📜

6. අසුභකම්මට්ඨානනිද්දෙසො

උද්ධුමාතකාදිපදත්ථවණ්ණනා

102. කසිණානන්තරමුද්දිට්ඨෙසු පන උද්ධුමාතකං, විනීලකං, විපුබ්බකං, විච්ඡිද්දකං, වික්ඛායිතකං, වික්ඛිත්තකං, හතවික්ඛිත්තකං, ලොහිතකං, පුළවකං, අට්ඨිකන්ති දසසු අවිඤ්ඤාණකාසුභෙසු භස්තා විය වායුනා උද්ධං ජීවිතපරියාදානා යථානුක්කමං සමුග්ගතෙන සූනභාවෙන උද්ධුමාතත්තා උද්ධුමාතං, උද්ධුමාතමෙව උද්ධුමාතකං. පටික්කූලත්තා වා කුච්ඡිතං උද්ධුමාතන්ති උද්ධුමාතකං. තථාරූපස්ස ඡවසරීරස්සෙතං අධිවචනං.

විනීලං වුච්චති විපරිභින්නනීලවණ්ණං, විනීලමෙව විනීලකං. පටික්කූලත්තා වා කුච්ඡිතං විනීලන්ති විනීලකං. මංසුස්සදට්ඨානෙසු රත්තවණ්ණස්ස පුබ්බසන්නිචයට්ඨානෙසු සෙතවණ්ණස්ස යෙභුය්යෙන ච නීලවණ්ණස්ස නීලට්ඨානෙ නීලසාටකපාරුතස්සෙව ඡවසරීරස්සෙතමධිවචනං.

පරිභින්නට්ඨානෙසු විස්සන්දමානං පුබ්බං විපුබ්බං, විපුබ්බමෙව විපුබ්බකං. පටික්කූලත්තා වා කුච්ඡිතං විපුබ්බන්ති විපුබ්බකං. තථාරූපස්ස ඡවසරීරස්සෙතමධිවචනං.

විච්ඡිද්දං වුච්චති ද්විධා ඡින්දනෙන අපධාරිතං, විච්ඡිද්දමෙව විච්ඡිද්දකං. පටික්කූලත්තා වා කුච්ඡිතං විච්ඡිද්දන්ති විච්ඡිද්දකං. වෙමජ්ඣෙ ඡින්නස්ස ඡවසරීරස්සෙතමධිවචනං.

ඉතො ච එත්තො ච විවිධාකාරෙන සොණසිඞ්ගාලාදීහි ඛාදිතන්ති වික්ඛායිතං, වික්ඛායිතමෙව වික්ඛායිතකං. පටික්කූලත්තා වා කුච්ඡිතං වික්ඛායිතන්ති වික්ඛායිතකං. තථාරූපස්ස ඡවසරීරස්සෙතමධිවචනං.

විවිධං ඛිත්තං වික්ඛිත්තං, වික්ඛිත්තමෙව වික්ඛිත්තකං. පටික්කූලත්තා වා කුච්ඡිතං වික්ඛිත්තන්ති වික්ඛිත්තකං. අඤ්ඤෙන හත්ථං අඤ්ඤෙන පාදං අඤ්ඤෙන සීසන්ති එවං තතො තතො ඛිත්තස්ස ඡවසරීරස්සෙතමධිවචනං.

හතඤ්ච තං පුරිමනයෙනෙව වික්ඛිත්තකඤ්චාති හතවික්ඛිත්තකං. කාකපදාකාරෙන අඞ්ගපච්චඞ්ගෙසු සත්ථෙන හනිත්වා වුත්තනයෙන වික්ඛිත්තස්ස ඡවසරීරස්සෙතමධිවචනං.

ලොහිතං කිරති වික්ඛිපති ඉතො චිතො ච පග්ඝරතීති ලොහිතකං. පග්ඝරිතලොහිතමක්ඛිතස්ස ඡවසරීරස්සෙතමධිවචනං.

පුළවා වුච්චන්ති කිමයො, පුළවෙ කිරතීති පුළවකං. කිමිපරිපුණ්ණස්ස ඡවසරීරස්සෙතමධිවචනං.

අට්ඨියෙව අට්ඨිකං. පටික්කූලත්තා වා කුච්ඡිතං අට්ඨීති අට්ඨිකං. අට්ඨිසඞ්ඛලිකායපි එකට්ඨිකස්සපෙතමධිවචනං. ඉමානි ච පන උද්ධුමාතකාදීනි නිස්සාය උප්පන්නනිමිත්තානම්පි නිමිත්තෙසු පටිලද්ධජ්ඣානානම්පෙතානෙව නාමානි.

උද්ධුමාතකකම්මට්ඨානං

103. තත්ථ උද්ධුමාතකසරීරෙ උද්ධුමාතකනිමිත්තං උප්පාදෙත්වා උද්ධුමාතකසඞ්ඛාතං ඣානං භාවෙතුකාමෙන යොගිනා පථවීකසිණෙ වුත්තනයෙනෙව වුත්තප්පකාරං ආචරියං උපසඞ්කමිත්වා කම්මට්ඨානං උග්ගහෙතබ්බං. තෙනස්ස කම්මට්ඨානං කථෙන්තෙන අසුභනිමිත්තත්ථාය ගමනවිධානං, සමන්තා නිමිත්තුපලක්ඛණං, එකාදසවිධෙන නිමිත්තග්ගාහො, ගතාගතමග්ගපච්චවෙක්ඛණන්ති එවං අප්පනාවිධානපරියොසානං සබ්බං කථෙතබ්බං. තෙනාපි සබ්බං සාධුකං උග්ගහෙත්වා පුබ්බෙ වුත්තප්පකාරං සෙනාසනං උපගන්ත්වා උද්ධුමාතකනිමිත්තං පරියෙසන්තෙන විහාතබ්බං.

104. එවං විහරන්තෙන ච අසුකස්මිං නාම ගාමද්වාරෙ වා අටවිමුඛෙ වා පන්ථෙ වා පබ්බතපාදෙ වා රුක්ඛමූලෙ වා සුසානෙ වා උද්ධුමාතකසරීරං නික්ඛිත්තන්ති කථෙන්තානං වචනං සුත්වාපි න තාවදෙව අතිත්ථෙන පක්ඛන්දන්තෙන විය ගන්තබ්බං. කස්මා? අසුභං හි නාමෙතං වාළමිගාධිට්ඨිතම්පි අමනුස්සාධිට්ඨිතම්පි හොති. තත්රස්ස ජීවිතන්තරායොපි සියා. ගමනමග්ගො වා පනෙත්ථ ගාමද්වාරෙන වා නහානතිත්ථෙන වා කෙදාරකොටියා වා හොති. තත්ථ විසභාගරූපං ආපාථමාගච්ඡති, තදෙව වා සරීරං විසභාගං හොති. පුරිසස්ස හි ඉත්ථිසරීරං ඉත්ථියා ච පුරිසසරීරං විසභාගං, තදෙතං අධුනාමතං සුභතොපි උපට්ඨාති, තෙනස්ස බ්රහ්මචරියන්තරායොපි සියා. සචෙ පන ‘‘නයිදං මාදිසස්ස භාරිය’’න්ති අත්තානං තක්කයති, එවං තක්කයමානෙන ගන්තබ්බං.

105. ගච්ඡන්තෙන ච සඞ්ඝත්ථෙරස්ස වා අඤ්ඤතරස්ස වා අභිඤ්ඤාතස්ස භික්ඛුනො කථෙත්වා ගන්තබ්බං. කස්මා? සචෙ හිස්ස සුසානෙ අමනුස්සසීහබ්යග්ඝාදීනං රූපසද්දාදිඅනිට්ඨාරම්මණාභිභූතස්ස අඞ්ගපච්චඞ්ගානි වා පවෙධෙන්ති, භුත්තං වා න පරිසණ්ඨාති, අඤ්ඤො වා ආබාධො හොති. අථස්ස සො විහාරෙ පත්තචීවරං සුරක්ඛිතං කරිස්සති. දහරෙ වා සාමණෙරෙ වා පහිණිත්වා තං භික්ඛුං පටිජග්ගිස්සති. අපිච සුසානං නාම නිරාසඞ්කට්ඨානන්ති මඤ්ඤමානා කතකම්මාපි අකතකම්මාපි චොරා සමොසරන්ති. තෙ මනුස්සෙහි අනුබද්ධා භික්ඛුස්ස සමීපෙ භණ්ඩකං ඡඩ්ඩෙත්වාපි පලායන්ති. මනුස්සා ‘‘සහොඩ්ඪං චොරං අද්දසාමා’’ති භික්ඛුං ගහෙත්වා විහෙඨෙන්ති. අථස්ස සො ‘‘මා ඉමං විහෙඨයිත්ථ, මමායං කථෙත්වා ඉමිනා නාම කම්මෙන ගතො’’ති තෙ මනුස්සෙ සඤ්ඤාපෙත්වා සොත්ථිභාවං කරිස්සති. අයං ආනිසංසො කථෙත්වා ගමනෙ. තස්මා වුත්තප්පකාරස්ස භික්ඛුනො කථෙත්වා අසුභනිමිත්තදස්සනෙ සඤ්ජාතාභිලාසෙන යථානාම ඛත්තියො අභිසෙකට්ඨානං, යජමානො යඤ්ඤසාලං, අධනො වා පන නිධිට්ඨානං පීතිසොමනස්සජාතො ගච්ඡති, එවං පීතිසොමනස්සං උප්පාදෙත්වා අට්ඨකථාසු වුත්තෙන විධිනා ගන්තබ්බං. වුත්තඤ්හෙතං –

