📜

1. සීලනිද්දෙසවණ්ණනා

සීලසරූපාදිකථාවණ්ණනා

6. එවන්ති ¶ වුත්තප්පකාරෙන. අනෙකගුණසඞ්ගාහකෙනාති අධිසීලසික්ඛාදීනං, අඤ්ඤෙසඤ්ච අනෙකෙසං ගුණානං සඞ්ගාහකෙන. සීලසමාධිපඤ්ඤාමුඛෙනාති ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’තිආදීසු (ධ. ප. 277; ථෙරගා. 676; නෙත්ති. 5) විය විපස්සනාමත්තාදිමුඛෙන සඞ්ඛෙපතො අදෙසෙත්වා සීලසමාධිපඤ්ඤාමුඛෙන දෙසිතොපි, සත්තතිංසායපි වා බොධිපක්ඛියධම්මානං විසුද්ධිමග්ගන්තොගධත්තා තත්ථ සීලසමාධිපඤ්ඤා මුඛං පමුඛං කත්වා දෙසිතොපි. එතෙන සීලසමාධිපඤ්ඤාසු අවසෙසබොධිපක්ඛියධම්මානං සභාවතො, උපකාරතො ච අන්තොගධභාවො දීපිතොති වෙදිතබ්බං. අතිසඞ්ඛෙපදෙසිතොයෙව හොති සභාවවිභාගාදිතො අවිභාවිතත්තා. නාලන්ති න පරියත්තං න සමත්ථං. සබ්බෙසන්ති නාතිසඞ්ඛෙපනාතිවිත්ථාරරුචීනම්පි, විපඤ්චිතඤ්ඤුනෙය්යානම්පි වා. සඞ්ඛෙපදෙසනා හි සංඛිත්තරුචීනං, උග්ඝටිතඤ්ඤූනංයෙව ච උපකාරාය හොති, න පනිතරෙසං. අස්ස විසුද්ධිමග්ගස්ස. පුච්ඡනට්ඨෙන පඤ්හා, කිරියා කරණං කම්මං, පඤ්හාව කම්මං පඤ්හාකම්මං, පුච්ඡනපයොගො.

කිං සීලන්ති සරූපපුච්ඡා. කෙනට්ඨෙන සීලන්ති කෙන අත්ථෙන සීලන්ති වුච්චති, ‘‘සීල’’න්ති පදං කං අභිධෙය්යං නිස්සාය පවත්තන්ති අත්ථො. තයිදං සීලං සභාවතො, කිච්චතො, උපට්ඨානාකාරතො, ආසන්නකාරණතො ච කථං ජානිතබ්බන්ති ආහ ‘‘කානස්ස ලක්ඛණරසපච්චුපට්ඨානපදට්ඨානානී’’ති. පටිපත්ති නාම දිට්ඨානිසංසෙ එව හොතීති ආහ ‘‘කිමානිසංස’’න්ති. කතිවිධන්ති පභෙදපුච්ඡා. විභාගවන්තානං හි සභාවවිභාවනං විභාගදස්සනමුඛෙනෙව හොතීති. වොදානං විසුද්ධි. සා ච සංකිලෙසමලවිමුත්ති. තං ඉච්ඡන්තෙන යස්මා උපායකොසල්ලත්ථිනා අනුපායකොසල්ලං විය සංකිලෙසො ජානිතබ්බොති ආහ ‘‘කො චස්ස සංකිලෙසො’’ති.

තත්රාති ¶ තස්මිං, තස්ස වා පඤ්හාකම්මස්ස. විස්සජ්ජනන්ති විවරණං. පුච්ඡිතො හි අත්ථො අවිභාවිතත්තා නිගූළ්හො මුට්ඨියං කතො විය තිට්ඨති. තස්ස විවරණං විස්සජ්ජනං විභූතභාවකාරණතො. පාණාතිපාතාදීහීති එත්ථ ¶ පාණොති වොහාරතො සත්තො, පරමත්ථතො ජීවිතින්ද්රියං. තස්ස සරසෙනෙව පතනසභාවස්ස අන්තරෙ එව අතිව පාතනං අතිපාතො, සණිකං පතිතුං අදත්වා සීඝං පාතනන්ති අත්ථො, අතික්කම්ම වා සත්ථාදීහි අභිභවිත්වා පාතනං අතිපාතො, පාණඝාතො. ආදිසද්දෙන අදින්නාදානාදිං සඞ්ගණ්හාති. තෙහි පාණාතිපාතාදීහි දුස්සීල්යකම්මෙහි. විරමන්තස්සාති සමාදානවිරතිවසෙන, සම්පත්තවිරතිවසෙන ච ඔරමන්තස්ස. වත්තපටිපත්තින්ති උපජ්ඣායවත්තාදිවත්තකරණං. චෙතනාදයො ධම්මාති සඞ්ඛෙපතො වුත්තමත්ථං පාළිවසෙන විභජිත්වා දස්සෙතුං ‘‘වුත්තඤ්හෙත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ චෙතයතීති චෙතනා, අත්තනා සම්පයුත්තධම්මෙහි සද්ධිං ආරම්මණෙ අභිසන්දහතීති අත්ථො. චෙතනාය අනුකූලවසෙනෙව හි තංසම්පයුත්තා ධම්මා ආරම්මණෙ පවත්තන්ති. චෙතනා කාමං කුසලත්තිකසාධාරණා, ඉධ පන සීලචෙතනා අධිප්පෙතාති කත්වා ‘‘කුසලා’’ති වෙදිතබ්බා. චෙතසි නියුත්තං චෙතසිකං, චිත්තසම්පයුත්තන්ති අත්ථො. චෙතනාය සතිපි චෙතසිකත්තෙ ‘‘චෙතනා සීල’’න්ති විසුං ගහිතත්තා තදඤ්ඤමෙව විරතිඅනභිජ්ඣාදිකං චෙතසිකං සීලං දට්ඨබ්බං ගොබලීබද්දඤායෙන. සංවරණං සංවරො. යථා අකුසලා ධම්මා චිත්තෙ න ඔතරන්ති, තථා පිදහනං. අවීතික්කමො වීතික්කමස්ස පටිපක්ඛභූතා අවීතික්කමවසෙන පවත්තචිත්තචෙතසිකා. තත්ථ චෙතනා සීලං නාමාතිආදි යථාවුත්තස්ස සුත්තපදස්ස විවරණං. විරමන්තස්ස චෙතනාති විරතිසම්පයුත්තං පධානභූතං චෙතනමාහ. පූරෙන්තස්ස චෙතනාති වත්තපටිපත්තිආයූහිනී. විරමන්තස්ස විරතීති විරතියා පධානභාවං ගහෙත්වා වුත්තං.

එත්ථ හි යදා ‘‘තිවිධා, භික්ඛවෙ, කායසඤ්චෙතනා කුසලං කායකම්ම’’න්තිආදි (කථා. 539) වචනතො පාණාතිපාතාදීනං පටිපක්ඛභූතා තබ්බිරතිවිසිට්ඨා චෙතනා තථාපවත්තා පධානභාවෙන පාණාතිපාතාදිපටිවිරතිසාධිකා හොති, තදා තංසම්පයුත්තා විරතිඅනභිජ්ඣාදයො ච චෙතනාපක්ඛිකා වා, අබ්බොහාරිකා වාති ඉමමත්ථං සන්ධාය චෙතනාසීලං වුත්තං. යදා පන පාණාතිපාතාදීහි සඞ්කොචං ආපජ්ජන්තස්ස තතො විරමණාකාරෙන පවත්තමානා චෙතනාවිසිට්ඨා විරති, අනභිජ්ඣාදයො ච තත්ථ තත්ථ පධානභාවෙන කිච්චසාධිකා හොන්ති, තදා තංසම්පයුත්තා චෙතනා විරතිආදිපක්ඛිකා ¶ වා හොති, අබ්බොහාරිකා වාති ඉමමත්ථං සන්ධාය චෙතසිකසීලං වුත්තං.

ඉදානි ¶ සුත්තෙ ආගතනයෙන කුසලකම්මපථවසෙන චෙතනාචෙතසිකසීලානි විභජිත්වා දස්සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදි වුත්තං. පජහන්තස්සාති සමාදානවසෙන ‘‘ඉතො පට්ඨාය න කරිස්සාමී’’ති සම්පත්තවත්ථුකානිපි අනජ්ඣාචරණෙන පජහන්තස්ස. සත්ත කම්මපථචෙතනාති පාණාතිපාතාදිපහානසාධිකා පටිපාටියා සත්ත කුසලකම්මපථචෙතනා. අභිජ්ඣාදිවසෙන යං පරදාරගමනාදි කරීයති, තස්ස පහායකා අනභිජ්ඣාදයො සීලන්ති ආහ ‘‘චෙතසිකං සීලං නාම අනභිජ්ඣා…පෙ… සම්මාදිට්ඨිධම්මා’’ති. යථා හි අභිජ්ඣාබ්යාපාදවසෙන මිච්ඡාචාරපාණාතිපාතාදයො කරීයන්ති, එවං මිච්ඡාදිට්ඨිවසෙනාපි තෙ පුත්තමුඛදස්සනාදිඅත්ථං කරීයන්ති. තෙසඤ්ච පජහනකා අනභිජ්ඣාදයොති. පාතිමොක්ඛසංවරො චාරිත්තවාරිත්තවිභාගං විනයපරියාපන්නං සික්ඛාපදසීලං. සතිසංවරො මනච්ඡට්ඨානං ඉන්ද්රියානං ආරක්ඛා, සා ච තථාපවත්තා සතියෙව. ඤාණසංවරො පඤ්ඤා. ඛන්තිසංවරො අධිවාසනා, සා ච තථාපවත්තා අදොසපධානා ඛන්ධා, අදොසො එව වා. වීරියසංවරො කාමවිතක්කාදීනං විනොදනවසෙන පවත්තං වීරියං. පාතිමොක්ඛසංවරසතිසංවරාදීසු යං වත්තබ්බං, තං පරතො ආවි භවිස්සති.

සොතානීති තණ්හාදිට්ඨිඅවිජ්ජාදුච්චරිතඅවසිට්ඨකිලෙසසොතානි. ‘‘සොතානං සංවරං බ්රූමී’’ති වත්වා ‘‘පඤ්ඤායෙතෙ පිධිය්යරෙ’’ති වචනෙන සොතානං සංවරො පිදහනං සමුච්ඡෙදනං ඤාණන්ති විඤ්ඤායති.

ඉදමත්ථිකතං මනසි කත්වා යෙන ඤාණෙන යොනිසො පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චයා පටිසෙවීයන්ති. තං පච්චයපටිසෙවනම්පි ඤාණසභාවත්තා එත්ථෙව ඤාණසංවරෙ එව සමොධානං සඞ්ගහං ගච්ඡති. ඛමති අධිවාසෙතීති ඛමො. උප්පන්නන්ති තස්මිං තස්මිං ආරම්මණෙ ජාතං නිබ්බත්තං. කාමවිතක්කන්ති කාමූපසංහිතං විතක්කං. නාධිවාසෙතීති චිත්තං ආරොපෙත්වා අබ්භන්තරෙ න වාසෙති. ආජීවපාරිසුද්ධිපීති බුද්ධපටිකුට්ඨං මිච්ඡාජීවං පහාය අනවජ්ජෙන පච්චයපරියෙසනෙන සිජ්ඣනකං ආජීවපාරිසුද්ධිසීලම්පි එත්ථෙව වීරියසංවරෙ එව සමොධානං ගච්ඡති වීරියසාධනත්තා. එත්ථ ච යථා ඤාණං තණ්හාදිසොතානං පවත්තිනිවාරණතො පිදහනට්ඨෙන සංවරණතො සංවරො ච, පරතො පවත්තනකගුණානං ආධාරාදිභාවතො සීලනට්ඨෙන සීලං ¶ , එවං ඛන්ති අනධිවාසනෙන උප්පජ්ජනකකිලෙසානං අධිවාසනෙන සංවරණතො සංවරො ච, ඛමනහෙතු උප්පජ්ජනකගුණානං ආධාරාදිභාවතො සීලනට්ඨෙන සීලං, වීරියං විනොදෙතබ්බානං පාපධම්මානං විනොදනෙන සංවරණතො සංවරො ච, විනොදනහෙතු උප්පජ්ජනකගුණානං ආධාරාදිභාවතො සීලනට්ඨෙන සීලන්ති ¶ වෙදිතබ්බං. යථා පන පාතිමොක්ඛසීලාදි තස්ස තස්ස පාපධම්මස්ස පවත්තිතුං අප්පදානවසෙන සංවරණං පිදහනං, තං උපාදාය සංවරො, එවං අසමාදින්නසීලස්ස ආගතවත්ථුතො විරමණම්පීති ආහ ‘‘යා ච පාපභීරුකානං…පෙ… සංවරසීලන්ති වෙදිතබ්බ’’න්ති. න වීතික්කමති එතෙනාති අවීතික්කමො. තථාපවත්තො කුසලචිත්තුප්පාදො.

7. අවසෙසෙසු පන පඤ්හෙසු. සමාධානං සණ්ඨපනං. දුස්සීල්යවසෙන හි පවත්තා කායකම්මාදයො සම්පති, ආයතිඤ්ච අහිතදුක්ඛාවහා, න සම්මා ඨපිතාති අසණ්ඨපිතා විප්පකිණ්ණා විසටා ච නාම හොන්ති, සුසීල්යවසෙන පන පවත්තා තබ්බිපරියායතො සණ්ඨපිතා අවිප්පකිණ්ණා අවිසටා ච නාම හොන්ති යථා තං ඔක්ඛිත්තචක්ඛුතා අබාහුප්පචාලනාදි. තෙනාහ ‘‘කායකම්මාදීනං සුසීල්යවසෙන අවිප්පකිණ්ණතාති අත්ථො’’ති. එතෙන සමාධිකිච්චතො සීලනං විසෙසෙති. තස්ස හි සමාධානං සම්පයුත්තධම්මානං අවික්ඛෙපහෙතුතා. ඉදං කායකම්මාදීනං සණ්ඨපනං සංයමනං. උපධාරණං අධිට්ඨානං මූලභාවො. තථා හිස්ස ආදිචරණාදිභාවො වුත්තො. තෙන පථවීධාතුකිච්චතො සීලනං විසෙසිතං හොති. සා හි සහජාතරූපධම්මානං සන්ධාරණවසෙන පවත්තති. ඉදං පන අනවජ්ජධම්මානං මූලාධිට්ඨානභාවෙන. තෙනාහ ‘‘කුසලානං ධම්මාන’’න්තිආදි. තත්ථ කුසලධම්මා නාම සපුබ්බභාගා මහග්ගතානුත්තරා ධම්මා. අඤ්ඤෙ පන ආචරියා. සිරට්ඨොති යථා සිරසි ඡින්නෙ සබ්බො අත්තභාවො විනස්සති, එවං සීලෙ භින්නෙ සබ්බං ගුණසරීරං විනස්සති. තස්මා තස්ස උත්තමඞ්ගට්ඨො සීලට්ඨො. ‘‘සිරො සීස’’න්ති වා වත්තබ්බෙ නිරුත්තිනයෙන ‘‘සීල’’න්ති වුත්තන්ති අධිප්පායො. සීතලට්ඨො පරිළාහවූපසමනට්ඨො. තෙන ත-කාරස්ස ලොපං කත්වා නිරුත්තිනයෙනෙව ‘‘සීල’’න්ති වුත්තන්ති දස්සෙති. තථා හිදං පයොගසම්පාදිතං සබ්බකිලෙසපරිළාහවූපසමකරං හොති. එවමාදිනාති ¶ ආදි-සද්දෙන සයන්ති අකුසලා එතස්මිං සති අපවිට්ඨා හොන්තීති සීලං, සුපන්ති වා තෙන විහතුස්සාහානි සබ්බදුච්චරිතානීති සීලං, සබ්බෙසං වා කුසලධම්මානං පවෙසාරහසාලාති සීලන්ති එවමාදීනං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො.

8. ‘‘සීලනට්ඨෙන සීල’’න්ති පුබ්බෙ සද්දත්ථුද්ධාරෙන පකාසිතොපි භාවත්ථො එවාති ආහ ‘‘සීලනං ලක්ඛණං තස්සා’’ති. න හි තස්ස චෙතනාදිභෙදභින්නස්ස අනවසෙසතො සඞ්ගාහකො තතො අඤ්ඤො අත්ථො අත්ථි, යො ලක්ඛණභාවෙන වුච්චෙය්ය. නනු ච අනෙකභෙදසඞ්ගාහකං සාමඤ්ඤලක්ඛණං නාම සියා, න විසෙසලක්ඛණන්ති අනුයොගං මනසි කත්වා ආහ ‘‘සනිදස්සනත්තං රූපස්ස, යථා භින්නස්සනෙකධා’’ති.

යථා ¶ හි නීලාදිවසෙන අනෙකභෙදභින්නස්සාපි රූපායතනස්ස සනිදස්සනත්තං විසෙසලක්ඛණං තදඤ්ඤධම්මාසාධාරණතො. න අනිච්චතාදි විය, රුප්පනං විය වා සාමඤ්ඤලක්ඛණං, එවමිධාපි දට්ඨබ්බං. කිං පනෙතං සනිදස්සනත්තං නාම? දට්ඨබ්බතා චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරභාවො. තස්ස පන රූපායතනතො අනඤ්ඤත්තෙපි අඤ්ඤෙහි ධම්මෙහි රූපායතනං විසෙසෙතුං අඤ්ඤං විය කත්වා සහ නිදස්සනෙන සනිදස්සනන්ති වුච්චති. ධම්මසභාවසාමඤ්ඤෙන හි එකීභූතෙසු ධම්මෙසු යො නානත්තකරො සභාවො, සො අඤ්ඤං විය කත්වා උපචරිතුං යුත්තො. එවං හි අත්ථවිසෙසාවබොධො හොතීති. අථ වා ‘‘සහ නිදස්සනෙනා’’ති එත්ථ තබ්භාවත්ථො සහ-සද්දො යථා නන්දිරාගසහගතාති (සං. නි. 5.1081; මහාව. 14; පටි. ම. 2.30).

දුස්සීල්යවිද්ධංසනරසන්ති කායිකඅසංවරාදිභෙදස්ස දුස්සීල්යස්ස විධමනකිච්චං. අනවජ්ජරසන්ති අගාරය්හසම්පත්තිකං අගරහිතබ්බභාවෙන සම්පජ්ජනකං, අවජ්ජපටිපක්ඛභාවෙන වා සම්පජ්ජනකං. ලක්ඛණාදීසූති ලක්ඛණරසාදීසු වුච්චමානෙසු කිච්චමෙව, සම්පත්ති වා රසොති වුච්චති, න රසායතනරසාදීති අධිප්පායො. කෙචි පන ‘‘කිච්චමෙවා’’ති අවධාරණං තස්ස ඉතරරසතො බලවභාවදස්සනත්ථන්ති වදන්ති, තං තෙසං මතිමත්තං, කිච්චමෙව, සම්පත්ති එව වා රසොති ඉමස්ස අත්ථස්ස අධිප්පෙතත්තා.

සොචෙය්යපච්චුපට්ඨානන්ති ¶ කායාදීහි සුචිභාවෙන පච්චුපට්ඨාති. ගහණභාවන්ති ගහෙතබ්බභාවං. තෙන උපට්ඨානාකාරට්ඨෙන පච්චුපට්ඨානං වුත්තං, ඵලට්ඨෙන පන අවිප්පටිසාරපච්චුපට්ඨානං, සමාධිපච්චුපට්ඨානං වා. සීලං හි සම්පතියෙව අවිප්පටිසාරං පච්චුපට්ඨාපෙති, පරම්පරාය සමාධිං. ඉමස්ස පන ආනිසංසඵලස්ස ආනිසංසකථායං වක්ඛමානත්තා ඉධ අග්ගහණං දට්ඨබ්බං. කෙචි පන ඵලස්ස අනිච්ඡිතත්තා ඉධ අග්ගහණන්ති වදන්ති, තදයුත්තං ඵලස්ස අනෙකවිධත්තා, ලොකියාදිසීලස්සාපි විභජියමානත්තා. තථා හි වක්ඛති ‘‘නිස්සිතානිස්සිතවසෙනා’’තිආදි (විසුද්ධි. 1.10). යථා පථවීධාතුයා කම්මාදි දූරකාරණං, සෙසභූතත්තයං ආසන්නකාරණං, යථා ච වත්ථස්ස තන්තවායතුරිවෙමසලාකාදි දූරකාරණං, තන්තවො ආසන්නකාරණං, එවං සීලස්ස සද්ධම්මස්සවනාදි දූරකාරණං, හිරිඔත්තප්පමස්ස ආසන්නකාරණන්ති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘හිරොත්තප්පඤ්ච පනා’’තිආදි. හිරොත්තප්පෙ හීතිආදි තස්ස ආසන්නකාරණභාවසාධනං. තත්ථ උප්පජ්ජති සමාදානවසෙන, තිට්ඨති අවීතික්කමවසෙනාති වෙදිතබ්බං.

