📜

11. සමාධිනිද්දෙසො

ආහාරෙපටික්කූලභාවනා

294. ඉදානි ආරුප්පානන්තරං එකා සඤ්ඤාති එවං උද්දිට්ඨාය ආහාරෙ පටික්කූලසඤ්ඤාය භාවනානිද්දෙසො අනුප්පත්තො. තත්ථ ආහරතීති ආහාරො. සො චතුබ්බිධො කබළීකාරාහාරො, ඵස්සාහාරො, මනොසඤ්චෙතනාහාරො, විඤ්ඤාණාහාරොති.

කො පනෙත්ථ කිමාහරතීති? කබළීකාරාහාරො ඔජට්ඨමකං රූපං ආහරති. ඵස්සාහාරො තිස්සො වෙදනා ආහරති. මනොසඤ්චෙතනාහාරො තීසු භවෙසු පටිසන්ධිං ආහරති. විඤ්ඤාණාහාරො පටිසන්ධික්ඛණෙ නාමරූපං ආහරති.

තෙසු කබළීකාරාහාරෙ නිකන්තිභයං. ඵස්සාහාරෙ උපගමනභයං. මනොසඤ්චෙතනාහාරෙ උපපත්තිභයං. විඤ්ඤාණාහාරෙ පටිසන්ධිභයං. එවං සප්පටිභයෙසු ච තෙසු කබළීකාරාහාරො පුත්තමංසූපමෙන (සං. නි. 2.63) දීපෙතබ්බො. ඵස්සාහාරො නිච්චම්මගාවූපමෙන (සං. නි. 2.63). මනොසඤ්චෙතනාහාරො අඞ්ගාරකාසූපමෙන (සං. නි. 2.63). විඤ්ඤාණාහාරො සත්තිසතූපමෙනාති (සං. නි. 2.63). ඉමෙසු පන චතූසු ආහාරෙසු අසිතපීතඛායිතසායිතප්පභෙදො කබළීකාරො ආහාරොව ඉමස්මිං අත්ථෙ ආහාරොති අධිප්පෙතො. තස්මිං ආහාරෙ පටික්කූලාකාරග්ගහණවසෙන උප්පන්නා සඤ්ඤා ආහාරෙ පටික්කූලසඤ්ඤා.

තං ආහාරෙ පටික්කූලසඤ්ඤං භාවෙතුකාමෙන කම්මට්ඨානං උග්ගහෙත්වා උග්ගහතො එකපදම්පි අවිරජ්ඣන්තෙන රහොගතෙන පටිසල්ලීනෙන අසිතපීතඛායිතසායිතප්පභෙදෙ කබළීකාරාහාරෙ දසහාකාරෙහි පටික්කූලතා පච්චවෙක්ඛිතබ්බා. සෙය්යථිදං, ගමනතො, පරියෙසනතො, පරිභොගතො, ආසයතො, නිධානතො, අපරිපක්කතො, පරිපක්කතො, ඵලතො, නිස්සන්දතො, සම්මක්ඛනතොති.

295. තත්ථ ගමනතොති එවං මහානුභාවෙ නාම සාසනෙ පබ්බජිතෙන සකලරත්තිං බුද්ධවචනසජ්ඣායං වා සමණධම්මං වා කත්වා කාලස්සෙව වුට්ඨාය චෙතියඞ්ගණබොධියඞ්ගණවත්තං කත්වා පානීයං පරිභොජනීයං උපට්ඨපෙත්වා පරිවෙණං සම්මජ්ජිත්වා සරීරං පටිජග්ගිත්වා ආසනමාරූය්හ වීසතිංස වාරෙ කම්මට්ඨානං මනසිකරිත්වා උට්ඨාය පත්තචීවරං ගහෙත්වා නිජනසම්බාධානි පවිවෙකසුඛානි ඡායූදකසම්පන්නානි සුචීනි සීතලානි රමණීයභූමිභාගානි තපොවනානි පහාය අරියං විවෙකරතිං අනපෙක්ඛිත්වා සුසානාභිමුඛෙන සිඞ්ගාලෙන විය ආහාරත්ථාය ගාමාභිමුඛෙන ගන්තබ්බං.

එවං ගච්ඡතා ච මඤ්චම්හා වා පීඨම්හා වා ඔතරණතො පට්ඨාය පාදරජඝරගොලිකවච්චාදිසම්පරිකිණ්ණං පච්චත්ථරණං අක්කමිතබ්බං හොති. තතො අප්පෙකදා මූසිකජතුකවච්චාදීහි උපහතත්තා අන්තොගබ්භතො පටික්කූලතරං පමුඛං දට්ඨබ්බං හොති. තතො උලූකපාරාවතාදිවච්චසම්මක්ඛිතත්තා උපරිමතලතො පටික්කූලතරං හෙට්ඨිමතලං. තතො කදාචි කදාචි වාතෙරිතෙහි පුරාණතිණපණ්ණෙහි ගිලානසාමණෙරානං මුත්තකරීසඛෙළසිඞ්ඝාණිකාහි වස්සකාලෙ උදකචික්ඛල්ලාදීහි ච සංකිලිට්ඨත්තා හෙට්ඨිමතලතො පටික්කූලතරං පරිවෙණං. පරිවෙණතො පටික්කූලතරා විහාරරච්ඡා දට්ඨබ්බා හොති.

අනුපුබ්බෙන පන බොධිඤ්ච චෙතියඤ්ච වන්දිත්වා විතක්කමාළකෙ ඨිතෙන මුත්තරාසිසදිසං චෙතියං මොරපිඤ්ඡකලාපමනොහරං බොධිං දෙවවිමානසම්පත්තිසස්සිරීකං සෙනාසනඤ්ච අනපලොකෙත්වා එවරූපං නාම රමණීයං පදෙසං පිට්ඨිතො කත්වා ආහාරහෙතු ගන්තබ්බං භවිස්සතීති පක්කමිත්වා ගාමමග්ගං පටිපන්නෙන ඛාණුකණ්ටකමග්ගොපි උදකවෙගභින්නවිසමමග්ගොපි දට්ඨබ්බො හොති.

තතො ගණ්ඩං පටිච්ඡාදෙන්තෙන විය නිවාසනං නිවාසෙත්වා වණචොළකං බන්ධන්තෙන විය කායබන්ධනං බන්ධිත්වා අට්ඨිසඞ්ඝාතං පටිච්ඡාදෙන්තෙන විය චීවරං පාරුපිත්වා භෙසජ්ජකපාලං නීහරන්තෙන විය පත්තං නීහරිත්වා ගාමද්වාරසමීපං පාපුණන්තෙන හත්ථිකුණපඅස්සකුණපගොකුණපමහිංසකුණපමනුස්සකුණපඅහිකුණපකුක්කුරකුණපානිපි දට්ඨබ්බානි භවන්ති. න කෙවලඤ්ච දට්ඨබ්බානි, ගන්ධොපි නෙසං ඝානං පටිහනමානො අධිවාසෙතබ්බො හොති. තතො ගාමද්වාරෙ ඨත්වා චණ්ඩහත්ථිඅස්සාදිපරිස්සයපරිවජ්ජනත්ථං ගාමරච්ඡා ඔලොකෙතබ්බා හොන්ති.

ඉච්චෙතං පච්චත්ථරණාදිඅනෙකකුණපපරියොසානං පටික්කූලං ආහාරහෙතු අක්කමිතබ්බඤ්ච දට්ඨබ්බඤ්ච ඝායිතබ්බඤ්ච හොති. අහො වත භො පටික්කූලො ආහාරොති එවං ගමනතො පටික්කූලතා පච්චවෙක්ඛිතබ්බා.

296. කථං පරියෙසනතො? එවං ගමනපටික්කූලං අධිවාසෙත්වාපි ගාමං පවිට්ඨෙන සඞ්ඝාටිපාරුතෙන කපණමනුස්සෙන විය කපාලහත්ථෙන ඝරපටිපාටියා ගාමවීථීසු චරිතබ්බං හොති. යත්ථ වස්සකාලෙ අක්කන්තඅක්කන්තට්ඨානෙ යාව පිණ්ඩිකමංසාපි උදකචික්ඛල්ලෙ පාදා පවිසන්ති, එකෙන හත්ථෙන පත්තං ගහෙතබ්බං හොති, එකෙන චීවරං උක්ඛිපිතබ්බං. ගිම්හකාලෙ වාතවෙගෙන සමුට්ඨිතෙහි පංසුතිණරජෙහි ඔකිණ්ණසරීරෙන චරිතබ්බං. තං තං ගෙහද්වාරං පත්වා මච්ඡධොවනමංසධොවනතණ්ඩුලධොවනඛෙළසිඞ්ඝාණිකසුනඛසූකරවච්චාදීහි සම්මිස්සානි කිමිකුලාකුලානි නීලමක්ඛිකපරිකිණ්ණානි ඔළිගල්ලානි චෙව චන්දනිකට්ඨානානි ච දට්ඨබ්බානි හොන්ති අක්කමිතබ්බානිපි. යතො තා මක්ඛිකා උට්ඨහිත්වා සඞ්ඝාටියම්පි පත්තෙපි සීසෙපි නිලීයන්ති.

ඝරං පවිට්ඨස්සාපි කෙචි දෙන්ති, කෙචි න දෙන්ති. දදමානාපි එකච්චෙ හිය්යො පක්කභත්තම්පි පුරාණඛජ්ජකම්පි පූතිකුම්මාසපූපාදීනිපි දදන්ති. අදදමානාපි කෙචිදෙව ‘‘අතිච්ඡථ, භන්තෙ’’ති වදන්ති, කෙචි පන අපස්සමානා විය තුණ්හී හොන්ති, කෙචි අඤ්ඤෙන මුඛං කරොන්ති, කෙචි ‘‘ගච්ඡ, රෙ මුණ්ඩකා’’තිආදීහි ඵරුසවාචාහි සමුදාචරන්ති. එවං කපණමනුස්සෙන විය ගාමෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා නික්ඛමිතබ්බන්ති.

ඉච්චෙතං ගාමප්පවෙසනතො පට්ඨාය යාව නික්ඛමනා උදකචික්ඛල්ලාදිපටික්කූලං ආහාරහෙතු අක්කමිතබ්බඤ්චෙව දට්ඨබ්බඤ්ච අධිවාසෙතබ්බඤ්ච හොති. අහො වත භො පටික්කූලො ආහාරොති එවං පරියෙසනතො පටික්කූලතා පච්චවෙක්ඛිතබ්බා.

297. කථං පරිභොගතො? එවං පරියිට්ඨාහාරෙන පන බහිගාමෙ ඵාසුකට්ඨානෙ සුඛනිසින්නෙන යාව තත්ථ හත්ථං න ඔතාරෙති, තාව තථාරූපං ගරුට්ඨානියං භික්ඛුං වා ලජ්ජිමනුස්සං වා දිස්වා නිමන්තෙතුම්පි සක්කා හොති. භුඤ්ජිතුකාමතාය පනෙත්ථ හත්ථෙ ඔතාරිතමත්තෙ ‘‘ගණ්හථා’’ති වදන්තෙන ලජ්ජිතබ්බං හොති. හත්ථං පන ඔතාරෙත්වා මද්දන්තස්ස පඤ්චඞ්ගුලිඅනුසාරෙන සෙදො පග්ඝරමානො සුක්ඛථද්ධභත්තම්පි තෙමෙන්තො මුදුං කරොති.

අථ තස්මිං පරිමද්දනමත්තෙනාපි සම්භින්නසොභෙ ආලොපං කත්වා මුඛෙ ඨපිතෙ හෙට්ඨිමදන්තා උදුක්ඛලකිච්චං සාධෙන්ති, උපරිමා මුසලකිච්චං, ජිව්හා හත්ථකිච්චං. තං තත්ථ සුවානදොණියං සුවානපිණ්ඩමිව දන්තමුසලෙහි කොට්ටෙත්වා ජිව්හාය සම්පරිවත්තියමානං ජිව්හාග්ගෙ තනුපසන්නඛෙළො මක්ඛෙති, වෙමජ්ඣතො පට්ඨාය බහලඛෙළො මක්ඛෙති, දන්තකට්ඨෙන අසම්පත්තට්ඨානෙ දන්තගූථකො මක්ඛෙති. සො එවං විචුණ්ණිතමක්ඛිතො තඞ්ඛණඤ්ඤෙව අන්තරහිතවණ්ණගන්ධසඞ්ඛාරවිසෙසො සුවානදොණියං ඨිතසුවානවමථු විය පරමජෙගුච්ඡභාවං උපගච්ඡති. එවරූපොපි සමානො චක්ඛුස්ස ආපාථං අතීතත්තා අජ්ඣොහරිතබ්බො හොතීති එවං පරිභොගතො පටික්කූලතා පච්චවෙක්ඛිතබ්බා.

298. කථං ආසයතො? එවං පරිභොගං උපගතො ච පනෙස අන්තො පවිසමානො යස්මා බුද්ධපච්චෙකබුද්ධානම්පි රඤ්ඤොපි චක්කවත්තිස්ස පිත්තසෙම්හපුබ්බලොහිතාසයෙසු චතූසු අඤ්ඤතරො ආසයො හොතියෙව. මන්දපුඤ්ඤානං පන චත්තාරො ආසයා හොන්ති. තස්මා යස්ස පිත්තාසයො අධිකො හොති, තස්ස බහලමධුකතෙලමක්ඛිතො විය පරමජෙගුච්ඡො හොති. යස්ස සෙම්හාසයො අධිකො හොති, තස්ස නාගබලපණ්ණරසමක්ඛිතො විය. යස්ස පුබ්බාසයො අධිකො හොති, තස්ස පූතිතක්කමක්ඛිතො විය. යස්ස ලොහිතාසයො අධිකො හොති, තස්ස රජනමක්ඛිතො විය පරමජෙගුච්ඡො හොතීති එවං ආසයතො පටික්කූලතා පච්චවෙක්ඛිතබ්බා.

