📜

2. ධුතඞ්ගනිද්දෙසො

22. ඉදානි ¶ ¶ යෙහි අප්පිච්ඡතාසන්තුට්ඨිතාදීහි ගුණෙහි වුත්තප්පකාරස්ස සීලස්ස වොදානං හොති, තෙ ගුණෙ සම්පාදෙතුං යස්මා සමාදින්නසීලෙන යොගිනා ධුතඞ්ගසමාදානං කාතබ්බං. එවඤ්හිස්ස අප්පිච්ඡතාසන්තුට්ඨිතාසල්ලෙඛපවිවෙකාපචයවීරියාරම්භසුභරතාදිගුණසලිලවික්ඛාලිතමලං සීලඤ්චෙව සුපරිසුද්ධං භවිස්සති, වතානි ච සම්පජ්ජිස්සන්ති. ඉති අනවජ්ජසීලබ්බතගුණපරිසුද්ධසබ්බසමාචාරො පොරාණෙ අරියවංසත්තයෙ පතිට්ඨාය චතුත්ථස්ස භාවනාරාමතාසඞ්ඛාතස්ස අරියවංසස්ස අධිගමාරහො භවිස්සති. තස්මා ධුතඞ්ගකථං ආරභිස්සාම.

භගවතා හි පරිච්චත්තලොකාමිසානං කායෙ ච ජීවිතෙ ච අනපෙක්ඛානං අනුලොමපටිපදංයෙව ආරාධෙතුකාමානං කුලපුත්තානං තෙරසධුතඞ්ගානි අනුඤ්ඤාතානි. සෙය්යථිදං – පංසුකූලිකඞ්ගං, තෙචීවරිකඞ්ගං, පිණ්ඩපාතිකඞ්ගං, සපදානචාරිකඞ්ගං, එකාසනිකඞ්ගං, පත්තපිණ්ඩිකඞ්ගං, ඛලුපච්ඡාභත්තිකඞ්ගං, ආරඤ්ඤිකඞ්ගං, රුක්ඛමූලිකඞ්ගං, අබ්භොකාසිකඞ්ගං, සොසානිකඞ්ගං, යථාසන්ථතිකඞ්ගං, නෙසජ්ජිකඞ්ගන්ති. තත්ථ –

අත්ථතො ලක්ඛණාදීහි, සමාදානවිධානතො;

පභෙදතො භෙදතො ච, තස්ස තස්සානිසංසතො.

කුසලත්තිකතො චෙව, ධුතාදීනං විභාගතො;

සමාසබ්යාසතො චාපි, විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

23. තත්ථ අත්ථතොති තාව රථිකසුසානසඞ්කාරකූටාදීනං යත්ථ කත්ථචි පංසූනං උපරි ඨිතත්තා අබ්භුග්ගතට්ඨෙන තෙසු තෙසු පංසුකූලමිවාති පංසුකූලං, අථ වා පංසු විය කුච්ඡිතභාවං උලතීති පංසුකූලං, කුච්ඡිතභාවං ගච්ඡතීති වුත්තං හොති. එවං ලද්ධනිබ්බචනස්ස පංසුකූලස්ස ධාරණං පංසුකූලං ¶ , තං සීලමස්සාති පංසුකූලිකො. පංසුකූලිකස්ස අඞ්ගං පංසුකූලිකඞ්ගං. අඞ්ගන්ති කාරණං වුච්චති. තස්මා යෙන සමාදානෙන සො පංසුකූලිකො හොති, තස්සෙතං අධිවචනන්ති වෙදිතබ්බං.

එතෙනෙව නයෙන සඞ්ඝාටිඋත්තරාසඞ්ගඅන්තරවාසකසඞ්ඛාතං තිචීවරං සීලමස්සාති තෙචීවරිකො. තෙචීවරිකස්ස අඞ්ගං තෙචීවරිකඞ්ගං.

භික්ඛාසඞ්ඛාතානං ¶ පන ආමිසපිණ්ඩානං පාතොති පිණ්ඩපාතො, පරෙහි දින්නානං පිණ්ඩානං පත්තෙ නිපතනන්ති වුත්තං හොති. තං පිණ්ඩපාතං උඤ්ඡති තං තං කුලං උපසඞ්කමන්තො ගවෙසතීති පිණ්ඩපාතිකො. පිණ්ඩාය වා පතිතුං වතමෙතස්සාති පිණ්ඩපාතී, පතිතුන්ති චරිතුං, පිණ්ඩපාතී එව පිණ්ඩපාතිකො. පිණ්ඩපාතිකස්ස අඞ්ගං පිණ්ඩපාතිකඞ්ගං.

දානං වුච්චති අවඛණ්ඩනං, අපෙතං දානතොති අපදානං, අනවඛණ්ඩනන්ති අත්ථො. සහ අපදානෙන සපදානං, අවඛණ්ඩනරහිතං අනුඝරන්ති වුත්තං හොති. සපදානං චරිතුං ඉදමස්ස සීලන්ති සපදානචාරී, සපදානචාරී එව සපදානචාරිකො. තස්ස අඞ්ගං සපදානචාරිකඞ්ගං.

එකාසනෙ භොජනං එකාසනං, තං සීලමස්සාති එකාසනිකො. තස්ස අඞ්ගං එකාසනිකඞ්ගං.

දුතියභාජනස්ස පටික්ඛිත්තත්තා කෙවලං එකස්මිංයෙව පත්තෙ පිණ්ඩො පත්තපිණ්ඩො. ඉදානි පත්තපිණ්ඩගහණෙ පත්තපිණ්ඩසඤ්ඤං කත්වා පත්තපිණ්ඩො සීලමස්සාති පත්තපිණ්ඩිකො. තස්ස අඞ්ගං පත්තපිණ්ඩිකඞ්ගං.

ඛලූති පටිසෙධනත්ථෙ නිපාතො. පවාරිතෙන සතා පච්ඡා ලද්ධං භත්තං පච්ඡාභත්තං නාම, තස්ස පච්ඡාභත්තස්ස භොජනං පච්ඡාභත්තභොජනං, තස්මිං පච්ඡාභත්තභොජනෙ පච්ඡාභත්තසඤ්ඤං කත්වා පච්ඡාභත්තං සීලමස්සාති පච්ඡාභත්තිකො. න පච්ඡාභත්තිකො ඛලුපච්ඡාභත්තිකො. සමාදානවසෙන පටික්ඛිත්තාතිරිත්තභොජනස්සෙතං නාමං. අට්ඨකථායං පන වුත්තං ඛලූති එකො සකුණො. සො මුඛෙන ඵලං ගහෙත්වා තස්මිං පතිතෙ පුන අඤ්ඤං න ඛාදති. තාදිසො අයන්ති ඛලුපච්ඡාභත්තිකො. තස්ස අඞ්ගං ඛලුපච්ඡාභත්තිකඞ්ගං.

අරඤ්ඤෙ ¶ නිවාසො සීලමස්සාති ආරඤ්ඤිකො. තස්ස අඞ්ගං ආරඤ්ඤිකඞ්ගං.

රුක්ඛමූලෙ නිවාසො රුක්ඛමූලං, තං සීලමස්සාති රුක්ඛමූලිකො. රුක්ඛමූලිකස්ස අඞ්ගං රුක්ඛමූලිකඞ්ගං. අබ්භොකාසිකසොසානිකඞ්ගෙසුපි එසෙව නයො.

යදෙව ¶ සන්ථතං යථාසන්ථතං, ඉදං තුය්හං පාපුණාතීති එවං පඨමං උද්දිට්ඨසෙනාසනස්සෙතං අධිවචනං. තස්මිං යථාසන්ථතෙ විහරිතුං සීලමස්සාති යථාසන්ථතිකො. තස්ස අඞ්ගං යථාසන්ථතිකඞ්ගං.

සයනං පටික්ඛිපිත්වා නිසජ්ජාය විහරිතුං සීලමස්සාති නෙසජ්ජිකො. තස්ස අඞ්ගං නෙසජ්ජිකඞ්ගං.

සබ්බානෙව පනෙතානි තෙන තෙන සමාදානෙන ධුතකිලෙසත්තා ධුතස්ස භික්ඛුනො අඞ්ගානි, කිලෙසධුනනතො වා ධුතන්ති ලද්ධවොහාරං ඤාණං අඞ්ගං එතෙසන්ති ධුතඞ්ගානි. අථ වා ධුතානි ච තානි පටිපක්ඛනිද්ධුනනතො අඞ්ගානි ච පටිපත්තියාතිපි ධුතඞ්ගානි. එවං තාවෙත්ථ අත්ථතො විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයො.

සබ්බානෙව පනෙතානි සමාදානචෙතනාලක්ඛණානි. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘යො සමාදියති, සො පුග්ගලො. යෙන සමාදියති, චිත්තචෙතසිකා එතෙ ධම්මා. යා සමාදානචෙතනා, තං ධුතඞ්ගං. යං පටික්ඛිපති, තං වත්ථූ’’ති. සබ්බානෙව ච ලොලුප්පවිද්ධංසනරසානි, නිල්ලොලුප්පභාවපච්චුපට්ඨානානි අප්පිච්ඡතාදිඅරියධම්මපදට්ඨානානි. එවමෙත්ථ ලක්ඛණාදීහි වෙදිතබ්බො විනිච්ඡයො.

සමාදානවිධානතොතිආදීසු පන පඤ්චසු සබ්බානෙව ධුතඞ්ගානි ධරමානෙ භගවති භගවතොව සන්තිකෙ සමාදාතබ්බානි. පරිනිබ්බුතෙ මහාසාවකස්ස සන්තිකෙ. තස්මිං අසති ඛීණාසවස්ස, අනාගාමිස්ස, සකදාගාමිස්ස, සොතාපන්නස්ස, තිපිටකස්ස, ද්විපිටකස්ස, එකපිටකස්ස, එකසඞ්ගීතිකස්ස, අට්ඨකථාචරියස්ස. තස්මිං අසති ධුතඞ්ගධරස්ස, තස්මිම්පි අසති චෙතියඞ්ගණං සම්මජ්ජිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා සම්මාසම්බුද්ධස්ස සන්තිකෙ වදන්තෙන විය ¶ සමාදාතබ්බානි, අපිච සයම්පි සමාදාතුං වට්ටති එව. එත්ථ ච චෙතියපබ්බතෙ ද්වෙ භාතිකත්ථෙරානං ජෙට්ඨකභාතු ධුතඞ්ගප්පිච්ඡතාය වත්ථු කථෙතබ්බං. අයං තාව සාධාරණකථා.