සීලානිසංසකථාවණ්ණනා

9. අවිප්පටිසාරාදීති ¶ එත්ථ විප්පටිසාරපටිපක්ඛො කුසලචිත්තුප්පාදො අවිප්පටිසාරො. සො පන විසෙසතො ‘‘ලාභා වත මෙ, සුලද්ධං වත මෙ, යස්ස මෙ සුපරිසුද්ධං සීල’’න්ති අත්තනො සීලස්ස පච්චවෙක්ඛණවසෙන පවත්තොති වෙදිතබ්බො. ආදි-සද්දෙන පාමොජ්ජභොගසම්පත්තිකිත්තිසද්දාදිං සඞ්ගණ්හාති. අවිප්පටිසාරත්ථානීති අවිප්පටිසාරප්පයොජනානි. කුසලානීති අනවජ්ජානි. අවිප්පටිසාරානිසංසානීති අවිප්පටිසාරුද්දයානි. එතෙන අවිප්පටිසාරො නාම සීලස්ස උද්දයමත්තං, සංවඩ්ඪිතස්ස රුක්ඛස්ස ඡායාපුප්ඵසදිසං. අඤ්ඤො එව පනානෙන නිප්ඵාදෙතබ්බො සමාධිආදිගුණොති දස්සෙති.

සීලවතො සීලසම්පදායාති පරිසුද්ධං පරිපුණ්ණං කත්වා සීලස්ස සම්පාදනෙන සීලවතො, තාය එව සීලසම්පදාය. අප්පමාදාධිකරණන්ති අප්පමාදකාරණා. භොගක්ඛන්ධන්ති භොගරාසිං. කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගච්ඡතීති ‘‘ඉතිපි සීලවා, ඉතිපි කල්යාණධම්මො’’ති සුන්දරො ථුතිඝොසො උට්ඨහති, ලොකං පත්ථරති. විසාරදොති අත්තනි කිඤ්චි ගරහිතබ්බං ¶ උපවදිතබ්බං අපස්සන්තො විගතසාරජ්ජො නිබ්භයො. අමඞ්කුභූතොති අවිලක්ඛො. අසම්මූළ්හොති ‘‘අකතං වත මෙ කල්යාණ’’න්තිආදිනා (ම. නි. 3.248) විප්පටිසාරාභාවතො, කුසලකම්මාදීනංයෙව ච තදා උපට්ඨානතො අමූළ්හො පසන්නමානසො එව කාලංකරොති. කායස්ස භෙදාති උපාදින්නක්ඛන්ධපරිච්චාගා, ජීවිතින්ද්රියස්ස උපච්ඡෙදා. පරං මරණාති චුතිතො උද්ධං. සුගතින්ති සුන්දරං ගතිං. තෙන මනුස්සගතිපි සඞ්ගය්හති. සග්ගන්ති දෙවගතිං. සා හි රූපාදීහි විසයෙහි සුට්ඨු අග්ගොති සග්ගො, ලොකියති එත්ථ උළාරං පුඤ්ඤඵලන්ති ලොකොති ච වුච්චති.

ආකඞ්ඛෙය්ය චෙති යදි ඉච්ඡෙය්ය. පියො ච අස්සන්ති පියායිතබ්බො පියචක්ඛූහි පස්සිතබ්බො පෙමනියො භවෙය්යන්ති අත්ථො. මනාපොති සබ්රහ්මචාරීනං මනවඩ්ඪනකො, තෙසං වා මනෙන පත්තබ්බො, මෙත්තචිත්තෙන ඵරිතබ්බොති වුත්තං හොති. ගරූති ගරුට්ඨානියො පාසාණඡත්තසදිසො. භාවනීයොති ‘‘අද්ධා අයමායස්මා ජානං ජානාති, පස්සං පස්සතී’’ති සම්භාවනීයො. සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරීති චතුපාරිසුද්ධිසීලෙසු එව පරිපූරකාරී අස්ස, අනූනකාරී පරිපූරණාකාරෙන සමන්නාගතො භවෙය්ය. ‘‘ආදිනා නයෙනා’’ති එතෙන ‘‘අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තො ¶ අනිරාකතජ්ඣානො විපස්සනාය සමන්නාගතො බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරාන’’න්ති (ම. නි. 1.65) එවමාදිකෙ සීලථොමනසුත්තාගතෙ සත්තරස සීලානිසංසෙ සඞ්ගණ්හාති.

ඉදානි න කෙවලමිමෙ එව අවිප්පටිසාරාදයො, අථ ඛො අඤ්ඤෙපි බහූ සීලානිසංසා විජ්ජන්තීති තෙ දස්සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ සාසනෙති ඉමස්මිං සකලලොකියලොකුත්තරගුණාවහෙ සත්ථුසාසනෙ. ආචාරකුලපුත්තානං යං සීලං විනා පතිට්ඨා අවට්ඨානං නත්ථි, තස්ස එවං මහානුභාවස්ස සීලස්ස ආනිසංසානං පරිච්ඡෙදං පරිමාණං කො වදෙ කො වත්තුං සක්කුණෙය්යාති අත්ථො. එතෙන සබ්බෙසංයෙව ලොකියලොකුත්තරානං ගුණානං සීලමෙව මූලභූතන්ති දස්සෙත්වා තතො පරම්පි මලවිසොධනෙන, පරිළාහවූපසමනෙන, සුචිගන්ධවායනෙන, සග්ගනිබ්බානාධිගමූපායභාවෙන, සොභාලඞ්කාරසාධනතාය භයවිධමනෙන, කිත්තිපාමොජ්ජජනෙන ච සීලසදිසං අඤ්ඤං සත්තානං හිතසුඛාවහං නත්ථීති දස්සෙන්තො ‘‘න ගඞ්ගා’’තිආදිකා ගාථා අභාසි.

තත්ථ ¶ සරභූති එකා නදී, ‘‘යං ලොකෙ සරභූ’’ති වදන්ති. නින්නගා වාචිරවතීති ‘‘අචිරවතී’’ති එවංනාමිකා නදී, වාති සබ්බත්ථ වා-සද්දො අනියමත්ථො. තෙන අවුත්තා ගොධාවරීචන්දභාගාදිකා සඞ්ගණ්හාති. පාණනට්ඨෙන පාණීනං සත්තානං යං මලං සීලජලං විසොධයති, තං මලං විසොධෙතුං න සක්කුණන්ති ගඞ්ගාදයො නදියොති පඨමගාථාය න-කාරං ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. හාරාති මුත්තාහාරා. මණයොති වෙළුරියාදිමණයො. අරියන්ති විසුද්ධං. සීලසමුට්ඨානො කිත්තිසද්දො ගන්ධො මනොහරභාවතො, දිසාසු අභිබ්යාපනතො ච ‘‘සීලගන්ධො’’ති වුත්තො. සො හි පටිවාතෙපි පවත්තති. තෙනාහ භගවා ‘‘සතඤ්ච ගන්ධො පටිවාතමෙතී’’ති (ධ. ප. 54; අ. නි. 3.80; මි. ප. 5.4.1). දොසානං බලං නාම වත්ථුජ්ඣාචාරො, තං තෙසං කාතුං අදෙන්තං සීලං දොසානං බලං ඝාතෙතීති වෙදිතබ්බං.

සීලප්පභෙදකථාවණ්ණනා

10. ‘‘කතිවිධ’’න්ති එත්ථ විධ-සද්දො කොට්ඨාසපරියායො ‘‘එකවිධෙන රූපසඞ්ගහො’’තිආදීසු විය, පකාරත්ථො වා, කතිප්පකාරං කිත්තකා සීලස්ස පකාරභෙදාති අත්ථො. සීලනලක්ඛණෙනාති සීලනසඞ්ඛාතෙන සභාවෙන.

චරන්ති ¶ තෙන සීලෙසු පරිපූරකාරිතං උපගච්ඡන්තීති චරිත්තං, චරිත්තමෙව චාරිත්තං. වාරිතතො තෙන අත්තානං තායන්ති රක්ඛන්තීති වාරිත්තං. අධිකො සමාචාරො අභිසමාචාරො, තත්ථ නියුත්තං, සො වා පයොජනං එතස්සාති ආභිසමාචාරිකං. ආදි බ්රහ්මචරියස්සාති ආදිබ්රහ්මචරියං, තදෙව ආදිබ්රහ්මචරියකං. විරමති එතාය, සයං වා විරමති, විරමණං වා විරති, න විරතීති අවිරති. නිස්සයතීති නිස්සිතං, න නිස්සිතන්ති අනිස්සිතං. පරියන්තො එතස්ස අත්ථීති පරියන්තං, කාලෙන පරියන්තං කාලපරියන්තං, යථාපරිච්ඡින්නො වා කාලො පරියන්තො එතස්සාති කාලපරියන්තං. යාව පාණනං ජීවනං කොටි එතස්සාති ආපාණකොටිකං. අත්තනො පච්චයෙහි ලොකෙ නියුත්තං, තත්ථ වා විදිතන්ති ලොකියං. ලොකං උත්තරතීති ලොකුත්තරං.

පච්චයතො, ඵලතො ච මජ්ඣිමපණීතෙහි නිහීනං, තෙසං වා ගුණෙහි පරිහීනන්ති හීනං. අත්තනො පච්චයෙහි පධානභාවං නීතන්ති පණීතං. උභින්නමෙව වෙමජ්ඣෙ ¶ භවං මජ්ඣිමං. අත්තාධිපතිතො ආගතං අත්තාධිපතෙය්යං. සෙසපදද්වයෙපි එසෙව නයො. තණ්හාය, දිට්ඨියා වා පරාමට්ඨං පධංසිතන්ති පරාමට්ඨං. තප්පටික්ඛෙපතො අපරාමට්ඨං. පටිප්පස්සද්ධකිලෙසං පටිප්පස්සද්ධං. සික්ඛාසු ජාතං, සෙක්ඛස්ස ඉදන්ති වා සෙක්ඛං. පරිනිට්ඨිතසික්ඛාකිච්චතාය අසෙක්ඛධම්මපරියාපන්නං අසෙක්ඛං. තදුභයපටික්ඛෙපෙන නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛං. හානං භජති, හානභාගො වා එතස්ස අත්ථීති හානභාගියං. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. අප්පපරිමාණත්තා පරියන්තවන්තං, පාරිසුද්ධිවන්තඤ්ච සීලං පරියන්තපාරිසුද්ධිසීලං. අනප්පපරිමාණත්තා අපරියන්තං, පාරිසුද්ධිවන්තඤ්ච සීලං අපරියන්තපාරිසුද්ධිසීලං. සබ්බසො පුණ්ණං, පාරිසුද්ධිවන්තඤ්ච සීලං පරිපුණ්ණපාරිසුද්ධිසීලං.

11. වුත්තනයෙනාති ‘‘සීලනට්ඨෙන සීල’’න්තිආදිනා (විසුද්ධි. 1.7) හෙට්ඨා වුත්තෙන නයෙන. ඉදං කත්තබ්බන්ති පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදපූරණන්ති ඉදං ආභිසමාචාරිකං කත්තබ්බං පටිපජ්ජිතබ්බන්ති එවං පඤ්ඤත්තස්ස සික්ඛාපදසීලස්ස පූරණං. සික්ඛාපදසීලං හි පූරෙන්තො සික්ඛාපදම්පි පූරෙති පාලෙති නාම. සික්ඛා එව වා සික්ඛිතබ්බතො, පටිපජ්ජිතබ්බතො ච සික්ඛාපදං. තස්ස පූරණන්තිපි යොජෙතබ්බං. ඉදං න කත්තබ්බන්ති පටික්ඛිත්තස්ස අකරණන්ති ඉදං දුච්චරිතං න කත්තබ්බන්ති භගවතා පටික්ඛිත්තස්ස අකරණං විරමණං. චරන්ති තස්මින්ති තස්මිං සීලෙ තංසමඞ්ගිනො චරන්තීති සීලස්ස අධිකරණතං විභාවෙන්තො තෙසං පවත්තිට්ඨානභාවං දස්සෙති. තෙනාහ ‘‘සීලෙසු පරිපූරකාරිතාය පවත්තන්තී’’ති. වාරිතන්ති ඉදං න කත්තබ්බන්ති පටික්ඛිත්තං අකප්පියං ¶ . තායන්තීති අකරණෙනෙව තායන්ති. තෙනාති වාරිත්තසීලමාහ. වාරෙති වා සත්ථා එත්ථ, එතෙන වාති වාරිතං, සික්ඛාපදං. තං අවිකොපෙන්තො තායන්ති තෙනාති වාරිත්තං. සද්ධාවීරියසාධනන්ති සද්ධාය, උට්ඨානවීරියෙන ච සාධෙතබ්බං. න හි අසද්ධො, කුසීතො ච වත්තපටිපත්තිං පරිපූරෙති, සද්ධො එව සත්ථාරා පටික්ඛිත්තෙ අණුමත්තෙපි වජ්ජෙ භයදස්සාවී සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසූති ආහ ‘‘සද්ධාසාධනං වාරිත්ත’’න්ති.

අධිසීලසික්ඛාපරියාපන්නත්තා අභිවිසිට්ඨො සමාචාරොති අභිසමාචාරොති ආහ ‘‘උත්තමසමාචාරො’’ති. අභිසමාචාරොව ආභිසමාචාරිකං, යථා වෙනයිකොති (අ. නි. 8.11; පාරා. 8) අධිප්පායො. අභිසමාචාරො උක්කට්ඨනිද්දෙසතො ¶ මග්ගසීලං, ඵලසීලඤ්ච, තං ආරබ්භ උද්දිස්ස තදත්ථං තප්පයොජනං පඤ්ඤත්තං ආභිසමාචාරිකං. සුපරිසුද්ධානි තීණි කායකම්මානි, චත්තාරි වචීකම්මානි, සුපරිසුද්ධො ආජීවොති ඉදං ආජීවට්ඨමකං. තත්ථ කාමං ආජීවහෙතුකතො සත්තවිධදුච්චරිතතො විරති සම්මාආජීවොති සොපි සත්තවිධො හොති, සම්මාජීවතාසාමඤ්ඤෙන පන තං එකං කත්වා වුත්තං. අථ වා තිවිධකුහනවත්ථුසන්නිස්සයතො මිච්ඡාජීවතො විරතිං එකජ්ඣං කත්වා වුත්තො ‘‘ආජීවො සුපරිසුද්ධො’’ති. සෙට්ඨචරියභාවතො මග්ගො එව බ්රහ්මචරියන්ති මග්ගබ්රහ්මචරියං, තස්ස. ආදිභාවභූතන්ති ආදිම්හි භාවෙතබ්බතං නිප්ඵාදෙතබ්බතං භූතං පත්තං ආදිභාවභූතං. කිඤ්චාපි දෙසනානුක්කමෙන සම්මාදිට්ඨි ආදි, පටිපත්තික්කමෙන පන ආජීවට්ඨමකසීලං ආදීති. තස්ස සම්පත්තියාති ආභිසමාචාරිකස්ස සම්පජ්ජනෙන පරිපූරණෙන ආදිබ්රහ්මචරියකං සම්පජ්ජති. යො හි ලහුකානිපි අප්පසාවජ්ජානි පරිවජ්ජෙති, සො ගරුකානි මහාසාවජ්ජානි බහ්වාදීනවානි පරිවජ්ජෙස්සතීති වත්තබ්බමෙව නත්ථීති. සුත්තං පන එතමත්ථං බ්යතිරෙකවසෙන විභාවෙති. තත්ථ ධම්මන්ති සීලං. තං හි උපරිගුණවිසෙසානං ධාරණට්ඨෙන ධම්මොති වුච්චති.

විරතිසීලස්ස ඉතරසීලෙන සතිපි සම්පයොගාදිකෙ අසම්මිස්සකතාදස්සනත්ථං ‘‘වෙරමණිමත්ත’’න්ති වුත්තං.

‘‘නිස්සිතානිස්සිතවසෙනා’’ති එත්ථ ලබ්භමානනිස්සයං තාව දස්සෙතුං ‘‘නිස්සයො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ තණ්හාචරිතෙන නිස්සයිතබ්බතො තණ්හාව තණ්හානිස්සයො. තථා දිට්ඨිනිස්සයො. දිට්ඨිචරිතො හි අසතිපි දිට්ඨියා තණ්හාවිරහෙ දිට්ඨිනිස්සිතොව පවත්තති. දෙවොති චතුමහාරාජසක්කසුයාමාදිපාකටදෙවමාහ ¶ . දෙවඤ්ඤතරොති අපාකටං. තණ්හං එව නිස්සිතන්ති තණ්හානිස්සිතං. තණ්හාය නිස්සිතන්ති ච කෙචි වදන්ති. තෙසං ‘‘ද්වෙ නිස්සයා’’තිආදිනා විරුජ්ඣති. සුද්ධිදිට්ඨියාති ‘‘ඉති සංසාරසුද්ධි භවිස්සතී’’ති එවං පවත්තදිට්ඨියා, ලොකුත්තරං සීලන්ති අධිප්පායො. තස්සෙවාති ලොකුත්තරස්සෙව සම්භාරභූතං කාරණභූතං, විවට්ටූපනිස්සයන්ති අත්ථො.

කාලපරිච්ඡෙදං කත්වාති ‘‘ඉමඤ්ච රත්තිං, ඉමඤ්ච දිව’’න්තිආදිනා (අ. නි. 8.41) විය කාලවසෙන පරිච්ඡෙදං කත්වා. කාලපරිච්ඡෙදං අකත්වා සමාදින්නම්පි අන්තරාවිච්ඡින්නං ¶ සම්පත්තවිරතිවසෙන යාවජීවං පවත්තිතම්පි ආපාණකොටිකං න හොතීති දස්සෙතුං ‘‘යාවජීවං සමාදියිත්වා තථෙව පවත්තිත’’න්ති වුත්තං.

ලාභයසඤාතිඅඞ්ගජීවිතවසෙනාති ලාභයසානං අනුප්පන්නානං උප්පාදනවසෙන, උප්පන්නානං රක්ඛණවසෙන චෙව වඩ්ඪනවසෙන ච ඤාතිඅඞ්ගජීවිතානං අවිනාසනවසෙන. කිං සො වීතික්කමිස්සතීති යො වීතික්කමාය චිත්තම්පි න උප්පාදෙති, සො කායවාචාහි වීතික්කමිස්සතීති කිං ඉදං, නත්ථෙතන්ති අත්ථො. පටික්ඛෙපෙ හි අයං කිං-සද්දො.

ආරම්මණභාවෙන වණො විය ආසවෙ කාමාසවාදිකෙ පග්ඝරතීති සම්පයොගභාවාභාවෙපි සහාසවෙහීති සාසවං. තෙභූමකධම්මජාතන්ති සීලං තප්පරියාපන්නන්ති ආහ ‘‘සාසවං සීලං ලොකිය’’න්ති. භවවිසෙසා සම්පත්තිභවා. විනයොති විනයපරියත්ති, තත්ථ වා ආගතසික්ඛාපදානි. පාමොජ්ජං තරුණපීති. යථාභූතඤාණදස්සනං සපච්චයනාමරූපදස්සනං, තදධිට්ඨානා වා තරුණවිපස්සනා. නිබ්බිදාති නිබ්බිදාඤාණං. තෙන බලවවිපස්සනමාහ. විරාගො මග්ගො. විමුත්ති අරහත්තඵලං. විමුත්තිඤාණදස්සනං පච්චවෙක්ඛණා. කථාති විනයකථා. මන්තනාති විනයවිචාරණා. උපනිසාති යථාවුත්තකාරණපරම්පරාසඞ්ඛාතො උපනිස්සයො. ලොකුත්තරං මග්ගඵලචිත්තසම්පයුත්තං ආජීවට්ඨමකසීලං. තත්ථ මග්ගසීලං භවනිස්සරණාවහං හොති, පච්චවෙක්ඛණඤාණස්ස ච භූමි, ඵලසීලං පන පච්චවෙක්ඛණාඤාණස්සෙව භූමි.

12. හීනාධිමුත්තිවසෙන ඡන්දාදීනම්පි හීනතා. පණීතාධිමුත්තිවසෙන පණීතතා. තදුභයවෙමජ්ඣතාවසෙන මජ්ඣිමතා. යථෙව හි කම්මං ආයූහනවසෙන හීනාදිභෙදභින්නං හොති, එවං ¶ ඡන්දාදයොපි පවත්තිආකාරවසෙන. සො ච නෙසං පවත්තිආකාරො අධිමුත්තිභෙදෙනාති දට්ඨබ්බං. යසකාමතායාති කිත්තිසිලොකාභිරතියා, පරිවාරිච්ඡාය වා. ‘‘කථං නාම මාදිසො ඊදිසං කරෙය්යා’’ති පාපජිගුච්ඡාය අරියභාවං නිස්සාය. අනුපක්කිලිට්ඨන්ති අත්තුක්කංසනපරවම්භනාහි, අඤ්ඤෙහි ච උපක්කිලෙසෙහි අනුපක්කිලිට්ඨං. භවභොගත්ථායාති භවසම්පත්තිඅත්ථඤ්චෙව භොගසම්පත්තිඅත්ථඤ්ච. අත්තනො විමොක්ඛත්ථාය පවත්තිතන්ති සාවකපච්චෙකබොධිසත්තසීලමාහ. සබ්බසත්තානං විමොක්ඛත්ථායාති සබ්බසත්තානං සංසාරබන්ධනතො ¶ විමොචනත්ථාය. පාරමිතාසීලං මහාබොධිසත්තසීලං. යා කරුණූපායකොසල්ලපරිග්ගහිතා මහාබොධිං ආරබ්භ පවත්තා පරමුක්කංසගතසොචෙය්යසල්ලෙඛා දෙසකාලසත්තාදිවිකප්පරහිතා සීලපාරමිතා.