299. කථං නිධානතො? සො ඉමෙසු චතූසු ආසයෙසු අඤ්ඤතරෙන ආසයෙන මක්ඛිතො අන්තොඋදරං පවිසිත්වා නෙව සුවණ්ණභාජනෙ න මණිරජතාදිභාජනෙසු නිධානං ගච්ඡති. සචෙ පන දසවස්සිකෙන අජ්ඣොහරියති දස වස්සානි අධොතවච්චකූපසදිසෙ ඔකාසෙ පතිට්ඨහති. සචෙ වීස, තිංස, චත්තාලීස, පඤ්ඤාස, සට්ඨි, සත්තති, අසීති, නවුතිවස්සිකෙන, සචෙ වස්සසතිකෙන අජ්ඣොහරියති. වස්සසතං අධොතවච්චකූපසදිසෙ ඔකාසෙ පතිට්ඨහතීති එවං නිධානතො පටික්කූලතා පච්චවෙක්ඛිතබ්බා.

300. කථං අපරිපක්කතො? සො පනායමාහාරො එවරූපෙ ඔකාසෙ නිධානමුපගතො යාව අපරිපක්කො හොති, තාව තස්මිඤ්ඤෙව යථාවුත්තප්පකාරෙ පරමන්ධකාරතිමිසෙ නානාකුණපගන්ධවාසිතපවනවිචරිතෙ අතිදුග්ගන්ධජෙගුච්ඡෙ පදෙසෙ යථා නාම නිදාඝෙ අකාලමෙඝෙන අභිවුට්ඨම්හි චණ්ඩාලගාමද්වාරආවාටෙ පතිතානි තිණපණ්ණකිලඤ්ජඛණ්ඩඅහිකුක්කුරමනුස්සකුණපාදීනි සූරියාතපෙන සන්තත්තානි ඵෙණපුප්ඵුළකාචිතානි තිට්ඨන්ති, එවමෙව තංදිවසම්පි හිය්යොපි තතො පුරිමෙ දිවසෙපි අජ්ඣොහතො සබ්බො එකතො හුත්වා සෙම්හපටලපරියොනද්ධො කායග්ගිසන්තාපකුථිතකුථනසඤ්ජාතඵෙණපුප්ඵුළකාචිතො පරමජෙගුච්ඡභාවං උපගන්ත්වා තිට්ඨතීති එවං අපරිපක්කතො පටික්කූලතා පච්චවෙක්ඛිතබ්බා.

301. කථං පරිපක්කතො? සො තත්තකායග්ගිනා පරිපක්කො සමානො න සුවණ්ණරජතාදිධාතුයො විය සුවණ්ණරජතාදිභාවං උපගච්ඡති. ඵෙණපුප්ඵුළකෙ පන මුඤ්චන්තො සණ්හකරණියං පිසිත්වා නාළිකෙ පක්ඛිත්තපණ්ඩුමත්තිකා විය කරීසභාවං උපගන්ත්වා පක්කාසයං, මුත්තභාවං උපගන්ත්වා මුත්තවත්ථිඤ්ච පූරෙතීති එවං පරිපක්කතො පටික්කූලතා පච්චවෙක්ඛිතබ්බා.

302. කථං ඵලතො? සම්මා පරිපච්චමානො ච පනායං කෙසලොමනඛදන්තාදීනි නානාකුණපානි නිප්ඵාදෙති අසම්මාපරිපච්චමානො දද්දුකණ්ඩුකච්ඡුකුට්ඨකිලාසසොසකාසාතිසාරප්පභුතීනි රොගසතානි, ඉදමස්ස ඵලන්ති එවං ඵලතො පටික්කූලතා පච්චවෙක්ඛිතබ්බා.

303. කථං නිස්සන්දතො? අජ්ඣොහරියමානො චෙස එකෙන ද්වාරෙන පවිසිත්වා නිස්සන්දමානො අක්ඛිම්හා අක්ඛිගූථකො කණ්ණම්හා කණ්ණගූථකොතිආදිනා පකාරෙන අනෙකෙහි ද්වාරෙහි නිස්සන්දති. අජ්ඣොහරණසමයෙ චෙස මහාපරිවාරෙනාපි අජ්ඣොහරියති. නිස්සන්දනසමයෙ පන උච්චාරපස්සාවාදිභාවං උපගතො එකකෙනෙව නීහරියති. පඨමදිවසෙ ච නං පරිභුඤ්ජන්තො හට්ඨපහට්ඨොපි හොති උදග්ගුදග්ගො පීතිසොමනස්සජාතො. දුතියදිවසෙ නිස්සන්දෙන්තො පිහිතනාසිකො හොති විකුණිතමුඛො ජෙගුච්ඡී මඞ්කුභූතො. පඨමදිවසෙ ච නං රත්තො ගිද්ධො ගධිතො මුච්ඡිතොපි අජ්ඣොහරිත්වා දුතියදිවසෙ එකරත්තිවාසෙන විරත්තො අට්ටීයමානො හරායමානො ජිගුච්ඡමානො නීහරති. තෙනාහු පොරාණා –

‘‘අන්නං පානං ඛාදනීයං, භොජනඤ්ච මහාරහං;

එකද්වාරෙන පවිසිත්වා, නවද්වාරෙහි සන්දති.

‘‘අන්නං පානං ඛාදනීයං, භොජනඤ්ච මහාරහං;

භුඤ්ජති සපරිවාරො, නික්ඛාමෙන්තො නිලීයති.

‘‘අන්නං පානං ඛාදනීයං, භොජනඤ්ච මහාරහං;

භුඤ්ජති අභිනන්දන්තො, නික්ඛාමෙන්තො ජිගුච්ඡති.

‘‘අන්නං පානං ඛාදනීයං, භොජනඤ්ච මහාරහං;

එකරත්තිපරිවාසා, සබ්බං භවති පූතික’’න්ති.

එවං නිස්සන්දතො පටික්කූලතා පච්චවෙක්ඛිතබ්බා.

304. කථං සම්මක්ඛනතො? පරිභොගකාලෙපි චෙස හත්ථඔට්ඨජිව්හාතාලූනි සම්මක්ඛෙති. තානි තෙන සම්මක්ඛිතත්තා පටික්කූලානි හොන්ති, යානි ධොතානිපි ගන්ධහරණත්ථං පුනප්පුනං ධොවිතබ්බානි හොන්ති. පරිභුත්තො සමානො යථා නාම ඔදනෙ පච්චමානෙ ථුසකණකුණ්ඩකාදීනි උත්තරිත්වා උක්ඛලිමුඛවට්ටිපිධානියො මක්ඛන්ති, එවමෙව සකලසරීරානුගතෙන කායග්ගිනා ඵෙණුද්දෙහකං පච්චිත්වා උත්තරමානො දන්තෙ දන්තමලභාවෙන සම්මක්ඛෙති. ජිව්හාතාලුප්පභුතීනි ඛෙළසෙම්හාදිභාවෙන, අක්ඛිකණ්ණනාසඅධොමග්ගාදිකෙ අක්ඛිගූථකකණ්ණගූථකසිඞ්ඝාණිකාමුත්තකරීසාදිභාවෙන සම්මක්ඛෙති. යෙන සම්මක්ඛිතානි ඉමානි ද්වාරානි දිවසෙ දිවසෙ ධොවියමානානිපි නෙව සුචීනි, න මනොරමානි හොන්ති. යෙසු එකච්චං ධොවිත්වා හත්ථො පුන උදකෙන ධොවිතබ්බො හොති. එකච්චං ධොවිත්වා ද්වත්තික්ඛත්තුං ගොමයෙනපි මත්තිකායපි ගන්ධචුණ්ණෙනපි ධොවතො පාටිකුල්යතා විගච්ඡතීති එවං සම්මක්ඛනතො පටික්කූලතා පච්චවෙක්ඛිතබ්බා.

305. තස්සෙවං දසහාකාරෙහි පටික්කූලතං පච්චවෙක්ඛතො තක්කාහතං විතක්කාහතං කරොන්තස්ස පටික්කූලාකාරවසෙන කබළීකාරාහාරො පාකටො හොති. සො තං නිමිත්තං පුනප්පුනං ආසෙවති භාවෙති බහුලීකරොති. තස්සෙවං කරොතො නීවරණානි වික්ඛම්භන්ති. කබළීකාරාහාරස්ස සභාවධම්මතාය ගම්භීරත්තා අප්පනං අප්පත්තෙන උපචාරසමාධිනා චිත්තං සමාධියති. පටික්කූලාකාරග්ගහණවසෙන පනෙත්ථ සඤ්ඤා පාකටා හොති. තස්මා ඉමං කම්මට්ඨානං ආහාරෙ පටික්කූලසඤ්ඤා ඉච්චෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති.

ඉමඤ්ච පන ආහාරෙ පටික්කූලසඤ්ඤං අනුයුත්තස්ස භික්ඛුනො රසතණ්හාය චිත්තං පතිලීයති පතිකුටති පතිවට්ටති. සො කන්තාරනිත්ථරණත්ථිකො විය පුත්තමංසං විගතමදො ආහාරං ආහාරෙති යාවදෙව දුක්ඛස්ස නිත්ථරණත්ථාය. අථස්ස අප්පකසිරෙනෙව කබළීකාරාහාරපරිඤ්ඤාමුඛෙන පඤ්චකාමගුණිකො රාගො පරිඤ්ඤං ගච්ඡති. සො පඤ්චකාමගුණපරිඤ්ඤාමුඛෙන රූපක්ඛන්ධං පරිජානාති. අපරිපක්කාදිපටික්කූලභාවවසෙන චස්ස කායගතාසතිභාවනාපි පාරිපූරිං ගච්ඡති, අසුභසඤ්ඤාය අනුලොමපටිපදං පටිපන්නො හොති. ඉමං පන පටිපත්තිං නිස්සාය දිට්ඨෙව ධම්මෙ අමතපරියොසානතං අනභිසම්භුණන්තො සුගතිපරායනො හොතීති.

අයං ආහාරෙ පටික්කූලසඤ්ඤාභාවනාය විත්ථාරකථා.

චතුධාතුවවත්ථානභාවනා

306. ඉදානි ආහාරෙ පටික්කූලසඤ්ඤානන්තරං එකං වවත්ථානන්ති එවං උද්දිට්ඨස්ස චතුධාතුවවත්ථානස්ස භාවනානිද්දෙසො අනුප්පත්තො. තත්ථ වවත්ථානන්ති සභාවූපලක්ඛණවසෙන සන්නිට්ඨානං, චතුන්නං ධාතූනං වවත්ථානං චතුධාතුවවත්ථානං. ධාතුමනසිකාරො, ධාතුකම්මට්ඨානං, චතුධාතුවවත්ථානන්ති අත්ථතො එකං. තයිදං ද්විධා ආගතං සඞ්ඛෙපතො ච විත්ථාරතො ච. සඞ්ඛෙපතො මහාසතිපට්ඨානෙ ආගතං. විත්ථාරතො මහාහත්ථිපදූපමෙ රාහුලොවාදෙ ධාතුවිභඞ්ගෙ ච. තඤ්හි –

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දක්ඛො ගොඝාතකො වා ගොඝාතකන්තෙවාසී වා ගාවිං වධිත්වා චතුමහාපථෙ බිලසො විභජිත්වා නිසින්නො අස්ස, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං යථාඨිතං යථාපණිහිතං ධාතුසො පච්චවෙක්ඛති, අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ පථවීධාතු ආපොධාතු තෙජොධාතු වායොධාතූ’’ති –

එවං තික්ඛපඤ්ඤස්ස ධාතුකම්මට්ඨානිකස්ස වසෙන මහාසතිපට්ඨානෙ (දී. නි. 2.378) සඞ්ඛෙපතො ආගතං.

තස්සත්ථො – යථා ඡෙකො ගොඝාතකො වා තස්සෙව වා භත්තවෙතනභතො අන්තෙවාසිකො ගාවිං වධිත්වා විනිවිජ්ඣිත්වා චතස්සො දිසා ගතානං මහාපථානං වෙමජ්ඣට්ඨානසඞ්ඛාතෙ චතුමහාපථෙ කොට්ඨාසං කත්වා නිසින්නො අස්ස, එවමෙව භික්ඛු චතුන්නං ඉරියාපථානං යෙන කෙනචි ආකාරෙන ඨිතත්තා යථාඨිතං. යථාඨිතත්තාව යථාපණිහිතං කායං අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ පථවීධාතු…පෙ… වායොධාතූති එවං ධාතුසො පච්චවෙක්ඛති.

කිං වුත්තං හොති? යථා ගොඝාතකස්ස ගාවිං පොසෙන්තස්සපි ආඝාතනං ආහරන්තස්සපි ආහරිත්වා තත්ථ බන්ධිත්වා ඨපෙන්තස්සපි වධන්තස්සපි වධිතං මතං පස්සන්තස්සපි තාවදෙව ගාවීතිසඤ්ඤා න අන්තරධායති, යාව නං පදාලෙත්වා බිලසො න විභජති. විභජිත්වා නිසින්නස්ස පන ගාවීසඤ්ඤා අන්තරධායති, මංසසඤ්ඤා පවත්තති. නාස්ස එවං හොති ‘‘අහං ගාවිං වික්කිණාමි, ඉමෙ ගාවිං හරන්තී’’ති. අථ ඛ්වස්ස ‘‘අහං මංසං වික්කිණාමි, ඉමෙපි මංසං හරන්ති’’ච්චෙව හොති, එවමෙව ඉමස්සාපි භික්ඛුනො පුබ්බෙ බාලපුථුජ්ජනකාලෙ ගිහිභූතස්සපි පබ්බජිතස්සපි තාවදෙව සත්තොති වා පොසොති වා පුග්ගලොති වා සඤ්ඤා න අන්තරධායති, යාව ඉමමෙව කායං යථාඨිතං යථාපණිහිතං ඝනවිනිබ්භොගං කත්වා ධාතුසො න පච්චවෙක්ඛති. ධාතුසො පච්චවෙක්ඛතො පන සත්තසඤ්ඤා අන්තරධායති, ධාතුවසෙනෙව චිත්තං සන්තිට්ඨති. තෙනාහ භගවා ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දක්ඛො ගොඝාතකො වා…පෙ… නිසින්නො අස්ස, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු…පෙ… වායොධාතූ’’ති.