‘‘උද්ධුමාතකං අසුභනිමිත්තං උග්ගණ්හන්තො එකො අදුතියො ගච්ඡති උපට්ඨිතාය සතියා අසම්මුට්ඨාය අන්තොගතෙහි ඉන්ද්රියෙහි අබහිගතෙන මානසෙන ගතාගතමග්ගං පච්චවෙක්ඛමානො. යස්මිං පදෙසෙ උද්ධුමාතකං අසුභනිමිත්තං නික්ඛිත්තං හොති, තස්මිං පදෙසෙ පාසාණං වා වම්මිකං වා රුක්ඛං වා ගච්ඡං වා ලතං වා සනිමිත්තං කරොති, සාරම්මණං කරොති. සනිමිත්තං කත්වා සාරම්මණං කත්වා උද්ධුමාතකං අසුභනිමිත්තං සභාවභාවතො උපලක්ඛෙති, වණ්ණතොපි ලිඞ්ගතොපි සණ්ඨානතොපි දිසතොපි ඔකාසතොපි පරිච්ඡෙදතොපි සන්ධිතො විවරතො නින්නතො ථලතො සමන්තතො. සො තං නිමිත්තං සුග්ගහිතං කරොති , සූපධාරිතං උපධාරෙති, සුවවත්ථිතං වවත්ථපෙති. සො තං නිමිත්තං සුග්ගහිතං කත්වා සූපධාරිතං උපධාරෙත්වා සුවවත්ථිතං වවත්ථපෙත්වා එකො අදුතියො ගච්ඡති උපට්ඨිතාය සතියා අසම්මුට්ඨාය අන්තොගතෙහි ඉන්ද්රියෙහි අබහිගතෙන මානසෙන ගතාගතමග්ගං පච්චවෙක්ඛමානො. සො චඞ්කමන්තොපි තබ්භාගියඤ්ඤෙව චඞ්කමං අධිට්ඨාති. නිසීදන්තොපි තබ්භාගියඤ්ඤෙව ආසනං පඤ්ඤපෙති.

‘‘සමන්තා නිමිත්තුපලක්ඛණා කිමත්ථියා කිමානිසංසාති? සමන්තා නිමිත්තුපලක්ඛණා අසම්මොහත්ථා අසම්මොහානිසංසා. එකාදසවිධෙන නිමිත්තග්ගාහො කිමත්ථියො කිමානිසංසොති? එකාදසවිධෙන නිමිත්තග්ගාහො උපනිබන්ධනත්ථො උපනිබන්ධනානිසංසො. ගතාගතමග්ගපච්චවෙක්ඛණා කිමත්ථියා කිමානිසංසාති? ගතාගතමග්ගපච්චවෙක්ඛණා වීථිසම්පටිපාදනත්ථා වීථිසම්පටිපාදනානිසංසා.

‘‘සො ආනිසංසදස්සාවී රතනසඤ්ඤී හුත්වා චිත්තීකාරං උපට්ඨපෙත්වා සම්පියායමානො තස්මිං ආරම්මණෙ චිත්තං උපනිබන්ධති ‘අද්ධා ඉමාය පටිපදාය ජරාමරණම්හා පරිමුච්චිස්සාමී’ති. සො විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. තස්සාධිගතං හොති රූපාවචරං පඨමං ඣානං දිබ්බො ච විහාරො භාවනාමයඤ්ච පුඤ්ඤකිරියවත්ථු’’න්ති.

106. තස්මා යො චිත්තසඤ්ඤත්තත්ථාය සිවථිකදස්සනං ගච්ඡති, සො ඝණ්ඩිං පහරිත්වා ගණං සන්නිපාතෙත්වාපි ගච්ඡතු. කම්මට්ඨානසීසෙන පන ගච්ඡන්තෙන එකකෙන අදුතියෙන මූලකම්මට්ඨානං අවිස්සජ්ජෙත්වා තං මනසිකරොන්තෙනෙව සුසානෙ සොණාදිපරිස්සයවිනොදනත්ථං කත්තරදණ්ඩං වා යට්ඨිං වා ගහෙත්වා, සූපට්ඨිත භාවසම්පාදනෙන අසම්මුට්ඨං සතිං කත්වා, මනච්ඡට්ඨානඤ්ච ඉන්ද්රියානං අන්තොගතභාවසම්පාදනතො අබහිගතමනෙන හුත්වා ගන්තබ්බං.

විහාරතො නික්ඛමන්තෙනෙව අසුකදිසාය අසුකද්වාරෙන නික්ඛන්තොම්හීති ද්වාරං සල්ලක්ඛෙතබ්බං. තතො යෙන මග්ගෙන ගච්ඡති, සො මග්ගො වවත්ථපෙතබ්බො, අයං මග්ගො පාචිනදිසාභිමුඛො වා ගච්ඡති, පච්ඡිමඋත්තරදක්ඛිණදිසාභිමුඛො වා විදිසාභිමුඛොවාති. ඉමස්මිං පන ඨානෙ වාමතො ගච්ඡති, ඉමස්මිං ඨානෙ දක්ඛිණතො, ඉමස්මිං චස්ස ඨානෙ පාසාණො , ඉමස්මිං වම්මිකො, ඉමස්මිං රුක්ඛො, ඉමස්මිං ගච්ඡො, ඉමස්මිං ලතාති. එවං ගමනමග්ගං වවත්ථපෙන්තෙන නිමිත්තට්ඨානං ගන්තබ්බං. නො ච ඛො පටිවාතං. පටිවාතං ගච්ඡන්තස්ස හි කුණපගන්ධො ඝානං පහරිත්වා මත්ථලුඞ්ගං වා සඞ්ඛොභෙය්ය, ආහාරං වා ඡඩ්ඩාපෙය්ය, විප්පටිසාරං වා ජනෙය්ය ‘‘ඊදිසං නාම කුණපට්ඨානං ආගතොම්හී’’ති. තස්මා පටිවාතං වජ්ජෙත්වා අනුවාතං ගන්තබ්බං. සචෙ අනුවාතමග්ගෙන න සක්කා හොති ගන්තුං, අන්තරා පබ්බතො වා පපාතො වා පාසාණො වා වති වා කණ්ටකට්ඨානං වා උදකං වා චික්ඛල්ලං වා හොති, චීවරකණ්ණෙන නාසං පිදහිත්වා ගන්තබ්බං. ඉදමස්ස ගමනවත්තං.

107. එවං ගතෙන පන න තාව අසුභනිමිත්තං ඔලොකෙතබ්බං. දිසා වවත්ථපෙතබ්බා. එකස්මිං හි දිසාභාගෙ ඨිතස්ස ආරම්මණඤ්ච න විභූතං හුත්වා ඛායති, චිත්තඤ්ච න කම්මනියං හොති. තස්මා තං වජ්ජෙත්වා යත්ථ ඨිතස්ස ආරම්මණඤ්ච විභූතං හුත්වා ඛායති, චිත්තඤ්ච කම්මනියං හොති, තත්ථ ඨාතබ්බං. පටිවාතානුවාතඤ්ච පහාතබ්බං. පටිවාතෙ ඨිතස්ස හි කුණපගන්ධෙන උබ්බාළ්හස්ස චිත්තං විධාවති. අනුවාතෙ ඨිතස්ස සචෙ තත්ථ අධිවත්ථා අමනුස්සා හොන්ති, තෙ කුජ්ඣිත්වා අනත්ථං කරොන්ති. තස්මා ඊසකං උක්කම්ම නාතිඅනුවාතෙ ඨාතබ්බං. එවං තිට්ඨමානෙනාපි නාතිදූරෙ නාච්චාසන්නෙ නානුපාදං නානුසීසං ඨාතබ්බං. අතිදූරෙ ඨිතස්ස හි ආරම්මණං අවිභූතං හොති. අච්චාසන්නෙ භයමුප්පජ්ජති. අනුපාදං වා අනුසීසං වා ඨිතස්ස සබ්බං අසුභං සමං න පඤ්ඤායති. තස්මා නාතිදූරෙ නාච්චාසන්නෙ ඔලොකෙන්තස්ස ඵාසුකට්ඨානෙ සරීරවෙමජ්ඣභාගෙ ඨාතබ්බං.