අනනුරූපන්ති අසාරුප්පං. අත්තා එව ගරු අධිපති එතස්සාති අත්තගරු, ලජ්ජාධිකො. අත්තාධිපතිතො ආගතං අත්තාධිපතෙය්යං. ලොකො අධිපති ගරු එතස්සාති ලොකාධිපති, ඔත්තප්පාධිකො. ධම්මො නාමායං මහානුභාවො එකන්තනිය්යානිකො, සො ච පටිපත්තියාව පූජෙතබ්බො. තස්මා ‘‘නං සීලසම්පදාය පූජෙස්සාමී’’ති එවං ධම්මමහත්තං පූජෙතුකාමෙන.

පරාමට්ඨත්තාති පරාභවවසෙන ආමට්ඨත්තා. තණ්හාදිට්ඨියො හි ‘‘ඉමිනාහං සීලෙන දෙවො වා භවිස්සාමි දෙවඤ්ඤතරො වා, ඉමිනා මෙ සීලෙන සංසාරසුද්ධි භවිස්සතී’’ති පවත්තස්ස සීලං පරාමසන්තියො තං පරාභවං පාපෙන්ති මග්ගස්ස අනුපනිස්සයභාවකරණතො. පුථුජ්ජනකල්යාණකස්සාති පුථුජ්ජනෙසු කල්යාණකස්ස. සො හි පුථුජ්ජනොව හුත්වා කල්යාණෙහි සීලාදීහි සමන්නාගතො. පරාමසනකිලෙසානං වික්ඛම්භනතො, සමුච්ඡින්දනතො ච තෙහි න පරාමට්ඨන්ති අපරාමට්ඨං. තස්ස තස්ස කිලෙසදරථස්ස පටිප්පස්සම්භනතො වූපසමනතො පටිප්පස්සද්ධං.

කතපටිකම්මන්ති වුට්ඨානදෙසනාහි යථාධම්මං කතපටිකාරං. එවං හි තං සීලං පටිපාකතිකමෙව හොති. තෙනාහ ‘‘තං විසුද්ධ’’න්ති. ‘‘කතපටිකම්ම’’න්ති ඉමිනා ච ‘‘න පුනෙවං කරිස්ස’’න්ති අධිට්ඨානම්පි සඞ්ගහිතන්ති දට්ඨබ්බං. ‘‘අච්ඡමංසං නු ඛො, සූකරමංසං නු ඛො’’තිආදිනා වත්ථුම්හි වා, ‘‘පාචිත්තියං නු ඛො, දුක්කටං නු ඛො’’තිආදිනා ආපත්තියා වා, ‘‘මයා තං වත්ථු වීතික්කන්තං නු ඛො, න නු ඛො වීතික්කන්ත’’න්තිආදිනා අජ්ඣාචාරෙ වා වෙමතිකස්ස සංසයාපන්නස්ස. විසොධෙතබ්බං යථාධම්මං පටිකම්මෙන. විමති එව වෙමතිකං, තස්මිං වෙමතිකෙ සති, විමතියා උප්පන්නායාති අත්ථො. විමති පටිවිනෙතබ්බාති සයං වා තං වත්ථුං ¶ විචාරෙත්වා, විනයධරෙ වා පුච්ඡිත්වා කඞ්ඛා විනොදෙතබ්බා. නික්කඞ්ඛෙන පන කප්පියං චෙ කාතබ්බං, අකප්පියං චෙ ඡඩ්ඩෙතබ්බං. තෙනාහ ‘‘ඉච්චස්ස ඵාසු භවිස්සතී’’ති.

‘‘චතූහි ¶ අරියමග්ගෙහී’’තිආදිනා මග්ගඵලපරියාපන්නං සීලං මග්ගඵලසම්පයුත්තං වුත්තං. සමුදායෙසු පවත්තවොහාරා අවයවෙසුපි පවත්තන්තීති. සෙසන්ති සබ්බං ලොකියසීලං.

පකතිපීති සභාවොපි. සුඛසීලො සඛිලො සුඛසංවාසො. තෙන පරියායෙනාති පකතිඅත්ථවාචකත්ථෙන. එකච්චං අබ්යාකතං සීලං ඉධාධිප්පෙතසීලෙන එකසඞ්ගහන්ති අකුසලස්සෙවායුජ්ජමානතං දස්සෙතුං ‘‘තත්ථ අකුසල’’න්තිආදි වුත්තං. තථා හි සෙක්ඛත්තිකං ඉධ ගහිතං, ඉධ න උපනීතං කුසලත්තිකන්ති අධිප්පායො. වුත්තනයෙනෙවාති වුත්තෙනෙව නයෙන කුසලත්තිකං අග්ගහෙත්වා හීනත්තිකාදීනං පඤ්චන්නං තිකානං වසෙන අස්ස සීලස්ස තිවිධතා වෙදිතබ්බා.

13. යොධාති යො ඉධ. වත්ථුවීතික්කමෙති ආපත්තියා වත්ථුනො වීතික්කමනෙ අජ්ඣාචාරෙ. කාමසඞ්කප්පාදයො නව මහාවිතක්කා මිච්ඡාසඞ්කප්පා. එවරූපස්සාති එදිසස්ස. තස්ස හි සීලවන්තෙ අනුපසඞ්කමිත්වා දුස්සීලෙ සෙවන්තස්ස තතො එව තෙසං දිට්ඨානුගතිං ආපජ්ජනෙන පණ්ණත්තිවීතික්කමෙ අදොසදස්සාවිනො මිච්ඡාසඞ්කප්පබහුලතාය මනච්ඡට්ඨානි ඉන්ද්රියානි අරක්ඛතො සීලං එකංසෙනෙව හානභාගියං හොති, න ඨිතිභාගියං, කුතො විසෙසාදිභාගියතා. සීලසම්පත්තියාති සීලපාරිපූරියා චතුපාරිසුද්ධිසීලෙන. අඝටන්තස්ස උත්තරීති උත්තරි විසෙසාධිගමාය අවායමන්තස්ස. ඨිතිභාගියං සීලං භවති අසමාධිසංවත්තනියත්තා. සම්පාදිතෙ හි සමාධිස්මිං සීලස්ස සමාධිසංවත්තනියතා නිච්ඡියති. සමාධත්ථායාති සමථවසෙන සමාධානත්ථාය. නිබ්බිදන්ති විපස්සනං. බලවවිපස්සනාදස්සනත්ථං නිබ්බිදාගහණං තාවතාපි සීලස්ස නිබ්බෙධභාගියභාවසිද්ධිතො.

යානි ච සික්ඛාපදානි නෙසං රක්ඛිතබ්බානීති සම්බන්ධො, තානි පන අසාධාරණපඤ්ඤත්තිතො අඤ්ඤානි. නෙසන්ති ‘‘රක්ඛිතබ්බානී’’ති පදං අපෙක්ඛිත්වා කත්තරි සාමිවචනං, තෙහි භික්ඛූහීති අත්ථො. සති වා උස්සාහෙති උස්සක්කිත්වා සීලානි රක්ඛිතුං උස්සාහෙ සති. දසාති සාමණෙරෙහි රක්ඛිතබ්බසීලමාහ ඝටිකාරාදීනං විය. අට්ඨාති නච්චාදිමාලාදිවෙරමණිං එකං කත්වා සබ්බපච්ඡිමවජ්ජානි අට්ඨ.

අවීතික්කමොති ¶ ¶ පඤ්චන්නං සීලානං අවීතික්කමො. පකතිසීලන්ති සභාවසීලං. තත්රූපපත්තිනියතං හි සීලං උත්තරකුරුකානං. මරියාදාචාරිත්තන්ති තස්ස තස්ස සාවජ්ජස්ස අකරණෙ මරියාදභූතං, තත්ථ තත්ථ කුලාදීසු පුබ්බපුරිසෙහි ඨපිතං චාරිත්තං. කුලදෙසපාසණ්ඩධම්මො හි ‘‘ආචාරසීල’’න්ති අධිප්පෙතං. තත්ථ කුලධම්මො තාව බ්රාහ්මණාදීනං අමජ්ජපානාදි, දෙසධම්මො එකච්චජනපදවාසීනං අහිංසනාදි, පාසණ්ඩධම්මො තිත්ථියානං යමනියමාදි. තිත්ථියමතං හි දිට්ඨිපාසෙන, තණ්හාපාසෙන ච ඩෙති පවත්තති, පාසං වා බාධං අරියවිනයස්ස ඩෙතීති ‘‘පාසණ්ඩ’’න්ති වුච්චති. ‘‘පකතියා සීලවතී හොතී’’ති (දී. නි. 2.20) වචනතො බොධිසත්තමාතු පඤ්චසික්ඛාපදසීලං පරිපුණ්ණමෙව. ඉදං පන උක්කංසගතං බොධිසත්තපිතරිපි චිත්තුප්පාදමත්තෙනපි අසංකිලිට්ඨං ‘‘ධම්මතාසීල’’න්ති වුත්තං. කාමගුණූපසංහිතන්ති කාමකොට්ඨාසෙසු අස්සාදූපසංහිතං කාමස්සාදගධිතං. ධම්මතාසීලන්ති ධම්මතාය කාරණනියාමෙන ආගතං සීලං. සීලපාරමිං හි පරමුක්කංසං පාපෙත්වා කුච්ඡිගතස්ස මහාබොධිසත්තස්ස සීලතෙජෙන ගුණානුභාවෙන බොධිසත්තමාතු සරසෙනෙව පරමසල්ලෙඛප්පත්තං සීලං හොති. මහාකස්සපාදීනන්ති ආදි-සද්දෙන භද්දාදිකෙ සඞ්ගණ්හාති. තෙ කිර සුචිරං කාලං සුපරිසුද්ධසීලා එව හුත්වා ආගතා. තෙනාහ ‘‘සුද්ධසත්තාන’’න්ති. තාසු තාසු ජාතීසූති සීලවරාජමහිංසරාජාදිජාතීසු. පුබ්බෙ පුරිමජාතියං සිද්ධො හෙතු එතස්සාති පුබ්බහෙතුකසීලං. ඉදං පන පකතිසීලාදිසමාදානෙන විනා අවීතික්කමලක්ඛණං සම්පත්තවිරතිසඞ්ගහං දට්ඨබ්බං.

යං භගවතා එවං වුත්තං සීලන්ති සම්බන්ධො. ඉධාති වක්ඛමානසීලපරිපූරකස්ස පුග්ගලස්ස සන්නිස්සයභූතසාසනපරිදීපනං, අඤ්ඤසාසනස්ස ච තථාභාවපටිසෙධනං. වුත්තං හෙතං ‘‘ඉධෙව, භික්ඛවෙ, සමණො…පෙ… සුඤ්ඤා පරප්පවාදා සමණෙභි අඤ්ඤෙහී’’ති (දී. නි. 2.214; ම. නි. 1.139; අ. නි. 4.241). භික්ඛූති තස්ස සීලස්ස පරිපූරකපුග්ගලපරිදීපනං. පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතොති ඉදමස්ස පාතිමොක්ඛසීලෙ පතිට්ඨිතභාවපරිදීපනං. විහරතීති ඉදමස්ස තදනුරූපවිහාරසමඞ්ගිභාවපරිදීපනං. ආචාරගොචරසම්පන්නොති ඉදං පාතිමොක්ඛසංවරස්ස, උපරිඅධිගන්තබ්බගුණානඤ්ච උපකාරකධම්මපරිදීපනං. අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවීති ඉදං පාතිමොක්ඛතො අචවනභාවපරිදීපනං. සමාදායාති සික්ඛාපදානං අනවසෙසතො ආදානපරිදීපනං. සික්ඛතීති සික්ඛාය සමඞ්ගිභාවපරිදීපනං ¶ . සික්ඛාපදෙසූති සික්ඛිතබ්බධම්මපරිදීපනං. යං පනෙත්ථ වත්තබ්බං, තං පරතො ආවි භවිස්සති.

සොති ¶ පාතිමොක්ඛසංවරසීලෙ පතිට්ඨිතභික්ඛු. තෙන යාදිසස්ස ඉන්ද්රියසංවරසීලං ඉච්ඡිතබ්බං, තං දස්සෙති. චක්ඛුනාති යතො සො සංවරො, තං දස්සෙති. රූපන්ති යත්ථ සො සංවරො, තං දස්සෙති. දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහීති සංවරස්ස උපායං දස්සෙති. යත්වාධිකරණ…පෙ… අන්වාස්සවෙය්යුන්ති සංවරස්ස පටිපක්ඛං තත්ථ ආදීනවං දස්සෙති. සංවරාය පටිපජ්ජතීති පගෙව සතියා උපට්ඨපෙතබ්බතං දස්සෙති. රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියන්ති සතියා උපට්ඨාපනමෙව චක්ඛුන්ද්රියස්ස ආරක්ඛාති දස්සෙති. චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජතීති තථාභූතා සතියෙවෙත්ථ සංවරොති දස්සෙති. වීතික්කමස්ස වසෙනාති සම්බන්ධො. ඡන්නං සික්ඛාපදානන්ති ‘‘ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා අසන්තං අභූතං උත්තරිමනුස්සධම්මං උල්ලපතී’’තිආදිනා ආගතානං ඡන්නං පාරාජිකාදිපටිසංයුත්තානං සික්ඛාපදානං. සාමන්තජප්පනාදිනා තිවිධෙන කුහනවත්ථුනා විම්හාපනං කුහනා. අත්තානං, දායකං වා උක්ඛිපිත්වා යථා සො කිඤ්චි දදාති, එවං කථනං ලපනා. නිමිත්තං වුච්චති පච්චයදානසඤ්ඤුප්පාදකං කායවචීකම්මං, තෙන නිමිත්තෙන චරති, නිමිත්තං වා කරොතීති නෙමිත්තිකො, තස්ස භාවො නෙමිත්තිකතා. ගන්ධාදයො විය ලාභාය පරෙසං අක්කොසනාදිනා නිපිසතීති නිප්පෙසො, නිප්පෙසොව නිප්පෙසිකො, තස්ස භාවො නිප්පෙසිකතා. මහිච්ඡතාය අත්තනා ලද්ධලාභෙන පරතො ලාභපරියෙසනා ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතා. එවමාදීනන්ති ආදි-සද්දෙන අනුප්පියභාණිතාචාටුකම්යතාදිං සඞ්ගණ්හාති. පටිසඞ්ඛානෙන පච්චවෙක්ඛණාය පරිසුද්ධො අසංකිලිට්ඨො පටිසඞ්ඛානපරිසුද්ධො. චත්තාරො පච්චයා පරිභුඤ්ජීයන්ති එතෙනාති චතුපච්චයපරිභොගො, තථාපවත්තා අනවජ්ජචෙතනා.

පාතිමොක්ඛසංවරසීලවණ්ණනා

14. තත්රාති තෙසු පාතිමොක්ඛසංවරාදීසු. ආදිතො පට්ඨායාති ‘‘ඉධ භික්ඛූ’’තිආදිනා (විභ. 508; දී. නි. 1.194) ආගතදෙසනාය ආදිතො පභුති. විනිච්ඡයකථාති තත්ථ සංසයවිධමනෙන විනිච්ඡයාවහා කථා. පඨමස්ස අත්ථස්ස ¶ සබ්බසාධාරණත්තා අසාධාරණං පබ්බජිතාවෙණිකං පරියායං දස්සෙන්තො ‘‘ඡින්නභින්නපටධරාදිතාය වා’’ති ආහ. එවං හිස්ස පරිපුණ්ණපාතිමොක්ඛසංවරයොග්යතා දස්සිතා හොති. භින්නපටධරාදිභාවො ච නාම දලිද්දස්සාපි නිග්ගහිතස්ස හොතීති තතො විසෙසෙතුං ‘‘සද්ධාපබ්බජිතො’’ති වත්වා පටිපත්තියා යොග්යභාවදස්සනත්ථං ‘‘කුලපුත්තො’’ති වුත්තං. ආචාරකුලපුත්තො වා හි පටිපජ්ජිතුං සක්කොති ජාතිකුලපුත්තො වා. සික්ඛාපදසීලන්ති චාරිත්තවාරිත්තප්පභෙදං සික්ඛාපදවසෙන පඤ්ඤත්තං සීලං. යොති ¶ අනියමනිද්දෙසො යො කොචි පුග්ගලො. නන්ති විනයපරියාපන්නං සීලං. තන්ති පුග්ගලං. මොක්ඛෙති සහකාරිකාරණභාවතො. අපායෙ භවානි ආපායිකානි. ආදි-සද්දෙන තදඤ්ඤං සබ්බසංසාරදුක්ඛං සඞ්ගණ්හාති. සංවරණං කායවචීද්වාරානං පිදහනං. යෙන තෙ සංවුතා පිහිතා හොන්ති, සො සංවරො. යස්මා පන සො සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං අවීතික්කමො වීතික්කමපටිපක්ඛොති කත්වා, තස්මා වුත්තං ‘‘කායිකවාචසිකස්ස අවීතික්කමස්සෙතං නාම’’න්ති. පාතිමොක්ඛසංවරෙන සංවුතොති පාතිමොක්ඛසංවරෙන පිහිතකායවචීද්වාරො. තථාභූතො ච යස්මා තං උපෙතො තෙන ච සමඞ්ගී නාම හොති, තස්මා වුත්තං ‘‘උපගතො සමන්නාගතොති අත්ථො’’ති.

අපරො නයො – කිලෙසානං බලවභාවතො, පාපකිරියාය සුකරභාවතො, පුඤ්ඤකිරියාය ච දුක්කරභාවතො බහුක්ඛත්තුං අපායෙසු පතනසීලොති පාතී, පුථුජ්ජනො. අනිච්චතාය වා භවාදීසු කම්මවෙගක්ඛිත්තො ඝටියන්තං විය අනවට්ඨානෙන පරිබ්භමනතො ගමනසීලොති පාතී, මරණවසෙන වා තම්හි තම්හි සත්තනිකායෙ අත්තභාවස්ස පාතනසීලොති පාතී, සත්තසන්තානො, චිත්තමෙව වා. තං පාතිනං සංසාරදුක්ඛතො මොක්ඛෙතීති පාතිමොක්ඛං. චිත්තස්ස හි විමොක්ඛෙන සත්තො ‘‘විමුත්තො’’ති වුච්චති. වුත්තං හි ‘‘චිත්තවොදානා විසුජ්ඣන්තී’’ති, ‘‘අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්ත’’න්ති (මහාව. 28) ච. අථ වා අවිජ්ජාදිනා හෙතුනා සංසාරෙ පතති ගච්ඡති පවත්තතීති පාතී, ‘‘අවිජ්ජානීවරණානං සත්තානං තණ්හාසංයොජනානං සන්ධාවතං සංසරත’’න්ති (සං. නි. 2.124) හි වුත්තං. තස්ස පාතිනො සත්තස්ස තණ්හාදිසංකිලෙසත්තයතො මොක්ඛො එතෙනාති පාතිමොක්ඛං ¶ . ‘‘කණ්ඨෙකාළො’’තිආදීනං වියස්ස සමාසසිද්ධි වෙදිතබ්බා. අථ වා පාතෙති විනිපාතෙති දුක්ඛෙති පාති, චිත්තං. වුත්තං හි ‘‘චිත්තෙන නීයති ලොකො, චිත්තෙන පරිකස්සතී’’ති (සං. නි. 1.62). තස්ස පාතිනො මොක්ඛො එතෙනාති පාතිමොක්ඛං, පතති වා එතෙන අපායදුක්ඛෙ, සංසාරදුක්ඛෙ චාති පාතී, තණ්හාදිසංකිලෙසො. වුත්තං හි ‘‘තණ්හා ජනෙති පුරිසං (සං. නි. 1.55-57), තණ්හාදුතියො පුරිසො’’ති (ඉතිවු. 15, 105; අ. නි. 4.9; මහානි. 191; චූළනි. පාරායනානුගීතිගාථානිද්දෙස) ච ආදි. තතො පාතිතො මොක්ඛොති පාතිමොක්ඛං. අථ වා පතති එත්ථාති පාතීනි, ඡ අජ්ඣත්තිකබාහිරානි ආයතනානි. වුත්තං හි ‘‘ඡසු ලොකො සමුප්පන්නො, ඡසු කුබ්බති සන්ථව’’න්ති (සං. නි. 1.70; සු. නි. 171). තතො ඡඅජ්ඣත්තිකබාහිරායතනසඞ්ඛාතතො පාතිතො මොක්ඛොති පාතිමොක්ඛං. අථ වා පාතො විනිපාතො අස්ස ¶ අත්ථීති පාතී, සංසාරො. තතො මොක්ඛොති පාතිමොක්ඛං, අථ වා සබ්බලොකාධිපතිභාවතො ධම්මිස්සරො භගවා ‘‘පතී’’ති වුච්චති. මුච්චති එතෙනාති මොක්ඛො, පතිනො මොක්ඛො තෙන පඤ්ඤත්තත්තාති පතිමොක්ඛො, පතිමොක්ඛො එව පාතිමොක්ඛං. සබ්බගුණානං වා මූලභාවතො උත්තමට්ඨෙන පති ච සො යථාවුත්තෙනත්ථෙන මොක්ඛො චාති පතිමොක්ඛො, පතිමොක්ඛො එව පාතිමොක්ඛං. තථා හි වුත්තං ‘‘පාතිමොක්ඛන්ති මුඛමෙතං පමුඛමෙත’’න්ති (මහාව. 135) විත්ථාරො.