307. මහාහත්ථිපදූපමෙ (ම. නි. 1.300 ආදයො) පන – ‘‘කතමා චාවුසො, අජ්ඣත්තිකා පථවීධාතු? යං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං කක්ඛළං ඛරිගතං උපාදින්නං. සෙය්යථිදං , කෙසා ලොමා…පෙ… උදරියං කරීසං, යං වා පනඤ්ඤම්පි කිඤ්චි අජ්ඣත්තං පච්චත්තං කක්ඛළං ඛරිගතං උපාදින්නං, අයං වුච්චති, ආවුසො, අජ්ඣත්තිකා පථවීධාතූ’’ති ච,

‘‘කතමා චාවුසො, අජ්ඣත්තිකා ආපොධාතු? යං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං ආපො ආපොගතං උපාදින්නං. සෙය්යථිදං, පිත්තං…පෙ… මුත්තං, යං වා පනඤ්ඤම්පි කිඤ්චි අජ්ඣත්තං පච්චත්තං ආපො ආපොගතං උපාදින්නං, අයං වුච්චතාවුසො, අජ්ඣත්තිකා ආපොධාතූ’’ති ච,

‘‘කතමා චාවුසො, අජ්ඣත්තිකා තෙජොධාතු? යං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං තෙජො තෙජොගතං උපාදින්නං. සෙය්යථිදං, යෙන ච සන්තප්පති, යෙන ච ජීරීයති, යෙන ච පරිඩය්හති, යෙන ච අසිතපීතඛායිතසායිතං සම්මා පරිණාමං ගච්ඡති, යං වා පනඤ්ඤම්පි කිඤ්චි අජ්ඣත්තං පච්චත්තං තෙජො තෙජොගතං උපාදින්නං, අයං වුච්චතාවුසො, අජ්ඣත්තිකා තෙජොධාතූ’’ති ච,

‘‘කතමා චාවුසො, අජ්ඣත්තිකා වායොධාතු? යං අජ්ඣත්තං පච්චත්තං වායො වායොගතං උපාදින්නං. සෙය්යථිදං, උද්ධඞ්ගමා වාතා, අධොගමා වාතා, කුච්ඡිසයා වාතා, කොට්ඨාසයා වාතා, අඞ්ගමඞ්ගානුසාරිනො වාතා, අස්සාසො පස්සාසො ඉති වා, යං වා පනඤ්ඤම්පි කිඤ්චි අජ්ඣත්තං පච්චත්තං වායො වායොගතං උපාදින්නං, අයං වුච්චතාවුසො, අජ්ඣත්තිකා වායොධාතූ’’ති ච –

එවං නාතිතික්ඛපඤ්ඤස්ස ධාතුකම්මට්ඨානිකස්ස වසෙන විත්ථාරතො ආගතං. යථා චෙත්ථ, එවං රාහුලොවාදධාතුවිභඞ්ගෙසුපි.

තත්රායං අනුත්තානපදවණ්ණනා, අජ්ඣත්තං පච්චත්තන්ති ඉදං තාව උභයම්පි නියකස්ස අධිවචනං. නියකං නාම අත්තනි ජාතං සසන්තානපරියාපන්නන්ති අත්ථො. තයිදං යථා ලොකෙ ඉත්ථීසු කථා අධිත්ථීති වුච්චති, එවං අත්තනි පවත්තත්තා අජ්ඣත්තං, අත්තානං පටිච්ච පටිච්ච පවත්තත්තා පච්චත්තන්තිපි වුච්චති. කක්ඛළන්ති ථද්ධං. ඛරිගතන්ති ඵරුසං. තත්ථ පඨමං ලක්ඛණවචනං, දුතියං ආකාරවචනං, කක්ඛළලක්ඛණා හි පථවීධාතු, සා ඵරුසාකාරා හොති, තස්මා ඛරිගතන්ති වුත්තා. උපාදින්නන්ති දළ්හං ආදින්නං, අහං මමන්ති එවං දළ්හං ආදින්නං, ගහිතං පරාමට්ඨන්ති අත්ථො. සෙය්යථිදන්ති නිපාතො. තස්ස තං කතමන්ති චෙති අත්ථො. තතො තං දස්සෙන්තො ‘‘කෙසා ලොමා’’තිආදිමාහ. එත්ථ ච මත්ථලුඞ්ගං පක්ඛිපිත්වා වීසතියා ආකාරෙහි පථවීධාතු නිද්දිට්ඨාති වෙදිතබ්බා. යං වා පනඤ්ඤම්පි කිඤ්චීති අවසෙසෙසු තීසු කොට්ඨාසෙසු පථවීධාතු සඞ්ගහිතා.

විස්සන්දනභාවෙන තං තං ඨානං අප්පොතීති ආපො. කම්මසමුට්ඨානාදිවසෙන නානාවිධෙසු ආපෙසු ගතන්ති ආපොගතං. කිං තං? ආපොධාතුයා ආබන්ධනලක්ඛණං.

තෙජනවසෙන තෙජො, වුත්තනයෙනෙව තෙජෙසු ගතන්ති තෙජොගතං. කිං තං? උණ්හත්තලක්ඛණං. යෙන චාති යෙන තෙජොධාතුගතෙන කුපිතෙන අයං කායො සන්තප්පති, එකාහිකජරාදිභාවෙන උසුමජාතො හොති. යෙන ච ජීරීයතීති යෙන අයං කායො ජීරති, ඉන්ද්රියවෙකල්ලතං බලපරික්ඛයං වලිපලිතාදිභාවඤ්ච පාපුණාති. යෙන ච පරිඩය්හතීති යෙන කුපිතෙන අයං කායො ඩය්හති. සො ච පුග්ගලො ‘‘ඩය්හාමි ඩය්හාමී’’ති කන්දන්තො සතධොතසප්පිගොසීසචන්දනාදිලෙපඤ්චෙව තාලවණ්ටවාතඤ්ච පච්චාසීසති. යෙන ච අසිතපීතඛායිතසායිතං සම්මා පරිණාමං ගච්ඡතීති යෙනෙතං අසිතං වා ඔදනාදි පීතං වා පානකාදි ඛායිතං වා පිට්ඨඛජ්ජකාදි සායිතං වා අම්බපක්කමධුඵාණිතාදි සම්මා පරිපාකං ගච්ඡති, රසාදිභාවෙන විවෙකං ගච්ඡතීති අත්ථො. එත්ථ ච පුරිමා තයො තෙජොධාතුසමුට්ඨානා. පච්ඡිමො කම්මසමුට්ඨානොව.

වායනවසෙන වායො, වුත්තනයෙනෙව වායෙසු ගතන්ති වායොගතං. කිං තං? විත්ථම්භනලක්ඛණං. උද්ධඞ්ගමා වාතාති උග්ගාරහික්කාදිපවත්තකා උද්ධං ආරොහණවාතා. අධොගමා වාතාති උච්චාරපස්සාවාදිනීහරණකා අධො ඔරොහණවාතා. කුච්ඡිසයා වාතාති අන්තානං බහිවාතා. කොට්ඨාසයා වාතාති අන්තානං අන්තොවාතා. අඞ්ගමඞ්ගානුසාරිනො වාතාති ධමනිජාලානුසාරෙන සකලසරීරෙ අඞ්ගමඞ්ගානි අනුසටා සමිඤ්ජනපසාරණාදිනිබ්බත්තකා වාතා. අස්සාසොති අන්තොපවිසනනාසිකවාතො. පස්සාසොති බහිනික්ඛමනනාසිකවාතො. එත්ථ ච පුරිමා පඤ්ච චතුසමුට්ඨානා. අස්සාසපස්සාසා චිත්තසමුට්ඨානාව. සබ්බත්ථ යං වා පනඤ්ඤම්පි කිඤ්චීති ඉමිනා පදෙන අවසෙසකොට්ඨාසෙසු ආපොධාතුආදයො සඞ්ගහිතා.

ඉති වීසතියා ආකාරෙහි පථවීධාතු, ද්වාදසහි ආපොධාතු, චතූහි තෙජොධාතු, ඡහි වායොධාතූති ද්වාචත්තාලීසාය ආකාරෙහි චතස්සො ධාතුයො විත්ථාරිතා හොන්තීති අයං තාවෙත්ථ පාළිවණ්ණනා.

308. භාවනානයෙ පනෙත්ථ තික්ඛපඤ්ඤස්ස භික්ඛුනො කෙසා පථවීධාතු, ලොමා පථවීධාතූති එවං විත්ථාරතො ධාතුපරිග්ගහො පපඤ්චතො උපට්ඨාති. යං ථද්ධලක්ඛණං, අයං පථවීධාතු. යං ආබන්ධනලක්ඛණං, අයං ආපොධාතු. යං පරිපාචනලක්ඛණං, අයං තෙජොධාතු. යං විත්ථම්භනලක්ඛණං, අයං වායොධාතූති එවං මනසිකරොතො පනස්ස කම්මට්ඨානං පාකටං හොති. නාතිතික්ඛපඤ්ඤස්ස පන එවං මනසිකරොතො අන්ධකාරං අවිභූතං හොති. පුරිමනයෙන විත්ථාරතො මනසිකරොන්තස්ස පාකටං හොති.

කථං ? යථා ද්වීසු භික්ඛූසු බහුපෙය්යාලං තන්තිං සජ්ඣායන්තෙසු තික්ඛපඤ්ඤො භික්ඛු සකිං වා ද්වික්ඛත්තුං වා පෙය්යාලමුඛං විත්ථාරෙත්වා තතො පරං උභතොකොටිවසෙනෙව සජ්ඣායං කරොන්තො ගච්ඡති. තත්ර නාතිතික්ඛපඤ්ඤො එවං වත්තා හොති ‘‘කිං සජ්ඣායො නාමෙස ඔට්ඨපරියාහතමත්තං කාතුං න දෙති, එවං සජ්ඣායෙ කරියමානෙ කදා තන්ති පගුණා භවිස්සතී’’ති. සො ආගතාගතං පෙය්යාලමුඛං විත්ථාරෙත්වාව සජ්ඣායං කරොති. තමෙනං ඉතරො එවමාහ – ‘‘කිං සජ්ඣායො නාමෙස පරියොසානං ගන්තුං න දෙති, එවං සජ්ඣායෙ කරියමානෙ කදා තන්ති පරියොසානං ගමිස්සතී’’ති. එවමෙව තික්ඛපඤ්ඤස්ස කෙසාදිවසෙන විත්ථාරතො ධාතුපරිග්ගහො පපඤ්චතො උපට්ඨාති. යං ථද්ධලක්ඛණං, අයං පථවීධාතූතිආදිනා නයෙන සඞ්ඛෙපතො මනසිකරොතො කම්මට්ඨානං පාකටං හොති. ඉතරස්ස තථා මනසිකරොතො අන්ධකාරං අවිභූතං හොති. කෙසාදිවසෙන විත්ථාරතො මනසිකරොන්තස්ස පාකටං හොති.

තස්මා ඉමං කම්මට්ඨානං භාවෙතුකාමෙන තික්ඛපඤ්ඤෙන තාව රහොගතෙන පටිසල්ලීනෙන සකලම්පි අත්තනො රූපකායං ආවජ්ජෙත්වා යො ඉමස්මිං කායෙ ථද්ධභාවො වා ඛරභාවො වා, අයං පථවීධාතු. යො ආබන්ධනභාවො වා ද්රවභාවො වා, අයං ආපොධාතු. යො පරිපාචනභාවො වා උණ්හභාවො වා, අයං තෙජොධාතු. යො විත්ථම්භනභාවො වා සමුදීරණභාවො වා, අයං වායොධාතූති එවං සංඛිත්තෙන ධාතුයො පරිග්ගහෙත්වා පුනප්පුනං පථවීධාතු ආපොධාතූති ධාතුමත්තතො නිස්සත්තතො නිජ්ජීවතො ආවජ්ජිතබ්බං මනසිකාතබ්බං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං. තස්සෙවං වායමමානස්ස නචිරෙනෙව ධාතුප්පභෙදාවභාසනපඤ්ඤාපරිග්ගහිතො සභාවධම්මාරම්මණත්තා අප්පනං අප්පත්තො උපචාරමත්තො සමාධි උප්පජ්ජති.

අථ වා පන යෙ ඉමෙ චතුන්නං මහාභූතානං නිස්සත්තභාවදස්සනත්ථං ධම්මසෙනාපතිනා ‘‘අට්ඨිඤ්ච පටිච්ච න්හාරුඤ්ච පටිච්ච මංසඤ්ච පටිච්ච චම්මඤ්ච පටිච්ච ආකාසො පරිවාරිතො රූපන්ත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡතී’’ති (ම. නි. 1.306) චත්තාරො කොට්ඨාසා වුත්තා. තෙසු තං තං අන්තරානුසාරිනා ඤාණහත්ථෙන විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා යො එතෙසු ථද්ධභාවො වා ඛරභාවො වා, අයං පථවීධාතූති පුරිමනයෙනෙව ධාතුයො පරිග්ගහෙත්වා පුනප්පුනං පථවීධාතු ආපොධාතූති ධාතුමත්තතො නිස්සත්තතො නිජ්ජීවතො ආවජ්ජිතබ්බං මනසිකාතබ්බං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං. තස්සෙවං වායමමානස්ස නචිරෙනෙව ධාතුප්පභෙදාවභාසනපඤ්ඤාපරිග්ගහිතො සභාවධම්මාරම්මණත්තා අප්පනං අප්පත්තො උපචාරමත්තො සමාධි උප්පජ්ජති. අයං සඞ්ඛෙපතො ආගතෙ චතුධාතුවවත්ථානෙ භාවනානයො.