108. එවං ඨිතෙන ‘‘තස්මිං පදෙසෙ පාසාණං වා…පෙ… ලතං වා සනිමිත්තං කරොතී’’ති එවං වුත්තානි සමන්තා නිමිත්තානි උපලක්ඛෙතබ්බානි. තත්රිදං උපලක්ඛණවිධානං, සචෙ තස්ස නිමිත්තස්ස සමන්තා චක්ඛුපථෙ පාසාණො හොති, සො ‘‘අයං පාසාණො උච්චො වා නීචො වා ඛුද්දකො වා මහන්තො වා තම්බො වා කාළො වා සෙතො වා දීඝො වා පරිමණ්ඩලො වා’’ති වවත්ථපෙතබ්බො. තතො ‘‘ඉමස්මිං නාම ඔකාසෙ අයං පාසාණො ඉදං අසුභනිමිත්තං, ඉදං අසුභනිමිත්තං අයං පාසාණො’’ති සල්ලක්ඛෙතබ්බං. සචෙ වම්මිකො හොති, සොපි ‘‘උච්චො වා නීචො වා ඛුද්දකො වා මහන්තො වා තම්බො වා කාළො වා සෙතො වා දීඝො වා පරිමණ්ඩලො වා’’ති වවත්ථපෙතබ්බො. තතො ‘‘ඉමස්මිං නාම ඔකාසෙ අයං වම්මිකො ඉදං අසුභනිමිත්ත’’න්ති සල්ලක්ඛෙතබ්බං. සචෙ රුක්ඛො හොති, සොපි ‘‘අස්සත්ථො වා නිග්රොධො වා කච්ඡකො වා කපීතනො වා උච්චො වා නීචො වා ඛුද්දකො වා මහන්තො වා තම්බො වා කාළො වා සෙතො වා’’ති වවත්ථපෙතබ්බො. තතො ‘‘ඉමස්මිං නාම ඔකාසෙ අයං රුක්ඛො ඉදං අසුභනිමිත්ත’’න්ති සල්ලක්ඛෙතබ්බං. සචෙ ගච්ඡො හොති, සොපි ‘‘සින්දිවා කරමන්දො වා කණවීරො වා කුරණ්ඩකො වා උච්චො වා නීචො වා ඛුද්දකො වා මහන්තො වා’’ති වවත්ථපෙතබ්බො. තතො ‘‘ඉමස්මිං නාම ඔකාසෙ අයං ගච්ඡො ඉදං අසුභනිමිත්ත’’න්ති සල්ලක්ඛෙතබ්බං. සචෙ ලතා හොති, සාපි ‘‘ලාබු වා කුම්භණ්ඩී වා සාමා වා කාළවල්ලි වා පූතිලතා වා’’ති වවත්ථපෙතබ්බා. තතො ‘‘ඉමස්මිං නාම ඔකාසෙ අයං ලතා ඉදං අසුභනිමිත්තං, ඉදං අසුභනිමිත්තං අයං ලතා’’ති සල්ලක්ඛෙතබ්බං.

109. යං පන වුත්තං සනිමිත්තං කරොති සාරම්මණං කරොතීති, තං ඉධෙව අන්තොගධං. පුනප්පුනං වවත්ථපෙන්තො හි සනිමිත්තං කරොති නාම. අයං පාසාණො ඉදං අසුභනිමිත්තං, ඉදං අසුභනිමිත්තං අයං පාසාණොති එවං ද්වෙ ද්වෙ සමාසෙත්වා සමාසෙත්වා වවත්ථපෙන්තො සාරම්මණං කරොති නාම.

එවං සනිමිත්තං සාරම්මණඤ්ච කත්වා පන සභාවභාවතො වවත්ථපෙතීති වුත්තත්තා ය්වාස්ස සභාවභාවො අනඤ්ඤසාධාරණො අත්තනියො උද්ධුමාතකභාවො, තෙන මනසිකාතබ්බං. වණිතං උද්ධුමාතකන්ති එවං සභාවෙන සරසෙන වවත්ථපෙතබ්බන්ති අත්ථො.

110. එවං වවත්ථපෙත්වා වණ්ණතොපි ලිඞ්ගතොපි සණ්ඨානතොපි දිසතොපි ඔකාසතොපි පරිච්ඡෙදතොපීති ඡබ්බිධෙන නිමිත්තං ගහෙතබ්බං. කථං? තෙන හි යොගිනා ඉදං සරීරං කාළස්ස වා ඔදාතස්ස වා මඞ්ගුරච්ඡවිනො වාති වණ්ණතො වවත්ථපෙතබ්බං. ලිඞ්ගතො පන ඉත්ථිලිඞ්ගං වා පුරිසලිඞ්ගං වාති අවවත්ථපෙත්වා පඨමවයෙ වා මජ්ඣිමවයෙ වා පච්ඡිමවයෙ වා ඨිතස්ස ඉදං සරීරන්ති වවත්ථපෙතබ්බං. සණ්ඨානතො උද්ධුමාතකස්ස සණ්ඨානවසෙනෙව ඉදමස්ස සීසසණ්ඨානං, ඉදං ගීවාසණ්ඨානං, ඉදං හත්ථසණ්ඨානං, ඉදං උදරසණ්ඨානං, ඉදං නාභිසණ්ඨානං, ඉදං කටිසණ්ඨානං, ඉදං ඌරුසණ්ඨානං, ඉදං ජඞ්ඝාසණ්ඨානං, ඉදං පාදසණ්ඨානන්ති වවත්ථපෙතබ්බං. දිසතො පන ඉමස්මිං සරීරෙ ද්වෙ දිසා නාභියා අධො හෙට්ඨිමදිසා උද්ධං උපරිමදිසාති වවත්ථපෙතබ්බං. අථ වා අහං ඉමිස්සා දිසාය ඨිතො අසුභනිමිත්තං ඉමිස්සාති වවත්ථපෙතබ්බං. ඔකාසතො පන ඉමස්මිං නාම ඔකාසෙ හත්ථා, ඉමස්මිං පාදා, ඉමස්මිං සීසං, ඉමස්මිං මජ්ඣිමකායො ඨිතොති වවත්ථපෙතබ්බං. අථ වා අහං ඉමස්මිං ඔකාසෙ ඨිතො අසුභනිමිත්තං ඉමස්මින්ති වවත්ථපෙතබ්බං. පරිච්ඡෙදතො ඉදං සරීරං අධො පාදතලෙන උපරි කෙසමත්ථකෙන තිරියං තචෙන පරිච්ඡින්නං, යථාපරිච්ඡින්නෙ ච ඨානෙ ද්වත්තිංසකුණපභරිතමෙවාති වවත්ථපෙතබ්බං. අථ වා අයමස්ස හත්ථපරිච්ඡෙදො, අයං පාදපරිච්ඡෙදො, අයං සීසපරිච්ඡෙදො, අයං මජ්ඣිමකායපරිච්ඡෙදොති වවත්ථපෙතබ්බං. යත්තකං වා පන ඨානං ගණ්හති, තත්තකමෙව ඉදං ඊදිසං උද්ධුමාතකන්ති පරිච්ඡින්දිතබ්බං. පුරිසස්ස පන ඉත්ථිසරීරං ඉත්ථියා වා පුරිසසරීරං න වට්ටති. විසභාගෙ සරීරෙ ආරම්මණං න උපට්ඨාති, විප්ඵන්දනස්සෙව පච්චයො හොති. ‘‘උග්ඝාටිතාපි හි ඉත්ථී පුරිසස්ස චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨතී’’ති (අ. නි. 5.55) මජ්ඣිමට්ඨකථායං වුත්තං. තස්මා සභාගසරීරෙයෙව එවං ඡබ්බිධෙන නිමිත්තං ගණ්හිතබ්බං.

111. යො පන පුරිමබුද්ධානං සන්තිකෙ ආසෙවිතකම්මට්ඨානො පරිහතධුතඞ්ගො පරිමද්දිතමහාභූතො පරිග්ගහිතසඞ්ඛාරො වවත්ථාපිතනාමරූපො උග්ඝාටිතසත්තසඤ්ඤො කතසමණධම්මො වාසිතවාසනො භාවිතභාවනො සබීජො ඤාණුත්තරො අප්පකිලෙසො කුලපුත්තො, තස්ස ඔලොකිතොලොකිතට්ඨානෙයෙව පටිභාගනිමිත්තං උපට්ඨාති. නො චෙ එවං උපට්ඨාති, අථෙවං ඡබ්බිධෙන නිමිත්තං ගණ්හතො උපට්ඨාති. යස්ස පන එවම්පි න උපට්ඨාති, තෙන සන්ධිතො විවරතො නින්නතො ථලතො සමන්තතොති පුනපි පඤ්චවිධෙන නිමිත්තං ගහෙතබ්බං.