අථ වා ප-ඉති පකාරෙ, අතී-ති අච්චන්තත්ථෙ නිපාතො, තස්මා පකාරෙහි අච්චන්තං මොක්ඛෙතීති පාතිමොක්ඛං. ඉදං හි සීලං සයං තදඞ්ගවසෙන, සමාධිසහිතං පඤ්ඤාසහිතඤ්ච වික්ඛම්භනවසෙන, සමුච්ඡෙදවසෙන ච අච්චන්තං මොක්ඛෙති මොචෙතීති පාතිමොක්ඛං, පති පති මොක්ඛොති වා පතිමොක්ඛො, තම්හා තම්හා වීතික්කමදොසතො පච්චෙකං මොක්ඛොති අත්ථො, පතිමොක්ඛො එව පාතිමොක්ඛං. මොක්ඛොති වා නිබ්බානං, තස්ස මොක්ඛස්ස පටිබිම්බභූතොති පතිමොක්ඛො. සීලසංවරො හි සූරියස්ස අරුණුග්ගමනං විය නිබ්බානස්ස උදයභූතො තප්පටිභාගො විය යථාරහං කිලෙසනිබ්බාපනතො, පතිමොක්ඛොයෙව පාතිමොක්ඛං. අථ වා මොක්ඛං පති වත්තති, මොක්ඛාභිමුඛන්ති වා පතිමොක්ඛං, පතිමොක්ඛමෙව පාතිමොක්ඛන්ති එවමෙත්ථ පාතිමොක්ඛ-සද්දස්ස අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉරියතීති අත්තභාවං පවත්තෙති. ‘‘විහරතී’’ති ඉමිනා පාතිමොක්ඛසංවරසීලෙ ඨිතස්ස ¶ භික්ඛුනො ඉරියාපථවිහාරො දස්සිතො. පාළියන්ති ඣානවිභඞ්ගපාළියං (විභ. 508 ආදයො).

තත්ථ කාමං සමණචාරං, සමණගොචරඤ්ච දස්සෙතුං ‘‘ආචාරගොචරසම්පන්නො’’ති වුත්තං, යථා පන මග්ගං ආචික්ඛන්තො ‘‘වාමං මුඤ්ච, දක්ඛිණං ගණ්හා’’ති වජ්ජෙතබ්බපුබ්බකං ගහෙතබ්බං වදෙය්ය, යථා වා සසීසන්හානෙන පහීනසෙදමලජල්ලිකස්ස මාලාගන්ධවිලෙපනාදිවිභූසනසංවිධානං යුත්තරූපං, එවං පහීනපාපධම්මස්ස කල්යාණධම්මසමායොගො යුත්තරූපොති ‘‘අත්ථි ආචාරො, අත්ථි අනාචාරො’’ති ද්වයං උද්දිසිත්වා අනාචාරං තාව විභජිතුං ‘‘තත්ථ කතමො අනාචාරො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ කායිකො වීතික්කමොති තිවිධං කායදුච්චරිතං. වාචසිකො වීතික්කමොති චතුබ්බිධං වචීදුච්චරිතං. කායිකවාචසිකොති තදුභයං.

එවං ආජීවට්ඨමකසීලස්ස වීතික්කමො දස්සිතො. ඉදානි මානසං අනාචාරං දස්සෙතුං ‘‘සබ්බම්පි ¶ දුස්සීල්යං අනාචාරො’’ති වත්වා තත්ථ එකච්චියං දස්සෙන්තො ‘‘ඉධෙකච්චො වෙළුදානෙන වා’’තිආදිමාහ. තත්ථ වෙළුදානෙනාති පච්චයුප්පාදනත්ථෙන වෙළුදානෙන. පත්තදානාදීසුපි එසෙව නයො. වෙළූති මනුස්සානං පයොජනාවහො යො කොචි වෙළුදණ්ඩො. පත්තං ගන්ධිකාදීනං ගන්ධපලිවෙඨනාදිඅත්ථං වා, තාලනාළිකෙරාදිපත්තං වා. පුප්ඵං යං කිඤ්චි මනුස්සානං පයොජනාවහං. තථා ඵලං. සිනානං සිරීසචුණ්ණාදින්හානියචුණ්ණං. මත්තිකාපි එත්ථෙව සඞ්ගහං ගච්ඡති. දන්තකට්ඨං යං කිඤ්චි මුඛසොධනත්ථං දන්තපොනං. චාටුකම්යතා අත්තානං දාසං විය නීචට්ඨානෙ ඨපෙත්වා පරස්ස ඛලිතවචනං සණ්ඨපෙත්වා පියකාමතාය පග්ගය්හවචනං. මුග්ගසූප්යතාති මුග්ගසූපසමතා සච්චාලිකෙන ජීවිතකප්පනං. යථා හි මුග්ගසූපෙ පච්චන්තෙ බහූ මුග්ගා පච්චන්ති, කතිපයා න පච්චන්ති, එවං සච්චාලිකෙන ජීවිතකප්පනෙ බහු අලිකං හොති, අප්පකං සච්චන්ති. පරිභටතීති පරිභටො, පරෙසං දාරකෙ පරිහරන්තො. පරිභටස්ස කම්මං පාරිභට්යං, සා එව පාරිභට්යතා, අලඞ්කරණාදිනා කුලදාරකපරිහරණස්සෙතං නාමං. තෙසං තෙසං ගිහීනං ගාමන්තරදෙසන්තරාදීසු සාසනපටිසාසනහරණං ජඞ්ඝපෙසනිකං. අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙනාති එතෙසං වා වෙළුදානාදීනං වෙජ්ජකම්මභණ්ඩාගාරිකකම්මපිණ්ඩපටිපිණ්ඩකම්මසඞ්ඝුප්පාදචෙතියුප්පාදපට්ඨපනාදීනං වා මිච්ඡාජීවෙන ජීවිතකප්පනකකම්මානං යෙන කෙනචි ¶ . බුද්ධපටිකුට්ඨෙනාති බුද්ධෙහි ගරහිතෙන පටිසිද්ධෙන. මිච්ඡාජීවෙනාති න සම්මාආජීවෙන. අයං වුච්චති අනාචාරොති අයං සබ්බොපි ‘‘අනාචාරො’’ති කථීයති. ආචාරනිද්දෙසො වුත්තපටිපක්ඛනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

ගොචරනිද්දෙසෙපි පඨමං අගොචරස්ස වචනෙ කාරණං හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. ගොචරොති පිණ්ඩපාතාදීනං අත්ථාය උපසඞ්කමිතුං යුත්තට්ඨානං. අයුත්තට්ඨානං අගොචරො. වෙසියා ගොචරො අස්සාති වෙසියාගොචරො, මිත්තසන්ථවවසෙන උපසඞ්කමිතබ්බට්ඨානන්ති අත්ථො. වෙසියා නාම රූපූපජීවිනියො, තා මිත්තසන්ථවවසෙන න උපසඞ්කමිතබ්බා, සමණභාවස්ස අන්තරායකරත්තා, පරිසුද්ධාසයස්සාපි ගරහහෙතුතො, තස්මා දක්ඛිණාදානවසෙන සතිං උපට්ඨපෙත්වාව උපසඞ්කමිතබ්බා. විධවා වුච්චන්ති මතපතිකා, පවුත්ථපතිකා වා. ථුල්ලකුමාරිකාති මහල්ලිකා අනිවිට්ඨකුමාරියො, පණ්ඩකාති නපුංසකා. තෙ හි උස්සන්නකිලෙසා අවූපසන්තපරිළාහා ලොකාමිසසන්නිස්සිතකථාබහුලා, තස්මා න උපසඞ්කමිතබ්බා. භික්ඛුනියො නාම උස්සන්නබ්රහ්මචරියා. තථා භික්ඛූපි. තෙසං අඤ්ඤමඤ්ඤං විසභාගවත්ථුභාවතො සන්ථවවසෙන උපසඞ්කමනෙ කතිපාහෙනෙව බ්රහ්මචරියන්තරායො සියා, තස්මා න උපසඞ්කමිතබ්බා. ගිලානපුච්ඡනාදිවසෙන උපසඞ්කමනෙ සතොකාරිනා භවිතබ්බං. පානාගාරන්ති සුරාපානඝරං. තං සොණ්ඩජනෙහි ¶ අවිවිත්තං හොති. තත්ථ තෙහි සොණ්ඩතාදිවසෙන න උපසඞ්කමිතබ්බං බ්රහ්මචරියන්තරායකරත්තා. සංසට්ඨො විහරති රාජූහීතිආදීසු රාජානො නාම යෙ රජ්ජමනුසාසන්ති. රාජමහාමත්තා රාජිස්සරියසදිසාය ඉස්සරියමත්තාය සමන්නාගතා. තිත්ථියාති විපරීතදස්සනා බාහිරකපරිබ්බාජකා. තිත්ථියසාවකාති තෙසු දළ්හභත්තා පච්චයදායකා. අනනුලොමිකෙන සංසග්ගෙනාති තිස්සන්නං සික්ඛානං අනනුලොමිකෙන පච්චනීකභූතෙන සංසග්ගෙන සංසට්ඨො විහරති, යෙන බ්රහ්මචරියන්තරායං වා සල්ලෙඛපරිහානිං වා පාපුණාති.

ඉදානි අපරෙනපි පරියායෙන අගොචරං දස්සෙතුං ‘‘යානි වා පන තානී’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ අස්සද්ධානීති බුද්ධාදීසු සද්ධාවිරහිතානි. තතො එව අප්පසන්නානි, කම්මකම්මඵලසද්ධාය වා අභාවෙන අස්සද්ධානි. රතනත්තයප්පසාදාභාවෙන අප්පසන්නානි. අක්කොසකපරිභාසකානීති අක්කොසවත්ථූහි ¶ අක්කොසකානි චෙව භයදස්සනෙන සන්තජ්ජනකානි ච. අත්ථං න ඉච්ඡන්ති අනත්ථමෙව ඉච්ඡන්තීති අනත්ථකාමානි. හිතං න ඉච්ඡන්ති අහිතමෙව ඉච්ඡන්තීති අහිතකාමානි. ඵාසු න ඉච්ඡන්ති අඵාසුංයෙව ඉච්ඡන්තීති අඵාසුකකාමානි. යොගක්ඛෙමං නිබ්භයං න ඉච්ඡන්ති, අයොගක්ඛෙමමෙව ඉච්ඡන්තීති අයොගක්ඛෙමකාමානි. භික්ඛූනන්ති එත්ථ සාමණෙරානම්පි සඞ්ගහො. භික්ඛුනීනන්ති එත්ථ සික්ඛමානසාමණෙරීනං. සබ්බෙසං හි සාසනිකානං අනත්ථකාමතාදීපනපදමිදං වචනං. තථාරූපානි කුලානීති තාදිසානි ඛත්තියකුලාදීනි. සෙවතීති නිස්සාය ජීවති. භජතීති උපසඞ්කමති. පයිරුපාසතීති පුනප්පුනං උපගච්ඡති. අයං වුච්චතීති අයං වෙසියාදිකො, රාජාදිකො, අස්සද්ධකුලාදිකො ච තං තං සෙවන්තස්ස තිප්පකාරොපි අයුත්තො ගොචරොති අගොචරො. එත්ථ හි වෙසියාදිකො පඤ්චකාමගුණනිස්සයතො අගොචරො. යථාහ ‘‘කො ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අගොචරො පරවිසයො? යදිදං පඤ්ච කාමගුණා’’ති (සං. නි. 5.372). රාජාදිකො සමණධම්මස්ස අනුපනිස්සයතො, ලාභසක්කාරාසනිවිචක්කනිප්පොථනදිට්ඨිවිපත්තිහෙතුතො ච. අස්සද්ධකුලාදිකො සද්ධාහානිචිත්තසන්තාසාවහතො අගොචරො.

ගොචරනිද්දෙසෙ ‘‘න වෙසියාගොචරො’’තිආදීනි වුත්තපටිපක්ඛවසෙන වෙදිතබ්බානි. ඔපානභූතානීති උදපානභූතානි භික්ඛුසඞ්ඝස්ස, භික්ඛුනීසඞ්ඝස්ස ච චතුමහාපථෙ ඛතපොක්ඛරණී විය යථාසුඛං ඔගාහනක්ඛමානි. කාසාවපජ්ජොතානීති භික්ඛූනං, භික්ඛුනීනඤ්ච නිවත්ථපාරුතකාසාවානංයෙව පභාහි එකොභාසානි. ඉසිවාතපටිවාතානීති ගෙහං පවිසන්තානං ¶ , නික්ඛමන්තානඤ්ච භික්ඛුභික්ඛුනීසඞ්ඛාතානං ඉසීනං චීවරවාතෙන චෙව සමිඤ්ජනපසාරණාදිජනිතසරීරවාතෙන ච පටිවාතානි පවායිතානි විනිද්ධුතකිබ්බිසානි වා.

ඉදානි නිද්දෙසෙ ආගතනයෙනාපි ආචාරගොචරෙ දස්සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදි ආරද්ධං. එත්ථාති එතස්මිං පාතිමොක්ඛසීලනිද්දෙසෙ. ඉමිනාපි නයෙනාති ඉදානි වුච්චමානවිධිනාපි. සඞ්ඝගතොති සඞ්ඝසන්නිපාතං ගතො. අචිත්තීකාරකතොති අකතචිත්තීකාරො, අකතගාරවොති අත්ථො. ඝට්ටයන්තොති සරීරෙන, චීවරෙන වා ඝංසන්තො. පුරතොපි තිට්ඨති අචිත්තීකාරකතොති ¶ සම්බන්ධිතබ්බං. ඨිතකොපීති උපරි තිට්ඨන්තො විය ආසන්නතරට්ඨානෙ ඨිතකොපි භණති. බාහාවික්ඛෙපකොති බාහුං වික්ඛිපන්තො. අනුපාහනානන්ති අනාදරෙ සාමිවචනං. සඋපාහනොති උපාහනාරුළ්හො. ථෙරෙ භික්ඛූ අනුපඛජ්ජාති ථෙරානං භික්ඛූනං ඨිතට්ඨානං අනුපවිසිත්වා තෙසං ආසන්නතරට්ඨානං උපගන්ත්වා. කට්ඨං පක්ඛිපති අග්ගිකුණ්ඩෙ. වොක්කම්මාති පස්සතො අතික්කමිත්වා. ගූළ්හානි සභාවතො පටිච්ඡන්නානි සාණිපාකාරාදිනා පටිච්ඡාදිතානි. අනාපුච්ඡාති අනාපුච්ඡිත්වා. අස්සාති අනාචාරස්ස.

අපිච භික්ඛූතිආදි සබ්බස්සෙව භික්ඛුනො ආචාරදස්සනවසෙන පවත්තං අට්ඨකථාවචනං, න නිද්දෙසපාළි. සද්ධාසීලසුතචාගාදිගුණහෙතුකො ගරුභාවො ගරුකරණං වා ගාරවො, සහ ගාරවෙනාති සගාරවො. ගරුට්ඨානියෙසු ගාරවසාරජ්ජාදිවසෙන පටිස්සායනා පතිස්සා, සප්පතිස්සවපටිපත්ති. සහ පතිස්සායාති සප්පතිස්සො. සවිසෙසං හිරිමනතාය, ඔත්තප්පිභාවෙන ච හිරොත්තප්පසම්පන්නො. සෙඛියධම්මපාරිපූරිවසෙන සුනිවත්ථො සුපාරුතො. පාසාදිකෙනාති පසාදාවහෙන, ඉත්ථම්භූතලක්ඛණෙ චෙතං කරණවචනං. එසෙව නයො ඉතො පරෙසුපි ඡසු පදෙසු. අභික්කන්තෙනාති අභික්කමෙන. ඉරියාපථසම්පන්නොති සම්පන්නඉරියාපථො. තෙන සෙසඉරියාපථානම්පි පාසාදිකතමාහ. ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරොති චක්ඛුන්ද්රියාදීසු ඡසු ද්වාරෙසු සුසංවිහිතාරක්ඛො. භොජනෙ මත්තඤ්ඤූති පරිභුඤ්ජිතබ්බතො භොජනසඤ්ඤිතෙ චතුබ්බිධෙපි පච්චයෙ පරියෙසනපටිග්ගහණපරිභොගාදිවසෙන සබ්බසො පමාණඤ්ඤූ. ජාගරියමනුයුත්තොති පුබ්බරත්තාපරරත්තං භාවනාමනසිකාරසඞ්ඛාතං ජාගරියං සාතච්චකාරිතාවසෙන අනු අනු යුත්තො තත්ථ යුත්තපයුත්තො. සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතොතිආදි යථාවුත්තස්ස ආචාරස්ස සම්භාරදස්සනං. තත්ථ අප්පිච්ඡොති නිඉච්ඡො. සන්තුට්ඨොති යථාලාභාදිවසෙන සන්තොසෙන තුට්ඨො. සක්කච්චකාරීති ආදරකාරී. ගරුචිත්තීකාරබහුලොති ¶ ගරුට්ඨානියෙසු ගරුකරණබහුලො. අයං වුච්චති ආචාරොති අයං සගාරවතාදි අත්ථකාමෙහි ආචරිතබ්බතො ආචාරො.

සීලාදීනං ගුණානං උපනිස්සයභූතො උපනිස්සයගොචරො. සතිසඞ්ඛාතො චිත්තස්ස ආරක්ඛභූතො එව ගොචරො ආරක්ඛගොචරො. කම්මට්ඨානසඞ්ඛාතො චිත්තස්ස උපනිබන්ධනට්ඨානභූතො ගොචරො උපනිබන්ධගොචරො. අප්පිච්ඡතාදීහි ¶ දසහි විවට්ටනිස්සිතාය කථාය වත්ථුභූතෙහි ගුණෙහි සමන්නාගතො දසකථාවත්ථුගුණසමන්නාගතො. තතො එව කල්යාණො සුන්දරො මිත්තොති කල්යාණමිත්තො. තස්ස ලක්ඛණං පරතො ආගමිස්සති. අස්සුතං සුත්තගෙය්යාදිං. සුණාතීති සුතමයං ඤාණං උප්පාදෙති. සුතං පරියොදාපෙතීති තමෙව යථාසුතං අවිසදතාය අපරියොදාතං පුනප්පුනං පරිපුච්ඡනාදිනා විසොධෙති නිජ්ජටං නිගුම්බං කරොති. තත්ථ ච යෙ කඞ්ඛට්ඨානියා ධම්මා, තෙසු සංසයං ඡින්දන්තො කඞ්ඛං විතරති. කම්මකම්මඵලෙසු, රතනත්තයෙ ච සම්මාදිට්ඨියා උජුකරණෙන දිට්ඨිං උජුං කරොති. තතො එව ච දුවිධායපි සද්ධාසම්පදාය චිත්තං පසාදෙති. අථ වා යථාසුතං ධම්මං පරියොදපෙත්වා තත්ථාගතෙ රූපාරූපධම්මෙ පරිග්ගහෙත්වා සපච්චයං නාමරූපං පරිග්ගණ්හන්තො සත්තදිට්ඨිවඞ්කවිධමනෙන දිට්ඨිං උජුං කරොති. ධම්මානං පච්චයපච්චයුප්පන්නතාමත්තදස්සනෙන තීසුපි අද්ධාසු කඞ්ඛං විතරති. තතො පරං ච උදයබ්බයඤාණාදිවසෙන විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරියභූමිං ඔක්කමන්තො අවෙච්චපසාදෙන රතනත්තයෙ චිත්තං පසාදෙති. තථාභූතොව තස්ස කල්යාණමිත්තස්ස අනුසික්ඛනෙන සද්ධාදීහි ගුණෙහි න හායති, අඤ්ඤදත්ථු වඩ්ඪතෙව. තෙනාහ ‘‘යස්ස වා’’තිආදි.

අන්තරඝරන්ති අන්තරෙ අන්තරෙ ඝරානි එත්ථ, තං එතස්සාති වා ‘‘අන්තරඝර’’න්ති ලද්ධනාමං ගොචරගාමං පවිට්ඨො. තත්ථ ඝරෙ ඝරෙ භික්ඛාපරියෙසනාය වීථිං පටිපන්නො. ඔක්ඛිත්තචක්ඛූති හෙට්ඨාඛිත්තචක්ඛු. කිත්තකෙන පන ඔක්ඛිත්තචක්ඛු හොතීති ආහ ‘‘යුගමත්තදස්සාවී’’ති. සුසංවුතොති සංයතො. යථා පනෙත්ථ සුසංවුතො නාම හොති, තං දස්සෙතුං ‘‘න හත්ථිං ඔලොකෙන්තො’’තිආදි වුත්තං.