309. විත්ථාරතො ආගතෙ පන එවං වෙදිතබ්බො. ඉදං කම්මට්ඨානං භාවෙතුකාමෙන හි නාතිතික්ඛපඤ්ඤෙන යොගිනා ආචරියසන්තිකෙ ද්වාචත්තාලීසාය ආකාරෙහි විත්ථාරතො ධාතුයො උග්ගණ්හිත්වා වුත්තප්පකාරෙ සෙනාසනෙ විහරන්තෙන කතසබ්බකිච්චෙන රහොගතෙන පටිසල්ලීනෙන සසම්භාරසඞ්ඛෙපතො, සසම්භාරවිභත්තිතො, සලක්ඛණසඞ්ඛෙපතො, සලක්ඛණවිභත්තිතොති එවං චතූහාකාරෙහි කම්මට්ඨානං භාවෙතබ්බං.

තත්ථ කථං සසම්භාරසඞ්ඛෙපතො භාවෙති? ඉධ භික්ඛු වීසතියා කොට්ඨාසෙසු ථද්ධාකාරං පථවීධාතූති වවත්ථපෙති. ද්වාදසසු කොට්ඨාසෙසු යූසගතං උදකසඞ්ඛාතං ආබන්ධනාකාරං ආපොධාතූති වවත්ථපෙති. චතූසු කොට්ඨාසෙසු පරිපාචනකං තෙජං තෙජොධාතූති වවත්ථපෙති . ඡසු කොට්ඨාසෙසු විත්ථම්භනාකාරං වායොධාතූති වවත්ථපෙති. තස්සෙවං වවත්ථාපයතොයෙව ධාතුයො පාකටා හොන්ති. තා පුනප්පුනං ආවජ්ජතො මනසිකරොතො වුත්තනයෙනෙව උපචාරසමාධි උප්පජ්ජති.

310. යස්ස පන එවං භාවයතො කම්මට්ඨානං න ඉජ්ඣති, තෙන සසම්භාරවිභත්තිතො භාවෙතබ්බං. කථං? තෙන හි භික්ඛුනා යං තං කායගතාසතිකම්මට්ඨානනිද්දෙසෙ සත්තධා උග්ගහකොසල්ලං දසධා මනසිකාරකොසල්ලඤ්ච වුත්තං. ද්වත්තිංසාකාරෙ තාව තං සබ්බං අපරිහාපෙත්වා තචපඤ්චකාදීනං අනුලොමපටිලොමතො වචසා සජ්ඣායං ආදිංකත්වා සබ්බං තත්ථ වුත්තවිධානං කාතබ්බං. අයමෙව හි විසෙසො, තත්ථ වණ්ණසණ්ඨානදිසොකාසපරිච්ඡෙදවසෙන කෙසාදයො මනසිකරිත්වාපි පටික්කූලවසෙන චිත්තං ඨපෙතබ්බං, ඉධ ධාතුවසෙන. තස්මා වණ්ණාදිවසෙන පඤ්චධා පඤ්චධා කෙසාදයො මනසිකරිත්වා අවසානෙ එවං මනසිකාරො පවත්තෙතබ්බො.

311. ඉමෙ කෙසා නාම සීසකටාහපලිවෙඨනචම්මෙ ජාතා. තත්ථ යථාවම්මිකමත්ථකෙ ජාතෙසු කුණ්ඨතිණෙසු න වම්මිකමත්ථකො ජානාති මයි කුණ්ඨතිණානි ජාතානීති, නපි කුණ්ඨතිණානි ජානන්ති මයං වම්මිකමත්ථකෙ ජාතානීති, එවමෙව න සීසකටාහපලිවෙඨනචම්මං ජානාති මයි කෙසා ජාතාති, නපි කෙසා ජානන්ති මයං සීසකටාහවෙඨනචම්මෙ ජාතාති, අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති කෙසා නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

312. ලොමා සරීරවෙඨනචම්මෙ ජාතා. තත්ථ යථා සුඤ්ඤගාමට්ඨානෙ ජාතෙසු දබ්බතිණකෙසු න සුඤ්ඤගාමට්ඨානං ජානාති මයි දබ්බතිණකානි ජාතානීති, නපි දබ්බතිණකානි ජානන්ති මයං සුඤ්ඤගාමට්ඨානෙ ජාතානීති, එවමෙව න සරීරවෙඨනචම්මං ජානාති මයි ලොමා ජාතාති. නපි ලොමා ජානන්ති මයං සරීරවෙඨනචම්මෙ ජාතාති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති ලොමා නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

313. නඛා අඞ්ගුලීනං අග්ගෙසු ජාතා. තත්ථ යථා කුමාරකෙසු දණ්ඩකෙහි මධුකට්ඨිකෙ විජ්ඣිත්වා කීළන්තෙසු න දණ්ඩකා ජානන්ති අම්හෙසු මධුකට්ඨිකා ඨපිතාති, නපි මධුකට්ඨිකා ජානන්ති මයං දණ්ඩකෙසු ඨපිතාති, එවමෙව න අඞ්ගුලියො ජානන්ති අම්හාකං අග්ගෙසු නඛා ජාතාති. නපි නඛා ජානන්ති මයං අඞ්ගුලීනං අග්ගෙසු ජාතාති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති නඛා නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

314. දන්තා හනුකට්ඨිකෙසු ජාතා. තත්ථ යථා වඩ්ඪකීහි පාසාණඋදුක්ඛලකෙසු කෙනචිදෙව සිලෙසජාතෙන බන්ධිත්වා ඨපිතථම්භෙසු න උදුක්ඛලා ජානන්ති අම්හෙසු ථම්භා ඨිතාති. නපි ථම්භා ජානන්ති මයං උදුක්ඛලෙසු ඨිතාති, එවමෙව න හනුකට්ඨීනි ජානන්ති අම්හෙසු දන්තා ජාතාති. නපි දන්තා ජානන්ති මයං හනුකට්ඨීසු ජාතාති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති දන්තා නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

315. තචො සකලසරීරං පරියොනන්ධිත්වා ඨිතො. තත්ථ යථා අල්ලගොචම්මපරියොනද්ධාය මහාවීණාය න මහාවීණා ජානාති අහං අල්ලගොචම්මෙන පරියොනද්ධාති. නපි අල්ලගොචම්මං ජානාති මයා මහාවීණා පරියොනද්ධාති, එවමෙව න සරීරං ජානාති අහං තචෙන පරියොනද්ධන්ති. නපි තචො ජානාති මයා සරීරං පරියොනද්ධන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති තචො නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

316. මංසං අට්ඨිසඞ්ඝාටං අනුලිම්පිත්වා ඨිතං. තත්ථ යථා මහාමත්තිකලිත්තාය භිත්තියා න භිත්ති ජානාති අහං මහාමත්තිකාය ලිත්තාති. නපි මහාමත්තිකා ජානාති මයා භිත්ති ලිත්තාති, එවමෙව න අට්ඨිසඞ්ඝාටො ජානාති අහං නවපෙසිසතප්පභෙදෙන මංසෙන ලිත්තොති. නපි මංසං ජානාති මයා අට්ඨිසඞ්ඝාටො ලිත්තොති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති මංසං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

317. න්හාරු සරීරබ්භන්තරෙ අට්ඨීනි ආබන්ධමානා ඨිතා. තත්ථ යථා වල්ලීහි විනද්ධෙසු කුට්ටදාරූසු න කුට්ටදාරූනි ජානන්ති මයං වල්ලීහි විනද්ධානීති. නපි වල්ලියො ජානන්ති අම්හෙහි කුට්ටදාරූනි විනද්ධානීති, එවමෙව න අට්ඨීනි ජානන්ති මයං න්හාරූහි ආබද්ධානීති. නපි න්හාරූ ජානන්ති අම්හෙහි අට්ඨීනි ආබද්ධානීති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති න්හාරු නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

318. අට්ඨීසු පණ්හිකට්ඨි ගොප්ඵකට්ඨිං උක්ඛිපිත්වා ඨිතං. ගොප්ඵකට්ඨි ජඞ්ඝට්ඨිං උක්ඛිපිත්වා ඨිතං. ජඞ්ඝට්ඨි ඌරුට්ඨිං උක්ඛිපිත්වා ඨිතං. ඌරුට්ඨි කටිට්ඨිං උක්ඛිපිත්වා ඨිතං. කටිට්ඨි පිට්ඨිකණ්ටකං උක්ඛිපිත්වා ඨිතං, පිට්ඨිකණ්ටකො ගීවට්ඨිං උක්ඛිපිත්වා ඨිතො. ගීවට්ඨි සීසට්ඨිං උක්ඛිපිත්වා ඨිතං. සීසට්ඨි ගීවට්ඨිකෙ පතිට්ඨිතං. ගීවට්ඨි පිට්ඨිකණ්ටකෙ පතිට්ඨිතං. පිට්ඨිකණ්ටකො කටිට්ඨිම්හි පතිට්ඨිතො. කටිට්ඨි ඌරුට්ඨිකෙ පතිට්ඨිතං. ඌරුට්ඨි ජඞ්ඝට්ඨිකෙ පතිට්ඨිතං. ජඞ්ඝට්ඨි ගොප්ඵකට්ඨිකෙ පතිට්ඨිතං. ගොප්ඵකට්ඨි පණ්හිකට්ඨිකෙ පතිට්ඨිතං.

තත්ථ යථා ඉට්ඨකදාරුගොමයාදිසඤ්චයෙසු න හෙට්ඨිමා හෙට්ඨිමා ජානන්ති මයං උපරිමෙ උපරිමෙ උක්ඛිපිත්වා ඨිතාති. නපි උපරිමා උපරිමා ජානන්ති මයං හෙට්ඨිමෙසු හෙට්ඨිමෙසු පතිට්ඨිතාති, එවමෙව න පණ්හිකට්ඨි ජානාති අහං ගොප්ඵකට්ඨිං උක්ඛිපිත්වා ඨිතන්ති. න ගොප්ඵකට්ඨි ජානාති අහං ජඞ්ඝට්ඨිං උක්ඛිපිත්වා ඨිතන්ති. න ජඞ්ඝට්ඨි ජානාති අහං ඌරුට්ඨිං උක්ඛිපිත්වා ඨිතන්ති. න ඌරුට්ඨි ජානාති අහං කටිට්ඨිං උක්ඛිපිත්වා ඨිතන්ති. න කටිට්ඨි ජානාති අහං පිට්ඨිකණ්ටකං උක්ඛිපිත්වා ඨිතන්ති. න පිට්ඨිකණ්ටකො ජානාති අහං ගීවට්ඨිං උක්ඛිපිත්වා ඨිතන්ති. න ගීවට්ඨි ජානාති අහං සීසට්ඨිං උක්ඛිපිත්වා ඨිතන්ති. න සීසට්ඨි ජානාති අහං ගීවට්ඨිම්හි පතිට්ඨිතන්ති. න ගීවට්ඨි ජානාති අහං පිට්ඨිකණ්ටකෙ පතිට්ඨිතන්ති. න පිට්ඨිකණ්ටකො ජානාති අහං කටිට්ඨිම්හි පතිට්ඨිතොති. න කටිට්ඨි ජානාති අහං ඌරුට්ඨිම්හි පතිට්ඨිතන්ති. න ඌරුට්ඨි ජානාති අහං ජඞ්ඝට්ඨිම්හි පතිට්ඨිතන්ති. න ජඞ්ඝට්ඨි ජානාති අහං ගොප්ඵකට්ඨිම්හි පතිට්ඨිතන්ති. න ගොප්ඵකට්ඨි ජානාති අහං පණ්හිකට්ඨිම්හි පතිට්ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති අට්ඨි නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

319. අට්ඨිමිඤ්ජං තෙසං තෙසං අට්ඨීනං අබ්භන්තරෙ ඨිතං. තත්ථ යථා වෙළුපබ්බාදීනං අන්තො පක්ඛිත්තඡින්නවෙත්තග්ගාදීසු න වෙළුපබ්බාදීනි ජානන්ති අම්හෙසු වෙත්තග්ගාදීනි පක්ඛිත්තානීති. නපි වෙත්තග්ගාදීනි ජානන්ති මයං වෙළුපබ්බාදීසු ඨිතානීති, එවමෙව න අට්ඨීනි ජානන්ති අම්හාකං අන්තො මිඤ්ජං ඨිතන්ති. නාපි මිඤ්ජං ජානාති අහං අට්ඨීනං අන්තො ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති අට්ඨිමිඤ්ජං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

320. වක්කං ගලවාටකතො නික්ඛන්තෙන එකමූලෙන ථොකං ගන්ත්වා ද්විධා භින්නෙන ථූලන්හාරුනා විනිබද්ධං හුත්වා හදයමංසං පරික්ඛිපිත්වා ඨිතං. තත්ථ යථා වණ්ටුපනිබද්ධෙ අම්බඵලද්වයෙ න වණ්ටං ජානාති මයා අම්බඵලද්වයං උපනිබද්ධන්ති. නපි අම්බඵලද්වයං ජානාති අහං වණ්ටෙන උපනිබද්ධන්ති, එවමෙව න ථූලන්හාරු ජානාති මයා වක්කං උපනිබද්ධන්ති. නපි වක්කං ජානාති අහං ථූලන්හාරුනා උපනිබද්ධන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති වක්කං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