112. තත්ථ සන්ධිතොති අසීතිසතසන්ධිතො. උද්ධුමාතකෙ පන කථං අසීතිසතසන්ධයො වවත්ථපෙස්සති. තස්මානෙන තයො දක්ඛිණහත්ථසන්ධී, තයො වාමහත්ථසන්ධී, තයො දක්ඛිණපාදසන්ධී, තයො වාමපාදසන්ධී , එකො ගීවසන්ධි, එකො කටිසන්ධීති එවං චුද්දසමහාසන්ධිවසෙන සන්ධිතො වවත්ථපෙතබ්බං. විවරතොති විවරං නාම හත්ථන්තරං පාදන්තරං උදරන්තරං කණ්ණන්තරන්ති එවං විවරතො වවත්ථපෙතබ්බං. අක්ඛීනම්පි නිම්මීලිතභාවො වා උම්මීලිතභාවො වා මුඛස්ස ච පිහිතභාවො වා විවටභාවො වා වවත්ථපෙතබ්බො. නින්නතොති යං සරීරෙ නින්නට්ඨානං අක්ඛිකූපො වා අන්තොමුඛං වා ගලවාටකො වා, තං වවත්ථපෙතබ්බං. අථ වා අහං නින්නෙ ඨිතො සරීරං උන්නතෙති වවත්ථපෙතබ්බං. ථලතොති යං සරීරෙ උන්නතට්ඨානං ජණ්ණුකං වා උරො වා නලාටං වා, තං වවත්ථපෙතබ්බං. අථ වා අහං ථලෙ ඨිතො සරීරං නින්නෙති වවත්ථපෙතබ්බං. සමන්තතොති සබ්බං සරීරං සමන්තතො වවත්ථපෙතබ්බං. සකලසරීරෙ ඤාණං චාරෙත්වා යං ඨානං විභූතං හුත්වා උපට්ඨාති, තත්ථ ‘‘උද්ධුමාතකං උද්ධුමාතක’’න්ති චිත්තං ඨපෙතබ්බං. සචෙ එවම්පි න උපට්ඨාති, උදරපරියොසානං අතිරෙකං උද්ධුමාතකං හොති, තත්ථ ‘‘උද්ධුමාතකං උද්ධුමාතක’’න්ති චිත්තං ඨපෙතබ්බං.

113. ඉදානි ‘‘සො තං නිමිත්තං සුග්ගහිතං කරොතී’’තිආදීසු අයං විනිච්ඡයකථා –

තෙන යොගිනා තස්මිං සරීරෙ යථාවුත්තනිමිත්තග්ගාහවසෙන සුට්ඨු නිමිත්තං ගණ්හිතබ්බං. සතිං සූපට්ඨිතං කත්වා ආවජ්ජිතබ්බං. එවං පුනප්පුනං කරොන්තෙන සාධුකං උපධාරෙතබ්බඤ්චෙව වවත්ථපෙතබ්බඤ්ච. සරීරතො නාතිදූරෙ නාච්චාසන්නෙ පදෙසෙ ඨිතෙන වා නිසින්නෙන වා චක්ඛුං උම්මීලෙත්වා ඔලොකෙත්වා නිමිත්තං ගණ්හිතබ්බං. ‘‘උද්ධුමාතකපටික්කූලං උද්ධුමාතකපටික්කූල’’න්ති සතක්ඛත්තුං සහස්සක්ඛත්තුං උම්මීලෙත්වා ඔලොකෙතබ්බං, නිම්මීලෙත්වා ආවජ්ජිතබ්බං. එවං පුනප්පුනං කරොන්තස්ස උග්ගහනිමිත්තං සුග්ගහිතං හොති. කදා සුග්ගහිතං හොති? යදා උම්මීලෙත්වා ඔලොකෙන්තස්ස නිම්මීලෙත්වා ආවජ්ජෙන්තස්ස ච එකසදිසං හුත්වා ආපාථමාගච්ඡති, තදා සුග්ගහිතං නාම හොති.

සො තං නිමිත්තං එවං සුග්ගහිතං කත්වා සූපධාරිතං උපධාරෙත්වා සුවවත්ථිතං වවත්ථපෙත්වා සචෙ තත්ථෙව භාවනාපරියොසානං පත්තුං න සක්කොති, අථානෙන ආගමනකාලෙ වුත්තනයෙනෙව එකකෙන අදුතියෙන තදෙව කම්මට්ඨානං මනසිකරොන්තෙන සූපට්ඨිතං සතිං කත්වා අන්තොගතෙහි ඉන්ද්රියෙහි අබහිගතෙන මානසෙන අත්තනො සෙනාසනමෙව ගන්තබ්බං.

සුසානා නික්ඛමන්තෙනෙව ච ආගමනමග්ගො වවත්ථපෙතබ්බො, යෙන මග්ගෙන නික්ඛන්තොස්මි, අයං මග්ගො පාචීනදිසාභිමුඛො වා ගච්ඡති, පච්ඡිමඋත්තරදක්ඛිණදිසාභිමුඛො වා ගච්ඡති, විදිසාභිමුඛො වා ගච්ඡති. ඉමස්මිං පන ඨානෙ වාමතො ගච්ඡති, ඉමස්මිං දක්ඛිණතො, ඉමස්මිං චස්ස ඨානෙ පාසාණො, ඉමස්මිං වම්මිකො, ඉමස්මිං රුක්ඛො, ඉමස්මිං ගච්ඡො, ඉමස්මිං ලතාති එවං ආගමනමග්ගං වවත්ථපෙත්වා ආගතෙන චඞ්කමන්තෙනාපි තබ්භාගියොව චඞ්කමො අධිට්ඨාතබ්බො, අසුභනිමිත්තදිසාභිමුඛෙ භූමිප්පදෙසෙ චඞ්කමිතබ්බන්ති අත්ථො. නිසීදන්තෙන ආසනම්පි තබ්භාගියමෙව පඤ්ඤපෙතබ්බං. සචෙ පන තස්සං දිසායං සොබ්භො වා පපාතො වා රුක්ඛො වා වති වා කලලං වා හොති, න සක්කා තංදිසාභිමුඛෙ භූමිප්පදෙසෙ චඞ්කමිතුං, ආසනම්පි අනොකාසත්තා න සක්කා පඤ්ඤපෙතුං. තං දිසං අනපලොකෙන්තෙනාපි ඔකාසානුරූපෙ ඨානෙ චඞ්කමිතබ්බඤ්චෙව නිසීදිතබ්බඤ්ච. චිත්තං පන තංදිසාභිමුඛංයෙව කාතබ්බං.

114. ඉදානි ‘‘සමන්තා නිමිත්තුපලක්ඛණා කිමත්ථියා’’තිආදිපඤ්හානං ‘‘අසම්මොහත්ථා’’තිආදිවිස්සජ්ජනෙ අයං අධිප්පායො. යස්ස හි අවෙලායං උද්ධුමාතකනිමිත්තට්ඨානං ගන්ත්වා සමන්තා නිමිත්තුපලක්ඛණං කත්වා නිමිත්තග්ගහණත්ථං චක්ඛුං උම්මීලෙත්වා ඔලොකෙන්තස්සෙව තං මතසරීරං උට්ඨහිත්වා ඨිතං විය අජ්ඣොත්ථරමානං විය අනුබන්ධමානං විය ච හුත්වා උපට්ඨාති, සො තං බීභච්ඡං භෙරවාරම්මණං දිස්වා වික්ඛිත්තචිත්තො උම්මත්තකො විය හොති, භයං ඡම්භිතත්තං ලොමහංසං පාපුණාති. පාළියං හි විභත්තඅට්ඨතිංසාරම්මණෙසු අඤ්ඤං එවරූපං භෙරවාරම්මණං නාම නත්ථි. ඉමස්මිං හි කම්මට්ඨානෙ ඣානවිබ්භන්තකො නාම හොති. කස්මා? අතිභෙරවත්තා කම්මට්ඨානස්ස. තස්මා තෙන යොගිනා සන්ථම්භෙත්වා සතිං සූපට්ඨිතං කත්වා මතසරීරං උට්ඨහිත්වා අනුබන්ධනකං නාම නත්ථි. සචෙ හි සො ‘‘එතස්ස සමීපෙ ඨිතො පාසාණො වා ලතා වා ආගච්ඡෙය්ය, සරීරම්පි ආගච්ඡෙය්ය. යථා පන සො පාසාණො වා ලතා වා නාගච්ඡති, එවං සරීරම්පි නාගච්ඡති. අයං පන තුය්හං උපට්ඨානාකාරො සඤ්ඤජො සඤ්ඤාසම්භවො, කම්මට්ඨානං තෙ අජ්ජ උපට්ඨිතං, මා භායි භික්ඛූ’’ති තාසං විනොදෙත්වා හාසං උප්පාදෙත්වා තස්මිං නිමිත්තෙ චිත්තං සඤ්චරාපෙතබ්බං. එවං විසෙසමධිගච්ඡති. ඉදමෙතං සන්ධාය වුත්තං ‘‘සමන්තා නිමිත්තුපලක්ඛණා අසම්මොහත්ථා’’ති.