යත්ථාති යෙසු සතිපට්ඨානෙසු. චිත්තං භාවනාචිත්තං. උපනිබන්ධතීති උපනෙත්වා නිබන්ධති. වුත්තඤ්හෙතං –

‘‘යථා ¶ ථම්භෙ නිබන්ධෙය්ය, වච්ඡං දමං නරො ඉධ;

බන්ධෙය්යෙවං සකං චිත්තං, සතියාරම්මණෙ දළ්හ’’න්ති. (විසුද්ධි. 1.217; දී. නි. අට්ඨ. 2.374; ම. නි. අට්ඨ. 1.107; පාරා. අට්ඨ. 2.165; පටි. ම. අට්ඨ. 2.1.163);

සතිපට්ඨානානං උපනිබන්ධගොචරභාවං දස්සෙතුං ‘‘වුත්තඤ්හෙත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ සකො පෙත්තිකො විසයොති අත්තනො පිතු සම්මාසම්බුද්ධස්ස සන්තකො, තෙන දිට්ඨො දස්සිතො ච විසයො.

අණුප්පමාණෙසූති ¶ පරමාණුප්පමාණෙසු. අසඤ්චිච්චආපන්නසෙඛියඅකුසලචිත්තුප්පාදාදිභෙදෙසූති අසඤ්චිච්ච ආපන්නසෙඛියෙසු අකුසලචිත්තුප්පාදාදිභෙදෙසූති එවං අසඤ්චිච්චග්ගහණං සෙඛියවිසෙසනං දට්ඨබ්බං. සෙඛියග්ගහණෙන චෙත්ථ වත්තක්ඛන්ධකාදීසු (චූළව. 356 ආදයො) ආගතවත්තාදීනම්පි ගහණං. තෙපි හි සික්ඛිතබ්බට්ඨෙන ‘‘සෙඛියා’’ති ඉච්ඡිතා. තථා හි මාතිකායං පාරාජිකාදීනං විය සෙඛියානං පරිච්ඡෙදො න කතො. එවඤ්ච කත්වා ‘‘අසඤ්චිච්ච ආපන්නසෙඛියා’’ති අසඤ්චිච්චග්ගහණං සමත්ථිතං හොති. න හි මාතිකායං ආගතෙසු පඤ්චසත්තතියා සෙඛියෙසු නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛො නාම අත්ථි, අසඤ්චිච්චග්ගහණෙනෙව චෙත්ථ අසතිඅජානනානම්පි සඞ්ගහො කතො. කෙචි පනෙත්ථ අසිඤ්චිච්ච ආපන්නග්ගහණෙන අචිත්තකාපත්තියො ගහිතාති වදන්ති, තං තෙසං මතිමත්තං, ගරුකාපත්තීසුපි කාසඤ්චි අචිත්තකභාවසබ්භාවතො, අධිට්ඨානාවිකම්මස්ස, දෙසනාවිකම්මස්සෙව වා සබ්බලහුකස්ස වජ්ජස්ස ඉධාධිප්පෙතත්තා. තෙනාහ ‘‘යානි තානි වජ්ජානි අප්පමත්තකානි ඔරමත්තකානි ලහුකානි ලහුසම්මතානී’’තිආදි. ආදිසද්දෙන පාතිමොක්ඛසංවරවිසුද්ධත්ථං අනතික්කමනීයානං අනාපත්තිගමනීයානං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. භයදස්සනසීලොති පරමාණුමත්තං වජ්ජං අට්ඨසට්ඨියොජනසතසහස්සුබ්බෙධසිනෙරුපබ්බතසදිසං කත්වා දස්සනසභාවො, සබ්බලහුකං වා දුබ්භාසිතමත්තං පාරාජිකසදිසං කත්වා දස්සනසභාවො. යං කිඤ්චීති මූලපඤ්ඤත්තිඅනුපඤ්ඤත්තිසබ්බත්ථපඤ්ඤත්තිපදෙසපඤ්ඤත්තිආදිභෙදං යං කිඤ්චි සික්ඛිතබ්බං පටිපජ්ජිතබ්බං පූරෙතබ්බං සීලං. සම්මා ආදායාති සම්මදෙව සක්කච්චං, සබ්බසො ච ආදියිත්වා. අයං පන ආචාරගොචරසම්පදා කිං පාතිමොක්ඛසීලෙ පරියාපන්නා, උදාහු අපරියාපන්නාති? පරියාපන්නා. යදි එවං කස්මා පුන වුත්තාති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘එත්ථ චා’’තිආදි.

ඉන්ද්රියසංවරසීලවණ්ණනා

15. ඉන්ද්රියසංවරසීලං ¶ පාතිමොක්ඛසංවරසීලස්ස සම්භාරභූතං, තස්මිං සතියෙව ඉච්ඡිතබ්බන්ති වුත්තං ‘‘සොති පාතිමොක්ඛසංවරසීලෙ ඨිතො භික්ඛූ’’ති. සම්පාදිතෙ හි එතස්මිං පාතිමොක්ඛසංවරසීලං සුගුත්තං සුරක්ඛිතමෙව හොති, සුසංවිහිතකණ්ටකවති විය සස්සන්ති. කාරණවසෙනාති අසාධාරණකාරණස්ස වසෙන. අසාධාරණකාරණවසෙන ¶ හි ඵලං අපදිසීයති, යථා යවඞ්කුරො භෙරිසද්දොති. නිස්සයවොහාරෙන වා එතං නිස්සිතවචනං, යථා මඤ්චා උක්කුට්ඨිං කරොන්තීති. රූපන්ති රූපායතනං. චක්ඛුනා රූපං දිස්වාති එත්ථ යදි චක්ඛු රූපං පස්සෙය්ය, අඤ්ඤවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිනොපි පස්සෙය්යුං, න චෙතං අත්ථි, කස්මා? අචෙතනත්තා චක්ඛුස්ස. තෙනාහ ‘‘චක්ඛු රූපං න පස්සති අචිත්තකත්තා’’ති. අථ විඤ්ඤාණං රූපං පස්සෙය්ය, තිරොකුට්ටාදිගතම්පි නං පස්සෙය්ය අප්පටිඝභාවතො, ඉදම්පි නත්ථි සබ්බස්ස විඤ්ඤාණස්ස දස්සනාභාවතො. තෙනාහ ‘‘චිත්තං න පස්සති අචක්ඛුකත්තා’’ති. තත්ථ යථා චක්ඛුසන්නිස්සිතං විඤ්ඤාණං පස්සති, න යං කිඤ්චි. තඤ්ච කෙනචි කුට්ටාදිනා අන්තරිතෙ න උප්පජ්ජති, යත්ථ ආලොකස්ස විබන්ධො. යත්ථ පන න විබන්ධො ඵලිකගබ්භපටලාදිකෙ, තත්ථ අන්තරිතෙපි උප්පජ්ජතෙව. එවං විඤ්ඤාණාධිට්ඨිතං චක්ඛු පස්සති, න යං කිඤ්චීති විඤ්ඤාණාධිට්ඨිතං චක්ඛුං සන්ධායෙතං වුත්තං ‘‘චක්ඛුනා රූපං දිස්වා’’ති.

ද්වාරාරම්මණසඞ්ඝට්ටෙති ද්වාරස්ස ආරම්මණෙන සඞ්ඝට්ටෙ සති, චක්ඛුස්ස රූපාරම්මණෙ ආපාථගතෙති අධිප්පායො. පසාදවත්ථුකෙන චිත්තෙනාති චක්ඛුපසාදවත්ථුකෙන තන්නිස්සාය පවත්තෙන විඤ්ඤාණෙන, යං ‘‘චක්ඛුවිඤ්ඤාණ’’න්ති වුච්චති. පස්සතීති ඔලොකෙති. චක්ඛුපසාදසන්නිස්සයෙ හි විඤ්ඤාණෙ ආලොකානුග්ගහිතං රූපාරම්මණං සන්නිස්සයගුණෙන ඔභාසෙන්තෙ තංසමඞ්ගිපුග්ගලො ‘‘රූපං පස්සතී’’ති වුච්චති. ඔභාසනඤ්චෙත්ථ ආරම්මණස්ස යථාසභාවතො විභාවනං, යං ‘‘පච්චක්ඛතො ගහණ’’න්ති වුච්චති. උසුනා ලක්ඛස්ස වෙධෙ සිජ්ඣන්තෙ තස්ස සම්භාරභූතෙන ධනුනා විජ්ඣතීති වචනං විය විඤ්ඤාණෙන රූපදස්සනෙ සිජ්ඣන්තෙ චක්ඛුනා රූපං පස්සතීති ඊදිසී සසම්භාරකථා නාමෙසා හොති. සසම්භාරා කථා සසම්භාරකථා, දස්සනස්ස කාරණසහිතාති අත්ථො. සසම්භාරස්ස වා දස්සනස්ස කථා සසම්භාරකථා. තස්මාති යස්මා කෙවලෙන චක්ඛුනා, කෙවලෙන වා විඤ්ඤාණෙන රූපදස්සනං නත්ථි, තස්මා.

ඉත්ථිපුරිසනිමිත්තං වාති එත්ථ ඉත්ථිසන්තානනිස්සිතරූපමුඛෙන ගය්හමානං සණ්ඨානං ථනමංසාවිසදතා ¶ නිම්මස්සුමුඛතා කෙසබන්ධනවත්ථග්ගහණං අවිසදට්ඨානගමනාදි ච සබ්බං ‘‘ඉත්ථී’’ති සඤ්ජානනස්ස කාරණභාවතො ඉත්ථිනිමිත්තං. වුත්තවිපරියායතො පුරිසනිමිත්තං වෙදිතබ්බං. සුභනිමිත්තාදිකං වාති එත්ථ රාගුප්පත්තිහෙතුභූතො ඉට්ඨාකාරො සුභනිමිත්තං. ආදි-සද්දෙන පටිඝනිමිත්තාදීනං ¶ සඞ්ගහො. සො පන දොසුප්පත්තිආදිහෙතුභූතො අනිට්ඨාදිආකාරො වෙදිතබ්බො. කාමඤ්චෙත්ථ පාළියං අභිජ්ඣාදොමනස්සාව සරූපතො ආගතා, උපෙක්ඛානිමිත්තස්සාපි පන සඞ්ගහො ඉච්ඡිතබ්බො, අසමපෙක්ඛනෙන උප්පජ්ජනකමොහස්සාපි අසංවරභාවතො. තථා හි වක්ඛති ‘‘මුට්ඨසච්චං වා අඤ්ඤාණං වා’’ති. උපෙක්ඛානිමිත්තන්ති චෙත්ථ අඤ්ඤාණුපෙක්ඛාය වත්ථුභූතං ආරම්මණං, තඤ්චස්ස අසමපෙක්ඛනවසෙන වෙදිතබ්බං. එවං සඞ්ඛෙපතො රාගදොසමොහානං කාරණං ‘‘සුභනිමිත්තාදික’’න්ති වුත්තං. තෙනාහ ‘‘කිලෙසවත්ථුභූතං නිමිත්ත’’න්ති. දිට්ඨමත්තෙයෙව සණ්ඨාතීති ‘‘දිට්ඨෙ දිට්ඨමත්තං භවිස්සතී’’ති (උදා. 10) සුත්තෙ වුත්තනයෙන වණ්ණායතනෙ චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙන, වීථිචිත්තෙහි ච ගහිතමත්තෙයෙව තිට්ඨති, න තතො පරං කිඤ්චි සුභාදිආකාරං පරිකප්පෙති. පාකටභාවකරණතොති පරිබ්යත්තභාවකරණතො විභූතභාවකරණතො. විසභාගවත්ථුනො හි හත්ථාදිඅවයවෙසු සුභාදිතො පරිකප්පෙන්තස්ස අපරාපරං තත්ථ උප්පජ්ජමානා කිලෙසා පරිබ්යත්තා හොන්තීති තෙ තෙසං අනුබ්යඤ්ජනා නාම. තෙ පන යස්මා තථා තථා සන්නිවිට්ඨානං භූතුපාදායරූපානං සන්නිවෙසාකාරො. න හි තං මුඤ්චිත්වා පරමත්ථතො හත්ථාදි නාම කොචි අත්ථි. තස්මා වුත්තං ‘‘හත්ථපාද…පෙ… ආකාරං න ගණ්හාතී’’ති. කිං පන ගණ්හාතීති ආහ ‘‘යං තත්ථ භූතං, තදෙව ගණ්හාතී’’ති. යං තස්මිං සරීරෙ විජ්ජමානං කෙසලොමාදි භූතුපාදායමත්තං වා, තදෙව යාථාවතො ගණ්හාති. තත්ථ අසුභාකාරගහණස්ස නිදස්සනං දස්සෙන්තො ‘‘චෙතියපබ්බතවාසී’’තිආදිනා මහාතිස්සත්ථෙරවත්ථුං ආහරි.

තත්ථ සුමණ්ඩිතපසාධිතාති සුට්ඨු මණ්ඩිතා පසාධිතා ච. ආභරණාදීහි ආහාරිමෙහි මණ්ඩනං. සරීරස්ස උච්ඡාදනාදිවසෙන පටිසඞ්ඛරණං පසාධනන්ති වදන්ති, ආභරණෙහි, පන වත්ථාලඞ්කාරාදීහි ච අලඞ්කරණං පසාධනං. ඌනට්ඨානපූරණං මණ්ඩනං. විපල්ලත්ථචිත්තාති රාගවසෙන විපරීතචිත්තා. ඔලොකෙන්තොති ථෙරො කම්මට්ඨානමනසිකාරෙනෙව ගච්ඡන්තො සද්දකණ්ටකත්තා පුබ්බභාගමනසිකාරස්ස හසිතසද්දානුසාරෙන ‘‘කිමෙත’’න්ති ඔලොකෙන්තො. අසුභසඤ්ඤන්ති අට්ඨිකසඤ්ඤං. අට්ඨිකකම්මට්ඨානං හි ථෙරො තදා පරිහරති. අරහත්තං පාපුණීති ථෙරො ¶ කිර තස්සා හසන්තියා දන්තට්ඨිදස්සනෙනෙව පුබ්බභාගභාවනාය සුභාවිතත්තා පටිභාගනිමිත්තං, සාතිසයඤ්ච උපචාරජ්ඣානං ලභිත්වා යථාඨිතොව තත්ථ පඨමජ්ඣානං අධිගන්ත්වා තං පාදකං කත්වා ¶ විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා මග්ගපරම්පරාය ආසවක්ඛයං පාපුණි. පුබ්බසඤ්ඤං අනුස්සරීති පුබ්බකං යථාරද්ධං කාලෙන කාලං අනුයුඤ්ජියමානං අට්ඨිකකම්මට්ඨානං අනුස්සරි සමන්නාහරි. අනුමග්ගන්ති අනුපථං තස්සා පදානුපදං. ථෙරස්ස කිර භාවනාය පගුණභාවතො දන්තට්ඨිදස්සනෙනෙව තස්සා සකලසරීරං අට්ඨිකසඞ්ඝාතභාවෙන උපට්ඨාසි. න තං ‘‘ඉත්ථී’’ති වා ‘‘පුරිසො’’ති වා සඤ්ජානි. තෙනාහ ‘‘නාභිජානාමි…පෙ… මහාපථෙ’’ති.

‘‘යස්ස චක්ඛුන්ද්රියාසංවරස්ස හෙතූ’’ති වත්වා පුන ‘‘තස්ස චක්ඛුන්ද්රියස්ස සතිකවාටෙන පිදහනත්ථායා’’ති වුත්තං, න අසංවරස්සාති. යදිදං යං චක්ඛුන්ද්රියාසංවරස්ස හෙතු අභිජ්ඣාදිඅන්වාස්සවනං දස්සිතං, තං අසංවුතචක්ඛුන්ද්රියස්සෙව හෙතු පවත්තං දස්සිතන්ති කත්වා වුත්තං. චක්ඛුද්වාරිකස්ස හි අභිජ්ඣාදිඅන්වාස්සවනස්ස තංද්වාරිකවිඤ්ඤාණස්ස විය චක්ඛුන්ද්රියං පධානකාරණං. චක්ඛුන්ද්රියස්ස අසංවුතත්තෙ සති තෙ අන්වාස්සවන්තීති අසංවරියමානචක්ඛුන්ද්රියහෙතුකො සො අසංවරො තථා වුත්තොති. යත්වාධිකරණන්ති හි යස්ස චක්ඛුන්ද්රියස්ස කාරණාති අත්ථො. කීදිසස්ස ච කාරණාති? අසංවුතස්ස, කිඤ්ච අසංවුතං? යස්ස චක්ඛුන්ද්රියාසංවරස්ස හෙතු අභිජ්ඣාදයො අන්වාස්සවන්ති, තස්ස සංවරායාති අයමෙත්ථ යොජනා.

ජවනක්ඛණෙ පන සචෙ දුස්සීල්යං වාතිආදි පුන අවචනත්ථං ඉධෙව සබ්බං වුත්තන්ති ඡසු ද්වාරෙසු යථාසම්භවං වෙදිතබ්බං. න හි පඤ්චද්වාරෙ කායවචීදුච්චරිතසඞ්ඛාතං දුස්සීල්යං අත්ථි, තස්මා දුස්සීල්යාසංවරො මනොද්වාරවසෙන, සෙසාසංවරො ඡද්වාරවසෙන යොජෙතබ්බො. මුට්ඨසච්චාදීනං හි සතිපටිපක්ඛාකුසලධම්මාදිභාවතො සියා පඤ්චද්වාරෙ උප්පත්ති, න ත්වෙව කායිකවාචසිකවීතික්කමභූතස්ස දුස්සීල්යස්ස තත්ථ උප්පත්ති, පඤ්චද්වාරිකජවනානං අවිඤ්ඤත්තිජනකත්තා. දුස්සීල්යාදයො චෙත්ථ පඤ්ච අසංවරා සීලසංවරාදීනං පඤ්චන්නං සංවරානං පටිපක්ඛභාවෙන වුත්තා. තස්මිං සතීති තස්මිං අසංවරෙ සති.

යථා ¶ කින්ති යෙන පකාරෙන ජවනෙ උප්පජ්ජමානො අසංවරො ‘‘චක්ඛුන්ද්රියෙ අසංවරො’’ති වුච්චති, තං නිදස්සනං කින්ති අත්ථො. යථාතිආදිනා නගරද්වාරෙ අසංවරෙ සති තංසම්බන්ධානං ඝරාදීනං අසංවුතතා විය ජවනෙ අසංවරෙ සති තංසම්බන්ධානං ද්වාරාදීනං අසංවුතතාති එවං අඤ්ඤාසංවරෙ අඤ්ඤාසංවුතතා සාමඤ්ඤමෙව නිදස්සෙති, න පුබ්බාපරසාමඤ්ඤං, අන්තොබහිසාමඤ්ඤං වා. සති වා ද්වාරභවඞ්ගාදිකෙ පුන උප්පජ්ජමානං ජවනං බාහිරං විය කත්වා නගරද්වාරසමානං වුත්තං ¶ , ඉතරඤ්ච අන්තොනගරෙ ඝරාදිසමානං. පච්චයභාවෙන හි පුරිමනිප්ඵන්නං ජවනකාලෙ අසන්තම්පි භවඞ්ගාදි චක්ඛාදි විය ඵලනිප්ඵත්තියා සන්තංයෙව නාම හොති. න හි ධරමානංයෙව ‘‘සන්ත’’න්ති වුච්චති. ‘‘බාහිරං විය කත්වා’’ති ච පරමත්ථතො ජවනස්ස බාහිරභාවෙ, ඉතරස්ස ච අබ්භන්තරභාවෙ අසතිපි ‘‘පභස්සරමිදං, භික්ඛවෙ, චිත්තං, තඤ්ච ඛො ආගන්තුකෙහි උපක්කිලිට්ඨ’’න්තිආදි (අ. නි. 1.49) වචනතො ආගන්තුකභූතස්ස කදාචි කදාචි උප්පජ්ජමානස්ස ජවනස්ස බාහිරභාවො, තබ්බිධුරසභාවස්ස ඉතරස්ස අබ්භන්තරභාවො එකෙන පරියායෙන හොතීති කත්වා වුත්තං. ජවනෙ වා අසංවරෙ උප්පන්නෙ තතො පරං ද්වාරභවඞ්ගාදීනං අසංවරහෙතුභාවාපත්තිතො. අසංවරස්ස හි උප්පත්තියා ද්වාරභවඞ්ගාදීනං තස්ස හෙතුභාවො පඤ්ඤායතීති. නගරද්වාරසදිසෙන ජවනෙන පවිසිත්වා දුස්සීල්යාදිචොරානං ද්වාරභවඞ්ගාදීසු මුසනං කුසලභණ්ඩවිනාසනං කථිතං. යස්මිං හි ද්වාරෙ අසංවරො උප්පජ්ජති, සො තත්ථ ද්වාරාදීනං සංවරූපනිස්සයභාවං උපච්ඡින්දන්තොයෙව පවත්තතීති. ද්වාරභවඞ්ගාදීනං ජවනෙන සහ සම්බන්ධො එකසන්තතිපරියාපන්නතො දට්ඨබ්බො.

