ජඤ්ච තං පරික්ඛාරො චාති ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරො. තං ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං. ගිලානස්ස යංකිඤ්චි සප්පායං භිසක්කානුඤ්ඤාතං තෙලමධුඵාණිතාදි ¶ ජීවිතපරික්ඛාරන්ති වුත්තං හොති. උප්පන්නානන්ති ¶ ජාතානං භූතානං නිබ්බත්තානං. වෙය්යාබාධිකානන්ති එත්ථ බ්යාබාධොති ධාතුක්ඛොභො, තංසමුට්ඨානා ච කුට්ඨගණ්ඩපීළකාදයො. බ්යාබාධතො උප්පන්නත්තා වෙය්යාබාධිකා. වෙදනානන්ති දුක්ඛවෙදනා අකුසලවිපාකවෙදනා. තාසං වෙය්යාබාධිකානං වෙදනානං. අබ්යාබජ්ඣපරමතායාති නිද්දුක්ඛපරමතාය. යාව තං දුක්ඛං සබ්බං පහීනං හොති තාවාති අත්ථො.
එවමිදං සඞ්ඛෙපතො පටිසඞ්ඛා යොනිසො පච්චයපරිභොගලක්ඛණං පච්චයසන්නිස්සිතසීලං වෙදිතබ්බං. වචනත්ථො පනෙත්ථ – චීවරාදයො හි යස්මා තෙ පටිච්ච නිස්සාය පරිභුඤ්ජමානා පාණිනො අයන්ති පවත්තන්ති, තස්මා පච්චයාති වුච්චන්ති. තෙ පච්චයෙ සන්නිස්සිතන්ති පච්චයසන්නිස්සිතං.
චතුපාරිසුද්ධිසම්පාදනවිධි
19. එවමෙතස්මිං චතුබ්බිධෙ සීලෙ සද්ධාය පාතිමොක්ඛසංවරො සම්පාදෙතබ්බො. සද්ධාසාධනො හි සො, සාවකවිසයාතීතත්තා සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තියා. සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තියාචනපටික්ඛෙපො චෙත්ථ නිදස්සනං. තස්මා යථා පඤ්ඤත්තං සික්ඛාපදං අනවසෙසං සද්ධාය සමාදියිත්වා ජීවිතෙපි අපෙක්ඛං අකරොන්තෙන සාධුකං සම්පාදෙතබ්බං. වුත්තම්පි හෙතං –
‘‘කිකීව අණ්ඩං චමරීව වාලධිං,
පියංව පුත්තං නයනංව එකකං;
තථෙව සීලං අනුරක්ඛමානකා,
සුපෙසලා හොථ සදා සගාරවා’’ති.
අපරම්පි වුත්තං – ‘‘එවමෙව ඛො පහාරාද යං මයා සාවකානං සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං, තං මම සාවකා ජීවිතහෙතුපි නාතික්කමන්තී’’ති (අ. නි. 8.19). ඉමස්මිං ච පනත්ථෙ අටවියං චොරෙහි බද්ධථෙරානං වත්ථූනි වෙදිතබ්බානි.
මහාවත්තනිඅටවියං කිර ථෙරං චොරා කාළවල්ලීහි බන්ධිත්වා නිපජ්ජාපෙසුං. ථෙරො යථානිපන්නොව ¶ සත්තදිවසානි විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අනාගාමිඵලං පාපුණිත්වා තත්ථෙව කාලං කත්වා බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්ති.
අපරම්පි ¶ ථෙරං තම්බපණ්ණිදීපෙ පූතිලතාය බන්ධිත්වා නිපජ්ජාපෙසුං. සො වනදාහෙ ආගච්ඡන්තෙ වල්ලිං අච්ඡින්දිත්වාව විපස්සනං පට්ඨපෙත්වා සමසීසී හුත්වා පරිනිබ්බායි. දීඝභාණකඅභයත්ථෙරො පඤ්චහි භික්ඛුසතෙහි සද්ධිං ආගච්ඡන්තො දිස්වා ථෙරස්ස සරීරං ඣාපෙත්වා චෙතියං කාරාපෙසි. තස්මා අඤ්ඤොපි සද්ධො කුලපුත්තො –
පාතිමොක්ඛං විසොධෙන්තො, අප්පෙව ජීවිතං ජහෙ;
පඤ්ඤත්තං ලොකනාථෙන, න භින්දෙ සීලසංවරං.
යථා ච පාතිමොක්ඛසංවරො සද්ධාය, එවං සතියා ඉන්ද්රියසංවරො සම්පාදෙතබ්බො. සතිසාධනො හි සො, සතියා අධිට්ඨිතානං ඉන්ද්රියානං අභිජ්ඣාදීහි අනන්වාස්සවනීයතො. තස්මා ‘‘වරං, භික්ඛවෙ, තත්තාය අයොසලාකාය ආදිත්තාය සම්පජ්ජලිතාය සජොතිභූතාය චක්ඛුන්ද්රියං සම්පලිමට්ඨං, න ත්වෙව චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යෙසු රූපෙසු අනුබ්යඤ්ජනසො නිමිත්තග්ගාහො’’ති (සං. නි. 4.235) ආදිනා නයෙන ආදිත්තපරියායං සමනුස්සරිත්වා රූපාදීසු විසයෙසු චක්ඛුද්වාරාදිපවත්තස්ස විඤ්ඤාණස්ස අභිජ්ඣාදීහි අන්වාස්සවනීයං නිමිත්තාදිග්ගාහං අසම්මුට්ඨාය සතියා නිසෙධෙන්තෙන එස සාධුකං සම්පාදෙතබ්බො. එවං අසම්පාදිතෙ හි එතස්මිං පාතිමොක්ඛසංවරසීලම්පි අනද්ධනියං හොති අචිරට්ඨිතිකං, අසංවිහිතසාඛාපරිවාරමිව සස්සං. හඤ්ඤතෙ චායං කිලෙසචොරෙහි, විවටද්වාරො විය ගාමො පරස්ස හාරීහි. චිත්තඤ්චස්ස රාගො සමතිවිජ්ඣති, දුච්ඡන්නමගාරං වුට්ඨි විය. වුත්තම්පි හෙතං –
‘‘රූපෙසු සද්දෙසු අථො රසෙසු,
ගන්ධෙසු ඵස්සෙසු ච රක්ඛ ඉන්ද්රියං;
එතෙ හි ද්වාරා විවටා අරක්ඛිතා,
හනන්ති ගාමංව පරස්ස හාරිනො’’.
‘‘යථා ¶ අගාරං දුච්ඡන්නං, වුට්ඨී සමතිවිජ්ඣති;
එවං අභාවිතං චිත්තං, රාගො සමතිවිජ්ඣතී’’ති. (ධ. ප. 13);
සම්පාදිතෙ පන තස්මිං පාතිමොක්ඛසංවරසීලම්පි අද්ධනියං හොති චිරට්ඨිතිකං, සුසංවිහිතසාඛාපරිවාරමිව සස්සං. න හඤ්ඤතෙ චායං කිලෙසචොරෙහි ¶ , සුසංවුතද්වාරො විය ගාමො පරස්ස හාරීහි. න චස්ස චිත්තං රාගො සමතිවිජ්ඣති, සුච්ඡන්නමගාරං වුට්ඨි විය. වුත්තම්පි චෙතං –
‘‘රූපෙසු සද්දෙසු අථො රසෙසු,
ගන්ධෙසු ඵස්සෙසු ච රක්ඛ ඉන්ද්රියං;
එතෙ හි ද්වාරා පිහිතා සුසංවුතා,
න හන්ති ගාමංව පරස්ස හාරිනො’’.
‘‘යථා අගාරං සුච්ඡන්නං, වුට්ඨී න සමතිවිජ්ඣති;
එවං සුභාවිතං චිත්තං, රාගො න සමතිවිජ්ඣතී’’ති. (ධ. ප. 14);
අයං පන අතිඋක්කට්ඨදෙසනා.
චිත්තං නාමෙතං ලහුපරිවත්තං, තස්මා උප්පන්නං රාගං අසුභමනසිකාරෙන විනොදෙත්වා ඉන්ද්රියසංවරො සම්පාදෙතබ්බො, අධුනාපබ්බජිතෙන වඞ්ගීසත්ථෙරෙන විය.