321. හදයං සරීරබ්භන්තරෙ උරට්ඨිපඤ්ජරමජ්ඣං නිස්සාය ඨිතං. තත්ථ යථා ජිණ්ණසන්දමානිකපඤ්ජරං නිස්සාය ඨපිතාය මංසපෙසියා න සන්දමානිකපඤ්ජරබ්භන්තරං ජානාති මං නිස්සාය මංසපෙසි ඨිතාති. නපි මංසපෙසි ජානාති අහං ජිණ්ණසන්දමානිකපඤ්ජරං නිස්සාය ඨිතාති, එවමෙව න උරට්ඨිපඤ්ජරබ්භන්තරං ජානාති මං නිස්සාය හදයං ඨිතන්ති. නපි හදයං ජානාති අහං උරට්ඨිපඤ්ජරං නිස්සාය ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති හදයං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

322. යකනං අන්තොසරීරෙ ද්වින්නං ථනානමබ්භන්තරෙ දක්ඛිණපස්සං නිස්සාය ඨිතං. තත්ථ යථා උක්ඛලිකපාලපස්සම්හි ලග්ගෙ යමකමංසපිණ්ඩෙ න උක්ඛලිකපාලපස්සං ජානාති මයි යමකමංසපිණ්ඩො ලග්ගොති. නපි යමකමංසපිණ්ඩො ජානාති අහං උක්ඛලිකපාලපස්සෙ ලග්ගොති, එවමෙව න ථනානමබ්භන්තරෙ දක්ඛිණපස්සං ජානාති මං නිස්සාය යකනං ඨිතන්ති. නපි යකනං ජානාති අහං ථනානමබ්භන්තරෙ දක්ඛිණපස්සං නිස්සාය ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති යකනං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

323. කිලොමකෙසු පටිච්ඡන්නකිලොමකං හදයඤ්ච වක්කඤ්ච පරිවාරෙත්වා ඨිතං. අප්පටිච්ඡන්නකිලොමකං සකලසරීරෙ චම්මස්ස හෙට්ඨතො මංසං පරියොනන්ධිත්වා ඨිතං. තත්ථ යථා පිලොතිකපලිවෙඨිතෙ මංසෙ න මංසං ජානාති අහං පිලොතිකාය පලිවෙඨිතන්ති. නපි පිලොතිකා ජානාති මයා මංසං පලිවෙඨිතන්ති, එවමෙව න වක්කහදයානි සකලසරීරෙ ච මංසං ජානාති අහං කිලොමකෙන පටිච්ඡන්නන්ති. නපි කිලොමකං ජානාති මයා වක්කහදයානි සකලසරීරෙ ච මංසං පටිච්ඡන්නන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති කිලොමකං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

324. පිහකං හදයස්ස වාමපස්සෙ උදරපටලස්ස මත්ථකපස්සං නිස්සාය ඨිතං. තත්ථ යථා කොට්ඨමත්ථකපස්සං නිස්සාය ඨිතාය ගොමයපිණ්ඩියා න කොට්ඨමත්ථකපස්සං ජානාති ගොමයපිණ්ඩි මං නිස්සාය ඨිතාති. නපි ගොමයපිණ්ඩි ජානාති අහං කොට්ඨමත්ථකපස්සං නිස්සාය ඨිතාති, එවමෙව න උදරපටලස්ස මත්ථකපස්සං ජානාති පිහකං මං නිස්සාය ඨිතන්ති. නපි පිහකං ජානාති අහං උදරපටලස්ස මත්ථකපස්සං නිස්සාය ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති පිහකං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

325. පප්ඵාසං සරීරබ්භන්තරෙ ද්වින්නං ථනානමන්තරෙ හදයඤ්ච යකනඤ්ච උපරි ඡාදෙත්වා ඔලම්බන්තං ඨිතං. තත්ථ යථා ජිණ්ණකොට්ඨබ්භන්තරෙ ලම්බමානෙ සකුණකුලාවකෙ න ජිණ්ණකොට්ඨබ්භන්තරං ජානාති මයි සකුණකුලාවකො ලම්බමානො ඨිතොති. නපි සකුණකුලාවකො ජානාති අහං ජිණ්ණකොට්ඨබ්භන්තරෙ ලම්බමානො ඨිතොති, එවමෙව න තං සරීරබ්භන්තරං ජානාති මයි පප්ඵාසං ලම්බමානං ඨිතන්ති. නපි පප්ඵාසං ජානාති අහං එවරූපෙ සරීරබ්භන්තරෙ ලම්බමානං ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති පප්ඵාසං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

326. අන්තං ගලවාටකකරීසමග්ගපරියන්තෙ සරීරබ්භන්තරෙ ඨිතං. තත්ථ යථා ලොහිතදොණිකාය ඔභුජිත්වා ඨපිතෙ ඡින්නසීසධම්මනිකළෙවරෙ න ලොහිතදොණි ජානාති මයි ධම්මනිකළෙවරං ඨිතන්ති. නපි ධම්මනිකළෙවරං ජානාති අහං ලොහිතදොණියා ඨිතන්ති, එවමෙව න සරීරබ්භන්තරං ජානාති මයි අන්තං ඨිතන්ති. නපි අන්තං ජානාති අහං සරීරබ්භන්තරෙ ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති අන්තං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

327. අන්තගුණං අන්තන්තරෙ එකවීසතිඅන්තභොගෙ බන්ධිත්වා ඨිතං. තත්ථ යථා පාදපුඤ්ඡනරජ්ජුමණ්ඩලකං සිබ්බෙත්වා ඨිතෙසු රජ්ජුකෙසු න පාදපුඤ්ඡනරජ්ජුමණ්ඩලකං ජානාති රජ්ජුකා මං සිබ්බිත්වා ඨිතාති. නපි රජ්ජුකා ජානන්ති මයං පාදපුඤ්ඡනරජ්ජුමණ්ඩලකං සිබ්බිත්වා ඨිතාති, එවමෙව න අන්තං ජානාති අන්තගුණං මං ආබන්ධිත්වා ඨිතන්ති. නපි අන්තගුණං ජානාති අහං අන්තං ආබන්ධිත්වා ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති අන්තගුණං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

328. උදරියං උදරෙ ඨිතං අසිතපීතඛායිතසායිතං. තත්ථ යථා සුවානදොණියං ඨිතෙ සුවානවමථුම්හි න සුවානදොණි ජානාති මයි සුවානවමථු ඨිතොති. නපි සුවානවමථු ජානාති අහං සුවානදොණියං ඨිතොති, එවමෙව න උදරං ජානාති මයි උදරියං ඨිතන්ති . නපි උදරියං ජානාති අහං උදරෙ ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති උදරියං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

329. කරීසං පක්කාසයසඞ්ඛාතෙ අට්ඨඞ්ගුලවෙළුපබ්බසදිසෙ අන්තපරියොසානෙ ඨිතං. තත්ථ යථා වෙළුපබ්බෙ ඔමද්දිත්වා පක්ඛිත්තාය සණ්හපණ්ඩුමත්තිකාය න වෙළුපබ්බං ජානාති මයි පණ්ඩුමත්තිකා ඨිතාති. නපි පණ්ඩුමත්තිකා ජානාති අහං වෙළුපබ්බෙ ඨිතාති, එවමෙව න පක්කාසයො ජානාති මයි කරීසං ඨිතන්ති. නපි කරීසං ජානාති අහං පක්කාසයෙ ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති කරීසං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

330. මත්ථලුඞ්ගං සීසකටාහබ්භන්තරෙ ඨිතං. තත්ථ යථා පුරාණලාබුකටාහෙ පක්ඛිත්තාය පිට්ඨපිණ්ඩියා න ලාබුකටාහං ජානාති මයි පිට්ඨපිණ්ඩි ඨිතාති. නපි පිට්ඨපිණ්ඩි ජානාති අහං ලාබුකටාහෙ ඨිතාති, එවමෙව න සීසකටාහබ්භන්තරං ජානාති මයි මත්ථලුඞ්ගං ඨිතන්ති. නපි මත්ථලුඞ්ගං ජානාති අහං සීසකටාහබ්භන්තරෙ ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති මත්ථලුඞ්ගං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො ථද්ධො පථවීධාතූති.

331. පිත්තෙසු අබද්ධපිත්තං ජීවිතින්ද්රියපටිබද්ධං සකලසරීරං බ්යාපෙත්වා ඨිතං. බද්ධපිත්තං පිත්තකොසකෙ ඨිතං. තත්ථ යථා පූවං බ්යාපෙත්වා ඨිතෙ තෙලෙ න පූවං ජානාති තෙලං මං බ්යාපෙත්වා ඨිතන්ති. නපි තෙලං ජානාති අහං පූවං බ්යාපෙත්වා ඨිතන්ති, එවමෙව න සරීරං ජානාති අබද්ධපිත්තං මං බ්යාපෙත්වා ඨිතන්ති. නපි අබද්ධපිත්තං ජානාති අහං සරීරං බ්යාපෙත්වා ඨිතන්ති. යථා වස්සොදකෙන පුණ්ණෙ කොසාතකිකොසකෙ න කොසාතකිකොසකො ජානාති මයි වස්සොදකං ඨිතන්ති. නපි වස්සොදකං ජානාති අහං කොසාතකිකොසකෙ ඨිතන්ති, එවමෙව න පිත්තකොසකො ජානාති මයි බද්ධපිත්තං ඨිතන්ති. නපි බද්ධපිත්තං ජානාති අහං පිත්තකොසකෙ ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා . ඉති පිත්තං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො යූසභූතො ආබන්ධනාකාරො ආපොධාතූති.

332. සෙම්හං එකපත්ථපූරප්පමාණං උදරපටලෙ ඨිතං. තත්ථ යථා උපරි සඤ්ජාතඵෙණපටලාය චන්දනිකාය න චන්දනිකා ජානාති මයි ඵෙණපටලං ඨිතන්ති. නපි ඵෙණපටලං ජානාති අහං චන්දනිකාය ඨිතන්ති, එවමෙව න උදරපටලං ජානාති මයි සෙම්හං ඨිතන්ති. නපි සෙම්හං ජානාති අහං උදරපටලෙ ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති සෙම්හං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො යූසභූතො ආබන්ධනාකාරො ආපොධාතූති.

333. පුබ්බො අනිබද්ධොකාසො යත්ථ යත්ථෙව ඛාණුකණ්ටකප්පහරණඅග්ගිජාලාදීහි අභිහතෙ සරීරප්පදෙසෙ ලොහිතං සණ්ඨහිත්වා පච්චති, ගණ්ඩපීළකාදයො වා උප්පජ්ජන්ති, තත්ථ තත්ථ තිට්ඨති. තත්ථ යථා ඵරසුප්පහාරාදිවසෙන පග්ඝරිතනිය්යාසෙ රුක්ඛෙ න රුක්ඛස්ස පහාරාදිප්පදෙසා ජානන්ති අම්හෙසු නිය්යාසො ඨිතොති, නපි නිය්යාසො ජානාති අහං රුක්ඛස්ස පහාරාදිප්පදෙසෙසු ඨිතොති, එවමෙව න සරීරස්ස ඛාණුකණ්ටකාදීහි අභිහතප්පදෙසා ජානන්ති අම්හෙසු පුබ්බො ඨිතොති. නපි පුබ්බො ජානාති අහං තෙසු පදෙසෙසු ඨිතොති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති පුබ්බො නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො යූසභූතො ආබන්ධනාකාරො ආපොධාතූති.

334. ලොහිතෙසු සංසරණලොහිතං පිත්තං විය සකලසරීරං බ්යාපෙත්වා ඨිතං. සන්නිචිතලොහිතං යකනට්ඨානස්ස හෙට්ඨාභාගං පූරෙත්වා එකපත්ථපූරමත්තං වක්කහදයයකනපප්ඵාසානි තෙමෙන්තං ඨිතං. තත්ථ සංසරණලොහිතෙ අබද්ධපිත්තසදිසොව විනිච්ඡයො. ඉතරං පන යථා ජජ්ජරකපාලෙ ඔවට්ඨෙ උදකෙ හෙට්ඨා ලෙඩ්ඩුඛණ්ඩාදීනි තෙමයමානෙ න ලෙඩ්ඩුඛණ්ඩාදීනි ජානන්ති මයං උදකෙන තෙමියමානාති. නපි උදකං ජානාති අහං ලෙඩ්ඩුඛණ්ඩාදීනි තෙමෙමීති, එවමෙව න යකනස්ස හෙට්ඨාභාගට්ඨානං වක්කාදීනි වා ජානන්ති මයි ලොහිතං ඨිතං අම්හෙ වා තෙමයමානං ඨිතන්ති. නපි ලොහිතං ජානාති අහං යකනස්ස හෙට්ඨාභාගං පූරෙත්වා වක්කාදීනි තෙමයමානං ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති ලොහිතං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො යූසභූතො ආබන්ධනාකාරො ආපොධාතූති.

335. සෙදො අග්ගිසන්තාපාදිකාලෙසු කෙසලොමකූපවිවරානි පූරෙත්වා තිට්ඨති චෙව පග්ඝරති ච. තත්ථ යථා උදකා අබ්බූළ්හමත්තෙසු භිසමුළාලකුමුදනාළකලාපෙසු න භිසාදිකලාපවිවරානි ජානන්ති අම්හෙහි උදකං පග්ඝරතීති. නපි භිසාදිකලාපවිවරෙහි පග්ඝරන්තං උදකං ජානාති අහං භිසාදිකලාපවිවරෙහි පග්ඝරාමීති, එවමෙව න කෙසලොමකූපවිවරානි ජානන්ති අම්හෙහි සෙදො පග්ඝරතීති. නපි සෙදො ජානාති අහං කෙසලොමකූපවිවරෙහි පග්ඝරාමීති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති සෙදො නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො යූසභූතො ආබන්ධනාකාරො ආපොධාතූති.