1. පංසුකූලිකඞ්ගකථා

24. ඉදානි එකෙකස්ස සමාදානවිධානප්පභෙදභෙදානිසංසෙ වණ්ණයිස්සාම. පංසුකූලිකඞ්ගං තාව ‘‘ගහපතිදානචීවරං පටික්ඛිපාමි, පංසුකූලිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති ¶ ඉමෙසු ද්වීසු වචනෙසු අඤ්ඤතරෙන සමාදින්නං හොති. ඉදං තාවෙත්ථ සමාදානං.

එවං සමාදින්නධුතඞ්ගෙන පන තෙන සොසානිකං, පාපණිකං, රථියචොළං, සඞ්කාරචොළං, සොත්ථියං, න්හානචොළං, තිත්ථචොළං, ගතපච්චාගතං, අග්ගිඩඩ්ඪං, ගොඛායිතං, උපචිකාඛායිතං, උන්දූරඛායිතං, අන්තච්ඡින්නං, දසාච්ඡින්නං, ධජාහටං, ථූපචීවරං, සමණචීවරං, ආභිසෙකිකං, ඉද්ධිමයං, පන්ථිකං, වාතාහටං, දෙවදත්තියං, සාමුද්දියන්තිඑතෙසු අඤ්ඤතරං චීවරං ගහෙත්වා ඵාලෙත්වා දුබ්බලට්ඨානං පහාය ථිරට්ඨානානි ධොවිත්වා චීවරං කත්වා පොරාණං ගහපතිචීවරං අපනෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං.

තත්ථ සොසානිකන්ති සුසානෙ පතිතකං. පාපණිකන්ති ආපණද්වාරෙ පතිතකං. රථියචොළන්ති පුඤ්ඤත්ථිකෙහි වාතපානන්තරෙන රථිකාය ඡඩ්ඩිතචොළකං. සඞ්කාරචොළන්ති සඞ්කාරට්ඨානෙ ඡඩ්ඩිතචොළකං. සොත්ථියන්ති ගබ්භමලං පුඤ්ඡිත්වා ඡඩ්ඩිතවත්ථං. තිස්සාමච්චමාතා කිර සතග්ඝනකෙන වත්ථෙන ගබ්භමලං පුඤ්ඡාපෙත්වා පංසුකූලිකා ගණ්හිස්සන්තීති තාලවෙළිමග්ගෙ ඡඩ්ඩාපෙසි. භික්ඛූ ජිණ්ණකට්ඨානත්ථමෙව ගණ්හන්ති. න්හානචොළන්ති යං භූතවෙජ්ජෙහි සසීසං න්හාපිතා කාළකණ්ණිචොළන්ති ඡඩ්ඩෙත්වා ගච්ඡන්ති.

තිත්ථචොළන්ති න්හානතිත්ථෙ ඡඩ්ඩිතපිලොතිකා. ගතපච්චාගතන්ති යං මනුස්සා සුසානං ගන්ත්වා පච්චාගතා න්හත්වා ඡඩ්ඩෙන්ති. අග්ගිඩඩ්ඪන්ති අග්ගිනා ඩඩ්ඪප්පදෙසං. තඤ්හි මනුස්සා ඡඩ්ඩෙන්ති. ගොඛායිතාදීනි පාකටානෙව. තාදිසානිපි හි මනුස්සා ඡඩ්ඩෙන්ති. ධජාහටන්ති නාවං ආරොහන්තා ධජං බන්ධිත්වා ආරූහන්ති. තං තෙසං දස්සනාතික්කමෙ ගහෙතුං වට්ටති. යම්පි යුද්ධභූමියං ධජං බන්ධිත්වා ඨපිතං, තං ද්වින්නම්පි සෙනානං ගතකාලෙ ගහෙතුං වට්ටති.

ථූපචීවරන්ති ¶ වම්මිකං පරික්ඛිපිත්වා බලිකම්මං කතං. සමණචීවරන්ති භික්ඛුසන්තකං. ආභිසෙකිකන්ති රඤ්ඤො අභිසෙකට්ඨානෙ ඡඩ්ඩිතචීවරං. ඉද්ධිමයන්ති එහිභික්ඛුචීවරං. පන්ථිකන්ති අන්තරාමග්ගෙ පතිතකං. යං පන සාමිකානං සතිසම්මොසෙන පතිතං, තං ථොකං රක්ඛිත්වා ගහෙතබ්බං. වාතාහටන්ති වාතෙන පහරිත්වා දූරෙ පාතිතං, තං පන සාමිකෙ අපස්සන්තෙන ¶ ගහෙතුං වට්ටති. දෙවදත්තියන්ති අනුරුද්ධත්ථෙරස්ස විය දෙවතාහි දින්නකං. සාමුද්දියන්ති සමුද්දවීචීහි ථලෙ උස්සාරිතං.

යං පන සඞ්ඝස්ස දෙමාති දින්නං, චොළකභික්ඛාය වා චරමානෙහි ලද්ධං, න තං පංසුකූලං. භික්ඛුදත්තියෙපි යං වස්සග්ගෙන ගාහෙත්වා වා දීයති, සෙනාසනචීවරං වා හොති, න තං පංසුකූලං. නො ගාහාපෙත්වා දින්නමෙව පංසුකූලං. තත්රපි යං දායකෙහි භික්ඛුස්ස පාදමූලෙ නික්ඛිත්තං, තෙන පන භික්ඛුනා පංසුකූලිකස්ස හත්ථෙ ඨපෙත්වා දින්නං, තං එකතොසුද්ධිකං නාම. යං භික්ඛුනො හත්ථෙ ඨපෙත්වා දින්නං, තෙන පන පාදමූලෙ ඨපිතං, තම්පි එකතොසුද්ධිකං. යං භික්ඛුනොපි පාදමූලෙ ඨපිතං, තෙනාපි තථෙව දින්නං, තං උභතොසුද්ධිකං. යං හත්ථෙ ඨපෙත්වා ලද්ධං, හත්ථෙයෙව ඨපිතං, තං අනුක්කට්ඨචීවරං නාම. ඉති ඉමං පංසුකූලභෙදං ඤත්වා පංසුකූලිකෙන චීවරං පරිභුඤ්ජිතබ්බන්ති ඉදමෙත්ථ විධානං.

අයං පන පභෙදො, තයො පංසුකූලිකා උක්කට්ඨො මජ්ඣිමො මුදූති. තත්ථ සොසානිකංයෙව ගණ්හන්තො උක්කට්ඨො හොති. පබ්බජිතා ගණ්හිස්සන්තීති ඨපිතකං ගණ්හන්තො මජ්ඣිමො. පාදමූලෙ ඨපෙත්වා දින්නකං ගණ්හන්තො මුදූති.

තෙසු යස්ස කස්සචි අත්තනො රුචියා ගිහිදින්නකං සාදිතක්ඛණෙ ධුතඞ්ගං භිජ්ජති. අයමෙත්ථ භෙදො.

අයං පනානිසංසො, ‘‘පංසුකූලචීවරං නිස්සාය පබ්බජ්ජා’’ති (මහාව. 128) වචනතො නිස්සයානුරූපපටිපත්තිසබ්භාවො, පඨමෙ අරියවංසෙ පතිට්ඨානං, ආරක්ඛදුක්ඛාභාවො, අපරායත්තවුත්තිතා, චොරභයෙන අභයතා, පරිභොගතණ්හාය අභාවො, සමණසාරුප්පපරික්ඛාරතා, ‘‘අප්පානි චෙව සුලභානි ච තානි ච අනවජ්ජානී’’ති (අ. නි. 4.27; ඉතිවු. 101) භගවතා සංවණ්ණිතපච්චයතා, පාසාදිකතා, අප්පිච්ඡතාදීනං ඵලනිප්ඵත්ති, සම්මාපටිපත්තියා අනුබ්රූහනං, පච්ඡිමාය ජනතාය දිට්ඨානුගතිආපාදනන්ති.

මාරසෙනවිඝාතාය ¶ , පංසුකූලධරො යති;

සන්නද්ධකවචො යුද්ධෙ, ඛත්තියො විය සොභති.

පහාය ¶ කාසිකාදීනි, වරවත්ථානි ධාරිතං;

යං ලොකගරුනා කො තං, පංසුකූලං න ධාරයෙ.

තස්මා හි අත්තනො භික්ඛු, පටිඤ්ඤං සමනුස්සරං;

යොගාචාරානුකූලම්හි, පංසුකූලෙ රතො සියාති.

අයං තාව පංසුකූලිකඞ්ගෙ සමාදානවිධානප්පභෙදභෙදානිසංසවණ්ණනා.

2. තෙචීවරිකඞ්ගකථා

25. තදනන්තරං පන තෙචීවරිකඞ්ගං ‘‘චතුත්ථකචීවරං පටික්ඛිපාමි, තෙචීවරිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරවචනෙන සමාදින්නං හොති.

තෙන පන තෙචීවරිකෙන චීවරදුස්සං ලභිත්වා යාව අඵාසුකභාවෙන කාතුං වා න සක්කොති, විචාරකං වා න ලභති, සූචිආදීසු වාස්ස කිඤ්චි න සම්පජ්ජති, තාව නික්ඛිපිතබ්බං. නික්ඛිත්තපච්චයා දොසො නත්ථි. රජිතකාලතො පන පට්ඨාය නික්ඛිපිතුං න වට්ටති, ධුතඞ්ගචොරො නාම හොති. ඉදමස්ස විධානං.