එකාදසවිධෙන පන නිමිත්තග්ගාහං සම්පාදෙන්තො කම්මට්ඨානං උපනිබන්ධති. තස්ස හි චක්ඛූනි උම්මීලෙත්වා ඔලොකනපච්චයා උග්ගහනිමිත්තං උප්පජ්ජති. තස්මිං මානසං චාරෙන්තස්ස පටිභාගනිමිත්තං උප්පජ්ජති. තත්ථ මානසං චාරෙන්තො අප්පනං පාපුණාති. අප්පනායං ඨත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙන්තො අරහත්තං සච්ඡිකරොති. තෙන වුත්තං ‘‘එකාදසවිධෙන නිමිත්තග්ගාහො උපනිබන්ධනත්ථො’’ති.

115. ගතාගතමග්ගපච්චවෙක්ඛණා වීථිසම්පටිපාදනත්ථාති එත්ථ පන යා ගතමග්ගස්ස ච ආගතමග්ගස්ස ච පච්චවෙක්ඛණා වුත්තා, සා කම්මට්ඨානවීථියා සම්පටිපාදනත්ථාති අත්ථො. සචෙ හි ඉමං භික්ඛුං කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා ආගච්ඡන්තං අන්තරාමග්ගෙ කෙචි අජ්ජ, භන්තෙ, කතිමීති දිවසං වා පුච්ඡන්ති, පඤ්හං වා පුච්ඡන්ති, පටිසන්ථාරං වා කරොන්ති, අහං කම්මට්ඨානිකොති තුණ්හීභූතෙන ගන්තුං න වට්ටති. දිවසො කථෙතබ්බො, පඤ්හො විස්සජ්ජෙතබ්බො. සචෙ න ජානාති, න ජානාමීති වත්තබ්බං. ධම්මිකො පටිසන්ථාරො කාතබ්බො. තස්සෙවං කරොන්තස්ස උග්ගහිතං තරුණනිමිත්තං නස්සති. තස්මිං නස්සන්තෙපි දිවසං පුට්ඨෙන කථෙතබ්බමෙව. පඤ්හං අජානන්තෙන න ජානාමීති වත්තබ්බං. ජානන්තෙන එකදෙසෙන කථෙතුම්පි වට්ටති, පටිසන්ථාරොපි කාතබ්බො. ආගන්තුකං පන භික්ඛුං දිස්වා ආගන්තුකපටිසන්ථාරො කාතබ්බොව. අවසෙසානිපි චෙතියඞ්ගණවත්තබොධියඞ්ගණවත්තඋපොසථාගාරවත්තභොජනසාලාජන්තාඝරආචරියුපජ්ඣායආගන්තුකගමිකවත්තාදීනි සබ්බානි ඛන්ධකවත්තානි පූරෙතබ්බානෙව. තස්ස තානි පූරෙන්තස්සාපි තං තරුණනිමිත්තං නස්සති, පුන ගන්ත්වා නිමිත්තං ගණ්හිස්සාමීති ගන්තුකාමස්සාපි අමනුස්සෙහි වා වාළමිගෙහි වා අධිට්ඨිතත්තා සුසානම්පි ගන්තුං න සක්කා හොති, නිමිත්තං වා අන්තරධායති. උද්ධුමාතකං හි එකමෙව වා ද්වෙ වා දිවසෙ ඨත්වා විනීලකාදිභාවං ගච්ඡති. සබ්බකම්මට්ඨානෙසු එතෙන සමං දුල්ලභං කම්මට්ඨානං නාම නත්ථි. තස්මා එවං නට්ඨෙ නිමිත්තෙ තෙන භික්ඛුනා රත්තිට්ඨානෙ වා දිවාඨානෙ වා නිසීදිත්වා අහං ඉමිනා නාම ද්වාරෙන විහාරා නික්ඛමිත්වා අසුකදිසාභිමුඛං මග්ගං පටිපජ්ජිත්වා අසුකස්මිං නාම ඨානෙ වාමං ගණ්හි, අසුකස්මිං දක්ඛිණං. තස්ස අසුකස්මිං ඨානෙ පාසාණො, අසුකස්මිං වම්මිකරුක්ඛගච්ඡලතානමඤ්ඤතරං. සොහං තෙන මග්ගෙන ගන්ත්වා අසුකස්මිං නාම ඨානෙ අසුභං අද්දසං. තත්ථ අසුකදිසාභිමුඛො ඨත්වා එවඤ්චෙවඤ්ච සමන්තා නිමිත්තානි සල්ලක්ඛෙත්වා එවං අසුභනිමිත්තං උග්ගහෙත්වා අසුකදිසාය සුසානතො නික්ඛමිත්වා එවරූපෙන නාම මග්ගෙන ඉදඤ්චිදඤ්ච කරොන්තො ආගන්ත්වා ඉධ නිසින්නොති එවං යාව පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා නිසින්නට්ඨානං, තාව ගතාගතමග්ගො පච්චවෙක්ඛිතබ්බො. තස්සෙවං පච්චවෙක්ඛතො තං නිමිත්තං පාකටං හොති, පුරතො නික්ඛිත්තං විය උපට්ඨාති. කම්මට්ඨානං පුරිමාකාරෙනෙව වීථිං පටිපජ්ජති. තෙන වුත්තං ‘‘ගතාගතමග්ගපච්චවෙක්ඛණා වීථිසම්පටිපාදනත්ථා’’ති.

116. ඉදානි ආනිසංසදස්සාවී රතනසඤ්ඤී හුත්වා චිත්තීකාරං උපට්ඨපෙත්වා සම්පියායමානො තස්මිං ආරම්මණෙ චිත්තං උපනිබන්ධතීති එත්ථ උද්ධුමාතකපටික්කූලෙ මානසං චාරෙත්වා ඣානං නිබ්බත්තෙත්වා ඣානපදට්ඨානං විපස්සනං වඩ්ඪෙන්තො ‘‘අද්ධා ඉමාය පටිපදාය ජරාමරණම්හා පරිමුච්චිස්සාමී’’ති එවං ආනිසංසදස්සාවිනා භවිතබ්බං.

යථා පන දුග්ගතො පුරිසො මහග්ඝං මණිරතනං ලභිත්වා දුල්ලභං වත මෙ ලද්ධන්ති තස්මිං රතනසඤ්ඤී හුත්වා ගාරවං ජනෙත්වා විපුලෙන පෙමෙන සම්පියායමානො තං රක්ඛෙය්ය, එවමෙව ‘‘දුල්ලභං මෙ ඉදං කම්මට්ඨානං ලද්ධං දුග්ගතස්ස මහග්ඝමණිරතනසදිසං. චතුධාතුකම්මට්ඨානිකො හි අත්තනො චත්තාරො මහාභූතෙ පරිග්ගණ්හාති, ආනාපානකම්මට්ඨානිකො අත්තනො නාසිකවාතං පරිග්ගණ්හාති, කසිණකම්මට්ඨානිකො කසිණං කත්වා යථාසුඛං භාවෙති, එවං ඉතරානි කම්මට්ඨානානි සුලභානි. ‘ඉදං පන එකමෙව වා ද්වෙ වා දිවසෙ තිට්ඨති, තතො පරං විනීලකාදිභාවං පාපුණාතී’ති නත්ථි ඉතො දුල්ලභතර’’න්ති තස්මිං රතනසඤ්ඤිනා හුත්වා චිත්තීකාරං උපට්ඨපෙත්වා සම්පියායමානෙන තං නිමිත්තං රක්ඛිතබ්බං. රත්තිට්ඨානෙ ච දිවාඨානෙ ච ‘‘උද්ධුමාතකපටික්කූලං උද්ධුමාතකපටික්කූල’’න්ති තත්ථ පුනප්පුනං චිත්තං උපනිබන්ධිතබ්බං. පුනප්පුනං තං නිමිත්තං ආවජ්ජිතබ්බං, මනසිකාතබ්බං. තක්කාහතං විතක්කාහතං කාතබ්බං.