336. මෙදො ථූලස්ස සකලසරීරං ඵරිත්වා කිසස්ස ජඞ්ඝමංසාදීනි නිස්සාය ඨිතො පත්ථින්නසිනෙහො. තත්ථ යථා හලිද්දිපිලොතිකපටිච්ඡන්නෙ මංසපුඤ්ජෙ න මංසපුඤ්ජො ජානාති මං නිස්සාය හලිද්දිපිලොතිකා ඨිතාති. නපි හලිද්දිපිලොතිකා ජානාති අහං මංසපුඤ්ජං නිස්සාය ඨිතාති, එවමෙව න සකලසරීරෙ ජඞ්ඝාදීසු වා මංසං ජානාති මං නිස්සාය මෙදො ඨිතොති. නපි මෙදො ජානාති අහං සකලසරීරෙ ජඞ්ඝාදීසු වා මංසං නිස්සාය ඨිතොති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති මෙදො නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො පත්ථින්නයූසො ආබන්ධනාකාරො ආපොධාතූති.

337. අස්සු යදා සඤ්ජායති තදා අක්ඛිකූපකෙ පූරෙත්වා තිට්ඨති වා පග්ඝරති වා. තත්ථ යථා උදකපුණ්ණෙසු තරුණතාලට්ඨිකූපකෙසු න තරුණතාලට්ඨිකූපකා ජානන්ති අම්හෙසු උදකං ඨිතන්ති. නපි තරුණතාලට්ඨිකූපකෙසු උදකං ජානාති අහං තරුණතාලට්ඨිකූපකෙසු ඨිතන්ති, එවමෙව න අක්ඛිකූපකා ජානන්ති අම්හෙසු අස්සු ඨිතන්ති. නපි අස්සු ජානාති අහං අක්ඛිකූපකෙසු ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති අස්සු නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො යූසභූතො ආබන්ධනාකාරො ආපොධාතූති.

338. වසා අග්ගිසන්තාපාදිකාලෙ හත්ථතලහත්ථපිට්ඨිපාදතලපාදපිට්ඨි නාසාපුටනලාටඅංසකූටෙසු ඨිතවිලීනස්නෙහො. තත්ථ යථා පක්ඛිත්තතෙලෙ ආචාමෙ න ආචාමො ජානාති මං තෙලං අජ්ඣොත්ථරිත්වා ඨිතන්ති. නපි තෙලං ජානාති අහං ආචාමං අජ්ඣොත්ථරිත්වා ඨිතන්ති, එවමෙව න හත්ථතලාදිප්පදෙසො ජානාති මං වසා අජ්ඣොත්ථරිත්වා ඨිතාති. නපි වසා ජානාති අහං හත්ථතලාදිප්පදෙසං අජ්ඣොත්ථරිත්වා ඨිතාති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති වසා නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො යූසභූතො ආබන්ධනාකාරො ආපොධාතූති.

339. ඛෙළො තථාරූපෙ ඛෙළුප්පත්තිපච්චයෙ සති උභොහි කපොලපස්සෙහි ඔරොහිත්වා ජිව්හාතලෙ තිට්ඨති. තත්ථ යථා අබ්බොච්ඡින්නඋදකනිස්සන්දෙ නදීතීරකූපකෙ න කූපතලං ජානාති මයි උදකං සන්තිට්ඨතීති. නපි උදකං ජානාති අහං කූපතලෙ සන්තිට්ඨාමීති, එවමෙව න ජිව්හාතලං ජානාති මයි උභොහි කපොලපස්සෙහි ඔරොහිත්වා ඛෙළො ඨිතොති. නපි ඛෙළො ජානාති අහං උභොහි කපොලපස්සෙහි ඔරොහිත්වා ජිව්හාතලෙ ඨිතොති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති ඛෙළො නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො යූසභූතො ආබන්ධනාකාරො ආපොධාතූති.

340. සිඞ්ඝාණිකා යදා සඤ්ජායති, තදා නාසාපුටෙ පූරෙත්වා තිට්ඨති වා පග්ඝරති වා. තත්ථ යථා පූතිදධිභරිතාය සිප්පිකාය න සිප්පිකා ජානාති මයි පූතිදධි ඨිතන්ති. නපි පූතිදධි ජානාති අහං සිප්පිකාය ඨිතන්ති, එවමෙව න නාසාපුටා ජානන්ති අම්හෙසු සිඞ්ඝාණිකා ඨිතාති. නපි සිඞ්ඝාණිකා ජානාති අහං නාසාපුටෙසු ඨිතාති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති සිඞ්ඝාණිකා නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො යූසභූතො ආබන්ධනාකාරො ආපොධාතූති.

341. ලසිකා අට්ඨිකසන්ධීනං අබ්භඤ්ජනකිච්චං සාධයමානා අසීතිසතසන්ධීසු ඨිතා. තත්ථ යථා තෙලබ්භඤ්ජිතෙ අක්ඛෙ න අක්ඛො ජානාති මං තෙලං අබ්භඤ්ජිත්වා ඨිතන්ති. නපි තෙලං ජානාති අහං අක්ඛං අබ්භඤ්ජිත්වා ඨිතන්ති, එවමෙව න අසීතිසතසන්ධයො ජානන්ති ලසිකා අම්හෙ අබ්භඤ්ජිත්වා ඨිතාති. නපි ලසිකා ජානාති අහං අසීතිසතසන්ධයො අබ්භඤ්ජිත්වා ඨිතාති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති ලසිකා නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො යූසභූතො ආබන්ධනාකාරො ආපොධාතූති.

342. මුත්තං වත්ථිස්ස අබ්භන්තරෙ ඨිතං. තත්ථ යථා චන්දනිකාය පක්ඛිත්තෙ අමුඛෙ රවණඝටෙ න රවණඝටො ජානාති මයි චන්දනිකාරසො ඨිතොති. නපි චන්දනිකාරසො ජානාති අහං රවණඝටෙ ඨිතොති, එවමෙව න වත්ථි ජානාති මයි මුත්තං ඨිතන්ති. නපි මුත්තං ජානාති අහං වත්ථිම්හි ඨිතන්ති. අඤ්ඤමඤ්ඤං ආභොගපච්චවෙක්ඛණරහිතා එතෙ ධම්මා. ඉති මුත්තං නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො යූසභූතො ආබන්ධනාකාරො ආපොධාතූති.

343. එවං කෙසාදීසු මනසිකාරං පවත්තෙත්වා යෙන සන්තප්පති, අයං ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො පරිපාචනාකාරො තෙජොධාතූති, යෙන ජීරීයති, යෙන පරිඩය්හති, යෙන අසිතපීතඛායිතසායිතං සම්මා පරිණාමං ගච්ඡති, අයං ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො පරිපාචනාකාරො තෙජොධාතූති එවං තෙජොකොට්ඨාසෙසු මනසිකාරො පවත්තෙතබ්බො.

344. තතො උද්ධඞ්ගමෙ වාතෙ උද්ධඞ්ගමවසෙන පරිග්ගහෙත්වා අධොගමෙ අධොගමවසෙන, කුච්ඡිසයෙ කුච්ඡිසයවසෙන, කොට්ඨාසයෙ කොට්ඨාසයවසෙන, අඞ්ගමඞ්ගානුසාරිම්හි අඞ්ගමඞ්ගානුසාරිවසෙන, අස්සාසපස්සාසෙ අස්සාසපස්සාසවසෙන පරිග්ගහෙත්වා උද්ධඞ්ගමා වාතා නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො විත්ථම්භනාකාරො වායොධාතූති, අධොගමා වාතා නාම, කුච්ඡිසයා වාතා නාම, කොට්ඨාසයා වාතා නාම, අඞ්ගමඞ්ගානුසාරිනො වාතා නාම, අස්සාසපස්සාසා වාතා නාම ඉමස්මිං සරීරෙ පාටියෙක්කො කොට්ඨාසො අචෙතනො අබ්යාකතො සුඤ්ඤො නිස්සත්තො විත්ථම්භනාකාරො වායොධාතූති එවං වායොකොට්ඨාසෙසු මනසිකාරො පවත්තෙතබ්බො. තස්සෙවං පවත්තමනසිකාරස්ස ධාතුයො පාකටා හොන්ති. තා පුනප්පුනං ආවජ්ජතො මනසිකරොතො වුත්තනයෙනෙව උපචාරසමාධි උප්පජ්ජති.

345. යස්ස පන එවං භාවයතො කම්මට්ඨානං න ඉජ්ඣති, තෙන සලක්ඛණසඞ්ඛෙපතො භාවෙතබ්බං. කථං? වීසතියා කොට්ඨාසෙසු ථද්ධලක්ඛණං පථවීධාතූති වවත්ථපෙතබ්බං. තත්ථෙව ආබන්ධනලක්ඛණං ආපොධාතූති. පරිපාචනලක්ඛණං තෙජොධාතූති. විත්ථම්භනලක්ඛණං වායොධාතූති.

ද්වාදසසු කොට්ඨාසෙසු ආබන්ධනලක්ඛණං ආපොධාතූති වවත්ථපෙතබ්බං. තත්ථෙව පරිපාචනලක්ඛණං තෙජොධාතූති. විත්ථම්භනලක්ඛණං වායොධාතූති. ථද්ධලක්ඛණං පථවීධාතූති.

චතූසු කොට්ඨාසෙසු පරිපාචනලක්ඛණං තෙජොධාතූති වවත්ථපෙතබ්බං. තෙන අවිනිභුත්තං විත්ථම්භනලක්ඛණං වායොධාතූති. ථද්ධලක්ඛණං පථවීධාතූති. ආබන්ධනලක්ඛණං ආපොධාතූති.

ඡසු කොට්ඨාසෙසු විත්ථම්භනලක්ඛණං වායොධාතූති වවත්ථපෙතබ්බං. තත්ථෙව ථද්ධලක්ඛණං පථවීධාතූති. ආබන්ධනලක්ඛණං ආපොධාතූති. පරිපාචනලක්ඛණං තෙජොධාතූති. තස්සෙවං වවත්ථාපයතො ධාතුයො පාකටා හොන්ති. තා පුනප්පුනං ආවජ්ජතො මනසිකරොතො වුත්තනයෙනෙව උපචාරසමාධි උප්පජ්ජති.

346. යස්ස පන එවම්පි භාවයතො කම්මට්ඨානං න ඉජ්ඣති, තෙන සලක්ඛණවිභත්තිතො භාවෙතබ්බං. කථං? පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව කෙසාදයො පරිග්ගහෙත්වා කෙසම්හි ථද්ධලක්ඛණං පථවීධාතූති වවත්ථපෙතබ්බං. තත්ථෙව ආබන්ධනලක්ඛණං ආපොධාතූති. පරිපාචනලක්ඛණං තෙජොධාතූති. විත්ථම්භනලක්ඛණං වායොධාතූති. එවං සබ්බකොට්ඨාසෙසු එකෙකස්මිං කොට්ඨාසෙ චතස්සො චතස්සො ධාතුයො වවත්ථපෙතබ්බා. තස්සෙවං වවත්ථාපයතො ධාතුයො පාකටා හොන්ති. තා පුනප්පුනං ආවජ්ජතො මනසිකරොතො වුත්තනයෙනෙව උපචාරසමාධි උප්පජ්ජති.

අපිච ඛො පන වචනත්ථතො, කලාපතො, චුණ්ණතො, ලක්ඛණාදිතො, සමුට්ඨානතො, නානත්තෙකත්තතො, විනිබ්භොගාවිනිබ්භොගතො, සභාගවිසභාගතො, අජ්ඣත්තිකබාහිරවිසෙසතො, සඞ්ගහතො, පච්චයතො, අසමන්නාහාරතො, පච්චයවිභාගතොති ඉමෙහිපි ආකාරෙහි ධාතුයො මනසිකාතබ්බා.

347. තත්ථ වචනත්ථතො මනසිකරොන්තෙන පත්ථටත්තා පථවී. අප්පොති ආපියති අප්පායතීති වා ආපො. තෙජතීති තෙජො. වායතීති වායො. අවිසෙසෙන පන සලක්ඛණධාරණතො දුක්ඛාදානතො දුක්ඛාධානතො ච ධාතූති. එවං විසෙසසාමඤ්ඤවසෙන වචනත්ථතො මනසිකාතබ්බා.

348. කලාපතොති යා අයං කෙසා ලොමාතිආදිනා නයෙන වීසතියා ආකාරෙහි පථවීධාතු, පිත්තං සෙම්හන්ති ච ආදිනා නයෙන ද්වාදසහාකාරෙහි ආපොධාතු නිද්දිට්ඨා, තත්ථ යස්මා –

වණ්ණො ගන්ධො රසො ඔජා, චතස්සො චාපි ධාතුයො;

අට්ඨධම්මසමොධානා, හොති කෙසාති සම්මුති;

තෙසංයෙව විනිබ්භොගා, නත්ථි කෙසාති සම්මුති.

තස්මා කෙසාපි අට්ඨධම්මකලාපමත්තමෙව. තථා ලොමාදයොති. යො පනෙත්ථ කම්මසමුට්ඨානො කොට්ඨාසො, සො ජීවිතින්ද්රියෙන ච භාවෙන ච සද්ධිං දසධම්මකලාපොපි හොති. උස්සදවසෙන පන පථවීධාතු ආපොධාතූති සඞ්ඛං ගතො. එවං කලාපතො මනසිකාතබ්බා.

349. චුණ්ණතොති ඉමස්මිං හි සරීරෙ මජ්ඣිමෙන පමාණෙන පරිග්ගය්හමානා පරමාණුභෙදසඤ්චුණ්ණා සුඛුමරජභූතා පථවීධාතු දොණමත්තා සියා. සා තතො උපඩ්ඪප්පමාණාය ආපොධාතුයා සඞ්ගහිතා, තෙජොධාතුයා අනුපාලිතා වායොධාතුයා විත්ථම්භිතා න විකිරියති න විද්ධංසියති, අවිකිරියමානා අවිද්ධංසියමානා අනෙකවිධං ඉත්ථිපුරිසලිඞ්ගාදිභාවවිකප්පං උපගච්ඡති, අණුථූලදීඝරස්සථිරකථිනාදිභාවඤ්ච පකාසෙති.