පභෙදතො පන අයම්පි තිවිධො හොති. තත්ථ උක්කට්ඨෙන රජනකාලෙ පඨමං අන්තරවාසකං වා උත්තරාසඞ්ගං වා රජිත්වා තං නිවාසෙත්වා ඉතරං රජිතබ්බං. තං පාරුපිත්වා සඞ්ඝාටි රජිතබ්බා. සඞ්ඝාටිං පන නිවාසෙතුං න වට්ටති. ඉදමස්ස ගාමන්තසෙනාසනෙ වත්තං. ආරඤ්ඤකෙ පන ද්වෙ එකතො ධොවිත්වා රජිතුං වට්ටති. යථා පන කඤ්චි දිස්වා සක්කොති කාසාවං ආකඩ්ඪිත්වා උපරිකාතුං, එවං ආසන්නෙ ඨානෙ නිසීදිතබ්බං. මජ්ඣිමස්ස රජනසාලායං රජනකාසාවං නාම හොති, තං නිවාසෙත්වා වා පාරුපිත්වා වා රජනකම්මං කාතුං වට්ටති. මුදුකස්ස සභාගභික්ඛූනං චීවරානි නිවාසෙත්වා වා පාරුපිත්වා වා රජනකම්මං කාතුං වට්ටති. තත්රට්ඨකපච්චත්ථරණම්පි ¶ තස්ස වට්ටති. පරිහරිතුං පන න වට්ටති. සභාගභික්ඛූනං චීවරම්පි අන්තරන්තරා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. ධුතඞ්ගතෙචීවරිකස්ස පන චතුත්ථං වත්තමානං අංසකාසාවමෙව වට්ටති. තඤ්ච ඛො විත්ථාරතො විදත්ථි, දීඝතො තිහත්ථමෙව වට්ටති.

ඉමෙසං පන තිණ්ණම්පි චතුත්ථකචීවරං සාදිතක්ඛණෙයෙව ධුතඞ්ගං භිජ්ජති. අයමෙත්ථ භෙදො.

අයං ¶ පනානිසංසො, තෙචීවරිකො භික්ඛු සන්තුට්ඨො හොති කායපරිහාරිකෙන චීවරෙන. තෙනස්ස පක්ඛිනො විය සමාදායෙව ගමනං, අප්පසමාරම්භතා, වත්ථසන්නිධිපරිවජ්ජනං, සල්ලහුකවුත්තිතා, අතිරෙකචීවරලොලුප්පප්පහානං, කප්පියෙ මත්තකාරිතාය සල්ලෙඛවුත්තිතා, අප්පිච්ඡතාදීනං ඵලනිප්ඵත්තීති එවමාදයො ගුණා සම්පජ්ජන්තීති.

අතිරෙකවත්ථතණ්හං, පහාය සන්නිධිවිවජ්ජිතො ධීරො;

සන්තොසසුඛරසඤ්ඤූ, තිචීවරධරො භවති යොගී.

තස්මා සපත්තචරණො, පක්ඛීව සචීවරොව යොගිවරො;

සුඛමනුවිචරිතුකාමො, චීවරනියමෙ රතිං කයිරාති.

අයං තෙචීවරිකඞ්ගෙ සමාදානවිධානප්පභෙදභෙදානිසංසවණ්ණනා.

3. පිණ්ඩපාතිකඞ්ගකථා

26. පිණ්ඩපාතිකඞ්ගම්පි ‘‘අතිරෙකලාභං පටික්ඛිපාමි, පිණ්ඩපාතිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරවචනෙන සමාදින්නං හොති.

තෙන පන පිණ්ඩපාතිකෙන ‘‘සඞ්ඝභත්තං, උද්දෙසභත්තං, නිමන්තනභත්තං, සලාකභත්තං, පක්ඛිකං, උපොසථිකං, පාටිපදිකං, ආගන්තුකභත්තං, ගමිකභත්තං, ගිලානභත්තං, ගිලානුපට්ඨාකභත්තං, විහාරභත්තං, ධුරභත්තං, වාරකභත්ත’’න්ති එතානි චුද්දස භත්තානි න සාදිතබ්බානි. සචෙ පන ‘‘සඞ්ඝභත්තං ගණ්හථා’’තිආදිනා නයෙන අවත්වා ‘‘අම්හාකං ගෙහෙ සඞ්ඝො භික්ඛං ගණ්හාතු, තුම්හෙපි භික්ඛං ¶ ගණ්හථා’’ති වත්වා දින්නානි හොන්ති, තානි සාදිතුං වට්ටන්ති. සඞ්ඝතො නිරාමිසසලාකාපි විහාරෙ පක්කභත්තම්පි වට්ටතියෙවාති ඉදමස්ස විධානං.

පභෙදතො පන අයම්පි තිවිධො හොති. තත්ථ උක්කට්ඨො පුරතොපි පච්ඡතොපි ආහටභික්ඛං ගණ්හති, පත්තද්වාරෙ ඨත්වා පත්තං ගණ්හන්තානම්පි දෙති, පටික්කමනං ආහරිත්වා දින්නභික්ඛම්පි ගණ්හති, තං දිවසං පන නිසීදිත්වා භික්ඛං න ගණ්හති. මජ්ඣිමො තං දිවසං නිසීදිත්වාපි ගණ්හති, ස්වාතනාය පන නාධිවාසෙති. මුදුකොස්වාතනායපි පුනදිවසායපි භික්ඛං අධිවාසෙති. තෙ උභොපි සෙරිවිහාරසුඛං න ලභන්ති, උක්කට්ඨොව ලභති. එකස්මිං කිර ¶ ගාමෙ අරියවංසො හොති, උක්කට්ඨො ඉතරෙ ආහ – ‘‘ආයාමාවුසො, ධම්මසවනායා’’ති. තෙසු එකො එකෙනම්හි, භන්තෙ, මනුස්සෙන නිසීදාපිතොති ආහ. අපරො මයා, භන්තෙ, ස්වාතනාය එකස්ස භික්ඛා අධිවාසිතාති. එවං තෙ උභො පරිහීනා. ඉතරො පාතොව පිණ්ඩාය චරිත්වා ගන්ත්වා ධම්මරසං පටිසංවෙදෙසි.

ඉමෙසං පන තිණ්ණම්පි සඞ්ඝභත්තාදිඅතිරෙකලාභං සාදිතක්ඛණෙව ධුතඞ්ගං භිජ්ජති. අයමෙත්ථ භෙදො.

අයං පනානිසංසො, ‘‘පිණ්ඩියාලොපභොජනං නිස්සාය පබ්බජ්ජා’’ති (අ. නි. 4.27; ඉතිවු. 101) වචනතො නිස්සයානුරූපපටිපත්තිසබ්භාවො, දුතියෙ අරියවංසෙ පතිට්ඨානං, අපරායත්තවුත්තිතා, ‘‘අප්පානි චෙව සුලභානි ච තානි ච අනවජ්ජානී’’ති භගවතා සංවණ්ණිතපච්චයතා, කොසජ්ජනිම්මද්දනතා, පරිසුද්ධාජීවතා, සෙඛියපටිපත්තිපූරණං, අපරපොසිතා, පරානුග්ගහකිරියා, මානප්පහානං, රසතණ්හානිවාරණං, ගණභොජනපරම්පරභොජනචාරිත්තසික්ඛාපදෙහි අනාපත්තිතා, අප්පිච්ඡතාදීනං අනුලොමවුත්තිතා, සම්මාපටිපත්තිබ්රූහනං, පච්ඡිමජනතානුකම්පනන්ති.

පිණ්ඩියාලොපසන්තුට්ඨො, අපරායත්තජීවිකො;

පහීනාහාරලොලුප්පො, හොති චාතුද්දිසො යති.

විනොදයති ¶ කොසජ්ජං, ආජීවස්ස විසුජ්ඣති;

තස්මා හි නාතිමඤ්ඤෙය්ය, භික්ඛාචරියාය සුමෙධසො.

එවරූපස්ස හි –

‘‘පිණ්ඩපාතිකස්ස භික්ඛුනො,

අත්තභරස්ස අනඤ්ඤපොසිනො;

දෙවාපි පිහයන්ති තාදිනො,

නො චෙ ලාභසිලොකනිස්සිතො’’ති.

අයං පිණ්ඩපාතිකඞ්ගෙ සමාදානවිධානප්පභෙදභෙදානිසංසවණ්ණනා.

4. සපදානචාරිකඞ්ගකථා

27. සපදානචාරිකඞ්ගම්පි ¶ ‘‘ලොලුප්පචාරං පටික්ඛිපාමි, සපදානචාරිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරවචනෙන සමාදින්නං හොති.

තෙන පන සපදානචාරිකෙන ගාමද්වාරෙ ඨත්වා පරිස්සයාභාවො සල්ලක්ඛෙතබ්බො. යස්සා රච්ඡාය වා ගාමෙ වා පරිස්සයො හොති, තං පහාය අඤ්ඤත්ථ චරිතුං වට්ටති. යස්මිං ඝරද්වාරෙ වා රච්ඡාය වා ගාමෙ වා කිඤ්චි න ලභති, අගාමසඤ්ඤං කත්වා ගන්තබ්බං. යත්ථ කිඤ්චි ලභති, තං පහාය ගන්තුං න වට්ටති. ඉමිනා ච භික්ඛුනා කාලතරං පවිසිතබ්බං, එවඤ්හි අඵාසුකට්ඨානං පහාය අඤ්ඤත්ථ ගන්තුං සක්ඛිස්සති. සචෙ පනස්ස විහාරෙ දානං දෙන්තා අන්තරාමග්ගෙ වා ආගච්ඡන්තා මනුස්සා පත්තං ගහෙත්වා පිණ්ඩපාතං දෙන්ති වට්ටති. ඉමිනා ච මග්ගං ගච්ඡන්තෙනාපි භික්ඛාචාරවෙලායං සම්පත්තගාමං අනතික්කමිත්වා චරිතබ්බමෙව. තත්ථ අලභිත්වා වා ථොකං ලභිත්වා වා ගාමපටිපාටියා චරිතබ්බන්ති ඉදමස්ස විධානං.

පභෙදතො පන අයම්පි තිවිධො හොති. තත්ථ උක්කට්ඨො පුරතො ආහටභික්ඛම්පි පච්ඡතො ආහටභික්ඛම්පි පටික්කමනං ආහරිත්වා දිය්යමානම්පි න ගණ්හති, පත්තද්වාරෙ පන පත්තං විස්සජ්ජෙති ¶ . ඉමස්මිඤ්හි ධුතඞ්ගෙ මහාකස්සපත්ථෙරෙන සදිසො නාම නත්ථි. තස්සපි පත්තවිස්සට්ඨට්ඨානමෙව පඤ්ඤායති. මජ්ඣිමො පුරතො වා පච්ඡතො වා ආහටම්පි පටික්කමනං ආහටම්පි ගණ්හති, පත්තද්වාරෙපි පත්තං විස්සජ්ජෙති, න පන භික්ඛං ආගමයමානො නිසීදති. එවං සො උක්කට්ඨපිණ්ඩපාතිකස්ස අනුලොමෙති. මුදුකො තං දිවසං නිසීදිත්වා ආගමෙති.