ථෙරස්ස කිර අධුනාපබ්බජිතස්ස පිණ්ඩාය චරතො එකං ඉත්ථිං දිස්වා රාගො උප්පජ්ජති. තතො ආනන්දත්ථෙරං ආහ –
‘‘කාමරාගෙන ඩය්හාමි, චිත්තං මෙ පරිඩය්හති;
සාධු නිබ්බාපනං බ්රූහි, අනුකම්පාය ගොතමා’’ති. (සං. නි. 1.212; ථෙරගා. 1232);
ථෙරො ¶ ආහ –
‘‘සඤ්ඤාය විපරියෙසා, චිත්තං තෙ පරිඩය්හති;
නිමිත්තං පරිවජ්ජෙහි, සුභං රාගූපසඤ්හිතං;
අසුභාය චිත්තං භාවෙහි, එකග්ගං සුසමාහිතං. (සං. නි. 1.212; ථෙරගා. 1233-1234);
‘‘සඞ්ඛාරෙ පරතො පස්ස, දුක්ඛතො නො ච අත්තතො;
නිබ්බාපෙහි මහාරාගං, මා ඩය්හිත්ථො පුනප්පුන’’න්ති. (සං. නි. 1.212);
ථෙරො රාගං විනොදෙත්වා පිණ්ඩාය චරි. අපිච ඉන්ද්රියසංවරපූරකෙන භික්ඛුනා කුරණ්ඩකමහාලෙණවාසිනා චිත්තගුත්තත්ථෙරෙන විය චොරකමහාවිහාරවාසිනා මහාමිත්තත්ථෙරෙන විය ච භවිතබ්බං. කුරණ්ඩකමහාලෙණෙ කිර සත්තන්නං බුද්ධානං අභිනික්ඛමනචිත්තකම්මං මනොරමං අහොසි, සම්බහුලා භික්ඛූ සෙනාසනචාරිකං ආහිණ්ඩන්තා චිත්තකම්මං දිස්වා ‘‘මනොරමං, භන්තෙ ¶ , චිත්තකම්ම’’න්ති ආහංසු. ථෙරො ආහ ‘‘අතිරෙකසට්ඨි මෙ, ආවුසො, වස්සානි ලෙණෙ වසන්තස්ස චිත්තකම්මං අත්ථීතිපි න ජානාමි, අජ්ජ දානි චක්ඛුමන්තෙ නිස්සාය ඤාත’’න්ති. ථෙරෙන කිර එත්තකං අද්ධානං වසන්තෙන චක්ඛුං උම්මීලෙත්වා ලෙණං න උල්ලොකිතපුබ්බං. ලෙණද්වාරෙ චස්ස මහානාගරුක්ඛොපි අහොසි. සොපි ථෙරෙන උද්ධං න උල්ලොකිතපුබ්බො. අනුසංවච්ඡරං භූමියං කෙසරනිපාතං දිස්වාවස්ස පුප්ඵිතභාවං ජානාති.
රාජා ථෙරස්ස ගුණසම්පත්තිං සුත්වා වන්දිතුකාමො තික්ඛත්තුං පෙසෙත්වා අනාගච්ඡන්තෙ ථෙරෙ තස්මිං ගාමෙ තරුණපුත්තානං ඉත්ථීනං ථනෙ බන්ධාපෙත්වා ලඤ්ජාපෙසි ‘‘තාව දාරකා ථඤ්ඤං මා ලභිංසු, යාව ථෙරො න ආගච්ඡතී’’ති. ථෙරො දාරකානං අනුකම්පාය මහාගාමං අගමාසි. රාජා සුත්වා ‘‘ගච්ඡථ භණෙ, ථෙරං පවෙසෙථ සීලානි ගණ්හිස්සාමී’’ති අන්තෙපුරං අභිහරාපෙත්වා වන්දිත්වා භොජෙත්වා ‘‘අජ්ජ, භන්තෙ, ඔකාසො නත්ථි, ස්වෙ සීලානි ගණ්හිස්සාමීති ථෙරස්ස පත්තං ගහෙත්වා ථොකං අනුගන්ත්වා දෙවියා සද්ධිං වන්දිත්වා නිවත්ති. ථෙරො රාජා වා වන්දතු දෙවී වා, ‘‘සුඛී හොතු, මහාරාජා’’ති වදති. එවං සත්තදිවසා ගතා. භික්ඛූ ආහංසු ‘‘කිං, භන්තෙ, තුම්හෙ රඤ්ඤෙපි ¶ වන්දමානෙ දෙවියාපි වන්දමානාය ‘‘සුඛී හොතු, මහාරාජ’’ඉච්චෙව වදථාති. ථෙරො ‘‘නාහං, ආවුසො, රාජාති වා දෙවීති වා වවත්ථානං කරොමී’’ති වත්වා සත්තාහාතික්කමෙන ‘‘ථෙරස්ස ඉධ වාසො දුක්ඛො’’ති රඤ්ඤා විස්සජ්ජිතො කුරණ්ඩකමහාලෙණං ගන්ත්වා රත්තිභාගෙ චඞ්කමං ආරූහි. නාගරුක්ඛෙ අධිවත්ථා දෙවතා දණ්ඩදීපිකං ගහෙත්වා අට්ඨාසි. අථස්ස කම්මට්ඨානං අතිපරිසුද්ධං පාකටං අහොසි. ථෙරො ‘‘කිං නු මෙ අජ්ජ කම්මට්ඨානං අතිවිය පකාසතී’’ති අත්තමනො මජ්ඣිමයාමසමනන්තරං සකලං පබ්බතං උන්නාදයන්තො අරහත්තං පාපුණි. තස්මා අඤ්ඤොපි අත්තත්ථකාමො කුලපුත්තො –
මක්කටොව අරඤ්ඤම්හි, වනෙ භන්තමිගො විය;
බාලො විය ච උත්රස්තො, න භවෙ ලොලලොචනො.
අධො ඛිපෙය්ය චක්ඛූනි, යුගමත්තදසො සියා;
වනමක්කටලොලස්ස, න චිත්තස්ස වසං වජෙ.
මහාමිත්තත්ථෙරස්සාපි ¶ මාතු විසගණ්ඩකරොගො උප්පජ්ජි, ධීතාපිස්සා භික්ඛුනීසු පබ්බජිතා හොති. සා තං ආහ – ‘‘ගච්ඡ අය්යෙ, භාතු සන්තිකං ගන්ත්වා මම අඵාසුකභාවං ආරොචෙත්වා භෙසජ්ජමාහරා’’ති. සා ගන්ත්වා ආරොචෙසි. ථෙරො ආහ – ‘‘නාහං මූලභෙසජ්ජාදීනි සංහරිත්වා භෙසජ්ජං පචිතුං ජානාමි, අපිච තෙ භෙසජ්ජං ආචික්ඛිස්සං – ‘‘අහං යතො පබ්බජිතො, තතො පට්ඨාය න මයා ලොභසහගතෙන චිත්තෙන ඉන්ද්රියානි භින්දිත්වා විසභාගරූපං ඔලොකිතපුබ්බං, ඉමිනා සච්චවචනෙන මාතුයා මෙ ඵාසු හොතු, ගච්ඡ ඉදං වත්වා උපාසිකාය සරීරං පරිමජ්ජා’’ති. සා ගන්ත්වා ඉමමත්ථං ආරොචෙත්වා තථා අකාසි. උපාසිකාය තංඛණංයෙව ගණ්ඩො ඵෙණපිණ්ඩො විය විලීයිත්වා අන්තරධායි, සා උට්ඨහිත්වා ‘‘සචෙ සම්මාසම්බුද්ධො ධරෙය්ය, කස්මා මම පුත්තසදිසස්ස භික්ඛුනො ජාලවිචිත්රෙන හත්ථෙන සීසං න පරාමසෙය්යා’’ති අත්තමනවාචං නිච්ඡාරෙසි. තස්මා –
කුලපුත්තමානි අඤ්ඤොපි, පබ්බජිත්වාන සාසනෙ;
මිත්තත්ථෙරොව තිට්ඨෙය්ය, වරෙ ඉන්ද්රියසංවරෙ.
යථා ¶ පන ඉන්ද්රියසංවරො සතියා, තථා වීරියෙන ආජීවපාරිසුද්ධි සම්පාදෙතබ්බා. වීරියසාධනා හි සා, සම්මාරද්ධවීරියස්ස මිච්ඡාජීවප්පහානසම්භවතො. තස්මා අනෙසනං අප්පතිරූපං පහාය වීරියෙන පිණ්ඩපාතචරියාදීහි සම්මා එසනාහි එසා සම්පාදෙතබ්බා පරිසුද්ධුප්පාදෙයෙව පච්චයෙ පටිසෙවමානෙන අපරිසුද්ධුප්පාදෙ ආසීවිසෙ විය පරිවජ්ජයතා. තත්ථ අපරිග්ගහිතධුතඞ්ගස්ස සඞ්ඝතො, ගණතො, ධම්මදෙසනාදීහි චස්ස ගුණෙහි පසන්නානං ගිහීනං සන්තිකා උප්පන්නා පච්චයා පරිසුද්ධුප්පාදා නාම. පිණ්ඩපාතචරියාදීහි පන අතිපරිසුද්ධුප්පාදායෙව. පරිග්ගහිතධුතඞ්ගස්ස පිණ්ඩපාතචරියාදීහි ධුතගුණෙ චස්ස පසන්නානං සන්තිකා ධුතඞ්ගනියමානුලොමෙන උප්පන්නා පරිසුද්ධුප්පාදා නාම. එකබ්යාධිවූපසමත්ථඤ්චස්ස පූතිහරිටකීචතුමධුරෙසු උප්පන්නෙසු ‘‘චතුමධුරං අඤ්ඤෙපි සබ්රහ්මචාරිනො පරිභුඤ්ජිස්සන්තී’’ති චින්තෙත්වා හරිටකීඛණ්ඩමෙව පරිභුඤ්ජමානස්ස ධුතඞ්ගසමාදානං පතිරූපං හොති. එස හි ‘‘උත්තමඅරියවංසිකො භික්ඛූ’’ති වුච්චති. යෙ පනෙතෙ චීවරාදයො පච්චයා, තෙසු යස්ස කස්සචි භික්ඛුනො ආජීවං පරිසොධෙන්තස්ස ¶ චීවරෙ ච පිණ්ඩපාතෙ ච නිමිත්තොභාසපරිකථාවිඤ්ඤත්තියො න වට්ටන්ති. සෙනාසනෙ පන අපරිග්ගහිතධුතඞ්ගස්ස නිමිත්තොභාසපරිකථා වට්ටන්ති. තත්ථ නිමිත්තං නාම සෙනාසනත්ථං භූමිපරිකම්මාදීනි කරොන්තස්ස ‘‘කිං, භන්තෙ, කරියති, කො කාරාපෙතී’’ති ගිහීහි වුත්තෙ ‘‘න කොචි’’ති පටිවචනං, යං වා පනඤ්ඤම්පි එවරූපං නිමිත්තකම්මං. ඔභාසො නාම ‘‘උපාසකා තුම්හෙ කුහිං වසථා’’ති. පාසාදෙ, භන්තෙති. ‘‘භික්ඛූනං පන උපාසකා පාසාදො න වට්ටතී’’ති වචනං, යං වා පනඤ්ඤම්පි එවරූපං ඔභාසකම්මං. පරිකථා නාම ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස සෙනාසනං සම්බාධ’’න්ති වචනං, යා වා පනඤ්ඤාපි එවරූපා පරියායකථා. භෙසජ්ජෙ සබ්බම්පි වට්ටති. තථා උප්පන්නං පන භෙසජ්ජං රොගෙ වූපසන්තෙ පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, න වට්ටතීති.