යූසගතා ආබන්ධනාකාරභූතා පනෙත්ථ ආපොධාතු පථවීපතිට්ඨිතා තෙජානුපාලිතා වායොවිත්ථම්භිතා න පග්ඝරති න පරිස්සවති, අපග්ඝරමානා අපරිස්සවමානා පීණිතපීණිතභාවං දස්සෙති.

අසිතපීතාදිපාචකා චෙත්ථ උසුමාකාරභූතා උණ්හත්තලක්ඛණා තෙජොධාතු පථවීපතිට්ඨිතා ආපොසඞ්ගහිතා වායොවිත්ථම්භිතා ඉමං කායං පරිපාචෙති, වණ්ණසම්පත්තිඤ්චස්ස ආවහති. තාය ච පන පරිපාචිතො අයං කායො න පූතිභාවං දස්සෙති.

අඞ්ගමඞ්ගානුසටා චෙත්ථ සමුදීරණවිත්ථම්භනලක්ඛණා වායොධාතු පථවීපතිට්ඨිතා ආපොසඞ්ගහිතා තෙජානුපාලිතා ඉමං කායං විත්ථම්භෙති. තාය ච පන විත්ථම්භිතො අයං කායො න පරිපතති, උජුකං සණ්ඨාති. අපරාය වායොධාතුයා සමබ්භාහතො ගමනට්ඨානනිසජ්ජාසයනඉරියාපථෙසු විඤ්ඤත්තිං දස්සෙති, සමිඤ්ජෙති, සම්පසාරෙති, හත්ථපාදං ලාළෙති. එවමෙතං ඉත්ථිපුරිසාදිභාවෙන බාලජනවඤ්චනං මායාරූපසදිසං ධාතුයන්තං පවත්තතීති එවං චුණ්ණතො මනසිකාතබ්බා.

350. ලක්ඛණාදිතොති පථවීධාතු කිං ලක්ඛණා, කිං රසා, කිං පච්චුපට්ඨානාති එවං චතස්සොපි ධාතුයො ආවජ්ජෙත්වා පථවීධාතු කක්ඛළත්තලක්ඛණා, පතිට්ඨානරසා, සම්පටිච්ඡනපච්චුපට්ඨානා. ආපොධාතු පග්ඝරණලක්ඛණා, බ්රූහනරසා, සඞ්ගහපච්චුපට්ඨානා. තෙජොධාතු උණ්හත්තලක්ඛණා, පරිපාචනරසා, මද්දවානුප්පදානපච්චුපට්ඨානා. වායොධාතු විත්ථම්භනලක්ඛණා, සමුදීරණරසා. අභිනීහාරපච්චුපට්ඨානාති එවං ලක්ඛණාදිතො මනසිකාතබ්බා.

351. සමුට්ඨානතොති යෙ ඉමෙ පථවීධාතුආදීනං විත්ථාරතො දස්සනවසෙන කෙසාදයො ද්වාචත්තාලීස කොට්ඨාසා දස්සිතා. තෙසු උදරියං කරීසං පුබ්බො මුත්තන්ති ඉමෙ චත්තාරො කොට්ඨාසා උතුසමුට්ඨානාව. අස්සු සෙදො ඛෙළො සිඞ්ඝාණිකාති ඉමෙ චත්තාරො උතුචිත්තසමුට්ඨානා. අසිතාදිපරිපාචකො තෙජො කම්මසමුට්ඨානොව. අස්සාසපස්සාසා චිත්තසමුට්ඨානාව. අවසෙසා සබ්බෙපි චතුසමුට්ඨානාති එවං සමුට්ඨානතො මනසිකාතබ්බා.

352. නානත්තෙකත්තතොති සබ්බාසම්පි ධාතූනං සලක්ඛණාදිතො නානත්තං. අඤ්ඤානෙව හි පථවීධාතුයා ලක්ඛණරසපච්චුපට්ඨානානි. අඤ්ඤානි ආපොධාතුආදීනං. එවං ලක්ඛණාදිවසෙන පන කම්මසමුට්ඨානාදිවසෙන ච නානත්තභූතානම්පි එතාසං රූපමහාභූතධාතුධම්මඅනිච්චාදිවසෙන එකත්තං හොති. සබ්බාපි හි ධාතුයො රුප්පනලක්ඛණං අනතීතත්තා රූපානි. මහන්තපාතුභාවාදීහි කාරණෙහි මහාභූතානි.

මහන්තපාතුභාවාදීහීති එතා හි ධාතුයො මහන්තපාතුභාවතො, මහාභූතසාමඤ්ඤතො, මහාපරිහාරතො, මහාවිකාරතො, මහත්තා භූතත්තා චාති ඉමෙහි කාරණෙහි මහාභූතානීති වුච්චන්ති.

තත්ථ මහන්තපාතුභාවතොති එතානි හි අනුපාදින්නසන්තානෙපි උපාදින්නසන්තානෙපි මහන්තානි පාතුභූතානි. තෙසං අනුපාදින්නසන්තානෙ –

දුවෙ සතසහස්සානි, චත්තාරි නහුතානි ච;

එත්තකං බහලත්තෙන, සඞ්ඛාතායං වසුන්ධරාති. –

ආදිනා නයෙන මහන්තපාතුභාවතා බුද්ධානුස්සතිනිද්දෙසෙ වුත්තාව.

උපාදින්නසන්තානෙපි මච්ඡකච්ඡපදෙවදානවාදිසරීරවසෙන මහන්තානෙව පාතුභූතානි. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, මහාසමුද්දෙ යොජනසතිකාපි අත්තභාවා’’තිආදි.

මහාභූතසාමඤ්ඤතොති එතානි හි යථා මායාකාරො අමණිංයෙව උදකං මණිං කත්වා දස්සෙති, අසුවණ්ණංයෙව ලෙඩ්ඩුං සුවණ්ණං කත්වා දස්සෙති.

යථා ච සයං නෙව යක්ඛො න යක්ඛී සමානො යක්ඛභාවම්පි යක්ඛිභාවම්පි දස්සෙති, එවමෙව සයං අනීලානෙව හුත්වා නීලං උපාදාරූපං දස්සෙන්ති, අපීතානි අලොහිතානි අනොදාතානෙව හුත්වා ඔදාතං උපාදාරූපං දස්සෙන්තීති මායාකාරමහාභූතසාමඤ්ඤතො මහාභූතානි.

යථා ච යක්ඛාදීනි මහාභූතානි යං ගණ්හන්ති, නෙව නෙසං තස්ස අන්තො න බහි ඨානං උපලබ්භති, න ච තං නිස්සාය න තිට්ඨන්ති, එවමෙව තානිපි නෙව අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස අන්තො න බහි ඨිතානි හුත්වා උපලබ්භන්ති, න ච අඤ්ඤමඤ්ඤං නිස්සාය න තිට්ඨන්තීති අචින්තෙය්යට්ඨානතාය යක්ඛාදිමහාභූතසාමඤ්ඤතොපි මහාභූතානි. යථා ච යක්ඛිනීසඞ්ඛාතානි මහාභූතානි මනාපෙහි වණ්ණසණ්ඨානවික්ඛෙපෙහි අත්තනො භයානකභාවං පටිච්ඡාදෙත්වා සත්තෙ වඤ්චෙන්ති, එවමෙව එතානිපි ඉත්ථිපුරිසසරීරාදීසු මනාපෙන ඡවිවණ්ණෙන මනාපෙන අත්තනො අඞ්ගපච්චඞ්ගසණ්ඨානෙන මනාපෙන ච හත්ථපාදඞ්ගුලිභමුකවික්ඛෙපෙන අත්තනො කක්ඛළත්තාදිභෙදං සරසලක්ඛණං පටිච්ඡාදෙත්වා බාලජනං වඤ්චෙන්ති, අත්තනො සභාවං දට්ඨුං න දෙන්තීති වඤ්චකත්තෙන යක්ඛිනීමහාභූතසාමඤ්ඤතොපි මහාභූතානි.

මහාපරිහාරතොති මහන්තෙහි පච්චයෙහි පරිහරිතබ්බතො. එතානි හි දිවසෙ දිවසෙ උපනෙතබ්බත්තා මහන්තෙහි ඝාසච්ඡාදනාදීහි භූතානි පවත්තානීති මහාභූතානි. මහාපරිහාරානි වා භූතානීතිපි මහාභූතානි.

මහාවිකාරතොති එතානි හි අනුපාදින්නානිපි උපාදින්නානිපි මහාවිකාරානි හොන්ති. තත්ථ අනුපාදින්නානං කප්පවුට්ඨානෙ විකාරමහත්තං පාකටං හොති. උපාදින්නානං ධාතුක්ඛොභකාලෙ. තථා හි –

භූමිතො වුට්ඨිතා යාව, බ්රහ්මලොකා විධාවති;

අච්චි අච්චිමතො ලොකෙ, ඩය්හමානම්හි තෙජසා.

කොටිසතසහස්සෙකං, චක්කවාළං විලීයති;

කුපිතෙන යදා ලොකො, සලිලෙන විනස්සති.

කොටිසතසහස්සෙකං, චක්කවාළං විකීරති;

වායොධාතුප්පකොපෙන, යදා ලොකො විනස්සති.

පත්ථද්ධො භවති කායො, දට්ඨො කට්ඨමුඛෙන වා;

පථවීධාතුප්පකොපෙන, හොති කට්ඨමුඛෙව සො.

පූතියො භවති කායො, දට්ඨො පූතිමුඛෙන වා;

ආපොධාතුප්පකොපෙන, හොති පූතිමුඛෙව සො.

සන්තත්තො භවති කායො, දට්ඨො අග්ගිමුඛෙන වා;

තෙජොධාතුප්පකොපෙන, හොති අග්ගිමුඛෙව සො.

සඤ්ඡින්නො භවති කායො, දට්ඨො සත්ථමුඛෙන වා;

වායොධාතුප්පකොපෙන, හොති සත්ථමුඛෙව සො.

ඉති මහාවිකාරානි භූතානීති මහාභූතානි.

මහත්තා භූතත්තා චාති එතානි හි මහන්තානි මහතා වායාමෙන පරිග්ගහෙතබ්බත්තා භූතානි විජ්ජමානත්තාති මහත්තා භූතත්තා ච මහාභූතානි.

එවං සබ්බාපෙතා ධාතුයො මහන්තපාතුභාවාදීහි කාරණෙහි මහාභූතානි.

සලක්ඛණධාරණතො පන දුක්ඛාදානතො ච දුක්ඛාධානතො ච සබ්බාපි ධාතුලක්ඛණං අනතීතත්තා ධාතුයො. සලක්ඛණධාරණෙන ච අත්තනො ඛණානුරූපධාරණෙන ච ධම්මා. ඛයට්ඨෙන අනිච්චා. භයට්ඨෙන දුක්ඛා. අසාරකට්ඨෙන අනත්තා.

ඉති සබ්බාසම්පි රූපමහාභූතධාතුධම්මඅනිච්චාදිවසෙන එකත්තන්ති එවං නානත්තෙකත්තතො මනසිකාතබ්බා.

353. විනිබ්භොගාවිනිබ්භොගතොති සහුප්පන්නාව එතා එකෙකස්මිං සබ්බපරියන්තිමෙ සුද්ධට්ඨකාදිකලාපෙපි පදෙසෙන අවිනිබ්භුත්තා. ලක්ඛණෙන පන විනිබ්භුත්තාති එවං විනිබ්භොගාවිනිබ්භොගතො මනසිකාතබ්බා.

354. සභාගවිසභාගතොති එවං අවිනිබ්භුත්තාසු චාපි එතාසු පුරිමා ද්වෙ ගරුකත්තා සභාගා. තථා පච්ඡිමා ලහුකත්තා. පුරිමා පන පච්ඡිමාහි පච්ඡිමා ච පුරිමාහි විසභාගාති එවං සභාගවිසභාගතො මනසිකාතබ්බා.

355. අජ්ඣත්තිකබාහිරවිසෙසතොති අජ්ඣත්තිකා ධාතුයො විඤ්ඤාණවත්ථුවිඤ්ඤත්තිඉන්ද්රියානං නිස්සයා හොන්ති, සඉරියාපථා, චතුසමුට්ඨානා. බාහිරා වුත්තවිපරීතප්පකාරාති එවං අජ්ඣත්තිකබාහිරවිසෙසතො මනසිකාතබ්බා.

356. සඞ්ගහතොති කම්මසමුට්ඨානා පථවීධාතු කම්මසමුට්ඨානාහි ඉතරාහි එකසඞ්ගහා හොති සමුට්ඨානනානත්තාභාවතො . තථා චිත්තාදිසමුට්ඨානා චිත්තාදිසමුට්ඨානාහීති එවං සඞ්ගහතො මනසිකාතබ්බා.

357. පච්චයතොති පථවීධාතු ආපොසඞ්ගහිතා තෙජොඅනුපාලිතා වායොවිත්ථම්භිතා තිණ්ණං මහාභූතානං පතිට්ඨා හුත්වා පච්චයො හොති. ආපොධාතු පථවීපතිට්ඨිතා තෙජොඅනුපාලිතා වායොවිත්ථම්භිතා තිණ්ණං මහාභූතානං ආබන්ධනං හුත්වා පච්චයො හොති. තෙජොධාතු පථවීපතිට්ඨිතා ආපොසඞ්ගහිතා වායොවිත්ථම්භිතා තිණ්ණං මහාභූතානං පරිපාචනං හුත්වා පච්චයො හොති. වායොධාතු පථවීපතිට්ඨිතා ආපොසඞ්ගහිතා තෙජොපරිපාචිතා තිණ්ණං මහාභූතානං විත්ථම්භනං හුත්වා පච්චයො හොතීති එවං පච්චයතො මනසිකාතබ්බා.