117. තස්සෙවං කරොතො පටිභාගනිමිත්තං උප්පජ්ජති. තත්රිදං නිමිත්තද්වයස්ස නානාකරණං, උග්ගහනිමිත්තං විරූපං බීභච්ඡං භෙරවදස්සනං හුත්වා උපට්ඨාති . පටිභාගනිමිත්තං පන යාවදත්ථං භුඤ්ජිත්වා නිපන්නො ථූලඞ්ගපච්චඞ්ගපුරිසො විය. තස්ස පටිභාගනිමිත්තපටිලාභසමකාලමෙව බහිද්ධා කාමානං අමනසිකාරා වික්ඛම්භනවසෙන කාමච්ඡන්දො පහීයති. අනුනයප්පහානෙනෙව චස්ස ලොහිතප්පහානෙන පුබ්බො විය බ්යාපාදොපි පහීයති. තථා ආරද්ධවීරියතාය ථිනමිද්ධං, අවිප්පටිසාරකරසන්තධම්මානුයොගවසෙන උද්ධච්චකුක්කුච්චං, අධිගතවිසෙසස්ස පච්චක්ඛතාය පටිපත්තිදෙසකෙ සත්ථරි පටිපත්තියං පටිපත්තිඵලෙ ච විචිකිච්ඡා පහීයතීති පඤ්ච නීවරණානි පහීයන්ති. තස්මිඤ්ඤෙව ච නිමිත්තෙ චෙතසො අභිනිරොපනලක්ඛණො විතක්කො, නිමිත්තානුමජ්ජනකිච්චං සාධයමානො විචාරො, පටිලද්ධවිසෙසාධිගමපච්චයා පීති, පීතිමනස්ස පස්සද්ධිසම්භවතො පස්සද්ධි, තන්නිමිත්තං සුඛං, සුඛිතස්ස චිත්තසමාධිසම්භවතො සුඛනිමිත්තා එකග්ගතා චාති ඣානඞ්ගානි පාතුභවන්ති. එවමස්ස පඨමජ්ඣානපටිබිම්බභූතං උපචාරජ්ඣානම්පි තඞ්ඛණඤ්ඤෙව නිබ්බත්තති. ඉතො පරං යාව පඨමජ්ඣානස්ස අප්පනා චෙව වසිප්පත්ති ච, තාව සබ්බං පථවීකසිණෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

විනීලකාදිකම්මට්ඨානානි

118. ඉතො පරෙසු පන විනීලකාදීසුපි යං තං ‘‘උද්ධුමාතකං අසුභනිමිත්තං උග්ගණ්හන්තො එකො අදුතියො ගච්ඡති උපට්ඨිතාය සතියා’’තිආදිනා නයෙන ගමනං ආදිං කත්වා ලක්ඛණං වුත්තං, තං සබ්බං ‘‘විනීලකං අසුභනිමිත්තං උග්ගණ්හන්තො, විපුබ්බකං අසුභනිමිත්තං උග්ගණ්හන්තො’’ති එවං තස්ස තස්ස වසෙන තත්ථ තත්ථ උද්ධුමාතකපදමත්තං පරිවත්තෙත්වා වුත්තනයෙනෙව සවිනිච්ඡයාධිප්පායං වෙදිතබ්බං.

අයං පන විසෙසො – විනීලකෙ ‘‘විනීලකපටික්කූලං විනීලකපටික්කූල’’න්ති මනසිකාරො පවත්තෙතබ්බො. උග්ගහනිමිත්තඤ්චෙත්ථ කබරකබරවණ්ණං හුත්වා උපට්ඨාති. පටිභාගනිමිත්තං පන උස්සදවසෙන උපට්ඨාති.

විපුබ්බකෙ ‘‘විපුබ්බකපටික්කූලං විපුබ්බකපටික්කූල’’න්ති මනසිකාරො පවත්තෙතබ්බො. උග්ගහනිමිත්තං පනෙත්ථ පග්ඝරන්තමිව උපට්ඨාති. පටිභාගනිමිත්තං නිච්චලං සන්නිසින්නං හුත්වා උපට්ඨාති.

විච්ඡිද්දකං යුද්ධමණ්ඩලෙ වා චොරාටවියං වා සුසානෙ වා යත්ථ රාජානො චොරෙ ඡින්දාපෙන්ති. අරඤ්ඤෙ වා පන සීහබ්යග්ඝෙහි ඡින්නපුරිසට්ඨානෙ ලබ්භති. තස්මා තථාරූපං ඨානං ගන්ත්වා සචෙ නානාදිසායං පතිතම්පි එකාවජ්ජනෙන ආපාථමාගච්ඡති ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ ආගච්ඡති, සයං හත්ථෙන න පරාමසිතබ්බං. පරාමසන්තො හි විස්සාසං ආපජ්ජති. තස්මා ආරාමිකෙන වා සමණුද්දෙසෙන වා අඤ්ඤෙන වා කෙනචි එකට්ඨානෙ කාරෙතබ්බං. අලභන්තෙන කත්තරයට්ඨියා වා දණ්ඩකෙන වා එකඞ්ගුලන්තරං කත්වා උපනාමෙතබ්බං. එවං උපනාමෙත්වා ‘‘විච්ඡිද්දකපටික්කූලං විච්ඡිද්දකපටික්කූල’’න්ති මනසිකාරො පවත්තෙතබ්බො. තත්ථ උග්ගහනිමිත්තං මජ්ඣෙ ඡිද්දං විය උපට්ඨාති. පටිභාගනිමිත්තං පන පරිපුණ්ණං හුත්වා උපට්ඨාති.

වික්ඛායිතකෙ වික්ඛායිතකපටික්කූලං වික්ඛායිතකපටික්කූලන්ති මනසිකාරො පවත්තෙතබ්බො. උග්ගහනිමිත්තං පනෙත්ථ තහිං තහිං ඛායිතසදිසමෙව උපට්ඨාති. පටිභාගනිමිත්තං පරිපුණ්ණංව හුත්වා උපට්ඨාති.

වික්ඛිත්තකම්පි විච්ඡිද්දකෙ වුත්තනයෙනෙව අඞ්ගුලඞ්ගුලන්තරං කාරෙත්වා වා කත්වා වා ‘‘වික්ඛිත්තකපටික්කූලං වික්ඛිත්තකපටික්කූල’’න්ති මනසිකාරො පවත්තෙතබ්බො. එත්ථ උග්ගහනිමිත්තං පාකටන්තරං හුත්වා උපට්ඨාති. පටිභාගනිමිත්තං පන පරිපුණ්ණංව හුත්වා උපට්ඨාති.

හතවික්ඛිත්තකම්පි විච්ඡිද්දකෙ වුත්තප්පකාරෙසුයෙව ඨානෙසු ලබ්භති. තස්මා තත්ථ ගන්ත්වා වුත්තනයෙනෙව අඞ්ගුලඞ්ගුලන්තරං කාරෙත්වා වා කත්වා වා ‘‘හතවික්ඛිත්තකපටික්කූලං හතවික්ඛිත්තකපටික්කූල’’න්ති මනසිකාරො පවත්තෙතබ්බො. උග්ගහනිමිත්තං පනෙත්ථ පඤ්ඤායමානං පහාරමුඛං විය හොති. පටිභාගනිමිත්තං පරිපුණ්ණමෙව හුත්වා උපට්ඨාති.

ලොහිතකං යුද්ධමණ්ඩලාදීසු ලද්ධප්පහාරානං හත්ථපාදාදීසු වා ඡින්නෙසු භින්නගණ්ඩපීළකාදීනං වා මුඛතො පග්ඝරමානකාලෙ ලබ්භති. තස්මා තං දිස්වා ‘‘ලොහිතකපටික්කූලං ලොහිතකපටික්කූල’’න්ති මනසිකාරො පවත්තෙතබ්බො. එත්ථ උග්ගහනිමිත්තං වාතප්පහතා විය රත්තපටාකා චලමානාකාරං උපට්ඨාති. පටිභාගනිමිත්තං පන සන්නිසින්නං හුත්වා උපට්ඨාති.

පුළවකං ද්වීහතීහච්චයෙන කුණපස්ස නවහි වණමුඛෙහි කිමිරාසිපග්ඝරණකාලෙ හොති. අපිච තං සොණසිඞ්ගාලමනුස්සගොමහිංසහත්ථිඅස්සඅජගරාදීනං සරීරප්පමාණමෙව හුත්වා සාලිභත්තරාසි විය තිට්ඨති . තෙසු යත්ථ කත්ථචි ‘‘පුළවකපටික්කූලං පුළවකපටික්කූල’’න්ති මනසිකාරො පවත්තෙතබ්බො. චූළපිණ්ඩපාතිකතිස්සත්ථෙරස්ස හි කාළදීඝවාපියා අන්තො හත්ථිකුණපෙ නිමිත්තං උපට්ඨාසි. උග්ගහනිමිත්තං පනෙත්ථ චලමානං විය උපට්ඨාති. පටිභාගනිමිත්තං සාලිභත්තපිණ්ඩො විය සන්නිසින්නං හුත්වා උපට්ඨාති.