තත්ථ විනයධරා ‘‘භගවතා ද්වාරං දින්නං, තස්මා වට්ටතී’’ති වදන්ති. සුත්තන්තිකා පන ‘‘කිඤ්චාපි ආපත්ති න හොති, ආජීවං පන කොපෙති, තස්මා න වට්ටති’’ච්චෙව වදන්ති.
යො පන භගවතා අනුඤ්ඤාතාපි නිමිත්තොභාසපරිකථාවිඤ්ඤත්තියො අකරොන්තො අප්පිච්ඡතාදිගුණෙයෙව නිස්සාය ජීවිතක්ඛයෙපි පච්චුපට්ඨිතෙ අඤ්ඤත්රෙව ඔභාසාදීහි උප්පන්නපච්චයෙ පටිසෙවති, එස ‘‘පරමසල්ලෙඛවුත්තී’’ති වුච්චති, සෙය්යථාපි ථෙරො සාරිපුත්තො.
සො කිරායස්මා එකස්මිං සමයෙ පවිවෙකං බ්රූහයමානො මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරෙන සද්ධිං අඤ්ඤතරස්මිං ¶ අරඤ්ඤෙ විහරති, අථස්ස එකස්මිං දිවසෙ උදරවාතාබාධො උප්පජ්ජිත්වා අතිදුක්ඛං ජනෙසි. මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරො සායන්හසමයෙ තස්සායස්මතො උපට්ඨානං ගතො ථෙරං නිපන්නං දිස්වා තං පවත්තිං පුච්ඡිත්වා ‘‘පුබ්බෙ තෙ, ආවුසො, කෙන ඵාසු හොතී’’ති පුච්ඡි. ථෙරො ආහ, ‘‘ගිහිකාලෙ මෙ, ආවුසො, මාතා සප්පිමධුසක්කරාදීහි යොජෙත්වා අසම්භින්නඛීරපායාසං අදාසි, තෙන මෙ ඵාසු අහොසී’’ති. සොපි ආයස්මා ‘‘හොතු, ආවුසො, සචෙ මය්හං වා තුය්හං වා පුඤ්ඤං අත්ථි, අප්පෙව නාම ස්වෙ ලභිස්සාමා’’ති ආහ.
ඉමං පන නෙසං කථාසල්ලාපං චඞ්කමනකොටියං රුක්ඛෙ අධිවත්ථා දෙවතා සුත්වා ‘‘ස්වෙ අය්යස්ස පායාසං උප්පාදෙස්සාමී’’ති තාවදෙව ථෙරස්ස උපට්ඨාකකුලං ¶ ගන්ත්වා ජෙට්ඨපුත්තස්ස සරීරං ආවිසිත්වා පීළං ජනෙසි. අථස්ස තිකිච්ඡානිමිත්තං සන්නිපතිතෙ ඤාතකෙ ආහ – ‘‘සචෙ ස්වෙ ථෙරස්ස එවරූපං නාම පායාසං පටියාදෙථ, තං මුඤ්චිස්සාමී’’ති. තෙ ‘‘තයා අවුත්තෙපි මයං ථෙරානං නිබද්ධං භික්ඛං දෙමා’’ති වත්වා දුතියදිවසෙ තථාරූපං පායාසං පටියාදියිංසු.
මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරො පාතොව ආගන්ත්වා ‘‘ආවුසො, යාව අහං පිණ්ඩාය චරිත්වා ආගච්ඡාමි, තාව ඉධෙව හොහී’’ති වත්වා ගාමං පාවිසි. තෙ මනුස්සා පච්චුග්ගන්ත්වා ථෙරස්ස පත්තං ගහෙත්වා වුත්තප්පකාරස්ස පායාසස්ස පූරෙත්වා අදංසු. ථෙරො ගමනාකාරං දස්සෙසි. තෙ ‘‘භුඤ්ජථ – භන්තෙ, තුම්හෙ, අපරම්පි දස්සාමා’’ති ථෙරං භොජෙත්වා පුන පත්තපූරං අදංසු. ථෙරො ගන්ත්වා ‘‘හන්දාවුසො සාරිපුත්ත, පරිභුඤ්ජා’’ති උපනාමෙසි. ථෙරොපි තං දිස්වා ‘‘අතිමනාපො පායාසො, කථං නු ඛො උප්පන්නො’’ති චින්තෙන්තො තස්ස උප්පත්තිමූලං දිස්වා ආහ – ‘‘ආවුසො මොග්ගල්ලාන, අපරිභොගාරහො පිණ්ඩපාතො’’ති. සොපායස්මා ‘‘මාදිසෙන නාම ආභතං පිණ්ඩපාතං න පරිභුඤ්ජතී’’ති චිත්තම්පි අනුප්පාදෙත්වා එකවචනෙනෙව පත්තං මුඛවට්ටියං ගහෙත්වා එකමන්තෙ නිකුජ්ජෙසි. පායාසස්ස සහ භූමියං පතිට්ඨානා ථෙරස්ස ආබාධො අන්තරධායි, තතො පට්ඨාය පඤ්චචත්තාලීස වස්සානි න පුන උප්පජ්ජි. තතො මහාමොග්ගල්ලානං ආහ – ‘‘ආවුසො, වචීවිඤ්ඤත්තිං නිස්සාය උප්පන්නො පායාසො අන්තෙසු නික්ඛමිත්වා භූමියං චරන්තෙසුපි පරිභුඤ්ජිතුං අයුත්තරූපො’’ති. ඉමඤ්ච උදානං උදානෙසි –
‘‘වචීවිඤ්ඤත්තිවිප්ඵාරා, උප්පන්නං මධුපායසං;
සචෙ භුත්තො භවෙය්යාහං, සාජීවො ගරහිතො මම.
‘‘යදිපි ¶ මෙ අන්තගුණං, නික්ඛමිත්වා බහි චරෙ;
නෙව භින්දෙය්යං ආජීවං, චජමානොපි ජීවිතං.
‘‘ආරාධෙමි සකං චිත්තං, විවජ්ජෙමි අනෙසනං;
නාහං බුද්ධප්පටිකුට්ඨං, කාහාමි ච අනෙසන’’න්ති.
චිරගුම්බවාසිකඅම්බඛාදකමහාතිස්සත්ථෙරවත්ථුපි චෙත්ථ කථෙතබ්බං. එවං සබ්බථාපි.
‘‘අනෙසනාය ¶ චිත්තම්පි, අජනෙත්වා විචක්ඛණො;
ආජීවං පරිසොධෙය්ය, සද්ධාපබ්බජිතො යතී’’ති.
යථා ච වීරියෙන ආජීවපාරිසුද්ධි, තථා පච්චයසන්නිස්සිතසීලං පඤ්ඤාය සම්පාදෙතබ්බං. පඤ්ඤාසාධනං හි තං, පඤ්ඤවතො පච්චයෙසු ආදීනවානිසංසදස්සනසමත්ථභාවතො. තස්මා පහාය පච්චයගෙධං ධම්මෙන සමෙන උප්පන්නෙ පච්චයෙ යථාවුත්තෙන විධිනා පඤ්ඤාය පච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජන්තෙන සම්පාදෙතබ්බං.
තත්ථ දුවිධං පච්චවෙක්ඛණං පච්චයානං පටිලාභකාලෙ, පරිභොගකාලෙ ච. පටිලාභකාලෙපි හි ධාතුවසෙන වා පටිකූලවසෙන වා පච්චවෙක්ඛිත්වා ඨපිතානි චීවරාදීනි තතො උත්තරි පරිභුඤ්ජන්තස්ස අනවජ්ජොව පරිභොගො, පරිභොගකාලෙපි. තත්රායං සන්නිට්ඨානකරො විනිච්ඡයො –
චත්තාරො හි පරිභොගා ථෙය්යපරිභොගො, ඉණපරිභොගො, දායජ්ජපරිභොගො, සාමිපරිභොගොති. තත්ර සඞ්ඝමජ්ඣෙපි නිසීදිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස දුස්සීලස්ස පරිභොගො ථෙය්යපරිභොගො නාම. සීලවතො අපච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභොගො ඉණපරිභොගො නාම. තස්මා චීවරං පරිභොගෙ පරිභොගෙ පච්චවෙක්ඛිතබ්බං, පිණ්ඩපාතො ආලොපෙ ආලොපෙ, තථා අසක්කොන්තෙන පුරෙභත්තපච්ඡාභත්තපුරිමයාමමජ්ඣිමයාමපච්ඡිමයාමෙසු. සචස්ස අපච්චවෙක්ඛතොව අරුණං උග්ගච්ඡති, ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨති. සෙනාසනම්පි පරිභොගෙ පරිභොගෙ පච්චවෙක්ඛිතබ්බං. භෙසජ්ජස්ස පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි සතිපච්චයතාව වට්ටති. එවං සන්තෙපි පටිග්ගහණෙ සතිං කත්වා ¶ පරිභොගෙ අකරොන්තස්සෙව ආපත්ති, පටිග්ගහණෙ පන සතිං අකත්වා පරිභොගෙ කරොන්තස්ස අනාපත්ති.