358. අසමන්නාහාරතොති පථවීධාතු චෙත්ථ ‘‘අහං පථවීධාතූ’’ති වා, ‘‘තිණ්ණං මහාභූතානං පතිට්ඨා හුත්වා පච්චයො හොමී’’ති වා න ජානාති. ඉතරානිපි තීණි ‘‘අම්හාකං පථවීධාතු පතිට්ඨා හුත්වා පච්චයො හොතී’’ති න ජානන්ති. එස නයො සබ්බත්ථාති එවං අසමන්නාහාරතො මනසිකාතබ්බා.

359. පච්චයවිභාගතොති ධාතූනං හි කම්මං, චිත්තං, ආහාරො, උතූති චත්තාරො පච්චයා. තත්ථ කම්මසමුට්ඨානානං කම්මමෙව පච්චයො හොති, න චිත්තාදයො. චිත්තාදිසමුට්ඨානානම්පි චිත්තාදයොව පච්චයා හොන්ති, න ඉතරෙ. කම්මසමුට්ඨානානඤ්ච කම්මං ජනකපච්චයො හොති, සෙසානං පරියායතො උපනිස්සයපච්චයො හොති. චිත්තසමුට්ඨානානං චිත්තං ජනකපච්චයො හොති, සෙසානං පච්ඡාජාතපච්චයො අත්ථිපච්චයො අවිගතපච්චයො ච. ආහාරසමුට්ඨානානං ආහාරො ජනකපච්චයො හොති, සෙසානං ආහාරපච්චයො අත්ථිපච්චයො අවිගතපච්චයො ච. උතුසමුට්ඨානානං උතු ජනකපච්චයො හොති, සෙසානං අත්ථිපච්චයො අවිගතපච්චයො ච. කම්මසමුට්ඨානං මහාභූතං කම්මසමුට්ඨානානම්පි මහාභූතානං පච්චයො හොති චිත්තාදිසමුට්ඨානානම්පි. තථා චිත්තසමුට්ඨානං, ආහාරසමුට්ඨානං. උතුසමුට්ඨානං මහාභූතං උතුසමුට්ඨානානම්පි මහාභූතානං පච්චයො හොති කම්මාදිසමුට්ඨානානම්පි.

තත්ථ කම්මසමුට්ඨානා පථවීධාතු කම්මසමුට්ඨානානං ඉතරාසං සහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයඅත්ථිඅවිගතවසෙන චෙව පතිට්ඨාවසෙන ච පච්චයො හොති, න ජනකවසෙන. ඉතරෙසං තිසන්තතිමහාභූතානං නිස්සයඅත්ථිඅවිගතවසෙන පච්චයො හොති, න පතිට්ඨාවසෙන න ජනකවසෙන. ආපොධාතු චෙත්ථ ඉතරාසං තිණ්ණං සහජාතාදිවසෙන චෙව ආබන්ධනවසෙන ච පච්චයො හොති, න ජනකවසෙන. ඉතරෙසං තිසන්තතිකානං නිස්සයඅත්ථිඅවිගතපච්චයවසෙනෙව, න ආබන්ධනවසෙන න ජනකවසෙන. තෙජොධාතුපෙත්ථ ඉතරාසං තිණ්ණං සහජාතාදිවසෙන චෙව පරිපාචනවසෙන ච පච්චයො හොති, න ජනකවසෙන. ඉතරෙසං තිසන්තතිකානං නිස්සයඅත්ථිඅවිගතපච්චයවසෙනෙව, න පරිපාචනවසෙන, න ජනකවසෙන. වායොධාතුපෙත්ථ ඉතරාසං තිණ්ණං සහජාතාදිවසෙන චෙව විත්ථම්භනවසෙන ච පච්චයො හොති, න ජනකවසෙන. ඉතරෙසං තිසන්තතිකානං නිස්සයඅත්ථිඅවිගතපච්චයවසෙනෙව, න විත්ථම්භනවසෙන, න ජනකවසෙන. චිත්තආහාරඋතුසමුට්ඨානපථවීධාතුආදීසුපි එසෙව නයො.

එවං සහජාතාදිපච්චයවසප්පවත්තාසු ච පනෙතාසු ධාතූසු –

එකං පටිච්ච තිස්සො, චතුධා තිස්සො පටිච්ච එකො ච;

ද්වෙ ධාතුයො පටිච්ච, ද්වෙ ඡද්ධා සම්පවත්තන්ති.

පථවීආදීසු හි එකෙකං පටිච්ච ඉතරා තිස්සො තිස්සොති එවං එකං පටිච්ච තිස්සො චතුධා සම්පවත්තන්ති. තථා පථවීධාතුආදීසු එකෙකා ඉතරා තිස්සො තිස්සො පටිච්චාති එවං තිස්සො පටිච්ච එකා චතුධා සම්පවත්තති. පුරිමා පන ද්වෙ පටිච්ච පච්ඡිමා, පච්ඡිමා ච ද්වෙ පටිච්ච පුරිමා, පඨමතතියා පටිච්ච දුතියචතුත්ථා, දුතියචතුත්ථා පටිච්ච පඨමතතියා, පඨමචතුත්ථා පටිච්ච දුතියතතියා, දුතියතතියා පටිච්ච පඨමචතුත්ථාති එවං ද්වෙ ධාතුයො පටිච්ච ද්වෙ ඡධා සම්පවත්තන්ති.

තාසු පථවීධාතු අභික්කමපටික්කමාදිකාලෙ උප්පීළනස්ස පච්චයො හොති. සාව ආපොධාතුයා අනුගතා පතිට්ඨාපනස්ස. පථවීධාතුයා පන අනුගතා ආපොධාතු අවක්ඛෙපනස්ස. වායොධාතුයා අනුගතා තෙජොධාතු උද්ධරණස්ස. තෙජොධාතුයා අනුගතා වායොධාතු අතිහරණවීතිහරණානං පච්චයො හොතීති එවං පච්චයවිභාගතො මනසිකාතබ්බා.

එවං වචනත්ථාදිවසෙන මනසි කරොන්තස්සාපි හි එකෙකෙන මුඛෙන ධාතුයො පාකටා හොන්ති. තා පුනප්පුනං ආවජ්ජතො මනසිකරොතො වුත්තනයෙනෙව උපචාරසමාධි උප්පජ්ජති. ස්වායං චතුන්නං ධාතූනං වවත්ථාපකස්ස ඤාණස්සානුභාවෙන උප්පජ්ජනතො චතුධාතුවවත්ථානන්ත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති.

360. ඉදඤ්ච පන චතුධාතුවවත්ථානං අනුයුත්තො භික්ඛු සුඤ්ඤතං අවගාහති, සත්තසඤ්ඤං සමුග්ඝාතෙති. සො සත්තසඤ්ඤාය සමූහතත්තා වාළමිගයක්ඛරක්ඛසාදිවිකප්පං අනාවජ්ජමානො භයභෙරවසහො හොති, අරතිරතිසහො, න ඉට්ඨානිට්ඨෙසු උග්ඝාතනිග්ඝාතං පාපුණාති. මහාපඤ්ඤො ච පන හොති අමතපරියොසානො වා සුගතිපරායනො වාති.

එවං මහානුභාවං, යොගිවරසහස්ස කීළිතං එතං;

චතුධාතුවවත්ථානං, නිච්චං සෙවෙථ මෙධාවීති.

අයං චතුධාතුවවත්ථානස්ස භාවනානිද්දෙසො.

361. එත්තාවතා ච යං සමාධිස්ස විත්ථාරං භාවනානයඤ්ච දස්සෙතුං ‘‘කො සමාධි, කෙනට්ඨෙන සමාධී’’තිආදිනා නයෙන පඤ්හාකම්මං කතං, තත්ථ ‘‘කථං භාවෙතබ්බො’’ති ඉමස්ස පදස්ස සබ්බප්පකාරතො අත්ථවණ්ණනා සමත්තා හොති.

දුවිධොයෙව හයං ඉධ අධිප්පෙතො උපචාරසමාධි චෙව අප්පනාසමාධි ච. තත්ථ දසසු කම්මට්ඨානෙසු, අප්පනාපුබ්බභාගචිත්තෙසු ච එකග්ගතා උපචාරසමාධි. අවසෙසකම්මට්ඨානෙසු චිත්තෙකග්ගතා අප්පනාසමාධි. සො දුවිධොපි තෙසං කම්මට්ඨානානං භාවිතත්තා භාවිතො හොති. තෙන වුත්තං ‘‘කථං භාවෙතබ්බොති ඉමස්ස පදස්ස සබ්බප්පකාරතො අත්ථවණ්ණනා සමත්තා’’ති.

සමාධිආනිසංසකථා

362. යං පන වුත්තං ‘‘සමාධිභාවනාය කො ආනිසංසො’’ති, තත්ථ දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරාදිපඤ්චවිධො සමාධිභාවනාය ආනිසංසො. තථා හි යෙ අරහන්තො ඛීණාසවා සමාපජ්ජිත්වා එකග්ගචිත්තා සුඛං දිවසං විහරිස්සාමාති සමාධිං භාවෙන්ති, තෙසං අප්පනාසමාධිභාවනා දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරානිසංසා හොති. තෙනාහ භගවා ‘‘න ඛො පනෙතෙ, චුන්ද, අරියස්ස විනයෙ සල්ලෙඛා වුච්චන්ති. දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරා එතෙ අරියස්ස විනයෙ වුච්චන්තී’’ති (ම. නි. 1.82).

සෙක්ඛපුථුජ්ජනානං සමාපත්තිතො වුට්ඨාය සමාහිතෙන චිත්තෙන විපස්සිස්සාමාති භාවයතං විපස්සනාය පදට්ඨානත්තා අප්පනාසමාධිභාවනාපි සම්බාධෙ ඔකාසාධිගමනයෙන උපචාරසමාධිභාවනාපි විපස්සනානිසංසා හොති. තෙනාහ භගවා ‘‘සමාධිං, භික්ඛවෙ, භාවෙථ. සමාහිතො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථාභූතං පජානාතී’’ති (සං. නි. 3.5).

යෙ පන අට්ඨ සමාපත්තියො නිබ්බත්තෙත්වා අභිඤ්ඤාපාදකං ඣානං සමාපජ්ජිත්වා සමාපත්තිතො වුට්ඨාය එකොපි හුත්වා බහුධා හොතීති වුත්තනයා අභිඤ්ඤායො පත්ථෙන්තො නිබ්බත්තෙන්ති, තෙසං සති සති ආයතනෙ අභිඤ්ඤාපදට්ඨානත්තා අප්පනාසමාධිභාවනා අභිඤ්ඤානිසංසා හොති. තෙනාහ භගවා – ‘‘සො යස්ස යස්ස අභිඤ්ඤාසච්ඡිකරණීයස්ස ධම්මස්ස චිත්තං අභිනින්නාමෙති අභිඤ්ඤාසච්ඡිකිරියාය, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණාති සති සති ආයතනෙ’’ති (ම. නි. 3.158; අ. නි. 3.102).

යෙ අපරිහීනජ්ඣානා බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තිස්සාමාති බ්රහ්මලොකූපපත්තිං පත්ථෙන්තා අපත්ථයමානා වාපි පුථුජ්ජනා සමාධිතො න පරිහායන්ති, තෙසං භවවිසෙසාවහත්තා අප්පනාසමාධිභාවනා භවවිසෙසානිසංසා හොති. තෙනාහ භගවා – ‘‘පඨමං ඣානං පරිත්තං භාවෙත්වා කත්ථ උපපජ්ජන්ති. බ්රහ්මපාරිසජ්ජානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජන්තී’’තිආදි (විභ. 1024).

උපචාරසමාධිභාවනාපි පන කාමාවචරසුගතිභවවිසෙසං ආවහතියෙව.

යෙ පන අරියා අට්ඨ සමාපත්තියො නිබ්බත්තෙත්වා නිරොධසමාපත්තිං සමාපජ්ජිත්වා සත්ත දිවසානි අචිත්තා හුත්වා දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිරොධං නිබ්බානං පත්වා සුඛං විහරිස්සාමාති සමාධිං භාවෙන්ති, තෙසං අප්පනාසමාධිභාවනා නිරොධානිසංසා හොති. තෙනාහ – ‘‘සොළසහි ඤාණචරියාහි නවහි සමාධිචරියාහි වසීභාවතා පඤ්ඤා නිරොධසමාපත්තියා ඤාණ’’න්ති (පටි. ම. 1.34).

එවමයං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරාදි පඤ්චවිධො සමාධිභාවනාය ආනිසංසො –

‘‘තස්මා නෙකානිසංසම්හි, කිලෙසමලසොධනෙ;

සමාධිභාවනායොගෙ, නප්පමජ්ජෙය්ය පණ්ඩිතො’’ති.

363. එත්තාවතා ච ‘‘සීලෙ පතිට්ඨාය නරො සපඤ්ඤො’’ති ඉමිස්සා ගාථාය සීලසමාධිපඤ්ඤාමුඛෙන දෙසිතෙ විසුද්ධිමග්ගෙ සමාධිපි පරිදීපිතො හොති.

ඉති සාධුජනපාමොජ්ජත්ථාය කතෙ විසුද්ධිමග්ගෙ

සමාධිනිද්දෙසො නාම

එකාදසමො පරිච්ඡෙදො.

364. පඨමො සීලනිද්දෙසො. දුතියො ධුතඞ්ගනිද්දෙසො;. තතියො කම්මට්ඨානග්ගහණනිද්දෙසො. චතුත්ථො පථවීකසිණනිද්දෙසො. පඤ්චමො සෙසකසිණනිද්දෙසො. ඡට්ඨො අසුභනිද්දෙසො. සත්තමො ඡඅනුස්සතිනිද්දෙසො. අට්ඨමො සෙසානුස්සතිනිද්දෙසො. නවමො බ්රහ්මවිහාරනිද්දෙසො. දසමො ආරුප්පනිද්දෙසො. පටික්කූලසඤ්ඤාධාතුවවත්ථානද්වයනිද්දෙසො එකාදසමොති.

විසුද්ධිමග්ගස්ස පඨමො භාගො නිට්ඨිතො.