ඉමෙසං පන තිණ්ණම්පි ලොලුප්පචාරෙ උප්පන්නමත්තෙ ධුතඞ්ගං භිජ්ජති. අයමෙත්ථ භෙදො.

අයං පනානිසංසො, කුලෙසු නිච්චනවකතා, චන්දූපමතා, කුලමච්ඡෙරප්පහානං, සමානුකම්පිතා, කුලූපකාදීනවාභාවො, අව්හානානභිනන්දනා, අභිහාරෙන අනත්ථිකතා, අප්පිච්ඡතාදීනං අනුලොමවුත්තිතාති.

චන්දූපමො ¶ නිච්චනවො කුලෙසු,

අමච්ඡරී සබ්බසමානුකම්පො;

කුලූපකාදීනවවිප්පමුත්තො,

හොතීධ භික්ඛු සපදානචාරී.

ලොලුප්පචාරඤ්ච පහාය තස්මා,

ඔක්ඛිත්තචක්ඛු යුගමත්තදස්සී;

ආකඞ්ඛමානො භුවි සෙරිචාරං,

චරෙය්ය ධීරො සපදානචාරන්ති.

අයං සපදානචාරිකඞ්ගෙ සමාදානවිධානප්පභෙදභෙදානිසංසවණ්ණනා.

5. එකාසනිකඞ්ගකථා

28. එකාසනිකඞ්ගම්පි ‘‘නානාසනභොජනං පටික්ඛිපාමි, එකාසනිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරවචනෙන සමාදින්නං හොති.

තෙන ¶ පන එකාසනිකෙන ආසනසාලායං නිසීදන්තෙන ථෙරාසනෙ අනිසීදිත්වා ‘‘ඉදං මය්හං පාපුණිස්සතී’’ති පතිරූපං ආසනං සල්ලක්ඛෙත්වා නිසීදිතබ්බං. සචස්ස විප්පකතෙ භොජනෙ ආචරියො වා උපජ්ඣායො වා ආගච්ඡති, උට්ඨාය වත්තං කාතුං වට්ටති. තිපිටකචූළාභයත්ථෙරො පනාහ ‘‘ආසනං වා රක්ඛෙය්ය භොජනං වා, අයඤ්ච විප්පකතභොජනො, තස්මා වත්තං කරොතු, භොජනං පන මා භුඤ්ජතූ’’ති. ඉදමස්ස විධානං.

පභෙදතො පන අයම්පි තිවිධො හොති. තත්ථ උක්කට්ඨො අප්පං වා හොතු බහු වා, යම්හි භොජනෙ හත්ථං ඔතාරෙති, තතො අඤ්ඤං ගණ්හිතුං න ලභති. සචෙපි මනුස්සා ‘‘ථෙරෙන න කිඤ්චි භුත්ත’’න්ති සප්පිආදීනි ආහරන්ති, භෙසජ්ජත්ථමෙව වට්ටන්ති, න ආහාරත්ථං. මජ්ඣිමො යාව පත්තෙ භත්තං න ඛීයති, තාව අඤ්ඤං ගණ්හිතුං ලභති. අයඤ්හි භොජනපරියන්තිකො නාම හොති. මුදුකො යාව ආසනා න වුට්ඨාති තාව භුඤ්ජිතුං ලභති. සො හි උදකපරියන්තිකො වා හොති යාව පත්තධොවනං න ගණ්හාති තාව භුඤ්ජනතො, ආසනපරියන්තිකො වා යාව න වුට්ඨාති තාව භුඤ්ජනතො.

ඉමෙසං ¶ පන තිණ්ණම්පි නානාසනභොජනං භුත්තක්ඛණෙ ධුතඞ්ගං භිජ්ජති. අයමෙත්ථ භෙදො.

අයං පනානිසංසො, අප්පාබාධතා, අප්පාතඞ්කතා, ලහුට්ඨානං, බලං, ඵාසුවිහාරො, අනතිරිත්තපච්චයා අනාපත්ති, රසතණ්හාවිනොදනං අප්පිච්ඡතාදීනං අනුලොමවුත්තිතාති.

එකාසනභොජනෙ රතං,

න යතිං භොජනපච්චයා රුජා;

විසහන්ති රසෙ අලොලුපො,

පරිහාපෙති න කම්මමත්තනො.

ඉති ඵාසුවිහාරකාරණෙ,

සුචිසල්ලෙඛරතූපසෙවිතෙ;

ජනයෙථ විසුද්ධමානසො,

රතිමෙකාසනභොජනෙ යතීති.

අයං එකාසනිකඞ්ගෙ සමාදානවිධානප්පභෙදභෙදානිසංසවණ්ණනා.

6. පත්තපිණ්ඩිකඞ්ගකථා

29. පත්තපිණ්ඩිකඞ්ගම්පි ¶ ‘‘දුතියකභාජනං පටික්ඛිපාමි, පත්තපිණ්ඩිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරවචනෙන සමාදින්නං හොති.

තෙන පන පත්තපිණ්ඩිකෙන යාගුපානකාලෙ භාජනෙ ඨපෙත්වා බ්යඤ්ජනෙ ලද්ධෙ බ්යඤ්ජනං වා පඨමං ඛාදිතබ්බං, යාගු වා පාතබ්බා. සචෙ පන යාගුයං පක්ඛිපති, පූතිමච්ඡකාදිම්හි බ්යඤ්ජනෙ පක්ඛිත්තෙ යාගු පටිකූලා හොති, අප්පටිකූලමෙව ච කත්වා භුඤ්ජිතුං වට්ටති. තස්මා තථාරූපං බ්යඤ්ජනං සන්ධාය ඉදං වුත්තං. යං පන මධුසක්කරාදිකං අප්පටිකූලං හොති, තං පක්ඛිපිතබ්බං. ගණ්හන්තෙන ච පමාණයුත්තමෙව ගණ්හිතබ්බං. ආමකසාකං හත්ථෙන ගහෙත්වා ඛාදිතුං වට්ටති. තථා පන අකත්වා පත්තෙයෙව පක්ඛිපිතබ්බං. දුතියකභාජනස්ස පන පටික්ඛිත්තත්තා අඤ්ඤං රුක්ඛපණ්ණම්පි න වට්ටතීති ඉදමස්ස විධානං.

පභෙදතො පන අයම්පි තිවිධො හොති. තත්ථ උක්කට්ඨස්ස අඤ්ඤත්ර උච්ඡුඛාදනකාලා කචවරම්පි ඡඩ්ඩෙතුං න වට්ටති. ඔදනපිණ්ඩමච්ඡමංසපූවෙපි භින්දිත්වා ¶ ඛාදිතුං න වට්ටති. මජ්ඣිමස්ස එකෙන හත්ථෙන භින්දිත්වා ඛාදිතුං වට්ටති, හත්ථයොගී නාමෙස. මුදුකො පන පත්තයොගී නාම හොති, තස්ස යං සක්කා හොති පත්තෙ පක්ඛිපිතුං, තං සබ්බං හත්ථෙන වා දන්තෙහි වා භින්දිත්වා ඛාදිතුං වට්ටති.

ඉමෙසං පන තිණ්ණම්පි දුතියකභාජනං සාදිතක්ඛණෙ ධුතඞ්ගං භිජ්ජති. අයමෙත්ථ භෙදො.

අයං පනානිසංසො, නානාරසතණ්හාවිනොදනං. අත්රිච්ඡතාය පහානං, ආහාරෙ පයොජනමත්තදස්සිතා, ථාලකාදිපරිහරණඛෙදාභාවො, අවික්ඛිත්තභොජිතා, අප්පිච්ඡතාදීනං අනුලොමවුත්තිතාති.

නානාභාජනවික්ඛෙපං, හිත්වා ඔක්ඛිත්තලොචනො;

ඛණන්තො විය මූලානි, රසතණ්හාය සුබ්බතො.

සරූපං ¶ විය සන්තුට්ඨිං, ධාරයන්තො සුමානසො;

පරිභුඤ්ජෙය්ය ආහාරං, කො අඤ්ඤො පත්තපිණ්ඩිකොති.

අයං පත්තපිණ්ඩිකඞ්ගෙ සමාදානවිධානප්පභෙදභෙදානිසංසවණ්ණනා.

7. ඛලුපච්ඡාභත්තිකඞ්ගකථා

30. ඛලුපච්ඡාභත්තිකඞ්ගම්පි ‘‘අතිරිත්තභොජනං පටික්ඛිපාමි, ඛලුපච්ඡාභත්තිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරවචනෙන සමාදින්නං හොති.

තෙන පන ඛලුපච්ඡාභත්තිකෙන පවාරෙත්වා පුන භොජනං කප්පියං කාරෙත්වා න භුඤ්ජිතබ්බං. ඉදමස්ස විධානං.

පභෙදතො පන අයම්පි තිවිධො හොති. තත්ථ උක්කට්ඨො යස්මා පඨමපිණ්ඩෙ පවාරණා නාම නත්ථි, තස්මිං පන අජ්ඣොහරියමානෙ අඤ්ඤං පටික්ඛිපතො හොති, තස්මා එවං පවාරිතො පඨමපිණ්ඩං අජ්ඣොහරිත්වා දුතියපිණ්ඩං න භුඤ්ජති. මජ්ඣිමො යස්මිං භොජනෙ පවාරිතො, තදෙව භුඤ්ජති. මුදුකො පන යාව ආසනා න වුට්ඨාති තාව භුඤ්ජති.

ඉමෙසං පන තිණ්ණම්පි පවාරිතානං කප්පියං කාරාපෙත්වා භුත්තක්ඛණෙ ධුතඞ්ගං භිජ්ජති. අයමෙත්ථ භෙදො.

අයං ¶ පනානිසංසො, අනතිරිත්තභොජනාපත්තියා දූරභාවො, ඔදරිකත්තාභාවො, නිරාමිසසන්නිධිතා, පුන පරියෙසනාය අභාවො, අප්පිච්ඡතාදීනං අනුලොමවුත්තිතාති.

පරියෙසනාය ඛෙදං, න යාති න කරොති සන්නිධිං ධීරො;

ඔදරිකත්තං පජහති, ඛලුපච්ඡාභත්තිකො යොගී.

තස්මා ¶ සුගතපසත්ථං, සන්තොසගුණාදිවුඩ්ඪිසඤ්ජනනං;

දොසෙ විධුනිතුකාමො, භජෙය්ය යොගී ධුතඞ්ගමිදන්ති.