චතුබ්බිධා හි සුද්ධි දෙසනාසුද්ධි, සංවරසුද්ධි, පරියෙට්ඨිසුද්ධි, පච්චවෙක්ඛණසුද්ධීති. තත්ථ දෙසනාසුද්ධි නාම පාතිමොක්ඛසංවරසීලං. තඤ්හි දෙසනාය සුජ්ඣනතො දෙසනාසුද්ධීති වුච්චති. සංවරසුද්ධි නාම ඉන්ද්රියසංවරසීලං. තඤ්හි ‘‘න පුන එවං කරිස්සාමී’’ති චිත්තාධිට්ඨානසංවරෙනෙව සුජ්ඣනතො සංවරසුද්ධීති වුච්චති. පරියෙට්ඨිසුද්ධි නාම ආජීවපාරිසුද්ධිසීලං. තඤ්හි අනෙසනං පහාය ධම්මෙන සමෙන පච්චයෙ උප්පාදෙන්තස්ස පරියෙසනාය සුද්ධත්තා පරියෙට්ඨිසුද්ධීති ¶ වුච්චති. පච්චවෙක්ඛණසුද්ධි නාම පච්චයසන්නිස්සිතසීලං. තඤ්හි වුත්තප්පකාරෙන පච්චවෙක්ඛණෙන සුජ්ඣනතො පච්චවෙක්ඛණසුද්ධීති වුච්චති. තෙන වුත්තං ‘‘පටිග්ගහණෙ පන සතිං අකත්වා පරිභොගෙ කරොන්තස්ස අනාපත්තී’’ති.
සත්තන්නං සෙක්ඛානං පච්චයපරිභොගො දායජ්ජපරිභොගො නාම. තෙ හි භගවතො පුත්තා, තස්මා පිතුසන්තකානං පච්චයානං දායාදා හුත්වා තෙ පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්ති. කිංපනෙතෙ භගවතො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්ති, උදාහු ගිහීනං පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තීති. ගිහීහි දින්නාපි භගවතා අනුඤ්ඤාතත්තා භගවතො සන්තකා හොන්ති, තස්මා භගවතො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තීති වෙදිතබ්බා. ධම්මදායාදසුත්තඤ්චෙත්ථ සාධකං.
ඛීණාසවානං පරිභොගො සාමිපරිභොගො නාම. තෙ හි තණ්හාය දාසබ්යං අතීතත්තා සාමිනො හුත්වා පරිභුඤ්ජන්ති.
ඉමෙසු පරිභොගෙසු සාමිපරිභොගො ච දායජ්ජපරිභොගො ච සබ්බෙසං වට්ටති. ඉණපරිභොගො න වට්ටති. ථෙය්යපරිභොගෙ කථායෙව නත්ථි. යො පනායං සීලවතො පච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො, සො ඉණපරිභොගස්ස පච්චනීකත්තා ආණණ්යපරිභොගො වා හොති, දායජ්ජපරිභොගෙයෙව වා සඞ්ගහං ගච්ඡති. සීලවාපි හි ඉමාය සික්ඛාය සමන්නාගතත්තා සෙක්ඛොත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. ඉමෙසු පන පරිභොගෙසු යස්මා සාමිපරිභොගො අග්ගො, තස්මා තං පත්ථයමානෙන භික්ඛුනා වුත්තප්පකාරාය පච්චවෙක්ඛණාය පච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජන්තෙන පච්චයසන්නිස්සිතසීලං සම්පාදෙතබ්බං. එවං කරොන්තො හි කිච්චකාරී හොති. වුත්තම්පි චෙතං –
‘‘පිණ්ඩං ¶ විහාරං සයනාසනඤ්ච,
ආපඤ්ච සඞ්ඝාටිරජූපවාහනං;
සුත්වාන ධම්මං සුගතෙන දෙසිතං,
සඞ්ඛාය සෙවෙ වරපඤ්ඤසාවකො.
‘‘තස්මා ¶ හි පිණ්ඩෙ සයනාසනෙ ච,
ආපෙ ච සඞ්ඝාටිරජූපවාහනෙ;
එතෙසු ධම්මෙසු අනූපලිත්තො,
භික්ඛු යථා පොක්ඛරෙ වාරිබින්දු. (සු. නි. 393-394);
‘‘කාලෙන ලද්ධා පරතො අනුග්ගහා,
ඛජ්ජෙසු භොජ්ජෙසු ච සායනෙසු ච;
මත්තං ස ජඤ්ඤා සතතං උපට්ඨිතො,
වණස්ස ආලෙපනරූහනෙ යථා.
‘‘කන්තාරෙ පුත්තමංසංව, අක්ඛස්සබ්භඤ්ජනං යථා;
එවං ආහාරෙ ආහාරං, යාපනත්ථමමුච්ඡිතො’’ති.
ඉමස්ස ච පච්චයසන්නිස්සිතසීලස්ස පරිපූරකාරිතාය භාගිනෙය්යසඞ්ඝරක්ඛිතසාමණෙරස්ස වත්ථු කථෙතබ්බං. සො හි සම්මා පච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජි. යථාහ –
‘‘උපජ්ඣායො මං භුඤ්ජමානං, සාලිකූරං සුනිබ්බුතං;
මා හෙව ත්වං සාමණෙර, ජිව්හං ඣාපෙසි අසඤ්ඤතො.
‘‘උපජ්ඣායස්ස වචො සුත්වා, සංවෙගමලභිං තදා;
එකාසනෙ නිසීදිත්වා, අරහත්තං අපාපුණිං.
‘‘සොහං ¶ පරිපුණ්ණසඞ්කප්පො, චන්දො පන්නරසො යථා;
සබ්බාසවපරික්ඛීණො, නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’ති.
‘‘තස්මා අඤ්ඤොපි දුක්ඛස්ස, පත්ථයන්තො පරික්ඛයං;
යොනිසො පච්චවෙක්ඛිත්වා, පටිසෙවෙථ පච්චයෙ’’ති.
එවං පාතිමොක්ඛසංවරසීලාදිවසෙන චතුබ්බිධං.
පඨමසීලපඤ්චකං
20. පඤ්චවිධකොට්ඨාසස්ස පඨමපඤ්චකෙ අනුපසම්පන්නසීලාදිවසෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං පටිසම්භිදායං –
‘‘කතමං ¶ පරියන්තපාරිසුද්ධිසීලං? අනුපසම්පන්නානං පරියන්තසික්ඛාපදානං, ඉදං පරියන්තපාරිසුද්ධිසීලං. කතමං අපරියන්තපාරිසුද්ධිසීලං? උපසම්පන්නානං අපරියන්තසික්ඛාපදානං, ඉදං අපරියන්තපාරිසුද්ධිසීලං. කතමං පරිපුණ්ණපාරිසුද්ධිසීලං? පුථුජ්ජනකල්යාණකානං කුසලධම්මෙ යුත්තානං සෙක්ඛපරියන්තෙ පරිපූරකාරීනං කායෙ ච ජීවිතෙ ච අනපෙක්ඛානං පරිච්චත්තජීවිතානං, ඉදං පරිපුණ්ණපාරිසුද්ධිසීලං. කතමං අපරාමට්ඨපාරිසුද්ධිසීලං? සත්තන්නං සෙක්ඛානං, ඉදං අපරාමට්ඨපාරිසුද්ධිසීලං. කතමං පටිප්පස්සද්ධිපාරිසුද්ධිසීලං? තථාගතසාවකානං ඛීණාසවානං පච්චෙකබුද්ධානං තථාගතානං අරහන්තානං සම්මාසම්බුද්ධානං, ඉදං පටිප්පස්සද්ධිපාරිසුද්ධිසීල’’න්ති (පටි. ම. 1.37).
තත්ථ අනුපසම්පන්නානං සීලං ගණනවසෙන සපරියන්තත්තා පරියන්තපාරිසුද්ධිසීලන්ති වෙදිතබ්බං. උපසම්පන්නානං –
‘‘නව කොටිසහස්සානි, අසීතිසතකොටියො;
පඤ්ඤාසසතසහස්සානි, ඡත්තිංසා ච පුනාපරෙ.