එත්ථ ච චක්ඛුද්වාරෙ රූපාරම්මණෙ ආපාථගතෙ නියමිතාදිවසෙන කුසලාකුසලජවනෙ සත්තක්ඛත්තුං උප්පජ්ජිත්වා භවඞ්ගං ඔතිණ්ණෙ තදනුරූපමෙව මනොද්වාරිකජවනෙ තස්මිංයෙවාරම්මණෙ සත්තක්ඛත්තුංයෙව උප්පජ්ජිත්වා භවඞ්ගං ඔතිණ්ණෙ පුන තස්මිංයෙව ද්වාරෙ තදෙවාරම්මණං නිස්සාය ‘‘ඉත්ථී පුරිසො’’තිආදිනා වවත්ථපෙන්තං පසාදරජ්ජනාදිවසෙන සත්තක්ඛත්තුං ජවනං ජවති. එවං පවත්තමානං ජවනං සන්ධාය ‘‘ජවනෙ දුස්සීල්යාදීසු උප්පන්නෙසු තස්මිං අසංවරෙ සති ද්වාරම්පි අගුත්ත’’න්තිආදි වුත්තං.

තස්මිං පන ජවනෙ. සීලාදීසූති සීලසංවරසතිසංවරඤාණසංවරඛන්තිසංවරවීරියසංවරෙසු උප්පන්නෙසු. යථා හි පගෙව සතිආරක්ඛං අනුපට්ඨපෙන්තස්ස ¶ දුස්සීල්යාදීනං උප්පත්ති, එවං පගෙව සතිආරක්ඛං උපට්ඨපෙන්තස්ස සීලාදීනං උප්පත්ති වෙදිතබ්බා. සද්දාදීසුපි යථාරහං නිමිත්තානුබ්යඤ්ජනානි වෙදිතබ්බානි. සොතවිඤ්ඤාණෙන හි සද්දං සුත්වා ‘‘ඉත්ථිසද්දො’’ති වා ‘‘පුරිසසද්දො’’ති වා ඉට්ඨානිට්ඨාදිකං වා කිලෙසවත්ථුභූතං නිමිත්තං න ගණ්හාති, සුතමත්තෙ එව සණ්ඨාති. යො ච ගීතසද්දාදිකස්ස කිලෙසානං අනු අනු බ්යඤ්ජනතො ‘‘අනුබ්යඤ්ජන’’න්ති ලද්ධවොහාරො මන්දතාරාදිවසෙන වවත්ථිතො ඡජ්ජාදිභෙදභින්නො ආකාරො, තම්පි න ගණ්හාතීති. එවං ගන්ධාදීසුපි යථාරහං වත්තබ්බං. මනොද්වාරෙ පන සාවජ්ජනභවඞ්ගං මනොද්වාරං තස්මිං ද්වාරෙ ධම්මාරම්මණෙ ¶ ආපාථගතෙ තං ජවනමනසාව විඤ්ඤාය විජානිත්වාතිආදිනා යොජෙතබ්බං. කිලෙසො අනුබන්ධො එතස්සාති කිලෙසානුබන්ධො, සො එව නිමිත්තාදිගාහො, තතො පරිවජ්ජනලක්ඛණං කිලෙසානුබන්ධනිමිත්තාදිග්ගාහපරිවජ්ජනලක්ඛණං. ආදි-සද්දෙන අනුබ්යඤ්ජනං සඞ්ගණ්හාති.

ආජීවපාරිසුද්ධිසීලවණ්ණනා

16. වුත්තෙති ඉධෙව උද්දෙසවසෙන පුබ්බෙ වුත්තෙ. තථා හි ‘‘ආජීවහෙතු පඤ්ඤත්තානං ඡන්නං සික්ඛාපදාන’’න්ති පදුද්ධාරං කත්වා තානි පාළිවසෙනෙව දස්සෙතුං ‘‘යානි තානී’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ යානි තානි එවං පඤ්ඤත්තානි ඡ සික්ඛාපදානීති සම්බන්ධො. ආජීවහෙතූති ජීවිකනිමිත්තං, ‘‘එවාහං පච්චයෙහි අකිලමන්තො ජීවිස්සාමී’’ති අධිප්පායෙන. ආජීවකාරණාති තස්සෙව වෙවචනං. පාපිච්ඡොති පාපිකාය අසන්තගුණසම්භාවනිච්ඡාය සමන්නාගතො. ඉච්ඡාපකතොති ඉච්ඡාය අපකතො උපද්දුතො, අභිභූතො වා. අසන්තන්ති අවිජ්ජමානං. අභූතන්ති අනුප්පන්නං. අනුප්පන්නත්තා හි තස්ස තං අසන්තන්ති පුරිමස්ස පච්ඡිමං කාරණවචනං. උත්තරිමනුස්සධම්මන්ති උත්තරිමනුස්සානං උක්කට්ඨපුරිසානං ධම්මං, මනුස්සධම්මතො වා උත්තරි උක්කට්ඨං. උල්ලපතීති උග්ගතායුකො ලපති. සීලං හි භික්ඛුනො ආයු, තං තස්ස තථාලපනසමකාලමෙව විගච්ඡති. තෙනාහ ‘‘ආපත්ති පාරාජිකස්සා’’ති පාරාජිකසඞ්ඛාතා ආපත්ති අස්ස, පාරාජිකසඤ්ඤිතස්ස වා වීතික්කමස්ස ආපජ්ජනං උල්ලපනන්ති අත්ථො. සඤ්චරිත්තං සමාපජ්ජතීති සඤ්චරණභාවං ආපජ්ජති, ඉත්ථියා වා පුරිසමතිං, පුරිසස්ස වා ඉත්ථිමතිං ආරොචෙතීති අධිප්පායො. ‘‘ඉමෙසං ඡන්නං සික්ඛාපදානං වීතික්කමස්ස වසෙනා’’ති සම්බන්ධො හෙට්ඨා දස්සිතො එව.

කුහනාතිආදීසූති ¶ හෙට්ඨා උද්දිට්ඨපාළියාව පදුද්ධාරො. අයං පාළීති අයං විභඞ්ගෙ (විභ. 861) ආගතා නිද්දෙසපාළි.

17. චීවරාදිපච්චයා ලබ්භන්තීති ලාභා. තෙ එව සක්කච්චං ආදරවසෙන දිය්යමානා සක්කාරා. පත්ථටයසතා කිත්තිසද්දො. තං ලාභඤ්ච සක්කාරඤ්ච කිත්තිසද්දඤ්ච. සන්නිස්සිතස්සාති එත්ථ තණ්හානිස්සයො අධිප්පෙතොති ආහ ‘‘පත්ථයන්තස්සා’’ති. අසන්තගුණදීපනකාමස්සාති අසන්තෙ අත්තනි අවිජ්ජමානෙ සද්ධාදිගුණෙ සම්භාවෙතුකාමස්ස. අසන්තගුණසම්භාවනතාලක්ඛණා, පටිග්ගහණෙ ¶ ච අමත්තඤ්ඤුතාලක්ඛණා හි පාපිච්ඡතා. ඉච්ඡාය අපකතස්සාති පාපිකාය ඉච්ඡාය සම්මාආජීවතො අපෙතො කතොති අපකතො. තථාභූතො ච ආජීවූපද්දවෙන උපද්දුතොති කත්වා ආහ ‘‘උපද්දුතස්සාති අත්ථො’’ති.

කුහනමෙව පච්චයුප්පාදනස්ස වත්ථූති කුහනවත්ථු. තිවිධම්පෙතං තත්ථ ආගතං තස්ස නිස්සයභූතාය ඉමාය පාළියා දස්සෙතුන්ති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. තදත්ථිකස්සෙවාති තෙහි චීවරාදීහි අත්ථිකස්සෙව. පටික්ඛිපනෙනාති චීවරාදීනං පටික්ඛිපනහෙතු. අස්සාති භවෙය්ය. පටිග්ගහණෙන චාති ච-සද්දෙන පුබ්බෙ වුත්තං පටික්ඛිපනං සමුච්චිනොති.

භිය්යොකම්යතන්ති බහුකාමතං. යන්ති කිරියාපරාමසනං, තස්මා ‘‘ධාරෙය්යා’’ති එත්ථ යදෙතං සඞ්ඝාටිං කත්වා ධාරණං, එතං සමණස්ස සාරුප්පන්ති යොජනා. පාපණිකානීති ආපණතො ඡඩ්ඩිතානි. නන්තකානීති අන්තරහිතානි චොළඛණ්ඩානි. උච්චිනිත්වාති උඤ්ඡනෙන චිනිත්වා සඞ්ගහෙත්වා. උඤ්ඡාචරියායාති උඤ්ඡාචරියාය ලද්ධෙන. ගිලානස්ස පච්චයභූතා භෙසජ්ජසඞ්ඛාතා ජීවිතපරික්ඛාරා ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරා. පූතිමුත්තන්ති පුරාණස්ස, අපුරාණස්ස ච සබ්බස්ස ගොමුත්තස්සෙතං නාමං. පූතිමුත්තෙනාති පූතිභාවෙන මුත්තෙන පරෙහි ඡඩ්ඩිතෙන, පූතිභූතෙන වා ගොමුත්තෙන. ධුතවාදොති පරෙසම්පි ධුතගුණවාදී. සම්මුඛීභාවාති සම්මුඛතො විජ්ජමානත්තා, ලබ්භමානතායාති අත්ථො.

අත්තානං උත්තරිමනුස්සධම්මාධිගමස්ස සාමන්තෙ කත්වා ජප්පනං සාමන්තජප්පනං. මහෙසක්ඛොති මහානුභාවො, උත්තරිමනුස්සධම්මාධිගමෙනාති අධිප්පායො. ‘‘මිත්තො’’ති සාමඤ්ඤතො වත්වා පුන තං විසෙසෙති ‘‘සන්දිට්ඨො සම්භත්තො’’ති ¶ . දිට්ඨමත්තො හි මිත්තො සන්දිට්ඨො. දළ්හභත්තිකො සම්භත්තො. සහායොති සහ ආයනකො, සඛාති අත්ථො. සත්තපදිනො හි ‘‘සඛා’’ති වුච්චන්ති. විහාරො පාකාරපරිච්ඡින්නො සකලො ආවාසො. අඩ්ඪයොගො දීඝපාසාදො, ගරුළසණ්ඨානපාසාදොතිපි වදන්ති. පාසාදො චතුරස්සපාසාදො. හම්මියං මුණ්ඩච්ඡදනපාසාදො. කූටාගාරං ද්වීහි කණ්ණිකාහි කත්තබ්බපාසාදො. අට්ටො පටිරාජූනම්පි පටිබාහනයොග්යො චතුපඤ්චභූමකො පටිස්සයවිසෙසො. මාළො එකකූටසඞ්ගහිතො අනෙකකොණවන්තො පටිස්සයවිසෙසො. උද්දණ්ඩො අගබ්භිකා එකද්වාරා දීඝසාලාති වදන්ති. අපරෙ පන භණන්ති – විහාරො නාම දීඝමුඛපාසාදො. අඩ්ඪයොගො එකපස්සෙන ඡදනකසෙනාසනං. තස්ස කිර එකපස්සෙ භිත්ති උච්චතරා හොති, ඉතරපස්සෙ නීචා, තෙන තං එකපස්සඡදනකං ¶ හොති. පාසාදො ආයතචතුරස්සපාසාදො. හම්මියං මුණ්ඩච්ඡදනං චන්දිකඞ්ගණයුත්තං. ගුහා කෙවලා පබ්බතගුහා. ලෙණං ද්වාරබද්ධං. කූටාගාරං යො කොචි කණ්ණිකාබද්ධපාසාදො. අට්ටො බහලභිත්තිගෙහං. යස්ස ගොපානසියො අග්ගහෙත්වා ඉට්ඨකාහි එව ඡදනං හොති. අට්ටාලකාකාරෙන කරීයතීතිපි වදන්ති. මාළො වට්ටාකාරෙන කතසෙනාසනං. උද්දණ්ඩො එකො පටිස්සයවිසෙසො. යො ‘‘භණ්ඩසාලා, උදොසිත’’න්තිපි වුච්චති. උපට්ඨානසාලා සන්නිපතනට්ඨානං.

කුච්ඡිතරජභූතාය පාපිච්ඡතාය නිරත්ථකං කායවචීවිප්ඵන්දනිග්ගණ්හනං කොරජං, තං එතස්ස අත්ථීති කොරජිකො, කොහඤ්ඤෙන සංයතකායො, අතිවිය, අභිණ්හං වා කොරජිකො කොරජිකකොරජිකො. අතිපරිසඞ්කිතොති කෙචි. අතිවිය කුහො කුහකකුහකො, සාතිසයවිම්හාපකොති අත්ථො. අතිවිය ලපො ලපනකො ලපකලපකො. මුඛසම්භාවිකොති කොරජිකකොරජිකාදිභාවෙන පවත්තවචනෙහි අත්තනො මුඛමත්තෙන අඤ්ඤෙහි සම්භාවිකො. සො එවරූපො එවරූපතාය එව අත්තානං පරං විය කත්වා ‘‘අයං සමණො’’තිආදීනි කථෙති. ගම්භීරන්තිආදි තස්සා කථාය උත්තරිමනුස්සධම්මපටිබද්ධතාය වුත්තං.

සම්භාවනාධිප්පායකතෙනාති ‘‘කථං නු ඛො මං ජනො ‘අරියො’ති වා ‘විසෙසලාභී’ති වා සම්භාවෙය්යා’’ති ඉමිනා අධිප්පායෙන කතෙන. ගමනං සණ්ඨපෙතීති විසෙසලාභීනං ගමනං විය අත්තනො ගමනං සක්කච්චං ඨපෙති ¶ , සතො සම්පජානොව ගච්ඡන්තො විය හොති. පණිධායාති ‘‘අරහාති මං ජානන්තූ’’ති චිත්තං සණ්ඨපෙත්වා, පත්ථෙත්වා වා. සමාහිතො වියාති ඣානසමාධිනා සමාහිතො විය. ආපාථකජ්ඣායීති මනුස්සානං ආපාථට්ඨානෙ සමාධිසමාපන්නො විය නිසීදන්තො ආපාථකෙ ජනස්ස පාකටට්ඨානෙ ඣායී. ඉරියාපථසඞ්ඛාතන්ති ඉරියාපථසණ්ඨපනසඞ්ඛාතං.

පච්චයපටිසෙවනසඞ්ඛාතෙනාති අයොනිසො උප්පාදිතානං පච්චයානං පටිසෙවනන්ති එවං කථිතෙන, තෙන වා පච්චයපටිසෙවනෙන සඞ්ඛාතබ්බෙන කථිතබ්බෙන. අඤ්ඤං විය කත්වා අත්තනො සමීපෙ භණනං සාමන්තජප්පිතං. ආ-කාරස්ස රස්සත්තං කත්වා ‘‘අට්ඨපනා’’ති වුත්තං. කුහනං කුහො, තස්ස අයනා පවත්ති කුහායනා, කුහස්ස වා පුග්ගලස්ස අයනා ගති කිරියා කුහායනා. කුහෙති, කුහෙන වා ඉතොති කුහිතො, කුහකො.

පුට්ඨස්සාති ¶ ‘‘කො තිස්සො, කො රාජපූජිතො’’ති පුට්ඨස්ස. උද්ධං කත්වාති උක්ඛිපිත්වා විභවසම්පත්තිආදිනා පග්ගහෙත්වා.

උන්නහනාති උද්ධං උද්ධං බන්ධනා පලිවෙඨනා. ද්වෙ කිර භික්ඛූ එකං ගාමං පවිසිත්වා ආසනසාලාය නිසීදිත්වා එකං කුමාරිකං පක්කොසිංසු. තාය ආගතාය තත්රෙකො එකං පුච්ඡි ‘‘අයං, භන්තෙ, කස්ස කුමාරිකා’’ති? ‘‘අම්හාකං උපට්ඨායිකාය තෙලකන්දරිකාය ධීතා, ඉමිස්සා මාතා මයි ගෙහං ගතෙ සප්පිං දදමානා ඝටෙනෙව දෙති, අයම්පි මාතා විය ඝටෙන දෙතී’’ති (විභ. අට්ඨ. 862) උක්කාචෙසි. ඉමං සන්ධාය වුත්තං ‘‘තෙලකන්දරිකවත්ථු චෙත්ථ වත්තබ්බ’’න්ති.

ධම්මානුරූපා වාති මත්තාවචනානුරූපං වා. මත්තාවචනං හි ‘‘ධම්මො’’ති වුච්චති. යථාහ ‘‘සුභාසිතං උත්තමමාහු සන්තො, ධම්මං භණෙ නාධම්මං තං දුතිය’’න්ති (සං. නි. 1.213; සු. නි. 452). තෙන බහුං විප්පලපනමාහ, සච්චතො වා අඤ්ඤා සුභාසිතා වාචා ‘‘ධම්මො’’ති වෙදිතබ්බො. මුග්ගසූපසදිසකම්මො පුග්ගලො මුග්ගසූප්යො. තෙනාහ ‘‘අයං පුග්ගලො මුග්ගසූප්යොති වුච්චතී’’ති. පරිභටස්ස කම්මං පාරිභට්යං, තදෙව පාරිභට්යතා.

නිමිත්තෙන චරන්තො, ජීවන්තො වා නිමිත්තකො, තස්ස භාවො නෙමිත්තිකතා. අත්තනො ඉච්ඡාය පකාසනං ඔභාසො. කො පන සොති ¶ ? ‘‘අජ්ජ භික්ඛූනං පච්චයා දුල්ලභා ජාතා’’තිආදිකා පච්චයපටිසංයුත්තකථා. ඉච්ඡිතවත්ථුස්ස සමීපෙ කථනං සාමන්තජප්පා.

අක්කොසනභයෙනාපි දදෙය්යාති දසහි අක්කොසවත්ථූහි අක්කොසනං. තථා වම්භනාදයො. උපෙක්ඛනා උපාසකානං දායකාදිභාවතො බහි ඡඩ්ඩනා. ඛිපනාති ඛෙපවචනං. තං පන අවහසිත්වා වචනං හොතීති ආහ ‘‘උප්පණ්ඩනා’’ති. පාපනාති අදායකත්තස්ස, අවණ්ණස්ස වා පතිට්ඨාපනං. පරෙසං පිට්ඨිමංසඛාදනසීලො පරපිට්ඨිමංසිකො, තස්ස භාවො පරපිට්ඨිමංසිකතා. අබ්භඞ්ගන්ති අබ්භඤ්ජනං. නිපිසිත්වා ගන්ධමග්ගනා වියාති අනිප්පිසිතෙ අලබ්භමානස්ස ගන්ධස්ස නිපිසනෙ ලාභො විය පරගුණෙ අනිප්පිසිතෙ අලබ්භමානානං පච්චයානං නිපිසනෙන ලාභො දට්ඨබ්බොති.

නිකත්තුං ¶ අප්පෙන ලාභෙන බහුකං වඤ්චෙත්වා ගහෙතුං ඉච්ඡනං නිජිගීසනං, තස්ස භාවො නිජිගීසනතා. තස්සෙව ඉච්ඡනස්ස පවත්තිආකාරො, තංසහජාතං වා ගවෙසනකම්මං.

අඞ්ගන්ති හත්ථපාදාදිඅඞ්ගානි උද්දිස්ස පවත්තං විජ්ජං. නිමිත්තන්ති නිමිත්තසත්ථං. උප්පාතන්ති උක්කාපාතදිසාඩාහ-භූමිචාලාදිඋප්පාතපටිබද්ධවිජ්ජං. සුපිනන්ති සුපිනසත්ථං. ලක්ඛණන්ති ඉත්ථිපුරිසානං ලක්ඛණජානනසත්ථං. මූසිකච්ඡින්නන්ති වත්ථාදීනං අසුකභාගෙ මූසිකච්ඡෙදෙ සති ඉදං නාම ඵලං හොතීති ජානනකසත්ථං. පලාසග්ගිආදීසු ඉමිනා නාම අග්ගිනා හුතෙ ඉදං නාම හොතීති අග්ගිවසෙන හොමවිධානං අග්ගිහොමං. ඉමිනා නයෙන දබ්බිහොමං වෙදිතබ්බං. ආදි-සද්දෙන ථුසහොමාදීනං, අඤ්ඤෙසඤ්ච සුත්තෙ ආගතානං මිච්ඡාජීවානං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. වීරියසාධනත්තා ආජීවපාරිසුද්ධිසීලස්ස ‘‘පච්චයපරියෙසනවායාමො’’ති වුත්තං. තස්ස පාරිසුද්ධි අනවජ්ජභාවො, යෙන ධම්මෙන සමෙන පච්චයලාභො හොති. න හි අලසො ඤායෙන පච්චයෙ පරියෙසිතුං සක්කොතීති.