අට්ඨිකං ‘‘සෙය්යථාපි පස්සෙය්ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්ඩිතං අට්ඨිසඞ්ඛලිකං සමංසලොහිතං නහාරුසම්බන්ධ’’න්තිආදිනා (ම. නි. 3.154) නයෙන නානප්පකාරතො වුත්තං. තත්ථ යත්ථ තං නික්ඛිත්තං හොති, තත්ථ පුරිමනයෙනෙව ගන්ත්වා සමන්තා පාසාණාදීනං වසෙන සනිමිත්තං සාරම්මණං කත්වා ඉදං අට්ඨිකන්ති සභාවභාවතො උපලක්ඛෙත්වා වණ්ණාදිවසෙන එකාදසහාකාරෙහි නිමිත්තං උග්ගහෙතබ්බං.

119. තං පන වණ්ණතො සෙතන්ති ඔලොකෙන්තස්ස න උපට්ඨාති, ඔදාතකසිණසම්භෙදො හොති. තස්මා අට්ඨිකන්ති පටික්කූලවසෙනෙව ඔලොකෙතබ්බං. ලිඞ්ගන්ති ඉධ හත්ථාදීනං නාමං. තස්මා හත්ථපාදසීසඋරබාහුකටිඌරුජඞ්ඝානං වසෙන ලිඞ්ගතො වවත්ථපෙතබ්බං. දීඝරස්සවට්ටචතුරස්සඛුද්දකමහන්තවසෙන පන සණ්ඨානතො වවත්ථපෙතබ්බං. දිසොකාසා වුත්තනයා එව. තස්ස තස්ස අට්ඨිනො පරියන්තවසෙන පරිච්ඡෙදතො වවත්ථපෙත්වා යදෙවෙත්ථ පාකටං හුත්වා උපට්ඨාති, තං ගහෙත්වා අප්පනා පාපුණිතබ්බා. තස්ස තස්ස අට්ඨිනො නින්නට්ඨානථලට්ඨානවසෙන පන නින්නතො ච ථලතො ච වවත්ථපෙතබ්බං. පදෙසවසෙනාපි අහං නින්නෙ ඨිතො, අට්ඨි ථලෙ, අහං ථලෙ, අට්ඨි නින්නෙතිපි වවත්ථපෙතබ්බං. ද්වින්නං පන අට්ඨිකානං ඝටිතඝටිතට්ඨානවසෙන සන්ධිතො වවත්ථපෙතබ්බං. අට්ඨිකානංයෙව අන්තරවසෙන විවරතො වවත්ථපෙතබ්බං. සබ්බත්ථෙව පන ඤාණං චාරෙත්වා ඉමස්මිං ඨානෙ ඉදමට්ඨීති සමන්තතො වවත්ථපෙතබ්බං. එවම්පි නිමිත්තෙ අනුපට්ඨහන්තෙ නලාටට්ඨිම්හි චිත්තං සණ්ඨපෙතබ්බං.

120. යථා චෙත්ථ, එවං ඉදං එකාදසවිධෙන නිමිත්තග්ගහණං ඉතො පුරිමෙසු පුළවකාදීසුපි යුජ්ජමානවසෙන සල්ලක්ඛෙතබ්බං. ඉදඤ්ච පන කම්මට්ඨානං සකලායපි අට්ඨිකසඞ්ඛලිකාය එකස්මිම්පි අට්ඨිකෙ සම්පජ්ජති. තස්මා තෙසු යත්ථකත්ථචි එකාදසවිධෙන නිමිත්තං උග්ගහෙත්වා ‘‘අට්ඨිකපටික්කූලං අට්ඨිකපටික්කූල’’න්ති මනසිකාරො පවත්තෙතබ්බො. ඉධ උග්ගහනිමිත්තම්පි පටිභාගනිමිත්තම්පි එකසදිසමෙව හොතීති වුත්තං, තං එකස්මිං අට්ඨිකෙ යුත්තං. අට්ඨිකසඞ්ඛලිකාය පන උග්ගහනිමිත්තෙ පඤ්ඤායමානෙ විවරතා. පටිභාගනිමිත්තෙ පරිපුණ්ණභාවො යුජ්ජති. එකට්ඨිකෙපි ච උග්ගහනිමිත්තෙන බීභච්ඡෙන භයානකෙන භවිතබ්බං. පටිභාගනිමිත්තෙන පීතිසොමනස්සජනකෙන, උපචාරාවහත්තා.

ඉමස්මිං හි ඔකාසෙ යං අට්ඨකථාසු වුත්තං, තං ද්වාරං දත්වාව වුත්තං. තථා හි තත්ථ ‘‘චතූසු බ්රහ්මවිහාරෙසු දසසු ච අසුභෙසු පටිභාගනිමිත්තං නත්ථි. බ්රහ්මවිහාරෙසු හි සීමසම්භෙදොයෙව නිමිත්තං. දසසු ච අසුභෙසු නිබ්බිකප්පං කත්වා පටික්කූලභාවෙයෙව දිට්ඨෙ නිමිත්තං නාම හොතී’’ති වත්වාපි පුන අනන්තරමෙව ‘‘දුවිධං ඉධ නිමිත්තං උග්ගහනිමිත්තං පටිභාගනිමිත්තං. උග්ගහනිමිත්තං විරූපං බීභච්ඡං භයානකං හුත්වා උපට්ඨාතී’’තිආදි වුත්තං. තස්මා යං විචාරෙත්වා අවොචුම්හ, ඉදමෙවෙත්ථ යුත්තං.

අපිච මහාතිස්සත්ථෙරස්ස දන්තට්ඨිකමත්තාවලොකනෙන සකලිත්ථිසරීරස්ස අට්ඨිසඞ්ඝාතභාවෙන උපට්ඨානාදීනි චෙත්ථ නිදස්සනානීති.

ඉති අසුභානි සුභගුණො, දසසතලොචනෙන ථුතකිත්ති;

යානි අවොච දසබලො, එකෙකජ්ඣානහෙතුනීති.

එවං තානි ච තෙසඤ්ච, භාවනානයමිමං විදිත්වාන;

තෙස්වෙව අයං භිය්යො, පකිණ්ණකකථාපි විඤ්ඤෙය්යා.

පකිණ්ණකකථා

121. එතෙසු හි යත්ථ කත්ථචි අධිගතජ්ඣානො සුවික්ඛම්භිතරාගත්තා වීතරාගො විය නිල්ලොලුප්පචාරො හොති. එවං සන්තෙපි ය්වායං අසුභප්පභෙදො වුත්තො, සො සරීරසභාවප්පත්තිවසෙන ච රාගචරිතභෙදවසෙන චාති වෙදිතබ්බො. ඡවසරීරං හි පටික්කූලභාවං ආපජ්ජමානං උද්ධුමාතකසභාවප්පත්තං වා සියා, විනීලකාදීනං වා අඤ්ඤතරසභාවප්පත්තං. ඉති යාදිසං යාදිසං සක්කා හොති ලද්ධුං, තාදිසෙ තාදිසෙ උද්ධුමාතකපටික්කූලං විනීලකපටික්කූලන්ති එවං නිමිත්තං ගණ්හිතබ්බමෙවාති සරීරසභාවප්පත්තිවසෙන දසධා අසුභප්පභෙදො වුත්තොති වෙදිතබ්බො.

විසෙසතො චෙත්ථ උද්ධුමාතකං සරීරසණ්ඨානවිපත්තිප්පකාසනතො සණ්ඨානරාගිනො සප්පායං. විනීලකං ඡවිරාගවිපත්තිප්පකාසනතො සරීරවණ්ණරාගිනො සප්පායං. විපුබ්බකං කායවණපටිබද්ධස්ස දුග්ගන්ධභාවස්ස පකාසනතො මාලාගන්ධාදිවසෙන සමුට්ඨාපිතසරීරගන්ධරාගිනො සප්පායං. විච්ඡිද්දකං අන්තොසුසිරභාවප්පකාසනතො සරීරෙ ඝනභාවරාගිනො සප්පායං. වික්ඛායිතකං මංසුපචයසම්පත්තිවිනාසප්පකාසනතො ථනාදීසු සරීරප්පදෙසෙසු මංසුපචයරාගිනො සප්පායං. වික්ඛිත්තකං අඞ්ගපච්චඞ්ගානං වික්ඛෙපප්පකාසනතො අඞ්ගපච්චඞ්ගලීලාරාගිනො සප්පායං. හතවික්ඛිත්තකං සරීරසඞ්ඝාතභෙදවිකාරප්පකාසනතො සරීරසඞ්ඝාතසම්පත්තිරාගිනො සප්පායං. ලොහිතකං ලොහිතමක්ඛිතපටික්කූලභාවප්පකාසනතො අලඞ්කාරජනිතසොභරාගිනො සප්පායං. පුළවකං කායස්ස අනෙකකිමිකුලසාධාරණභාවප්පකාසනතො කායෙ මමත්තරාගිනො සප්පායං. අට්ඨිකං සරීරට්ඨීනං පටික්කූලභාවප්පකාසනතො දන්තසම්පත්තිරාගිනො සප්පායන්ති එවං රාගචරිතභෙදවසෙනාපි දසධා අසුභප්පභෙදො වුත්තොති වෙදිතබ්බො.