‘‘එතෙ ¶ සංවරවිනයා, සම්බුද්ධෙන පකාසිතා;
පෙය්යාලමුඛෙන නිද්දිට්ඨා, සික්ඛා විනයසංවරෙ’’ති. –
එවං ගණනවසෙන සපරියන්තම්පි අනවසෙසවසෙන සමාදානභාවඤ්ච ලාභයසඤාතිඅඞ්ගජීවිතවසෙන අදිට්ඨපරියන්තභාවඤ්ච සන්ධාය අපරියන්තපාරිසුද්ධිසීලන්ති වුත්තං, චිරගුම්බවාසිකඅම්බඛාදකමහාතිස්සත්ථෙරස්ස සීලමිව. තථා හි සො ආයස්මා –
‘‘ධනං චජෙ අඞ්ගවරස්ස හෙතු, අඞ්ගං චජෙ ජීවිතං රක්ඛමානො;
අඞ්ගං ධනං ජීවිතඤ්චාපි සබ්බං, චජෙ නරො ධම්මමනුස්සරන්තො’’ති. –
ඉමං සප්පුරිසානුස්සතිං අවිජහන්තො ජීවිතසංසයෙපි සික්ඛාපදං අවීතික්කම්ම තදෙව අපරියන්තපාරිසුද්ධිසීලං නිස්සාය උපාසකස්ස පිට්ඨිගතොව අරහත්තං පාපුණි. යථාහ –
‘‘න පිතා නපි තෙ මාතා, න ඤාති නපි බන්ධවො;
කරොතෙතාදිසං කිච්චං, සීලවන්තස්ස කාරණා.
සංවෙගං ¶ ජනයිත්වාන, සම්මසිත්වාන යොනිසො;
තස්ස පිට්ඨිගතො සන්තො, අරහත්තං අපාපුණී’’ති.
පුථුජ්ජනකල්යාණකානං සීලං උපසම්පදතො පට්ඨාය සුධොතජාතිමණි විය සුපරිකම්මකතසුවණ්ණං විය ච අතිපරිසුද්ධත්තා චිත්තුප්පාදමත්තකෙනපි මලෙන විරහිතං අරහත්තස්සෙව පදට්ඨානං හොති, තස්මා පරිපුණ්ණපාරිසුද්ධීති වුච්චති, මහාසඞ්ඝරක්ඛිතභාගිනෙය්යසඞ්ඝරක්ඛිතත්ථෙරානං විය.
මහාසඞ්ඝරක්ඛිතත්ථෙරං කිර අතික්කන්තසට්ඨිවස්සං මරණමඤ්චෙ නිපන්නං භික්ඛුසඞ්ඝො ලොකුත්තරාධිගමං පුච්ඡි. ථෙරො ‘‘නත්ථි මෙ ලොකුත්තරධම්මො’’ති ආහ. අථස්ස උපට්ඨාකො දහරභික්ඛු ආහ – ‘‘භන්තෙ, තුම්හෙ පරිනිබ්බුතාති සමන්තා ද්වාදසයොජනා මනුස්සා සන්නිපතිතා, තුම්හාකං පුථුජ්ජනකාලකිරියාය මහාජනස්ස විප්පටිසාරො භවිස්සතී’’ති. ආවුසො, අහං ‘‘මෙත්තෙය්යං භගවන්තං පස්සිස්සාමී’’ති න විපස්සනං පට්ඨපෙසිං. තෙන හි මං නිසීදාපෙත්වා ¶ ඔකාසං කරොහීති. සො ථෙරං නිසීදාපෙත්වා බහි නික්ඛන්තො. ථෙරො තස්ස සහ නික්ඛමනාව අරහත්තං පත්වා අච්ඡරිකාය සඤ්ඤං අදාසි. සඞ්ඝො සන්නිපතිත්වා ආහ – ‘‘භන්තෙ, එවරූපෙ මරණකාලෙ ලොකුත්තරධම්මං නිබ්බත්තෙන්තා දුක්කරං කරිත්ථා’’ති. නාවුසො එතං දුක්කරං, අපිච වො දුක්කරං ආචික්ඛිස්සාමි – ‘‘අහං, ආවුසො, පබ්බජිතකාලතො පට්ඨාය අසතියා අඤ්ඤාණපකතං කම්මං නාම න පස්සාමී’’ති. භාගිනෙය්යොපිස්ස පඤ්ඤාසවස්සකාලෙ එවමෙව අරහත්තං පාපුණීති.
‘‘අප්පස්සුතොපි චෙ හොති, සීලෙසු අසමාහිතො;
උභයෙන නං ගරහන්ති, සීලතො ච සුතෙන ච.
‘‘අප්පස්සුතොපි චෙ හොති, සීලෙසු සුසමාහිතො;
සීලතො නං පසංසන්ති, තස්ස සම්පජ්ජතෙ සුතං.
‘‘බහුස්සුතොපි චෙ හොති, සීලෙසු අසමාහිතො;
සීලතො නං ගරහන්ති, නාස්ස සම්පජ්ජතෙ සුතං.
‘‘බහුස්සුතොපි චෙ හොති, සීලෙසු සුසමාහිතො;
උභයෙන නං පසංසන්ති, සීලතො ච සුතෙන ච.
‘‘බහුස්සුතං ¶ ධම්මධරං, සප්පඤ්ඤං බුද්ධසාවකං;
නෙක්ඛං ජම්බොනදස්සෙව, කො තං නින්දිතුමරහති;
දෙවාපි නං පසංසන්ති, බ්රහ්මුනාපි පසංසිතො’’ති. (අ. නි. 4.6);
සෙක්ඛානං පන සීලං දිට්ඨිවසෙන අපරාමට්ඨත්තා, පුථුජ්ජනානං වා පන රාගවසෙන අපරාමට්ඨසීලං අපරාමට්ඨපාරිසුද්ධීති වෙදිතබ්බං, කුටුම්බියපුත්තතිස්සත්ථෙරස්ස සීලං විය. සො හි ආයස්මා තථාරූපං සීලං නිස්සාය අරහත්තෙ පතිට්ඨාතුකාමො වෙරිකෙ ආහ –
‘‘උභො ¶ පාදානි භින්දිත්වා, සඤ්ඤපෙස්සාමි වො අහං;
අට්ටියාමි හරායාමි, සරාගමරණං අහ’’න්ති.
‘‘එවාහං චින්තයිත්වාන, සම්මසිත්වාන යොනිසො;
සම්පත්තෙ අරුණුග්ගම්හි, අරහත්තං අපාපුණි’’න්ති. (දී. නි. අට්ඨ. 2.373);
අඤ්ඤතරොපි මහාථෙරො බාළ්හගිලානො සහත්ථා ආහාරම්පි පරිභුඤ්ජිතුං අසක්කොන්තො සකෙ මුත්තකරීසෙ පලිපන්නො සම්පරිවත්තති, තං දිස්වා අඤ්ඤතරො දහරො ‘‘අහො දුක්ඛා ජීවිතසඞ්ඛාරා’’ති ආහ. තමෙනං මහාථෙරො ආහ – ‘‘අහං, ආවුසො, ඉදානි මිය්යමානො සග්ගසම්පත්තිං ලභිස්සාමි, නත්ථි මෙ එත්ථ සංසයො, ඉමං පන සීලං භින්දිත්වා ලද්ධසම්පත්ති නාම සික්ඛං පච්චක්ඛාය පටිලද්ධගිහිභාවසදිසී’’ති වත්වා ‘‘සීලෙනෙව සද්ධිං මරිස්සාමී’’ති තත්ථෙව නිපන්නො තමෙව රොගං සම්මසන්තො අරහත්තං පත්වා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ඉමාහි ගාථාහි බ්යාකාසි –
‘‘ඵුට්ඨස්ස මෙ අඤ්ඤතරෙන බ්යාධිනා,
රොගෙන බාළ්හං දුඛිතස්ස රුප්පතො;
පරිසුස්සති ඛිප්පමිදං කළෙවරං,
පුප්ඵං යථා පංසුනි ආතපෙ කතං.
‘‘අජඤ්ඤං ජඤ්ඤසඞ්ඛාතං, අසුචිං සුචිසම්මතං;
නානාකුණපපරිපූරං, ජඤ්ඤරූපං අපස්සතො.
‘‘ධිරත්ථු ¶ මං ආතුරං පූතිකායං, දුග්ගන්ධියං අසුචි බ්යාධිධම්මං;
යත්ථප්පමත්තා අධිමුච්ඡිතා පජා, හාපෙන්ති මග්ගං සුගතූපපත්තියා’’ති.
අරහන්තාදීනං පන සීලං සබ්බදරථප්පටිප්පස්සද්ධියා පරිසුද්ධත්තා පටිප්පස්සද්ධිපාරිසුද්ධීති වෙදිතබ්බං. එවං පරියන්තපාරිසුද්ධිආදිවසෙන පඤ්චවිධං.