පච්චයසන්නිස්සිතසීලවණ්ණනා

18. පටිසඞ්ඛාති අයං ‘‘සයං අභිඤ්ඤා’’තිආදීසු (මහාව. 11) විය ය-කාරලොපෙන නිද්දෙසො. යොනිසොති චෙත්ථ උපායත්ථො යොනිසො-සද්දොති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘උපායෙන පථෙනා’’ති. ‘‘පටිසඞ්ඛාය ඤත්වා’’ති ¶ වත්වා තයිදං පටිසඞ්ඛානං පච්චවෙක්ඛණන්ති දස්සෙතුං ‘‘පච්චවෙක්ඛිත්වාති අත්ථො’’තිආදි වුත්තං. යථා හි පච්චවෙක්ඛිත්වාති සීතපටිඝාතාදිකං තං තං පයොජනං පති පති අවෙක්ඛිත්වා, ඤාණෙන පස්සිත්වාති අත්ථො, එවං පටිසඞ්ඛායාති තදෙව පයොජනං පති පති සඞ්ඛාය, ජානිත්වාති අත්ථො. ඤාණපරියායො හි ඉධ සඞ්ඛා-සද්දොති. එත්ථ ච ‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො’’තිආදි කාමං පච්චයපරිභොගකාලෙන වුච්චති, ධාතුවසෙන පන පටිකූලවසෙන වා පච්චවෙක්ඛණාය පච්චයසන්නිස්සිතසීලං සුජ්ඣතීති අපරෙ. භිජ්ජතීති කෙචි. එකෙ පන පඨමං එව පරියත්තන්ති වදන්ති, වීමංසිතබ්බං. ‘‘චීවර’’න්ති එකවචනං එකත්තමත්තං වාචකන්ති අධිප්පායෙන ‘‘අන්තරවාසකාදීසු යං කිඤ්චී’’ති වුත්තං, ජාතිසද්දතාය පන තස්ස පාළියං එකවචනන්ති යත්තකානි චීවරානි යොගිනා පරිහරිතබ්බානි, තෙසං සබ්බෙසං එකජ්ඣං ගහණන්ති සක්කා විඤ්ඤාතුං, යං කිඤ්චීති වා අනවසෙසපරියාදානමෙතං, න අනියමවචනං. ‘‘නිවාසෙති වා පාරුපති වා’’ති විකප්පනං පන පටිසෙවනපරියායස්ස පරිභොගස්ස ¶ විභාගදස්සනන්ති තං පඤ්ඤපෙත්වා සයනනිසීදන-චීවරකුටිකරණාදිවසෙනාපි පරිභොගස්ස සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො.

පයොජනානං මරියාදා පයොජනාවධි, තස්ස පරිච්ඡින්දනවසෙන යො නියමො, තස්ස වචනං පයොජනා…පෙ… වචනං. ඉදානි තං නියමං විවරිත්වා දස්සෙතුං ‘‘එත්තකමෙව හී’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ අවධාරණෙන ලීළාවිභූසාවිලම්බනානටම්බරාදිවසෙන වත්ථපරිභොගං නිසෙධෙති. තෙනාහ ‘‘න ඉතො භිය්යො’’ති. ලීළාවසෙන හි එකච්චෙ සත්තා වත්ථානි පරිදහන්ති චෙව උපසංවියන්ති ච. යථා තං යොබ්බනෙ ඨිතා නාගරිකමනුස්සා. එකච්චෙ විභූසනවසෙන, යථා තං රූපූපජීවිනිආදයො. විලම්බනවසෙන විලම්බකා. නටම්බරවසෙන භොජාදයො. අජ්ඣත්තධාතුක්ඛොභො සීතරොගාදිඋප්පාදකො. උතුපරිණාමනවසෙනාති උතුනො පරිවත්තනවසෙන විසභාගසීතඋතුසමුට්ඨානෙන. වා-සද්දෙන හෙමන්තාදීසු හිමපාතාදිවසෙන පවත්තස්ස සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො, න උප්පාදෙති සීතන්ති අධිප්පායො. යදත්ථං පන තං විනොදනං, තං මත්ථකප්පත්තං දස්සෙතුං ‘‘සීතබ්භාහතෙ’’තිආදි වුත්තං. සබ්බත්ථාති ‘‘උණ්හස්ස පටිඝාතායා’’තිආදීසු සබ්බෙසු සෙසපයොජනෙසු. යදිපි සූරියසන්තාපොපි උණ්හොව, තස්ස පන ආතපග්ගහණෙන ගහිතත්තා ‘‘අග්ගිසන්තාපස්සා’’ති ¶ වුත්තං. එකච්චො දාවග්ගිසන්තාපො කායං චීවරෙන පටිච්ඡාදෙත්වා සක්කා විනොදෙතුන්ති ආහ ‘‘තස්ස වනදාහාදීසු සම්භවො වෙදිතබ්බො’’ති. ඩංසාති පිඞ්ගලමක්ඛිකා. තෙ පන යස්මා ඩංසනසීලා, තස්මා වුත්තං ‘‘ඩංසනමක්ඛිකා’’ති. සප්පාදයොති සප්පසතපදිඋණ්ණනාභිසරබූවිච්ඡිකාදයො. ඵුට්ඨසම්ඵස්සොති ඵුට්ඨවිසමාහ. තිවිධා හි සප්පා – දට්ඨවිසා ඵුට්ඨවිසා දිට්ඨවිසා. තෙසු පුරිමකා ද්වෙ එව ගහිතා. සතපදිආදීනම්පි තාදිසානං සඞ්ගණ්හනත්ථං. නියතපයොජනං එකන්තිකං, සබ්බකාලිකඤ්ච පයොජනං. හිරී කුප්පති නිල්ලජ්ජතා සණ්ඨාති. තෙනාහ ‘‘විනස්සතී’’ති. කූපාවතරණං වා පටිච්ඡාදනං අරහතීති කොපිනං. හිරියිතබ්බට්ඨෙන හිරී ච තං කොපිනඤ්චාති හිරිකොපිනන්ති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. තස්ස චාති ච-සද්දො පුබ්බෙ වුත්තපයොජනානං සම්පිණ්ඩනත්ථො.

යං කිඤ්චි ආහාරන්ති ඛාදනීයභොජනීයාදිභෙදං යං කිඤ්චි ආහරිතබ්බවත්ථුං. පිණ්ඩාය භික්ඛාය උලතීති පිණ්ඩොලො, තස්ස කම්මං පිණ්ඩොල්යං. තෙන පිණ්ඩොල්යෙන භික්ඛාචරියාය. පතිතත්තාති පක්ඛිපිතත්තා. පිණ්ඩපාතො පත්තෙ පක්ඛිත්තභික්ඛාහාරො. පිණ්ඩානං වා පාතොති ඝරෙ ඝරෙ ලද්ධභික්ඛානං සන්නිපාතො. ‘‘නත්ථි දවා’’තිආදීසු (දී. නි. අට්ඨ. 3.305) සහසා කිරියාපි ¶ ‘‘දවා’’ති වුච්චති, තතො විසෙසනත්ථං ‘‘දවත්ථං, කීළානිමිත්තන්ති වුත්තං හොතී’’ති ආහ. මුට්ඨිකමල්ලා මුට්ඨියුද්ධයුජ්ඣනකා. ආදි-සද්දෙන නිබුද්ධයුජ්ඣනකාදීනං ගහණං. බලමදනිමිත්තන්ති බලං නිස්සාය උප්පජ්ජනකමදො බලමදො. තං නිමිත්තං, බලස්ස උප්පාදනත්ථන්ති අත්ථො. පොරිසමදනිමිත්තන්ති පොරිසමදො වුච්චති පුරිසමානො ‘‘අහං පුරිසො’’ති උප්පජ්ජනකමානො. අසද්ධම්මසෙවනාසමත්ථතං නිස්සාය පවත්තො මානො, රාගො එව වා පොරිසමදොති කෙචි. තං නිමිත්තං. අන්තෙපුරිකා රාජොරොධා. සබ්බෙසං සන්නිවෙසයොග්යතාය වෙසියො රූපූපජීවිනියො. මණ්ඩනං නාම ඉධාවයවපාරිපූරීති ආහ ‘‘අඞ්ගපච්චඞ්ගානං පීණභාවනිමිත්ත’’න්ති, පරිබ්රූහනහෙතූති අත්ථො. නටා නාම රඞ්ගනටා. නච්චකා ලඞ්ඝකාදයො. විභූසනං සොභාසමුප්පාදනන්ති ආහ ‘‘පසන්නච්ඡවිවණ්ණතානිමිත්ත’’න්ති.

එතං පදං. මොහූපනිස්සයප්පහානත්ථන්ති මොහස්ස උපනිස්සයතාපහානාය. දවා හි මොහෙන හොති, මොහඤ්ච වඩ්ඪෙතීති තස්සා වජ්ජනෙන මොහස්ස අනුපනිස්සයතා. දොසූපනිස්සයප්පහානත්ථන්ති ඉදං බලමදස්ස, පුරිසමදස්ස ¶ ච දොසහෙතුනො වසෙන වුත්තං, ඉතරස්ස පන වසෙන ‘‘රාගූපනිස්සයප්පහානත්ථ’’න්ති වත්තබ්බං. මණ්ඩනවිභූසනපටික්ඛෙපො සියා මොහූපනිස්සයප්පහානායපි, රාගූපනිස්සයතාය පන උජුපටිපක්ඛොති වුත්තං ‘‘රාගූපනිස්සයප්පහානත්ථ’’න්ති. යදිපි එකච්චස්ස දවමදෙ ආරබ්භ පරස්ස පටිඝසංයොජනාදීනං උප්පත්ති හොතියෙව මනොපදොසිකදෙවාදීනං විය, අත්තනො පන දවමදෙ ආරබ්භ යෙසං සවිසෙසං රාගමොහමානාදයො පාපධම්මා උප්පජ්ජන්ති. තෙ සන්ධාය ‘‘අත්තනො සංයොජනුප්පත්තිපටිසෙධනත්ථ’’න්ති වත්වා මණ්ඩනවිභූසනානි පටිච්ච සවිසෙසං පරස්සපි රාගමොහාදයො පවත්තන්තීති ‘‘පරස්සපි සංයොජනුප්පත්තිපටිසෙධනත්ථ’’න්ති වුත්තං. අයොනිසො පටිපත්තියාති එත්ථ කාමසුඛල්ලිකානුයොගං මුඤ්චිත්වා සබ්බාපි මිච්ඡාපටිපත්ති අයොනිසො පටිපත්ති. පුරිමෙහි ද්වීහි පදෙහි අයොනිසො පටිපත්තියා, පච්ඡිමෙහි ද්වීහි කාමසුඛල්ලිකානුයොගස්ස පහානං වුත්තන්ති වදන්ති. ‘‘චතූහිපි චෙතෙහී’’ති පන වචනතො සබ්බෙහි උභින්නම්පි පහානං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. කාමකීළාපි දවන්තොගධා හොතියෙව, පුරිසමදොපි කාමසුඛල්ලිකානුයොගස්ස හෙතුයෙවාති.

චාතුමහාභූතිකස්සාති චතුමහාභූතෙ සන්නිස්සිතස්ස. රූපකායස්සාති චතුසන්තතිරූපසමූහස්ස. ඨිතියාති ඨිතත්ථං. සා පනස්ස ඨිති පබන්ධවසෙන ඉච්ඡිතාති ආහ ‘‘පබන්ධට්ඨිතත්ථ’’න්ති. පවත්තියාති ජීවිතින්ද්රියප්පවත්තියා. තථා හි ජීවිතින්ද්රියං ‘‘යාපනා වත්තනා’’ති ¶ (ධ. ස. 19, 634) ච නිද්දිට්ඨං. තස්සා ච අවිච්ඡෙදො ආහාරූපයොගෙන හොති. කායස්ස චිරතරං යාව ආයුකප්පො, තාව අවත්ථානං යාපනාති දස්සෙන්තො ‘‘චිරකාලට්ඨිතත්ථං වා’’ති ආහ. ඉදානි වුත්තමෙවත්ථං පාකටතරං කාතුං ‘‘ඝරූපත්ථම්භමිවා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථායං යොජනා – යථා ජිණ්ණඝරසාමිකො ඝරස්ස උපත්ථම්භනං කරොති තස්ස අපතනත්ථං, යථා ච සාකටිකො අක්ඛබ්භඤ්ජනං කරොති තස්ස සම්පවත්තනත්ථං, එවමෙස යොගී කායස්ස ඨිතත්ථං, යාපනත්ථඤ්ච පිණ්ඩපාතං පටිසෙවති පරිභුඤ්ජතීති. එතෙන ඨිති නාම අපතනං යාපනා පවත්තීති දස්සෙති. න දවමදමණ්ඩනවිභූසනත්ථන්ති ඉදං ‘‘යාවදෙවා’’ති අවධාරණෙන නිවත්තිතත්ථදස්සනං. තිට්ඨන්ති උපාදින්නධම්මා එතායාති ඨිති, ආයූති ආහ ‘‘ඨිතීති ජීවිතින්ද්රියස්සෙතං අධිවචන’’න්ති. තථා හි තං ආයු ‘‘ඨිතී’’ති නිද්දිට්ඨං, ඨිතියා යාපනායාති කායස්ස ¶ ඨිතිහෙතුතාය ‘‘ඨිතී’’ති ලද්ධවොහාරස්ස ජීවිතින්ද්රියස්ස පවත්තනත්ථන්ති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘ජීවිතින්ද්රියපවත්තාපනත්ථ’’න්ති. ආබාධට්ඨෙනාති විබාධනට්ඨෙන, රොගට්ඨෙන වා. ජිඝච්ඡාපරමා හි රොගා. උපරමත්ථන්ති වූපසමත්ථං. වණාලෙපනමිව වණිකො. උණ්හසීතාදීසු අභිභවන්තෙසු තප්පටිකාරං සීතුණ්හං විය පටිසෙවතීති සම්බන්ධො. මග්ගබ්රහ්මචරියං ඨපෙත්වා සික්ඛත්තයසඞ්ගහා සාසනාවචරිතබ්බා අනුසාසනී සාසනබ්රහ්මචරියන්ති ආහ ‘‘සකලසාසනබ්රහ්මචරියස්ස ච මග්ගබ්රහ්මචරියස්ස චා’’ති. අනුග්ගහණත්ථන්ති අනු අනු ගණ්හනත්ථං සම්පාදනත්ථං. කායබලං නිස්සායාති යථාසමාරද්ධං ගුණවිසෙසපාරිපූරිහෙතුභූතං කායබලමත්තං නිස්සාය. තෙනාහ ‘‘සික්ඛත්තයානුයොගවසෙනා’’තිආදි. කන්තාරනිත්ථරණත්ථිකා ජායම්පතිකා, නදීසමුද්දනිත්ථරණත්ථිකා ච පුත්තමංසාදීනි යථා අගිද්ධා අමුච්ඡිතා කෙවලං තං තං අත්ථසිද්ධිමෙව අවෙක්ඛන්තා පටිසෙවන්ති තෙහි විනා අසිජ්ඣනතො, එවමයම්පි කෙවලං භවකන්තාරනිත්ථරණත්ථිකො අගිද්ධො අමුච්ඡිතො තෙන විනා අසිජ්ඣනතො පිණ්ඩපාතං පටිසෙවතීති උපමාසංසන්දනං.

ඉතීති පකාරත්ථෙ නිපාතපදං. තෙන පටිසෙවියමානස්ස පිණ්ඩපාතස්ස පටිසෙවනාකාරො ගය්හතීති ආහ ‘‘එවං ඉමිනා පිණ්ඩපාතපටිසෙවනෙනා’’ති. පුරාණන්ති භොජනතො පුරිමකාලිකත්තා පුරාතනං. පටිහඞ්ඛාමීති පටිහනිස්සාමි. නවඤ්ච වෙදනං න උප්පාදෙස්සාමීති පටිසෙවතීති යොජනා. කීදිසං, කථඤ්චාති ආහ ‘‘අපරිමිත…පෙ… අඤ්ඤතරො වියා’’ති. අපරිමිතං අපරිමාණං භොජනං පච්චයො එතිස්සාති අපරිමිතභොජනපච්චයා, තං අපරිමිතභොජනපච්චයං අත්තනො ගහණීතෙජපමාණතො අතික්කන්තපමාණභොජනහෙතුකන්ති අත්ථො. යො බහුං භුඤ්ජිත්වා අත්තනො ¶ ධම්මතාය උට්ඨාතුං අසක්කොන්තො ‘‘ආහර හත්ථ’’න්ති වදති, අයං ආහරහත්ථකො. යො භුඤ්ජිත්වා අච්චුද්ධුමාතකුච්ඡිතාය උට්ඨිතොපි සාටකං නිවාසෙතුං න සක්කොති, අයං අලංසාටකො. යො භුඤ්ජිත්වා උට්ඨාතුං අසක්කොන්තො තත්ථෙව පරිවත්තති, අයං තත්රවට්ටකො. යො යථා කාකෙහි ආමසිතුං සක්කා, එවං යාව මුඛද්වාරං ආහාරෙති, අයං කාකමාසකො. යො භුඤ්ජිත්වා මුඛෙ සන්ධාරෙතුං අසක්කොන්තො තත්ථෙව වමති, අයං භුත්තවමිතකො. එතෙසං අඤ්ඤතරො විය. අථ වා පුරාණවෙදනා නාම අභුත්තපච්චයා උප්පජ්ජනකවෙදනා. තං ‘‘පටිහනිස්සාමී’’ති ¶ පටිසෙවති. නවවෙදනා නාම අතිභුත්තපච්චයෙන උප්පජ්ජනකවෙදනා. තං ‘‘න උප්පාදෙස්සාමී’’ති පටිසෙවති. අථ වා නවවෙදනා නාම අභුත්තපච්චයෙන උප්පජ්ජනකවෙදනා, තස්සා අනුප්පන්නාය අනුප්පජ්ජනත්ථමෙව පටිසෙවති. අභුත්තපච්චයා උප්පජ්ජනකාති චෙතං ඛුද්දාය විසෙසනං. යස්සා අප්පවත්ති භොජනෙන කාතබ්බා, තස්සා දස්සනත්ථං. අභුත්තපච්චයෙන, භුත්තපච්චයෙන ච උප්පජ්ජනකානුප්පජ්ජනකවෙදනාසු පුරිමා යථාපවත්තා ජිඝච්ඡානිමිත්තා වෙදනා. සා හි අභුඤ්ජන්තස්ස භිය්යොපවඩ්ඪනවසෙන උප්පජ්ජති. පච්ඡිමාපි ඛුද්දානිමිත්තාව අඞ්ගදාහසූලාදිවෙදනා පවත්තා. සා හි භුත්තපච්චයා පුබ්බෙ අනුප්පන්නාව නුප්පජ්ජිස්සතීති අයමෙතාසං විසෙසො. විහිංසානිමිත්තතා චෙතාසං විහිංසාය විසෙසො.

යා වෙදනා. අධුනාති එතරහි. අසප්පායාපරිමිතභොජනං නිස්සායාති අසප්පායාපරිමිතස්ස ආහාරස්ස භුඤ්ජනපයොගං ආගම්ම උප්පජ්ජතීති අත්ථො. පුරාණකම්මපච්චයවසෙනාති පුබ්බෙ පුරිමජාතියං කතත්තා පුරාණස්ස කම්මස්ස පච්චයතාවසෙන පයොගවිපත්තිං ආගම්ම උප්පජ්ජනාරහතාය තං වජ්ජෙත්වා පයොගසම්පත්තියා උපට්ඨාපනං දුක්ඛවෙදනාපච්චයඝාතො, පටිහනනඤ්ච හොතීති ආහ ‘‘තස්සා පච්චයං විනාසෙන්තො තං පුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාමී’’ති. අයුත්තපරිභොගො පච්චයෙ අපච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභොගො. සො එව කතූපචිතකම්මතාය කම්මූපචයො. තං නිස්සාය පටිච්ච ආයතිං අනාගතෙ කාලෙ උප්පජ්ජනතො යා චායං ‘‘නවවෙදනා’’ති වුච්චතීති යොජනා. යුත්තපරිභොගවසෙනාති පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චයානං පරිභොගවසෙන, තස්සා නවවෙදනාය මූලං අයුත්තපරිභොගකම්මං අනිබ්බත්තෙන්තො සබ්බෙන සබ්බං අනුප්පාදෙන්තො. එත්තාවතාති ‘‘ඉති පුරාණ’’න්තිආදිනා වුත්තෙන පදද්වයෙන. ‘‘විහිංසූපරතියා’’තිආදිනා වා පදචතුක්කෙන යුත්තපරිභොගසඞ්ගහො පබ්බජිතානුච්ඡවිකස්ස පච්චයපරිභොගස්ස වුත්තත්තා. අත්තකිලමථානුයොගප්පහානං ජිඝච්ඡාදිදුක්ඛපටිඝාතස්ස භාසිතත්තා. ඣානසුඛාදීනං ¶ පච්චයභූතස්ස කායසුඛස්ස අවිස්සජ්ජනතො ධම්මිකසුඛාපරිච්චාගො ච දීපිතො හොති.

අසප්පායාපරිමිතූපයොගෙන ජීවිතින්ද්රියුපච්ඡෙදකො, ඉරියාපථභඤ්ජනකො වා සියා පරිස්සයො, සප්පායපරිමිතූපයොගෙන පන සො න හොති. තථා සති චිරකාලප්පවත්තිසඞ්ඛාතා සරීරස්ස යාත්රා ¶ යාපනා භවිස්සතීති ඉමමත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘පරිමිතපරිභොගෙන…පෙ… භවිස්සතී’’ති ආහ. යො රොගො සාද්ධො අසාද්ධො ච න හොති, සො යාප්යරොගො, සො එතස්ස අත්ථීති යාප්යරොගී. සො හි නිච්චකාලං භෙසජ්ජං උපසෙවති, තථා අයම්පීති. යදි යාත්රාපි යාපනා, පුබ්බෙපි ‘‘යාපනායා’’ති වුත්තං, කො එත්ථ විසෙසොති? පුබ්බෙ ‘‘යාපනායා’’ති ජීවිතින්ද්රියයාපනා අධිප්පෙතා, ඉධ පන චතුන්නම්පි ඉරියාපථානං අවිච්ඡෙදසඞ්ඛාතා යාපනා යාත්රාති අයමෙත්ථ විසෙසො. බුද්ධපටිකුට්ඨෙන මිච්ඡාජීවෙන පච්චයපරියෙසනා අයුත්තපරියෙසනා. දායකදෙය්යධම්මානං, අත්තනො ච පමාණං අජානිත්වා පටිග්ගහණං, සද්ධාදෙය්යවිනිපාතනත්ථං වා පටිග්ගහණං අයුත්තපටිග්ගහණං, යෙන වා ආපත්තිං ආපජ්ජති. අපච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභොගො අයුත්තපරිභොගො. තෙසං පරිවජ්ජනං ධම්මෙන සමෙන පච්චයුප්පාදනාදිවසෙන වෙදිතබ්බං. ධම්මෙන හි පච්චයෙ පරියෙසිත්වා ධම්මෙන පටිග්ගහෙත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජනං අනවජ්ජතා නාම.