අයං ඛලුපච්ඡාභත්තිකඞ්ගෙ සමාදානවිධානප්පභෙදභෙදානිසංසවණ්ණනා.

8. ආරඤ්ඤිකඞ්ගකථා

31. ආරඤ්ඤිකඞ්ගම්පි ‘‘ගාමන්තසෙනාසනං පටික්ඛිපාමි, ආරඤ්ඤිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරවචනෙන සමාදින්නං හොති.

තෙන පන ආරඤ්ඤිකෙන ගාමන්තසෙනාසනං පහාය අරඤ්ඤෙ අරුණං උට්ඨාපෙතබ්බං. තත්ථ සද්ධිං උපචාරෙන ගාමොයෙව ගාමන්තසෙනාසනං.

ගාමො නාම යො කොචි එකකුටිකො වා අනෙකකුටිකො වා පරික්ඛිත්තො වා අපරික්ඛිත්තො වා සමනුස්සො වා අමනුස්සො වා අන්තමසො අතිරෙකචාතුමාසනිවිට්ඨො යො කොචි සත්ථොපි.

ගාමූපචාරො නාම පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස සචෙ අනුරාධපුරස්සෙව ද්වෙ ඉන්දඛීලා හොන්ති, අබ්භන්තරිමෙ ඉන්දඛීලෙ ඨිතස්ස ථාමමජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස ලෙඩ්ඩුපාතො. තස්ස ලක්ඛණං යථා තරුණමනුස්සා අත්තනො බලං දස්සෙන්තා බාහං පසාරෙත්වා ලෙඩ්ඩුං ඛිපන්ති, එවං ඛිත්තස්ස ලෙඩ්ඩුස්ස පතනට්ඨානබ්භන්තරන්ති විනයධරා. සුත්තන්තිකා පන කාකනිවාරණනියමෙන ඛිත්තස්සාති වදන්ති. අපරික්ඛිත්තගාමෙ යං සබ්බපච්චන්තිමස්ස ඝරස්ස ද්වාරෙ ඨිතො මාතුගාමො භාජනෙන උදකං ඡඩ්ඩෙති, තස්ස පතනට්ඨානං ඝරූපචාරො. තතො වුත්තනයෙන එකො ලෙඩ්ඩුපාතො ගාමො, දුතියො ගාමූපචාරො.

අරඤ්ඤං පන විනයපරියායෙ තාව ‘‘ඨපෙත්වා ගාමඤ්ච ගාමූපචාරඤ්ච සබ්බමෙතං අරඤ්ඤ’’න්ති (පාරා. 92) වුත්තං. අභිධම්මපරියායෙ ‘‘නික්ඛමිත්වා බහි ඉන්දඛීලා, සබ්බමෙතං ¶ අරඤ්ඤ’’න්ති (විභ. 529) වුත්තං. ඉමස්මිං පන සුත්තන්තිකපරියායෙ ‘‘ආරඤ්ඤකං නාම සෙනාසනං පඤ්චධනුසතිකං පච්ඡිම’’න්ති ඉදං ලක්ඛණං. තං ආරොපිතෙන ආචරියධනුනා පරික්ඛිත්තස්ස ගාමස්ස ¶ ඉන්දඛීලතො අපරික්ඛිත්තස්ස පඨමලෙඩ්ඩුපාතතො පට්ඨාය යාව විහාරපරික්ඛෙපා මිනිත්වා වවත්ථපෙතබ්බං.

සචෙ පන විහාරො අපරික්ඛිත්තො හොති, යං සබ්බපඨමං සෙනාසනං වා භත්තසාලා වා ධුවසන්නිපාතට්ඨානං වා බොධි වා චෙතියං වා දූරෙ චෙපි සෙනාසනතො හොති, තං පරිච්ඡෙදං කත්වා මිනිතබ්බන්ති විනයට්ඨකථාසු වුත්තං. මජ්ඣිමට්ඨකථායං පන විහාරස්සපි ගාමස්සෙව උපචාරං නීහරිත්වා උභින්නං ලෙඩ්ඩුපාතානං අන්තරා මිනිතබ්බන්ති වුත්තං. ඉදමෙත්ථ පමාණං.

සචෙපි ආසන්නෙ ගාමො හොති, විහාරෙ ඨිතෙහි මානුසකානං සද්දො සුය්යති, පබ්බතනදීආදීහි පන අන්තරිතත්තා න සක්කා උජුං ගන්තුං. යො තස්ස පකතිමග්ගො හොති, සචෙපි නාවාය සඤ්චරිතබ්බො, තෙන මග්ගෙන පඤ්චධනුසතිකං ගහෙතබ්බං. යො පන ආසන්නගාමස්ස අඞ්ගසම්පාදනත්ථං තතො තතො මග්ගං පිදහති, අයං ධුතඞ්ගචොරො හොති.

සචෙ පන ආරඤ්ඤිකස්ස භික්ඛුනො උපජ්ඣායො වා ආචරියො වා ගිලානො හොති, තෙන අරඤ්ඤෙ සප්පායං අලභන්තෙන ගාමන්තසෙනාසනං නෙත්වා උපට්ඨාතබ්බො. කාලස්සෙව පන නික්ඛමිත්වා අඞ්ගයුත්තට්ඨානෙ අරුණං උට්ඨාපෙතබ්බං. සචෙ අරුණුට්ඨානවෙලායං තෙසං ආබාධො වඩ්ඪති, තෙසංයෙව කිච්චං කාතබ්බං. න ධුතඞ්ගසුද්ධිකෙන භවිතබ්බන්ති ඉදමස්ස විධානං.

පභෙදතො පන අයම්පි තිවිධො හොති. තත්ථ උක්කට්ඨෙන සබ්බකාලං අරඤ්ඤෙ අරුණං උට්ඨාපෙතබ්බං. මජ්ඣිමො චත්තාරො වස්සිකෙ මාසෙ ගාමන්තෙ වසිතුං ලභති. මුදුකො හෙමන්තිකෙපි.

ඉමෙසං පන තිණ්ණම්පි යථා පරිච්ඡින්නෙ කාලෙ අරඤ්ඤතො ආගන්ත්වා ගාමන්තසෙනාසනෙ ධම්මස්සවනං සුණන්තානං අරුණෙ උට්ඨිතෙපි ධුතඞ්ගං න භිජ්ජති. සුත්වා ගච්ඡන්තානං අන්තරාමග්ගෙ උට්ඨිතෙපි න භිජ්ජති. සචෙ පන උට්ඨිතෙපි ධම්මකථිකෙ මුහුත්තං නිපජ්ජිත්වා ගමිස්සාමාති නිද්දායන්තානං අරුණං උට්ඨහති, අත්තනො වා රුචියා ගාමන්තසෙනාසනෙ අරුණං උට්ඨපෙන්ති, ධුතඞ්ගං භිජ්ජතීති අයමෙත්ථ භෙදො.

අයං ¶ පනානිසංසො, ආරඤ්ඤිකො භික්ඛු අරඤ්ඤසඤ්ඤං මනසිකරොන්තො භබ්බො අලද්ධං වා ¶ සමාධිං පටිලද්ධුං ලද්ධං වා රක්ඛිතුං, සත්ථාපිස්ස අත්තමනො හොති. යථාහ – ‘‘තෙනාහං, නාගිත, තස්ස භික්ඛුනො අත්තමනො හොමි අරඤ්ඤවිහාරෙනා’’ති (අ. නි. 6.42; 8.86). පන්තසෙනාසනවාසිනො චස්ස අසප්පායරූපාදයො චිත්තං න වික්ඛිපන්ති, විගතසන්තාසො හොති, ජීවිතනිකන්තිං ජහති, පවිවෙකසුඛරසං අස්සාදෙති, පංසුකූලිකාදිභාවොපි චස්ස පතිරූපො හොතීති.

පවිවිත්තො අසංසට්ඨො, පන්තසෙනාසනෙ රතො;

ආරාධයන්තො නාථස්ස, වනවාසෙන මානසං.

එකො අරඤ්ඤෙ නිවසං, යං සුඛං ලභතෙ යති;

රසං තස්ස න වින්දන්ති, අපි දෙවා සඉන්දකා.

පංසුකූලඤ්ච එසොව, කවචං විය ධාරයං;

අරඤ්ඤසඞ්ගාමගතො, අවසෙසධුතායුධො.

සමත්ථො නචිරස්සෙව, ජෙතුං මාරං සවාහිනිං;

තස්මා අරඤ්ඤවාසම්හි, රතිං කයිරාථ පණ්ඩිතොති.

අයං ආරඤ්ඤිකඞ්ගෙ සමාදානවිධානප්පභෙදභෙදානිසංසවණ්ණනා.

9. රුක්ඛමූලිකඞ්ගකථා

32. රුක්ඛමූලිකඞ්ගම්පි ‘‘ඡන්නං පටික්ඛිපාමි, රුක්ඛමූලිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරවචනෙන සමාදින්නං හොති.

තෙන පන රුක්ඛමූලිකෙන සීමන්තරිකරුක්ඛං, චෙතියරුක්ඛං, නිය්යාසරුක්ඛං, ඵලරුක්ඛං, වග්ගුලිරුක්ඛං, සුසිරරුක්ඛං, විහාරමජ්ඣෙ ඨිතරුක්ඛන්ති ඉමෙ රුක්ඛෙ විවජ්ජෙත්වා විහාරපච්චන්තෙ ඨිතරුක්ඛො ගහෙතබ්බොති ඉදමස්ස විධානං.

පභෙදතො පන අයම්පි තිවිධො හොති. තත්ථ උක්කට්ඨො යථාරුචිතං රුක්ඛං ගහෙත්වා පටිජග්ගාපෙතුං න ලභති. පාදෙන පණ්ණසටං අපනෙත්වා වසිතබ්බං. මජ්ඣිමො තං ඨානං සම්පත්තෙහියෙව පටිජග්ගාපෙතුං ලභති. මුදුකෙන ආරාමිකසමණුද්දෙසෙ පක්කොසිත්වා සොධාපෙත්වා සමං කාරාපෙත්වා ¶ වාලුකං ඔකිරාපෙත්වා පාකාරපරික්ඛෙපං කාරාපෙත්වා ද්වාරං ¶ යොජාපෙත්වා වසිතබ්බං. මහදිවසෙ පන රුක්ඛමූලිකෙන තත්ථ අනිසීදිත්වා අඤ්ඤත්ථ පටිච්ඡන්නෙ ඨානෙ නිසීදිතබ්බං.