දුතියසීලපඤ්චකං
දුතියපඤ්චකෙ ¶ පාණාතිපාතාදීනං පහානාදිවසෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං පටිසම්භිදායං –
‘‘පඤ්ච සීලානි පාණාතිපාතස්ස පහානං සීලං, වෙරමණී සීලං, චෙතනා සීලං, සංවරො සීලං, අවීතික්කමො සීලං. අදින්නාදානස්ස, කාමෙසුමිච්ඡාචාරස්ස, මුසාවාදස්ස, පිසුණාය වාචාය, ඵරුසාය වාචාය, සම්ඵප්පලාපස්ස, අභිජ්ඣාය, බ්යාපාදස්ස, මිච්ඡාදිට්ඨියා, නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දස්ස, අබ්යාපාදෙන බ්යාපාදස්ස, ආලොකසඤ්ඤාය ථිනමිද්ධස්ස, අවික්ඛෙපෙන උද්ධච්චස්ස, ධම්මවවත්ථානෙන විචිකිච්ඡාය, ඤාණෙන අවිජ්ජාය, පාමොජ්ජෙන අරතියා, පඨමෙන ඣානෙන නීවරණානං, දුතියෙන ඣානෙන විතක්කවිචාරානං, තතියෙන ඣානෙන පීතියා, චතුත්ථෙන ඣානෙන සුඛදුක්ඛානං, ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා රූපසඤ්ඤාය පටිඝසඤ්ඤාය නානත්තසඤ්ඤාය, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤාය, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤාය, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤාය, අනිච්චානුපස්සනාය නිච්චසඤ්ඤාය, දුක්ඛානුපස්සනාය සුඛසඤ්ඤාය, අනත්තානුපස්සනාය අත්තසඤ්ඤාය, නිබ්බිදානුපස්සනාය නන්දියා, විරාගානුපස්සනාය රාගස්ස, නිරොධානුපස්සනාය සමුදයස්ස, පටිනිස්සග්ගානුපස්සනාය ආදානස්ස, ඛයානුපස්සනාය ඝනසඤ්ඤාය, වයානුපස්සනාය ආයූහනස්ස, විපරිණාමානුපස්සනාය ධුවසඤ්ඤාය, අනිමිත්තානුපස්සනාය නිමිත්තස්ස, අප්පණිහිතානුපස්සනාය පණිධියා, සුඤ්ඤතානුපස්සනාය අභිනිවෙසස්ස, අධිපඤ්ඤාධම්මවිපස්සනාය සාරාදානාභිනිවෙසස්ස, යථාභූතඤාණදස්සනෙන සම්මොහාභිනිවෙසස්ස, ආදීනවානුපස්සනාය ආලයාභිනිවෙසස්ස, පටිසඞ්ඛානුපස්සනාය අප්පටිසඞ්ඛාය, විවට්ටනානුපස්සනාය සඤ්ඤොගාභිනිවෙසස්ස, සොතාපත්තිමග්ගෙන දිට්ඨෙකට්ඨානං ¶ කිලෙසානං, සකදාගාමිමග්ගෙන ඔළාරිකානං කිලෙසානං, අනාගාමිමග්ගෙන අණුසහගතානං කිලෙසානං, අරහත්තමග්ගෙන සබ්බකිලෙසානං පහානං සීලං, වෙරමණී, චෙතනා, සංවරො, අවීතික්කමො සීලං. එවරූපානි සීලානි චිත්තස්ස අවිප්පටිසාරාය සංවත්තන්ති, පාමොජ්ජාය සංවත්තන්ති, පීතියා සංවත්තන්ති, පස්සද්ධියා සංවත්තන්ති, සොමනස්සාය සංවත්තන්ති, ආසෙවනාය සංවත්තන්ති, භාවනාය සංවත්තන්ති, බහුලීකම්මාය සංවත්තන්ති, අලඞ්කාරාය සංවත්තන්ති, පරික්ඛාරාය සංවත්තන්ති, පරිවාරාය සංවත්තන්ති, පාරිපූරියා සංවත්තන්ති, එකන්තනිබ්බිදාය විරාගාය ¶ නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තන්තී’’ති (පටි. ම. 1.41).
එත්ථ ච පහානන්ති කොචි ධම්මො නාම නත්ථි අඤ්ඤත්ර වුත්තප්පකාරානං පාණාතිපාතාදීනං අනුප්පාදමත්තතො. යස්මා පන තං තං පහානං තස්ස තස්ස කුසලධම්මස්ස පතිට්ඨානට්ඨෙන උපධාරණං හොති, විකම්පාභාවකරණෙන ච සමාදානං. තස්මා පුබ්බෙ වුත්තෙනෙව උපධාරණසමාධානසඞ්ඛාතෙන සීලනට්ඨෙන සීලන්ති වුත්තං. ඉතරෙ චත්තාරො ධම්මා තතො තතො වෙරමණිවසෙන, තස්ස තස්ස සංවරවසෙන, තදුභයසම්පයුත්තචෙතනාවසෙන, තං තං අවීතික්කමන්තස්ස අවීතික්කමනවසෙන ච චෙතසො පවත්තිසබ්භාවං සන්ධාය වුත්තා. සීලට්ඨො පන තෙසං පුබ්බෙ පකාසිතොයෙවාති. එවං පහානසීලාදිවසෙන පඤ්චවිධං.
එත්තාවතා ච කිං සීලං? කෙනට්ඨෙන සීලං? කානස්ස ලක්ඛණරසපච්චුපට්ඨානපදට්ඨානානි? කිමානිසංසං සීලං? කතිවිධං චෙතං සීලන්ති? ඉමෙසං පඤ්හානං විස්සජ්ජනං නිට්ඨිතං.
සීලසංකිලෙසවොදානං
21. යං පන වුත්තං ‘‘කො චස්ස සංකිලෙසො, කිං වොදාන’’න්ති. තත්ර වදාම – ඛණ්ඩාදිභාවො සීලස්ස සංකිලෙසො, අඛණ්ඩාදිභාවො වොදානං. සො පන ඛණ්ඩාදිභාවො ලාභයසාදිහෙතුකෙන භෙදෙන ච සත්තවිධමෙථුනසංයොගෙන ච සඞ්ගහිතො.
තථා හි යස්ස සත්තසු ආපත්තික්ඛන්ධෙසු ආදිම්හි වා අන්තෙ වා සික්ඛාපදං භින්නං හොති, තස්ස සීලං පරියන්තෙ ඡින්නසාටකො විය ඛණ්ඩං නාම ¶ හොති. යස්ස පන වෙමජ්ඣෙ භින්නං, තස්ස මජ්ඣෙ ඡිද්දසාටකො විය ඡිද්දං නාම හොති. යස්ස පටිපාටියා ද්වෙ තීණි භින්නානි, තස්ස පිට්ඨියා වා කුච්ඡියා වා උට්ඨිතෙන විසභාගවණ්ණෙන කාළරත්තාදීනං අඤ්ඤතරසරීරවණ්ණා ගාවී විය සබලං නාම හොති. යස්ස අන්තරන්තරා භින්නානි, තස්ස අන්තරන්තරා විසභාගවණ්ණබින්දුවිචිත්රා ගාවී විය කම්මාසං නාම හොති. එවං තාව ලාභාදිහෙතුකෙන භෙදෙන ඛණ්ඩාදිභාවො හොති.
එවං ¶ සත්තවිධමෙථුනසංයොගවසෙන. වුත්තඤ්හි භගවතා –
‘‘ඉධ, බ්රාහ්මණ, එකච්චො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා සම්මා බ්රහ්මචාරී පටිජානමානො න හෙව ඛො මාතුගාමෙන සද්ධිං ද්වයංද්වයසමාපත්තිං සමාපජ්ජති, අපිච ඛො මාතුගාමස්ස උච්ඡාදනං පරිමද්දනං න්හාපනං සම්බාහනං සාදියති, සො තදස්සාදෙති, තං නිකාමෙති, තෙන ච විත්තිං ආපජ්ජති, ඉදම්පි ඛො, බ්රාහ්මණ, බ්රහ්මචරියස්ස ඛණ්ඩම්පි ඡිද්දම්පි සබලම්පි කම්මාසම්පි. අයං වුච්චති, බ්රාහ්මණ, අපරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං චරති සංයුත්තො මෙථුනෙන සංයොගෙන, න පරිමුච්චති ජාතියා. ජරාය මරණෙන…පෙ… න පරිමුච්චති දුක්ඛස්මාති වදාමි.
‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණ, ඉධෙකච්චො සමණො වා…පෙ… පටිජානමානො න හෙව ඛො මාතුගාමෙන සද්ධිං ද්වයං ද්වයසමාපත්තිං සමාපජ්ජති. නපි මාතුගාමස්ස උච්ඡාදනං…පෙ… සාදියති. අපිච ඛො මාතුගාමෙන සද්ධිං සඤ්ජග්ඝති සංකීළති සංකෙලායති, සො තදස්සාදෙති…පෙ… න පරිමුච්චති දුක්ඛස්මාති වදාමි.
‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණ, ඉධෙකච්චො සමණො වා…පෙ… න හෙව ඛො මාතුගාමෙන සද්ධිං ද්වයං ද්වයසමාපත්තිං සමාපජ්ජති. නපි මාතුගාමස්ස උච්ඡාදනං…පෙ… සාදියති. නපි මාතුගාමෙන සද්ධිං සඤ්ජග්ඝති සංකීළති සංකෙලායති. අපිච ඛො මාතුගාමස්ස චක්ඛුනා චක්ඛුං උපනිජ්ඣායති පෙක්ඛති, සො තදස්සාදෙති…පෙ… න පරිමුච්චති දුක්ඛස්මාති වදාමි.
‘‘පුන ¶ චපරං, බ්රාහ්මණ, ඉධෙකච්චො සමණො වා…පෙ… න හෙව ඛො මාතුගාමෙන… නපි මාතුගාමස්ස… නපි මාතුගාමෙන… නපි මාතුගාමස්ස…පෙ… පෙක්ඛති. අපිච ඛො මාතුගාමස්ස සද්දං සුණාති තිරොකුට්ටා වා තිරොපාකාරා වා හසන්තියා වා භණන්තියා වා ගායන්තියා වා රොදන්තියා වා, සො තදස්සාදෙති…පෙ… දුක්ඛස්මාති වදාමි.
‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණ, ඉධෙකච්චො සමණො වා…පෙ… න හෙව ඛො මාතුගාමෙන… නපි මාතුගාමස්ස… නපි මාතුගාමෙන… නපි මාතුගාමස්ස…පෙ… රොදන්තියා ¶ වා. අපිච ඛො යානිස්ස තානි පුබ්බෙ මාතුගාමෙන සද්ධිං හසිතලපිතකීළිතානි, තානි අනුස්සරති, සො තදස්සාදෙති…පෙ… දුක්ඛස්මාති වදාමි.
‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණ, ඉධෙකච්චො සමණො වා…පෙ… න හෙව ඛො මාතුගාමෙන…පෙ… නපි මාතුගාමස්ස…පෙ… නපි යානිස්ස තානි පුබ්බෙ මාතුගාමෙන සද්ධිං හසිතලපිතකීළිතානි, තානි අනුස්සරති. අපිච ඛො පස්සති ගහපතිං වා ගහපතිපුත්තං වා පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතං සමඞ්ගීභූතං පරිචාරයමානං, සො තදස්සාදෙති…පෙ… දුක්ඛස්මාති වදාමි.
‘‘පුන චපරං, බ්රාහ්මණ, ඉධෙකච්චො සමණො වා…පෙ… න හෙව ඛො මාතුගාමෙන…පෙ… නපි පස්සති ගහපතිං වා ගහපතිපුත්තං වා…පෙ… පරිචාරයමානං. අපිච ඛො අඤ්ඤතරං දෙවනිකායං පණිධාය බ්රහ්මචරියං චරති ‘ඉමිනාහං සීලෙන වා වතෙන වා තපෙන වා බ්රහ්මචරියෙන වා දෙවො වා භවිස්සාමි දෙවඤ්ඤතරො වා’ති. සො තදස්සාදෙති, තං නිකාමෙති, තෙන ච විත්තිං ආපජ්ජති. ඉදම්පි ඛො, බ්රාහ්මණ, බ්රහ්මචරියස්ස ඛණ්ඩම්පි ඡිද්දම්පි සබලම්පි කම්මාසම්පී’’ති (අ. නි. 7.50).
එවං ලාභාදිහෙතුකෙන භෙදෙන ච සත්තවිධමෙථුනසංයොගෙන ච ඛණ්ඩාදිභාවො සඞ්ගහිතොති වෙදිතබ්බො.
අඛණ්ඩාදිභාවො පන සබ්බසො සික්ඛාපදානං අභෙදෙන, භින්නානඤ්ච සප්පටිකම්මානං පටිකම්මකරණෙන, සත්තවිධමෙථුනසංයොගාභාවෙන ච, අපරාය ¶ ච ‘‘කොධො උපනාහො මක්ඛො පළාසො ඉස්සා මච්ඡරියං මායා සාථෙය්යං ථම්භො සාරම්භො මානො අතිමානො මදො පමාදො’’තිආදීනං පාපධම්මානං අනුප්පත්තියා, අප්පිච්ඡතාසන්තුට්ඨිතාසල්ලෙඛතාදීනඤ්ච ගුණානං උප්පත්තියා සඞ්ගහිතො.
යානි හි සීලානි ලාභාදීනම්පි අත්ථාය අභින්නානි, පමාදදොසෙන වා භින්නානිපි පටිකම්මකතානි ¶ , මෙථුනසංයොගෙහි වා කොධුපනාහාදීහි වා පාපධම්මෙහි අනුපහතානි, තානි සබ්බසො අඛණ්ඩානි අච්ඡිද්දානි අසබලානි අකම්මාසානීති වුච්චන්ති. තානියෙව භුජිස්සභාවකරණතො ච භුජිස්සානි, විඤ්ඤූහි පසත්ථත්තා විඤ්ඤුපසත්ථානි, තණ්හාදිට්ඨීහි අපරාමට්ඨත්තා අපරාමට්ඨානි, උපචාරසමාධිං වා අප්පනාසමාධිං වා සංවත්තයන්තීති සමාධිසංවත්තනිකානි ච හොන්ති. තස්මා නෙසං එස ‘අඛණ්ඩාදිභාවො වොදාන’න්ති වෙදිතබ්බො.
තං පනෙතං වොදානං ද්වීහාකාරෙහි සම්පජ්ජති සීලවිපත්තියා ච ආදීනවදස්සනෙන, සීලසම්පත්තියා ච ආනිසංසදස්සනෙන. තත්ථ ‘‘පඤ්චිමෙ, භික්ඛවෙ, ආදීනවා දුස්සීලස්ස සීලවිපත්තියා’’ති (දී. නි. 2.149; අ. නි. 5.213) එවමාදිසුත්තනයෙන සීලවිපත්තියා ආදීනවො දට්ඨබ්බො.
අපිච දුස්සීලො පුග්ගලො දුස්සීල්යහෙතු අමනාපො හොති දෙවමනුස්සානං, අනනුසාසනීයො සබ්රහ්මචාරීනං, දුක්ඛිතො දුස්සීල්යගරහාසු, විප්පටිසාරී සීලවතං පසංසාසු, තාය ච පන දුස්සීල්යතාය සාණසාටකො විය දුබ්බණ්ණො හොති. යෙ ඛො පනස්ස දිට්ඨානුගතිං ආපජ්ජන්ති, තෙසං දීඝරත්තං අපායදුක්ඛාවහනතො දුක්ඛසම්ඵස්සො. යෙසං දෙය්යධම්මං පටිග්ගණ්හාති, තෙසං නමහප්ඵලකරණතො අප්පග්ඝො. අනෙකවස්සගණිකගූථකූපො විය දුබ්බිසොධනො. ඡවාලාතමිව උභතො පරිබාහිරො. භික්ඛුභාවං පටිජානන්තොපි අභික්ඛුයෙව ගොගණං අනුබන්ධගද්රභො විය. සතතුබ්බිග්ගො සබ්බවෙරිකපුරිසො විය. අසංවාසාරහො මතකළෙවරං විය. සුතාදිගුණයුත්තොපි සබ්රහ්මචාරීනං අපූජාරහො සුසානග්ගි විය බ්රාහ්මණානං. අභබ්බො විසෙසාධිගමෙ අන්ධො විය රූපදස්සනෙ. නිරාසො සද්ධම්මෙ චණ්ඩාලකුමාරකො විය රජ්ජෙ. සුඛිතොස්මීති මඤ්ඤමානොපි දුක්ඛිතොව අග්ගික්ඛන්ධපරියායෙ වුත්තදුක්ඛභාගිතාය.
දුස්සීලානඤ්හි ¶ පඤ්චකාමගුණපරිභොගවන්දනමානනාදිසුඛස්සාදගධිතචිත්තානං තප්පච්චයං අනුස්සරණමත්තෙනාපි හදයසන්තාපං ජනයිත්වා උණ්හලොහිතුග්ගාරප්පවත්තනසමත්ථං අතිකටුකං දුක්ඛං දස්සෙන්තො සබ්බාකාරෙන පච්චක්ඛකම්මවිපාකො භගවා ආහ –
‘‘පස්සථ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, අමුං මහන්තං අග්ගික්ඛන්ධං ආදිත්තං සම්පජ්ජලිතං සජොතිභූත’න්ති? එවං, භන්තෙති. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො වරං යං අමුං ¶ මහන්තං අග්ගික්ඛන්ධං ආදිත්තං සම්පජ්ජලිතං සජොතිභූතං ආලිඞ්ගෙත්වා උපනිසීදෙය්ය වා උපනිපජ්ජෙය්ය වා, යං ඛත්තියකඤ්ඤං වා බ්රාහ්මණකඤ්ඤං වා ගහපතිකඤ්ඤං වා මුදුතලුනහත්ථපාදං ආලිඞ්ගෙත්වා උපනිසීදෙය්ය වා උපනිපජ්ජෙය්ය වාති. එතදෙව, භන්තෙ, වරං යං ඛත්තියකඤ්ඤං වා…පෙ… උපනිපජ්ජෙය්ය වා. දුක්ඛං හෙතං, භන්තෙ, යං අමුං මහන්තං අග්ගික්ඛන්ධං…පෙ… උපනිපජ්ජෙය්ය වාති. ආරොචයාමි වො, භික්ඛවෙ, පටිවෙදයාමි වො, භික්ඛවෙ, යථා එතදෙව තස්ස වරං දුස්සීලස්ස පාපධම්මස්ස අසුචිසඞ්කස්සරසමාචාරස්ස පටිච්ඡන්නකම්මන්තස්ස අස්සමණස්ස සමණපටිඤ්ඤස්ස අබ්රහ්මචාරිස්ස බ්රහ්මචාරිපටිඤ්ඤස්ස අන්තොපූතිකස්ස අවස්සුතස්ස කසම්බුජාතස්ස යං අමුං මහන්තං අග්ගික්ඛන්ධං…පෙ… උපනිපජ්ජෙය්ය වා. තං කිස්ස හෙතු? තතොනිදානං හි සො, භික්ඛවෙ, මරණං වා නිගච්ඡෙය්ය මරණමත්තං වා දුක්ඛං, න ත්වෙව තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්යා’’ති (අ. නි. 7.72).
එවං අග්ගික්ඛන්ධුපමාය ඉත්ථිපටිබද්ධපඤ්චකාමගුණපරිභොගපච්චයං දුක්ඛං දස්සෙත්වා එතෙනෙව උපායෙන –
‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො වරං යං බලවා පුරිසො දළ්හාය වාළරජ්ජුයා උභො ජඞ්ඝා වෙඨෙත්වා ඝංසෙය්ය, සා ඡවිං ඡින්දෙය්ය, ඡවිං ඡෙත්වා චම්මං ඡින්දෙය්ය, චම්මං ඡෙත්වා මංසං ඡින්දෙය්ය, මංසං ඡෙත්වා න්හාරුං ඡින්දෙය්ය, න්හාරුං ඡෙත්වා අට්ඨිං ඡින්දෙය්ය, අට්ඨිං ඡෙත්වා අට්ඨිමිඤ්ජං ආහච්ච තිට්ඨෙය්ය, යං වා ඛත්තියමහාසාලානං ¶ වා බ්රාහ්මණමහාසාලානං වා ගහපතිමහාසාලානං වා අභිවාදනං සාදියෙය්යා’’ති ච.
‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො වරං යං බලවා පුරිසො තිණ්හාය සත්තියා තෙලධොතාය පච්චොරස්මිං පහරෙය්ය, යං වා ඛත්තියමහාසාලානං වා බ්රාහ්මණමහාසාලානං වා ගහපතිමහාසාලානං වා අඤ්ජලිකම්මං සාදියෙය්යා’’ති ච.
‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො වරං යං බලවා පුරිසො තත්තෙන අයොපට්ටෙන ආදිත්තෙන සම්පජ්ජලිතෙන සජොතිභූතෙන කායං සම්පලිවෙඨෙය්ය, යං වා ඛත්තියමහාසාලානං ¶ වා බ්රාහ්මණමහාසාලානං වා ගහපතිමහාසාලානං වා සද්ධාදෙය්යං චීවරං පරිභුඤ්ජෙය්යා’’ති ච.
‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො වරං යං බලවා පුරිසො තත්තෙන අයොසඞ්කුනා ආදිත්තෙන සම්පජ්ජලිතෙන සජොතිභූතෙන මුඛං විවරිත්වා තත්තං ලොහගුළං ආදිත්තං සම්පජ්ජලිතං සජොතිභූතං මුඛෙ පක්ඛිපෙය්ය, තං තස්ස ඔට්ඨම්පි ඩහෙය්ය, මුඛම්පි, ජිව්හම්පි, කණ්ඨම්පි, උදරම්පි ඩහෙය්ය, අන්තම්පි අන්තගුණම්පි ආදාය අධොභාගං නික්ඛමෙය්ය, යං වා ඛත්තිය… බ්රාහ්මණ… ගහපතිමහාසාලානං වා සද්ධාදෙය්යං පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජෙය්යා’’ති ච.
‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො වරං යං බලවා පුරිසො සීසෙ වා ගහෙත්වා ඛන්ධෙ වා ගහෙත්වා තත්තං අයොමඤ්චං වා අයොපීඨං වා ආදිත්තං සම්පජ්ජලිතං සජොතිභූතං අභිනිසීදාපෙය්ය වා අභිනිපජ්ජාපෙය්ය වා, යං වා ඛත්තිය… බ්රාහ්මණ… ගහපතිමහාසාලානං වා සද්ධාදෙය්යං මඤ්චපීඨං පරිභුඤ්ජෙය්යා’’ති ච.
‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමං නු ඛො වරං යං බලවා පුරිසො උද්ධංපාදං අධොසිරං ගහෙත්වා තත්තාය අයොකුම්භියා පක්ඛිපෙය්ය ආදිත්තාය සම්පජ්ජලිතාය සජොතිභූතාය ¶ , සො තත්ථ ඵෙණුද්දෙහකං පච්චමානො සකිම්පි උද්ධං ගච්ඡෙය්ය, සකිම්පි අධො ගච්ඡෙය්ය, සකිම්පි තිරියං ගච්ඡෙය්ය, යං වා ඛත්තිය… බ්රාහ්මණ… ගහපතිමහාසාලානං වා සද්ධාදෙය්යං විහාරං පරිභුඤ්ජෙය්යා’’ති චාති (අ. නි. 7.72).
ඉමාහි වාළරජ්ජුතිණ්හසත්තිඅයොපට්ටඅයොගුළඅයොමඤ්චඅයොපීඨඅයොකුම්භීඋපමාහි අභිවාදනඅඤ්ජලිකම්මචීවරපිණ්ඩපාතමඤ්චපීඨවිහාරපරිභොගපච්චයං දුක්ඛං දස්සෙසි. තස්මා –
අග්ගික්ඛන්ධාලිඞ්ගනදුක්ඛාධිකදුක්ඛකටුකඵලං;
අවිජහතො කාමසුඛං, සුඛං කුතො භින්නසීලස්ස.
අභිවාදනසාදියනෙ ¶ , කිං නාම සුඛං විපන්නසීලස්ස;
දළ්හවාළරජ්ජුඝංසනදුක්ඛාධිකදුක්ඛභාගිස්ස.
සද්ධානමඤ්ජලිකම්මසාදියනෙ කිං සුඛං අසීලස්ස;
සත්තිප්පහාරදුක්ඛාධිමත්තදුක්ඛස්ස යංහෙතු.
චීවරපරිභොගසුඛං, කිං නාම අසංයතස්ස;
යෙන චිරං අනුභවිතබ්බො, නිරයෙ ජලිතඅයොපට්ටසම්ඵස්සො.
මධුරොපි පිණ්ඩපාතො, හලාහලවිසූපමො අසීලස්ස;
ආදිත්තා ගිලිතබ්බා, අයොගුළා යෙන චිරරත්තං.
සුඛසම්මතොපි දුක්ඛො, අසීලිනො මඤ්චපීඨපරිභොගො;
යං බාධිස්සන්ති චිරං, ජලිතඅයොමඤ්චපීඨානි.
දුස්සීලස්ස විහාරෙ, සද්ධාදෙය්යම්හි කා නිවාස රති;
ජලිතෙසු නිවසිතබ්බං, යෙන අයොකුම්භිමජ්ඣෙසු.
සඞ්කසරසමාචාරො, කසම්බුජාතො අවස්සුතො පාපො;
අන්තොපූතීති ච යං, නින්දන්තො ආහ ලොකගරු.
ධී ජීවිතං අසඤ්ඤතස්ස, තස්ස සමණජනවෙසධාරිස්ස;
අස්සමණස්ස උපහතං, ඛතමත්තානං වහන්තස්ස.
ගූථං ¶ විය කුණපං විය, මණ්ඩනකාමා විවජ්ජයන්තීධ;
යං නාම සීලවන්තො, සන්තො කිං ජීවිතං තස්ස.
සබ්බභයෙහි ¶ අමුත්තො, මුත්තො සබ්බෙහි අධිගමසුඛෙහි;
සුපිහිතසග්ගද්වාරො, අපායමග්ගං සමාරූළ්හො.
කරුණාය වත්ථුභූතො, කාරුණිකජනස්ස නාම කො අඤ්ඤො;
දුස්සීලසමො දුස්සී, ලතාය ඉති බහුවිධා දොසාති.
එවමාදිනා පච්චවෙක්ඛණෙන සීලවිපත්තියං ආදීනවදස්සනං වුත්තප්පකාරවිපරීතතො සීලසම්පත්තියා ආනිසංසදස්සනඤ්ච වෙදිතබ්බං. අපිච –
තස්ස පාසාදිකං හොති, පත්තචීවරධාරණං;
පබ්බජ්ජා සඵලා තස්ස, යස්ස සීලං සුනිම්මලං.
අත්තානුවාදාදිභයං, සුද්ධසීලස්ස භික්ඛුනො;
අන්ධකාරං විය රවිං, හදයං නාවගාහති.
සීලසම්පත්තියා භික්ඛු, සොභමානො තපොවනෙ;
පභාසම්පත්තියා චන්දො, ගගනෙ විය සොභති.
කායගන්ධොපි පාමොජ්ජං, සීලවන්තස්ස භික්ඛුනො;
කරොති අපි දෙවානං, සීලගන්ධෙ කථාව කා.
සබ්බෙසං ගන්ධජාතානං, සම්පත්තිං අභිභුය්යති;
අවිඝාතී දිසා සබ්බා, සීලගන්ධො පවායති.
අප්පකාපි කතා කාරා, සීලවන්තෙ මහප්ඵලා;
හොන්තීති සීලවා හොති, පූජාසක්කාරභාජනං.
සීලවන්තං න බාධන්ති, ආසවා දිට්ඨධම්මිකා;
සම්පරායිකදුක්ඛානං, මූලං ඛනති සීලවා.
යා මනුස්සෙසු සම්පත්ති, යා ච දෙවෙසු සම්පදා;
න සා සම්පන්නසීලස්ස, ඉච්ඡතො හොති දුල්ලභා.
අච්චන්තසන්තා ¶ පන යා, අයං නිබ්බානසම්පදා;
මනො සම්පන්නසීලස්ස, තමෙව අනුධාවති.
සබ්බසම්පත්තිමූලම්හි ¶ , සීලම්හි ඉති පණ්ඩිතො;
අනෙකාකාරවොකාරං, ආනිසංසං විභාවයෙති.
එවඤ්හි විභාවයතො සීලවිපත්තිතො උබ්බිජ්ජිත්වා සීලසම්පත්තිනින්නං මානසං හොති. තස්මා යථාවුත්තං ඉමං සීලවිපත්තියා ආදීනවං ඉමඤ්ච සීලසම්පත්තියා ආනිසංසං දිස්වා සබ්බාදරෙන සීලං වොදාපෙතබ්බන්ති.
එත්තාවතා ච ‘‘සීලෙ පතිට්ඨාය නරො සපඤ්ඤො’’ති ඉමිස්සා ගාථාය සීලසමාධිපඤ්ඤාමුඛෙන දෙසිතෙ විසුද්ධිමග්ගෙ සීලං තාව පරිදීපිතං හොති.
ඉති සාධුජනපාමොජ්ජත්ථාය කතෙ විසුද්ධිමග්ගෙ
සීලනිද්දෙසො නාම පඨමො පරිච්ඡෙදො.