යස්මා පන දසවිධෙපි එතස්මිං අසුභෙ සෙය්යථාපි නාම අපරිසණ්ඨිතජලාය සීඝසොතාය නදියා අරිත්තබලෙනෙව නාවා තිට්ඨති, විනා අරිත්තෙන න සක්කා ඨපෙතුං, එවමෙව දුබ්බලත්තා ආරම්මණස්ස විතක්කබලෙනෙව චිත්තං එකග්ගං හුත්වා තිට්ඨති, විනා විතක්කෙන න සක්කා ඨපෙතුං, තස්මා පඨමජ්ඣානමෙවෙත්ථ හොති, න දුතියාදීනි.

පටික්කූලෙපි ච එතස්මිං ආරම්මණෙ ‘‘අද්ධා ඉමාය පටිපදාය ජරාමරණම්හා පරිමුච්චිස්සාමී’’ති එවමානිසංසදස්සාවිතාය චෙව නීවරණසන්තාපප්පහානෙන ච පීතිසොමනස්සං උප්පජ්ජති, ‘‘බහුං දානි වෙතනං ලභිස්සාමී’’ති ආනිසංසදස්සාවිනො පුප්ඵඡඩ්ඩකස්ස ගූථරාසිම්හි විය, උස්සන්නබ්යාධිදුක්ඛස්ස රොගිනො වමනවිරෙචනප්පවත්තියං විය ච.

122. දසවිධම්පි චෙතං අසුභං ලක්ඛණතො එකමෙව හොති. දසවිධස්සාපි හෙතස්ස අසුචිදුග්ගන්ධජෙගුච්ඡපටික්කූලභාවො එව ලක්ඛණං. තදෙතං ඉමිනා ලක්ඛණෙන න කෙවලං මතසරීරෙ, දන්තට්ඨිකදස්සාවිනො පන චෙතියපබ්බතවාසිනො මහාතිස්සත්ථෙරස්ස විය, හත්ථික්ඛන්ධගතං රාජානං ඔලොකෙන්තස්ස සඞ්ඝරක්ඛිතත්ථෙරූපට්ඨාකසාමණෙරස්ස විය ච ජීවමානකසරීරෙපි උපට්ඨාති. යථෙව හි මතසරීරං, එවං ජීවමානකම්පි අසුභමෙව. අසුභලක්ඛණං පනෙත්ථ ආගන්තුකෙන අලඞ්කාරෙන පටිච්ඡන්නත්තා න පඤ්ඤායති. පකතියා පන ඉදං සරීරං නාම අතිරෙකතිසතඅට්ඨිකසමුස්සයං අසීතිසතසන්ධිසඞ්ඝටිතං නවන්හාරුසතනිබන්ධනං නවමංසපෙසිසතානුලිත්තං අල්ලචම්මපරියොනද්ධං ඡවියා පටිච්ඡන්නං ඡිද්දාවඡිද්දං මෙදකථාලිකා විය නිච්චුග්ඝරිතපග්ඝරිතං කිමිසඞ්ඝනිසෙවිතං රොගානං ආයතනං දුක්ඛධම්මානං වත්ථු පරිභින්නපුරාණගණ්ඩො විය නවහි වණමුඛෙහි සතතවිස්සන්දනං. යස්ස උභොහි අක්ඛීහි අක්ඛිගූථකො පග්ඝරති, කණ්ණබිලෙහි කණ්ණගූථකො, නාසාපුටෙහි සිඞ්ඝාණිකා, මුඛතො ආහාරපිත්තසෙම්හරුධිරානි, අධොද්වාරෙහි උච්චාරපස්සාවා, නවනවුතියා ලොමකූපසහස්සෙහි අසුචිසෙදයූසො පග්ඝරති. නීලමක්ඛිකාදයො සම්පරිවාරෙන්ති. යං දන්තකට්ඨමුඛධොවනසීසමක්ඛනනහානනිවාසනපාරුපනාදීහි අප්පටිජග්ගිත්වා යථාජාතොව ඵරුසවිප්පකිණ්ණකෙසො හුත්වා ගාමෙන ගාමං විචරන්තො රාජාපි පුප්ඵඡඩ්ඩකචණ්ඩාලාදීසු අඤ්ඤතරොපි සමසරීරපටික්කූලතාය නිබ්බිසෙසො හොති, එවං අසුචිදුග්ගන්ධජෙගුච්ඡපටික්කූලතාය රඤ්ඤො වා චණ්ඩාලස්ස වා සරීරෙ වෙමත්තං නාම නත්ථි. දන්තකට්ඨමුඛධොවනාදීහි පනෙත්ථ දන්තමලාදීනි පමජ්ජිත්වා නානාවත්ථෙහි හිරිකොපීනං පටිච්ඡාදෙත්වා නානාවණ්ණෙන සුරභිවිලෙපනෙන විලිම්පිත්වා පුප්ඵාභරණාදීහි අලඞ්කරිත්වා ‘‘අහං මම’’න්ති ගහෙතබ්බාකාරප්පත්තං කරොන්ති. තතො ඉමිනා ආගන්තුකෙන අලඞ්කාරෙන පටිච්ඡන්නත්තා තදස්ස යාථාවසරසං අසුභලක්ඛණං අසඤ්ජානන්තා පුරිසා ඉත්ථීසු, ඉත්ථියො ච පුරිසෙසු රතිං කරොන්ති. පරමත්ථතො පනෙත්ථ රජ්ජිතබ්බකයුත්තට්ඨානං නාම අණුමත්තම්පි නත්ථි. තථා හි කෙසලොමනඛදන්තඛෙළසිඞ්ඝාණිකඋච්චාරපස්සාවාදීසු එකකොට්ඨාසම්පි සරීරතො බහි පතිතං සත්තා හත්ථෙන ඡුපිතුම්පි න ඉච්ඡන්ති, අට්ටීයන්ති හරායන්ති ජිගුච්ඡන්ති. යං යං පනෙත්ථ අවසෙසං හොති, තං තං එවං පටික්කූලම්පි සමානං අවිජ්ජන්ධකාරපරියොනද්ධා අත්තසිනෙහරාගරත්තා ‘‘ඉට්ඨං කන්තං නිච්චං සුඛං අත්තා’’ති ගණ්හන්ති. තෙ එවං ගණ්හන්තා අටවියං කිංසුකරුක්ඛං දිස්වා රුක්ඛතො අපතිතපුප්ඵං ‘‘අයං මංසපෙසී’’ති විහඤ්ඤමානෙන ජරසිඞ්ගාලෙන සමානතං ආපජ්ජන්ති. තස්මා –

යථාපි පුප්ඵිතං දිස්වා, සිඞ්ගාලො කිංසුකං වනෙ;

මංසරුක්ඛො මයා ලද්ධො, ඉති ගන්ත්වාන වෙගසා.

පතිතං පතිතං පුප්ඵං, ඩංසිත්වා අතිලොලුපො;

නයිදං මංසං අදුං මංසං, යං රුක්ඛස්මින්ති ගණ්හති.

කොට්ඨාසං පතිතංයෙව, අසුභන්ති තථා බුධො;

අග්ගහෙත්වාන ගණ්හෙය්ය, සරීරට්ඨම්පි නං තථා.

ඉමඤ්හි සුභතො කායං, ගහෙත්වා තත්ථ මුච්ඡිතා;

බාලා කරොන්තා පාපානි, දුක්ඛා න පරිමුච්චරෙ.

තස්මා පස්සෙය්ය මෙධාවී, ජීවතො වා මතස්ස වා;

සභාවං පූතිකායස්ස, සුභභාවෙන වජ්ජිතං.

වුත්තඤ්හෙතං –

දුග්ගන්ධො අසුචි කායො, කුණපො උක්කරූපමො;

නින්දිතො චක්ඛුභූතෙහි, කායො බාලාභිනන්දිතො.

අල්ලචම්මපටිච්ඡන්නො, නවද්වාරො මහාවණො;

සමන්තතො පග්ඝරති, අසුචි පූතිගන්ධියො.

සචෙ ඉමස්ස කායස්ස, අන්තො බාහිරකො සියා;

දණ්ඩං නූන ගහෙත්වාන, කාකෙ සොණෙ නිවාරයෙති.

තස්මා දබ්බජාතිකෙන භික්ඛුනා ජීවමානසරීරං වා හොතු

මතසරීරං වා යත්ථ යත්ථ අසුභාකාරො පඤ්ඤායති, තත්ථ තත්ථෙව නිමිත්තං ගහෙත්වා කම්මට්ඨානං අප්පනං පාපෙතබ්බන්ති.

ඉති සාධුජනපාමොජ්ජත්ථාය කතෙ විසුද්ධිමග්ගෙ

සමාධිභාවනාධිකාරෙ

අසුභකම්මට්ඨානනිද්දෙසො නාම

ඡට්ඨො පරිච්ඡෙදො.