ඉමෙසං පන තිණ්ණම්පි ඡන්නෙ වාසං කප්පිතක්ඛණෙ ධුතඞ්ගං භිජ්ජති. ජානිත්වා ඡන්නෙ අරුණං උට්ඨාපිතමත්තෙති අඞ්ගුත්තරභාණකා. අයමෙත්ථ භෙදො.

අයං පනානිසංසො, රුක්ඛමූලසෙනාසනං නිස්සාය පබ්බජ්ජාති (මහාව. 128) වචනතො නිස්සයානුරූපපටිපත්තිසබ්භාවො, අප්පානි චෙව සුලභානි ච තානි ච අනවජ්ජානීති (අ. නි. 4.27; ඉතිවු. 101) භගවතා සංවණ්ණිතපච්චයතා, අභිණ්හං තරුපණ්ණවිකාරදස්සනෙන අනිච්චසඤ්ඤාසමුට්ඨාපනතා, සෙනාසනමච්ඡෙරකම්මාරාමතානං අභාවො, දෙවතාහි සහවාසිතා, අප්පිච්ඡතාදීනං අනුලොමවුත්තිතාති.

වණ්ණිතො බුද්ධසෙට්ඨෙන, නිස්සයොති ච භාසිතො;

නිවාසො පවිවිත්තස්ස, රුක්ඛමූලසමො කුතො.

ආවාසමච්ඡෙරහරෙ, දෙවතා පරිපාලිතෙ;

පවිවිත්තෙ වසන්තො හි, රුක්ඛමූලම්හි සුබ්බතො.

අභිරත්තානි නීලානි, පණ්ඩූනි පතිතානි ච;

පස්සන්තො තරුපණ්ණානි, නිච්චසඤ්ඤං පනූදති.

තස්මා හි බුද්ධදායජ්ජං, භාවනාභිරතාලයං;

විවිත්තං නාතිමඤ්ඤෙය්ය, රුක්ඛමූලං විචක්ඛණොති.

අයං රුක්ඛමූලිකඞ්ගෙ සමාදානවිධානප්පභෙදභෙදානිසංසවණ්ණනා.

10. අබ්භොකාසිකඞ්ගකථා

33. අබ්භොකාසිකඞ්ගම්පි ¶ ‘‘ඡන්නඤ්ච රුක්ඛමූලඤ්ච පටික්ඛිපාමි, අබ්භොකාසිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරවචනෙන සමාදින්නං හොති.

තස්ස පන අබ්භොකාසිකස්ස ධම්මස්සවනාය වා උපොසථත්ථාය වා උපොසථාගාරං පවිසිතුං වට්ටති. සචෙ පවිට්ඨස්ස දෙවො වස්සති, දෙවෙ වස්සමානෙ අනික්ඛමිත්වා වස්සූපරමෙ නික්ඛමිතබ්බං. භොජනසාලං වා අග්ගිසාලං වා පවිසිත්වා වත්තං කාතුං, භොජනසාලාය ථෙරෙ භික්ඛූ භත්තෙන ආපුච්ඡිතුං, උද්දිසන්තෙන වා උද්දිසාපෙන්තෙන වා ඡන්නං පවිසිතුං, බහි දුන්නික්ඛිත්තානි මඤ්චපීඨාදීනි අන්තො පවෙසෙතුඤ්ච වට්ටති. සචෙ මග්ගං ගච්ඡන්තෙන වුඩ්ඪතරානං ¶ පරික්ඛාරො ගහිතො හොති, දෙවෙ වස්සන්තෙ මග්ගමජ්ඣෙ ඨිතං සාලං පවිසිතුං වට්ටති. සචෙ න කිඤ්චි ගහිතං හොති, සාලාය ඨස්සාමීති වෙගෙන ගන්තුං න වට්ටති. පකතිගතියා ගන්ත්වා පවිට්ඨෙන පන යාව වස්සූපරමා ඨත්වා ගන්තබ්බන්ති ඉදමස්ස විධානං. රුක්ඛමූලිකස්සාපි එසෙව නයො.

පභෙදතො පන අයම්පි තිවිධො හොති. තත්ථ උක්කට්ඨස්ස රුක්ඛං වා පබ්බතං වා ගෙහං වා උපනිස්සාය වසිතුං න වට්ටති. අබ්භොකාසෙයෙව චීවරකුටිං කත්වා වසිතබ්බං. මජ්ඣිමස්ස රුක්ඛපබ්බතගෙහානි උපනිස්සාය අන්තො අප්පවිසිත්වා වසිතුං වට්ටති. මුදුකස්ස අච්ඡන්නමරියාදං පබ්භාරම්පි සාඛාමණ්ඩපොපි පීඨපටොපි ඛෙත්තරක්ඛකාදීහි ඡඩ්ඩිතා තත්රට්ඨකකුටිකාපි වට්ටතීති.

ඉමෙසං පන තිණ්ණම්පි වාසත්ථාය ඡන්නං වා රුක්ඛමූලං වා පවිට්ඨක්ඛණෙ ධුතඞ්ගං භිජ්ජති. ජානිත්වා තත්ථ අරුණං උට්ඨාපිතමත්තෙති අඞ්ගුත්තරභාණකා. අයමෙත්ථ භෙදො.

අයං පනානිසංසො, ආවාසපලිබොධුපච්ඡෙදො, ථිනමිද්ධපනූදනං, ‘‘මිගා විය අසඞ්ගචාරිනො, අනිකෙතා විහරන්ති භික්ඛවො’’ති (සං. නි. 1.224) පසංසාය අනුරූපතා, නිස්සඞ්ගතා, චාතුද්දිසතා, අප්පිච්ඡතාදීනං අනුලොමවුත්තිතාති.

අනගාරියභාවස්ස ¶ , අනුරූපෙ අදුල්ලභෙ;

තාරාමණිවිතානම්හි, චන්දදීපප්පභාසිතෙ.

අබ්භොකාසෙ වසං භික්ඛු, මිගභූතෙන චෙතසා;

ථිනමිද්ධං විනොදෙත්වා, භාවනාරාමතං සිතො.

පවිවෙකරසස්සාදං, නචිරස්සෙව වින්දති;

යස්මා තස්මා හි සප්පඤ්ඤො, අබ්භොකාසරතො සියාති.

අයං අබ්භොකාසිකඞ්ගෙ සමාදානවිධානප්පභෙදභෙදානිසංසවණ්ණනා.

11. සොසානිකඞ්ගකථා

34. සොසානිකඞ්ගම්පි ¶ ‘‘න සුසානං පටික්ඛිපාමි, සොසානිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරවචනෙන සමාදින්නං හොති.

තෙන පන සොසානිකෙන යං මනුස්සා ගාමං නිවෙසන්තා ‘‘ඉදං සුසාන’’න්ති වවත්ථපෙන්ති, න තත්ථ වසිතබ්බං. න හි මතසරීරෙ අජ්ඣාපිතෙ තං සුසානං නාම හොති, ඣාපිතකාලතො පන පට්ඨාය සචෙපි ද්වාදසවස්සානි ඡඩ්ඩිතං, තං සුසානමෙව.

තස්මිං පන වසන්තෙන චඞ්කමමණ්ඩපාදීනි කාරෙත්වා මඤ්චපීඨං පඤ්ඤපෙත්වා පානීයපරිභොජනීයං උපට්ඨාපෙත්වා ධම්මං වාචෙන්තෙන න වසිතබ්බං. ගරුකං හි ඉදං ධුතඞ්ගං, තස්මා උප්පන්නපරිස්සයවිඝාතත්ථාය සඞ්ඝත්ථෙරං වා රාජයුත්තකං වා ජානාපෙත්වා අප්පමත්තෙන වසිතබ්බං. චඞ්කමන්තෙන අද්ධක්ඛිකෙන ආළාහනං ඔලොකෙන්තෙන චඞ්කමිතබ්බං.

සුසානං ගච්ඡන්තෙනාපි මහාපථා උක්කම්ම උප්පථමග්ගෙන ගන්තබ්බං. දිවායෙව ආරම්මණං වවත්ථපෙතබ්බං. එවඤ්හිස්ස තං රත්තිං භයානකං න භවිස්සති, අමනුස්සා රත්තිං විරවිත්වා විරවිත්වා ආහිණ්ඩන්තාපි න කෙනචි පහරිතබ්බා. එකදිවසම්පි සුසානං අගන්තුං න වට්ටති. මජ්ඣිමයාමං ¶ සුසානෙ ඛෙපෙත්වා පච්ඡිමයාමෙ පටික්කමිතුං වට්ටතීති අඞ්ගුත්තරභාණකා. අමනුස්සානං පියං තිලපිට්ඨමාසභත්තමච්ඡමංසඛීරතෙලගුළාදිඛජ්ජභොජ්ජං න සෙවිතබ්බං. කුලගෙහං න පවිසිතබ්බන්ති ඉදමස්ස විධානං.

පභෙදතො පන අයම්පි තිවිධො හොති. තත්ථ උක්කට්ඨෙන යත්ථ ධුවඩාහධුවකුණපධුවරොදනානි අත්ථි, තත්ථෙව වසිතබ්බං. මජ්ඣිමස්ස තීසු එකස්මිම්පි සති වට්ටති. මුදුකස්ස වුත්තනයෙන සුසානලක්ඛණං පත්තමත්තෙ වට්ටති.

ඉමෙසං පන තිණ්ණම්පි න සුසානම්හි වාසං කප්පනෙන ධුතඞ්ගං භිජ්ජති. සුසානං අගතදිවසෙති අඞ්ගුත්තරභාණකා. අයමෙත්ථ භෙදො.

අයං පනානිසංසො මරණස්සතිපටිලාභො, අප්පමාදවිහාරිතා, අසුභනිමිත්තාධිගමො, කාමරාගවිනොදනං, අභිණ්හං කායසභාවදස්සනං, සංවෙගබහුලතා ¶ ආරොග්යමදාදිප්පහානං, භයභෙරවසහනතා, අමනුස්සානං ගරුභාවනීයතා, අප්පිච්ඡතාදීනං අනුලොමවුත්තිතාති.

සොසානිකඤ්හි මරණානුසතිප්පභාවා,

නිද්දාගතම්පි න ඵුසන්ති පමාදදොසා;

සම්පස්සතො ච කුණපානි බහූනි තස්ස,

කාමානුභාවවසගම්පි න හොති චිත්තං.

සංවෙගමෙති විපුලං න මදං උපෙති,

සම්මා අථො ඝටති නිබ්බුතිමෙසමානො;

සොසානිකඞ්ගමිතිනෙකගුණාවහත්තා,

නිබ්බානනින්නහදයෙන නිසෙවිතබ්බන්ති.

අයං සොසානිකඞ්ගෙ සමාදානවිධානප්පභෙදභෙදානිසංසවණ්ණනා.

12. යථාසන්ථතිකඞ්ගකථා

35. යථාසන්ථතිකඞ්ගම්පි ¶ ‘‘සෙනාසනලොලුප්පං පටික්ඛිපාමි, යථාසන්ථතිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරවචනෙන සමාදින්නං හොති.

තෙන පන යථාසන්ථතිකෙන යදස්ස සෙනාසනං ‘‘ඉදං තුය්හං පාපුණාතී’’ති ගාහිතං හොති, තෙනෙව තුට්ඨබ්බං, න අඤ්ඤො උට්ඨාපෙතබ්බො. ඉදමස්ස විධානං.

පභෙදතො පන අයම්පි තිවිධො හොති. තත්ථ උක්කට්ඨො අත්තනො පත්තසෙනාසනං දූරෙති වා අච්චාසන්නෙති වා අමනුස්සදීඝජාතිකාදීහි උපද්දුතන්ති වා උණ්හන්ති වා සීතලන්ති වා පුච්ඡිතුං න ලභති. මජ්ඣිමො පුච්ඡිතුං ලභති. ගන්ත්වා පන ඔලොකෙතුං න ලභති. මුදුකො ගන්ත්වා ඔලොකෙත්වා සචස්ස තං න රුච්චති, අඤ්ඤං ගහෙතුං ලභති.

ඉමෙසං පන තිණ්ණම්පි සෙනාසනලොලුප්පෙ උප්පන්නමත්තෙ ධුතඞ්ගං භිජ්ජතීති අයමෙත්ථ භෙදො.

අයං පනානිසංසො, ‘‘යං ලද්ධං තෙන තුට්ඨබ්බ’’න්ති (ජා. 1.1.136; පාචි. 793) වුත්තොවාදකරණං, සබ්රහ්මචාරීනං හිතෙසිතා, හීනපණීතවිකප්පපරිච්චාගො, අනුරොධවිරොධප්පහානං, අත්රිච්ඡතාය ද්වාරපිදහනං, අප්පිච්ඡතාදීනං අනුලොමවුත්තිතාති.

යං ¶ ලද්ධං තෙන සන්තුට්ඨො, යථාසන්ථතිකො යති;

නිබ්බිකප්පො සුඛං සෙති, තිණසන්ථරකෙසුපි.

න සො රජ්ජති සෙට්ඨම්හි, හීනං ලද්ධා න කුප්පති;

සබ්රහ්මචාරිනවකෙ, හිතෙන අනුකම්පති.

තස්මා අරියසතාචිණ්ණං, මුනිපුඞ්ගවවණ්ණිතං;

අනුයුඤ්ජෙථ මෙධාවී, යථාසන්ථතරාමතන්ති.

අයං යථාසන්ථතිකඞ්ගෙ සමාදානවිධානප්පභෙදභෙදානිසංසවණ්ණනා.

13. නෙසජ්ජිකඞ්ගකථා

36. නෙසජ්ජිකඞ්ගම්පි ¶ ‘‘සෙය්යං පටික්ඛිපාමි, නෙසජ්ජිකඞ්ගං සමාදියාමී’’ති ඉමෙසං අඤ්ඤතරවචනෙන සමාදින්නං හොති.

තෙන පන නෙසජ්ජිකෙන රත්තියා තීසු යාමෙසු එකං යාමං උට්ඨාය චඞ්කමිතබ්බං. ඉරියාපථෙසු හි නිපජ්ජිතුමෙව න වට්ටති. ඉදමස්ස විධානං.

පභෙදතො පන අයම්පි තිවිධො හොති. තත්ථ උක්කට්ඨස්ස නෙව අපස්සෙනං, න දුස්සපල්ලත්ථිකා, න ආයොගපට්ටො වට්ටති. මජ්ඣිමස්ස ඉමෙසු තීසු යංකිඤ්චි වට්ටති. මුදුකස්ස අපස්සෙනම්පි දුස්සපල්ලත්ථිකාපි ආයොගපට්ටොපි බිබ්බොහනම්පි පඤ්චඞ්ගොපි සත්තඞ්ගොපි වට්ටති. පඤ්චඞ්ගො පන පිට්ඨිඅපස්සයෙන සද්ධිං කතො. සත්තඞ්ගො නාම පිට්ඨිඅපස්සයෙන ච උභතොපස්සෙසු අපස්සයෙහි ච සද්ධිං කතො. තං කිර මිළාභයත්ථෙරස්ස අකංසු. ථෙරො අනාගාමී හුත්වා පරිනිබ්බායි.

ඉමෙසං පන තිණ්ණම්පි සෙය්යං කප්පිතමත්තෙ ධුතඞ්ගං භිජ්ජති. අයමෙත්ථ භෙදො.

අයං පනානිසංසො, ‘‘සෙය්යසුඛං පස්සසුඛං මිද්ධසුඛං අනුයුත්තො විහරතී’’ති (දී. නි. 3.320; ම. නි. 1.186) වුත්තස්ස චෙතසො විනිබන්ධස්ස උපච්ඡෙදනං, සබ්බකම්මට්ඨානානුයොගසප්පායතා, පාසාදිකඉරියාපථතා, වීරියාරම්භානුකූලතා, සම්මාපටිපත්තියා අනුබ්රූහනන්ති.

ආභුජිත්වාන පල්ලඞ්කං, පණිධාය උජුං තනුං;

නිසීදන්තො විකම්පෙති, මාරස්ස හදයං යති.

සෙය්යසුඛං ¶ මිද්ධසුඛං, හිත්වා ආරද්ධවීරියො;

නිසජ්ජාභිරතො භික්ඛු, සොභයන්තො තපොවනං.

නිරාමිසං පීතිසුඛං, යස්මා සමධිගච්ඡති;

තස්මා සමනුයුඤ්ජෙය්ය, ධීරො නෙසජ්ජිකං වතන්ති.

අයං නෙසජ්ජිකඞ්ගෙ සමාදාන විධානප්පභෙද භෙදානිසංසවණ්ණනා.

ධුතඞ්ගපකිණ්ණකකථා

37. ඉදානි ¶ –

කුසලත්තිකතො චෙව, ධුතාදීනං විභාගතො;

සමාසබ්යාසතො චාපි, විඤ්ඤාතබ්බො විනිච්ඡයොති. –

ඉමිස්සා ගාථාය වසෙන වණ්ණනා හොති.

තත්ථ කුසලත්තිකතොති සබ්බානෙව හි ධුතඞ්ගානි සෙක්ඛපුථුජ්ජනඛීණාසවානං වසෙන සියා කුසලානි, සියා අබ්යාකතානි, නත්ථි ධුතඞ්ගං අකුසලන්ති.

යො පන වදෙය්ය ‘‘පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො ආරඤ්ඤිකො හොතීති ආදිවචනතො (අ. නි. 5.181; පරි. 325) අකුසලම්පි ධුතඞ්ග’’න්ති. සො වත්තබ්බො – න මයං ‘‘අකුසලචිත්තෙන අරඤ්ඤෙ න වසතී’’ති වදාම. යස්ස හි අරඤ්ඤෙ නිවාසො, සො ආරඤ්ඤිකො. සො ච පාපිච්ඡො වා භවෙය්ය අප්පිච්ඡො වා. ඉමානි පන තෙන තෙන සමාදානෙන ධුතකිලෙසත්තා ධුතස්ස භික්ඛුනො අඞ්ගානි, කිලෙසධුනනතො වා ධුතන්ති ලද්ධවොහාරං ඤාණං අඞ්ගමෙතෙසන්ති ධුතඞ්ගානි. අථ වා ධුතානි ච තානි පටිපක්ඛනිද්ධුනනතො අඞ්ගානි ච පටිපත්තියාතිපි ධුතඞ්ගානීති වුත්තං. න ච අකුසලෙන කොචි ධුතො නාම හොති, යස්සෙතානි අඞ්ගානි භවෙය්යුං, න ච අකුසලං කිඤ්චි ධුනාති, යෙසං තං අඞ්ගන්තිකත්වා ධුතඞ්ගානීති වුච්චෙය්යුං. නාපි අකුසලං චීවරලොලුප්පාදීනි චෙව නිද්ධුනාති පටිපත්තියා ච අඞ්ගං හොති. තස්මා සුවුත්තමිදං ‘‘නත්ථි අකුසලං ධුතඞ්ග’’න්ති.

‘‘යෙසම්පි ¶ කුසලත්තිකවිනිමුත්තං ධුතඞ්ගං, තෙසං අත්ථතො ධුතඞ්ගමෙව නත්ථි. අසන්තං කස්ස ධුනනතො ධුතඞ්ගං නාම භවිස්සති. ධුතගුණෙ සමාදාය වත්තතීති වචනවිරොධොපි ච නෙසං ආපජ්ජති, තස්මා තං න ගහෙතබ්බ’’න්ති අයං තාව කුසලත්තිකතො වණ්ණනා.

ධුතාදීනං ¶ විභාගතොති ධුතො වෙදිතබ්බො. ධුතවාදො වෙදිතබ්බො. ධුතධම්මා වෙදිතබ්බා. ධුතඞ්ගානි වෙදිතබ්බානි. කස්ස ධුතඞ්ගසෙවනා සප්පායාති වෙදිතබ්බං.

තත්ථ ධුතොති ධුතකිලෙසො වා පුග්ගලො කිලෙසධුනනො වා ධම්මො.

ධුතවාදොති එත්ථ පන අත්ථි ධුතො න ධුතවාදො, අත්ථි න ධුතො ධුතවාදො, අත්ථි නෙව ධුතො න ධුතවාදො, අත්ථි ධුතො චෙව ධුතවාදො ච.

තත්ථ යො ධුතඞ්ගෙන අත්තනො කිලෙසෙ ධුනි, පරං පන ධුතඞ්ගෙන න ඔවදති, නානුසාසති බාකුලත්ථෙරො විය, අයං ධුතො න ධුතවාදො. යථාහ, ‘‘තයිදං ආයස්මා බාකුලො ධුතො න ධුතවාදො’’ති. යො පන න ධුතඞ්ගෙන අත්තනො කිලෙසෙ ධුනි, කෙවලං අඤ්ඤෙ ධුතඞ්ගෙන ඔවදති අනුසාසති උපනන්දත්ථෙරො විය, අයං න ධුතො ධුතවාදො. යථාහ, ‘‘තයිදං ආයස්මා උපනන්දො සක්යපුත්තො න ධුතො ධුතවාදො’’ති. යො උභයවිපන්නො ලාළුදායී විය, අයං නෙව ධුතො න ධුතවාදො. යථාහ, ‘‘තයිදං ආයස්මා ලාළුදායී නෙව ධුතො න ධුතවාදො’’ති. යො පන උභයසම්පන්නො ධම්මසෙනාපති විය, අයං ධුතො චෙව ධුතවාදො ච. යථාහ, ‘‘තයිදං ආයස්මා සාරිපුත්තො ධුතො චෙව ධුතවාදො චාති.

ධුතධම්මා වෙදිතබ්බාති අප්පිච්ඡතා, සන්තුට්ඨිතා, සල්ලෙඛතා, පවිවෙකතා, ඉදමත්ථිතාති ඉමෙ ධුතඞ්ගචෙතනාය පරිවාරකා පඤ්ච ධම්මා ‘‘අප්පිච්ඡතංයෙව නිස්සායා’’තිආදිවචනතො (අ. නි. 5.181; පරි. 325) ධුතධම්මා නාම, තත්ථ අප්පිච්ඡතා ච සන්තුට්ඨිතා ච අලොභො. සල්ලෙඛතා ච පවිවෙකතා ච ද්වීසු ධම්මෙසු අනුපතන්ති අලොභෙ ච අමොහෙ ච. ඉදමත්ථිතා ඤාණමෙව. තත්ථ ¶ ච අලොභෙන පටික්ඛෙපවත්ථූසු ලොභං, අමොහෙන තෙස්වෙව ආදීනවපටිච්ඡාදකං මොහං ධුනාති. අලොභෙන ච අනුඤ්ඤාතානං පටිසෙවනමුඛෙන පවත්තං කාමසුඛානුයොගං, අමොහෙන ධුතඞ්ගෙසු අතිසල්ලෙඛමුඛෙන පවත්තං අත්තකිලමථානුයොගං ධුනාති. තස්මා ඉමෙ ධම්මා ධුතධම්මාති වෙදිතබ්බා.

ධුතඞ්ගානි වෙදිතබ්බානීති තෙරස ධුතඞ්ගානි වෙදිතබ්බානි පංසුකූලිකඞ්ගං…පෙ… නෙසජ්ජිකඞ්ගන්ති. තානි අත්ථතො ලක්ඛණාදීහි ච වුත්තානෙව.

කස්ස ¶ ධුතඞ්ගසෙවනා සප්පායාති රාගචරිතස්ස චෙව මොහචරිතස්ස ච. කස්මා? ධුතඞ්ගසෙවනා හි දුක්ඛාපටිපදා චෙව සල්ලෙඛවිහාරො ච. දුක්ඛාපටිපදඤ්ච නිස්සාය රාගො වූපසම්මති. සල්ලෙඛං නිස්සාය අප්පමත්තස්ස මොහො පහීයති. ආරඤ්ඤිකඞ්ගරුක්ඛමූලිකඞ්ගපටිසෙවනා වා එත්ථ දොසචරිතස්සාපි සප්පායා. තත්ථ හිස්ස අසඞ්ඝට්ටියමානස්ස විහරතො දොසොපි වූපසම්මතීති අයං ධුතාදීනං විභාගතො වණ්ණනා.

සමාසබ්යාසතොති ඉමානි පන ධුතඞ්ගානි සමාසතො තීණි සීසඞ්ගානි, පඤ්ච අසම්භින්නඞ්ගානීති අට්ඨෙව හොන්ති. තත්ථ සපදානචාරිකඞ්ගං, එකාසනිකඞ්ගං, අබ්භොකාසිකඞ්ගන්ති ඉමානි තීණි සීසඞ්ගානි. සපදානචාරිකඞ්ගඤ්හි රක්ඛන්තො පිණ්ඩපාතිකඞ්ගම්පි රක්ඛිස්සති. එකාසනිකඞ්ගඤ්ච රක්ඛතො පත්තපිණ්ඩිකඞ්ගඛලුපච්ඡාභත්තිකඞ්ගානිපි සුරක්ඛනීයානි භවිස්සන්ති. අබ්භොකාසිකඞ්ගං රක්ඛන්තස්ස කිං අත්ථි රුක්ඛමූලිකඞ්ගයථාසන්ථතිකඞ්ගෙසු රක්ඛිතබ්බං නාම. ඉති ඉමානි තීණි සීසඞ්ගානි, ආරඤ්ඤිකඞ්ගං, පංසුකූලිකඞ්ගං, තෙචීවරිකඞ්ගං, නෙසජ්ජිකඞ්ගං, සොසානිකඞ්ගන්ති ඉමානි පඤ්ච අසම්භින්නඞ්ගානි චාති අට්ඨෙව හොන්ති.

පුන ද්වෙ චීවරපටිසංයුත්තානි, පඤ්ච පිණ්ඩපාතපටිසංයුත්තානි, පඤ්ච සෙනාසනපටිසංයුත්තානි, එකං වීරියපටිසංයුත්තන්ති එවං චත්තාරොව හොන්ති. තත්ථ නෙසජ්ජිකඞ්ගං වීරියපටිසංයුත්තං. ඉතරානි පාකටානෙව.

පුන සබ්බානෙව නිස්සයවසෙන ද්වෙ හොන්ති පච්චයනිස්සිතානි ද්වාදස, වීරියනිස්සිතං එකන්ති. සෙවිතබ්බාසෙවිතබ්බවසෙනපි ද්වෙයෙව හොන්ති. යස්ස හි ධුතඞ්ගං සෙවන්තස්ස කම්මට්ඨානං වඩ්ඪති, තෙන සෙවිතබ්බානි. යස්ස සෙවතො හායති, තෙන න සෙවිතබ්බානි. යස්ස පන සෙවතොපි අසෙවතොපි වඩ්ඪතෙව, න හායති, තෙනාපි පච්ඡිමං ජනතං අනුකම්පන්තෙන සෙවිතබ්බානි. යස්සාපි ¶ සෙවතොපි අසෙවතොපි න වඩ්ඪති, තෙනාපි සෙවිතබ්බානියෙව ආයතිං වාසනත්ථායාති.

එවං සෙවිතබ්බාසෙවිතබ්බවසෙන දුවිධානිපි සබ්බානෙව චෙතනාවසෙන එකවිධානි හොන්ති. එකමෙව හි ධුතඞ්ගං සමාදානචෙතනාති. අට්ඨකථායම්පි වුත්තං ‘‘යා චෙතනා, තං ධුතඞ්ගන්ති වදන්තී’’ති.

බ්යාසතො ¶ පන භික්ඛූනං තෙරස, භික්ඛුනීනං අට්ඨ, සාමණෙරානං ද්වාදස, සික්ඛමානසාමණෙරීනං සත්ත, උපාසකඋපාසිකානං ද්වෙති ද්වාචත්තාලීස හොන්ති. සචෙ පන අබ්භොකාසෙ ආරඤ්ඤිකඞ්ගසම්පන්නං සුසානං හොති, එකොපි භික්ඛු එකප්පහාරෙන සබ්බධුතඞ්ගානි පරිභුඤ්ජිතුං සක්කොති. භික්ඛුනීනං පන ආරඤ්ඤිකඞ්ගං ඛලුපච්ඡාභත්තිකඞ්ගඤ්ච ද්වෙපි සික්ඛාපදෙනෙව පටික්ඛිත්තානි, අබ්භොකාසිකඞ්ගං, රුක්ඛමූලිකඞ්ගං, සොසානිකඞ්ගන්ති ඉමානි තීණි දුප්පරිහාරානි. භික්ඛුනියා හි දුතියිකං විනා වසිතුං න වට්ටති. එවරූපෙ ච ඨානෙ සමානච්ඡන්දා දුතියිකා දුල්ලභා. සචෙපි ලභෙය්ය සංසට්ඨවිහාරතො න මුච්චෙය්ය. එවං සති යස්සත්ථාය ධුතඞ්ගං සෙවෙය්ය, ස්වෙවස්සා අත්ථො න සම්පජ්ජෙය්ය. එවං පරිභුඤ්ජිතුං අසක්කුණෙය්යතාය පඤ්ච හාපෙත්වා භික්ඛුනීනං අට්ඨෙව හොන්තීති වෙදිතබ්බානි. යථාවුත්තෙසු පන ඨපෙත්වා තෙචීවරිකඞ්ගං සෙසානි ද්වාදස සාමණෙරානං, සත්ත සික්ඛමානසාමණෙරීනං වෙදිතබ්බානි. උපාසකඋපාසිකානං පන එකාසනිකඞ්ගං, පත්තපිණ්ඩිකඞ්ගන්ති ඉමානි ද්වෙ පතිරූපානි චෙව සක්කා ච පරිභුඤ්ජිතුන්ති ද්වෙ ධුතඞ්ගානීති එවං බ්යාසතො ද්වෙචත්තාලීස හොන්තීති අයං සමාසබ්යාසතො වණ්ණනා.

එත්තාවතා ච ‘‘සීලෙ පතිට්ඨාය නරො සපඤ්ඤො’’ති ඉමිස්සා ගාථාය සීලසමාධිපඤ්ඤාමුඛෙන දෙසිතෙ විසුද්ධිමග්ගෙ යෙහි අප්පිච්ඡතාසන්තුට්ඨිතාදීහි ගුණෙහි වුත්තප්පකාරස්ස සීලස්ස වොදානං හොති, තෙසං සම්පාදනත්ථං සමාදාතබ්බධුතඞ්ගකථා භාසිතා හොති.

ඉති සාධුජනපාමොජ්ජත්ථාය කතෙ විසුද්ධිමග්ගෙ

ධුතඞ්ගනිද්දෙසො නාම දුතියො පරිච්ඡෙදො.