අරතීති උක්කණ්ඨා. පන්තසෙනාසනෙසු, අධිකුසලධම්මෙසු ච අනභිරති. තන්දීති පචලායිකා නිද්දා. විජම්භිතාති ථිනමිද්ධාභිභවෙන කායස්ස විජම්භනා. විඤ්ඤූහි ගරහා විඤ්ඤූගරහා. එකච්චො හි අනවජ්ජංයෙව සාවජ්ජං කරොති, ‘‘ලද්ධං මෙ’’ති පමාණාධිකං භුඤ්ජිත්වා තං ජීරාපෙතුං අසක්කොන්තො උද්ධංවිරෙචනඅධොවිරෙචනාදීහි කිලමති, සකලවිහාරෙ භික්ඛූ තස්ස සරීරපටිජග්ගනභෙසජ්ජපරියෙසනාපසුතා හොන්ති. අඤ්ඤෙ තෙ ‘‘කිං ඉද’’න්ති පුච්ඡිත්වා ‘‘අසුකස්ස උදරං උද්ධුමාත’’න්තිආදීනි සුත්වා ‘‘නිච්චකාලමෙස එවංපකතිකො අත්තනො කුච්ඡිපමාණං නාම න ජානාතී’’ති නින්දන්ති, එවං අනවජ්ජංයෙව සාවජ්ජං කරොති. එවං අකත්වා ‘‘අනවජ්ජතා ච භවිස්සතී’’ති පටිසෙවති. අත්තනො හි පකතිඅග්ගිබලාදිං ජානිත්වා ‘‘එවං මෙ අරතිආදීනං අභාවෙන කායසුඛතා, අගරහිතබ්බතා ච භවිස්සතී’’ති පමාණයුත්තමෙව පටිසෙවති. යාවතකො භොජනෙන අත්ථො, තස්ස සාධනෙන යාවදත්ථං උදරස්ස පරිපූරණෙන උදරාවදෙහකං භොජනං යාවදත්ථඋදරාවදෙහකභොජනං, තස්ස පරිවජ්ජනෙන. සෙය්යාය සයනෙන ලද්ධබ්බසුඛං සෙය්යසුඛං, උභොහි පස්සෙහි ¶ සම්පරිවත්තනකං සයන්තස්ස උප්පජ්ජනසුඛං පස්සසුඛං ¶ , මිද්ධෙන නිද්දායනෙන උප්පජ්ජනසුඛං මිද්ධසුඛං, තෙසං සෙය්ය…පෙ… සුඛානං පහානතො චතුන්නං ඉරියාපථානං යොග්යභාවස්ස පටිපාදනං කායස්ස චතුඉරියාපථයොග්යභාවපටිපාදනං, තතො. සුඛො ඉරියාපථවිහාරො ඵාසුවිහාරො. පච්ඡිමෙ විකප්පෙ, සබ්බවිකප්පෙසු වා වුත්තං ඵාසුවිහාරලක්ඛණං ආගමෙන සමත්ථෙතුං ‘‘වුත්තම්පි හෙත’’න්තිආදි වුත්තං. තීසුපි විකප්පෙසු ආහාරස්ස ඌනපරිභොගවසෙනෙව හි ඵාසුවිහාරො වුත්තොති.

එත්තාවතාති ‘‘යාත්රා’’තිආදිනා වුත්තෙන පදත්තයෙන. ‘‘යාත්රා ච මෙ භවිස්සතී’’ති පයොජනපරිග්ගහදීපනා. යාත්රා හි නං ආහාරූපයොගං පයොජෙතීති. ධම්මිකසුඛාපරිච්චාගහෙතුකො ඵාසුවිහාරො මජ්ඣිමා පටිපදා අන්තද්වයපරිවජ්ජනතො. ඉමස්මිං පන ඨානෙ අට්ඨ අඞ්ගානි සමොධානෙතබ්බානි – ‘‘නෙව දවායා’’ති එකං අඞ්ගං, ‘‘න මදායා’’ති එකං, ‘‘න මණ්ඩනායා’’ති එකං, ‘‘න විභූසනායා’’ති එකං, ‘‘යාවදෙව ඉමස්ස කායස්ස ඨිතියා යාපනායා’’ති එකං, ‘‘විහිංසූපරතියා බ්රහ්මචරියානුග්ගහායා’’ති එකං, ‘‘ඉති පුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාමි, නවඤ්ච වෙදනං න උප්පාදෙස්සාමී’’ති එකං, ‘‘යාත්රා ච මෙ භවිස්සතී’’ති එකං. ‘‘අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො චා’’ති අයමෙත්ථ භොජනානිසංසො. මහාසිවත්ථෙරො පනාහ ‘‘හෙට්ඨා චත්තාරි අඞ්ගානි පටික්ඛෙපො නාම, උපරි පන අට්ඨඞ්ගානි සමොධානෙතබ්බානී’’ති. තත්ථ ‘‘යාවදෙව ඉමස්ස කායස්ස ඨිතියා’’ති එකං අඞ්ගං, ‘‘යාපනායා’’ති එකං, ‘‘විහිංසූපරතියා’’ති එකං, ‘‘බ්රහ්මචරියානුග්ගහායා’’ති එකං, ‘‘ඉති පුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාමී’’ති එකං, ‘‘නවඤ්ච වෙදනං න උප්පාදෙස්සාමී’’ති එකං, ‘‘යාත්රා ච මෙ භවිස්සතී’’ති එකං, ‘‘අනවජ්ජතා චා’’ති එකං. ඵාසුවිහාරො පන භොජනානිසංසොති. එවං අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං ආහාරං ආහාරෙන්තො පටිසඞ්ඛා යොනිසො පිණ්ඩපාතං පටිසෙවති නාම.

යත්ථ යත්ථාති භුම්මනිද්දෙසෙන සෙන-සද්දස්ස අධිකරණත්ථවුත්තිමාහ. තථා ආසන-සද්දස්සාති. අඩ්ඪයොගාදිම්හීති ආදි-සද්දෙන පාසාදාදිං, මඤ්චාදිඤ්ච සඞ්ගණ්හාති. යත්ථ යත්ථ විහාරෙ වා අඩ්ඪයොගාදිම්හි වා ආසතීති විහාරඅඩ්ඪයොගාදිකෙ ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. ඉධ ආදි-සද්දෙන පීඨසන්ථතාදීනම්පි සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො. පරිසහනට්ඨෙනාති අභිභවනට්ඨෙන, විබාධනට්ඨෙනාති අත්ථො. උතුයෙව උතුපරිස්සයොති සීතුණ්හාදිඋතුයෙව ¶ අසප්පායො වුත්තනයෙන උතුපරිස්සයො. තස්ස උතුපරිස්සයස්ස විනොදනත්ථං, අනුප්පන්නස්ස අනුප්පාදනත්ථං, උප්පන්නස්ස වූපසමනත්ථඤ්චාති අත්ථො. නානාරම්මණතො ¶ පටිසංහරිත්වා කම්මට්ඨානභූතෙ එකස්මිංයෙව ආරම්මණෙ චිත්තස්ස සම්මදෙව ලයනං පටිසල්ලානං, තත්ථ ආරාමො අභිරති පටිසල්ලානාරාමො, තදත්ථං. සෙනාසනං හි විවිත්තං යොගිනො භාවනානුකූලං සුඤ්ඤාගාරභාවතො. තං පනෙතං අත්ථද්වයං විභාවෙතුං ‘‘යො සරීරාබාධචිත්තවික්ඛෙපකරො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ එකීභාවසුඛත්ථන්ති එකීභාවහෙතුකං සුඛං එකීභාවසුඛං, තදත්ථං. ගණසඞ්ගණිකකිලෙසසඞ්ගණිකාභාවෙන උප්පජ්ජනකසුඛං.

යදි උතුයෙව උතුපරිස්සයො, ‘‘උතු ච සීතුණ්හ’’න්ති සීතුණ්හපටිඝාතං වත්වා උතුපරිස්සයවිනොදනං කස්මා වුත්තන්ති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘කාමඤ්චා’’තිආදි. තත්ථ ‘‘නියතං උතුපරිස්සයවිනොදන’’න්ති එතෙන ‘‘සීතස්ස පටිඝාතාය උණ්හස්ස පටිඝාතායා’’ති එත්ථ වුත්තං සීතුණ්හං අනියතං කදාචි කදාචි උප්පජ්ජනකං, උතුපරිස්සයො පන සබ්බදාභාවී අධිප්පෙතොති දස්සෙති. වුත්තප්පකාරොති ‘‘සීතාදිකො, අසප්පායො’’ති ච එවං වුත්තප්පකාරො විවටඞ්ගණරුක්ඛමූලාදීසු නිසින්නස්ස අපරිගුත්තියා අසංවුතද්වාරාදිතාය පාකටපරිස්සයා, අසප්පායරූපදස්සනාදිනා අපාකටපරිස්සයා ච භික්ඛුස්ස කායචිත්තානං ආබාධං කරෙය්යුං. යත්ථ ගුත්තෙ සෙනාසනෙ ආබාධං න කරොන්ති. එවං ජානිත්වාති උභයපරිස්සයරහිතන්ති එවං ඤත්වා පටිසෙවන්තො භික්ඛු වෙදිතබ්බොති සම්බන්ධො.

ධාතුක්ඛොභලක්ඛණස්ස, තංහෙතුකදුක්ඛවෙදනාලක්ඛණස්ස වා රොගස්ස පටිපක්ඛභාවො පටිඅයනට්ඨො. තෙනාහ ‘‘පච්චනීකගමනට්ඨෙනාති අත්ථො’’ති, වූපසමනට්ඨෙනාති වුත්තං හොති. යස්ස කස්සචීති සප්පිආදීසු යස්ස කස්සචි. සප්පායස්සාති හි තස්ස විකාරවූපසමෙනාති අධිප්පායො. භිසක්කස්ස කම්මං තෙන විධාතබ්බතො. තෙනාහ ‘‘තෙන අනුඤ්ඤාතත්තා’’ති. නගරපරික්ඛාරෙහීති නගරං පරිවාරෙත්වා රක්ඛණකෙහි. විවටපරික්ඛෙපො පරික්ඛා උඩ්ඩාපො පාකාරො එසිකා පලිඝො පාකාරපත්ථණ්ඩිලන්ති සත්ත ‘‘නගරපරික්ඛාරා’’ති වදන්ති. සීලපරික්ඛාරොති සුවිසුද්ධසීලාලඞ්කාරො ¶ . අරියමග්ගො හි ඉධ ‘‘රථො’’ති අධිප්පෙතො. තස්ස ච සම්මාවාචාදයො අලඞ්කාරට්ඨෙන ‘‘පරික්ඛාරො’’ති වුත්තා. ජීවිතපරික්ඛාරාති ජීවිතස්ස පවත්තිකාරණානි. සමුදානෙතබ්බාති සම්මා උද්ධං උද්ධං ආනෙතබ්බා පරියෙසිතබ්බා. පරිවාරොපි හොති අන්තරායානං පරිතො වාරණතො. තෙනාහ ‘‘ජීවිත…පෙ… රක්ඛණතො’’ති.

තත්ථ අන්තරන්ති විවරං, ඔකාසොති අත්ථො. වෙරිකානං අන්තරං අදත්වා අත්තනො සාමිකානං ¶ පරිවාරෙත්වා ඨිතසෙවකා විය රක්ඛණතො. අස්සාති ජීවිතස්ස. කාරණභාවතොති චිරප්පවත්තියා කාරණභාවතො. රසායනභූතං හි භෙසජ්ජං සුචිරම්පි කාලං ජීවිතං පවත්තෙතියෙව. යදිපි අනුප්පන්නා එව දුක්ඛවෙදනා භෙසජ්ජපරිභොගෙන පටිහඤ්ඤන්ති, න උප්පන්නා තාසං සරසෙනෙව භිජ්ජනතො, උප්පන්නසදිසා පන ‘‘උප්පන්නා’’ති වුච්චන්ති. භවති හි තංසදිසෙසු තබ්බොහාරො, යථා සා එව තිත්තිරි, තානියෙව ඔසධානීති. තස්මා වුත්තං ‘‘උප්පන්නානන්ති ජාතානං භූතානං නිබ්බත්තාන’’න්ති. සඤ්චයතො පට්ඨාය සො ධාතුක්ඛොභො සමුට්ඨානං එතෙසන්ති තංසමුට්ඨානා. ‘‘දුක්ඛවෙදනා’’ති වත්වා සා අකුසලසභාවාපි අත්ථීති තතො විසෙසෙතුං ‘‘අකුසලවිපාකවෙදනා’’ති වුත්තං. බ්යාබාධනට්ඨෙන බ්යාබාධො, බ්යාබාධොව බ්යාබජ්ඣං, දුක්ඛන්ති අත්ථො. නත්ථි එත්ථ බ්යාබජ්ඣන්ති අබ්යාබජ්ඣං, නිද්දුක්ඛතා. තෙනාහ ‘‘අබ්යාබජ්ඣපරමතායා’’ති නිද්දුක්ඛපරමතායාති. තං දුක්ඛන්ති රොගනිමිත්තකං දුක්ඛං.

චීවරාදීනං පච්චයානං නිස්සයනං පරිභොගො එවාති දස්සෙතුං ‘‘තෙ පටිච්ච නිස්සායා’’ති වත්වා ‘‘පරිභුඤ්ජමානා’’ති වුත්තං. පවත්තන්තීති ජීවන්ති. ජීවනම්පි හි පවත්තනං, යතො ජීවිතින්ද්රියං ‘‘පවත්තනරස’’න්ති වුච්චති.

චතුපාරිසුද්ධිසම්පාදනවිධිවණ්ණනා

19. එවං පාතිමොක්ඛසංවරාදිභෙදෙන නිද්දිට්ඨං සීලං පුන සාධනවිභාගෙන දස්සෙතුං ‘‘එවමෙතස්මි’’න්තිආදිමාරද්ධං. තත්ථ සාධීයති සම්පාදියති එතෙනාති සාධනං, සද්ධා සාධනං එතස්සාති සද්ධාසාධනො. නනු ච වීරියසතිපඤ්ඤාහිපි විනා පාතිමොක්ඛසංවරො න සිජ්ඣතීති? සච්චං න සිජ්ඣති, සද්ධාය පන විසෙසහෙතුභාවං සන්ධාය එවං වුත්තන්ති දස්සෙන්තො ආහ

‘‘සාවකවිසයාතීතත්තා ¶ සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තියා’’ති. ගරුකලහුකාදිභෙදෙ ඔතිණ්ණෙ වත්ථුස්මිං තස්ස තස්ස අපරාධස්ස අනුරූපං සික්ඛාපදපඤ්ඤාපනං නාම සාවකානං අවිසයො, බුද්ධානං එව විසයො. සික්ඛාපදපඤ්ඤාපනං තාව තිට්ඨතු, තස්ස කාලොපි නාම සාවකානං අවිසයො, බුද්ධානං එව විසයොති දස්සෙන්තො ‘‘සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තියාචනපටික්ඛෙපො චෙත්ථ නිදස්සන’’න්ති ආහ. තථා හි වුත්තං ‘‘ආගමෙහි ත්වං සාරිපුත්ත, ආගමෙහි ත්වං සාරිපුත්ත, තථාගතොව තත්ථ කාලං ¶ ජානිස්සතී’’ති (පාරා. 21). තත්ථ ච-සද්දො සමුච්චයත්ථො. තෙන ‘‘අපඤ්ඤත්තං න පඤ්ඤපෙම, පඤ්ඤත්තං න සමුච්ඡින්දාම, යථාපඤ්ඤත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු සමාදාය වත්තාමා’’ති (පාරා. 565) එවමාදීනං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. සද්ධායාති සද්දහනෙන සත්ථරි, ධම්මෙ ච සද්ධාය පච්චුපට්ඨාපනෙන. ජීවිතෙපි පගෙව ජීවිතපරික්ඛාරෙති අධිප්පායො.

කිකීව අණ්ඩන්ති කිකීසකුණිකා විය අත්තනො අණ්ඩං. සා කිර ජීවිතම්පි පරිච්චජිත්වා අණ්ඩමෙව රක්ඛති. චමරීව වාලධින්ති චමරීමිගො විය අත්තනො වාලධිං. චමරීමිගා කිර බ්යාධෙන පරිපාතියමානා ජීවිතම්පි පරිච්චජිත්වා කණ්ඩකගුම්බාදීසු ලග්ගං අත්තනො වාලමෙව රක්ඛන්ති. පියංව පුත්තං එකකන්ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. යථා හි එකපුත්තකො කුටුම්බිකො තං එකපුත්තං, එකනයනො ච තං එකනයනං සුට්ඨුතරං රක්ඛති. තථෙව සීලං අනුරක්ඛමානකාති අනුකම්පනවසෙන වුත්තං. සුපෙසලාති සුට්ඨු පියසීලා. සදා සබ්බකාලං දහරමජ්ඣිමථෙරකාලෙසු. ඡන්නම්පි ගාරවානං වසෙන සගාරවා, ගරුකාරවන්තොති අත්ථො.

එවමෙව ඛොති යථා මහාසමුද්දො ඨිතධම්මො වෙලං නාතික්කමති, එවමෙව. මම සාවකාති අරියසාවකෙ සන්ධායාහ. තෙ හි ධුවසීලා. ඉමස්මිං අත්ථෙති ජීවිතහෙතුපි සීලස්ස අවීතික්කමනෙ.

මහාවත්තනිඅටවී නාම විඤ්ඣාටවී. හිමවන්තපස්සෙ අටවීති කෙචි. ථෙරන්ති නාමගොත්තවසෙන අපඤ්ඤාතං එකං ථෙරං. නිපජ්ජාපෙසුං ගන්ත්වා කස්සචි මා ආරොචෙය්යාති.

පූතිලතායාති ¶ ගළොචිලතාය. සමසීසීති ජීවිතසමසීසී. යස්ස හි කිලෙසසීසං අවිජ්ජං මග්ගපටිපාටියා අරහත්තමග්ගො පරියාදියති, තතො එකූනවීසතිමෙ පච්චවෙක්ඛණඤාණෙ පතිට්ඨාය භවඞ්ගොත්තරණෙ වට්ටසීසං ජීවිතින්ද්රියං චුතිචිත්තං පරියාදියති, සො ඉමාය වාරසමතාය ‘‘ජීවිතසමසීසී’’ති වුච්චති. සො ච ථෙරො තථා පරිනිබ්බායි. තෙන වුත්තං ‘‘සමසීසී හුත්වා පරිනිබ්බායී’’ති. අභයත්ථෙරො කිර මහාභිඤ්ඤො. තස්මා චෙතියං කාරාපෙසීති වදන්ති. අප්පෙවාති අප්පෙව නාම අත්තනො ජීවිතම්පි ජහෙය්ය, න භින්දෙති න භින්දෙය්ය, න වීතික්කමෙය්ය.

සතියා ¶ අධිට්ඨිතානන්ති පගෙව උපට්ඨිතාය සතියා ආරක්ඛවසෙන අධිට්ඨිතානං ඉන්ද්රියානං. අනන්වාස්සවනීයතොති ද්වාරභාවෙන අභිජ්ඣාදීහි අනනුබන්ධිතබ්බතො. වරන්ති සෙට්ඨං. තත්තායාති උණ්හාය. ආදිත්තායාති ආදිතො පට්ඨාය දිත්තාය. සම්පජ්ජලිතායාති සමන්තතො ජලන්තියා. සජොතිභූතායාති එකජාලීභූතාය. සම්පලිමට්ඨන්ති සබ්බසො ආමට්ඨං, අඤ්චිතන්ති අත්ථො. න ත්වෙව වරන්ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. රූපෙසූති රූපාරම්මණෙසු. අනුබ්යඤ්ජනසො නිමිත්තග්ගාහොති කිලෙසානං අනු අනු බ්යඤ්ජනවසෙන උප්පාදනෙන පාකටීකරණවසෙන සුභාදිනිමිත්තග්ගාහො, අථ වා අනුබ්යඤ්ජනසොති හත්ථපාදාදිඅනුබ්යඤ්ජනතො, නිමිත්තග්ගාහොති ඉත්ථිපුරිසාදිසුභාදිනිමිත්තග්ගහණං. චක්ඛුද්වාරාදිපවත්තස්සාති චක්ඛුද්වාරාදීහි පවත්තස්ස. විඤ්ඤාණස්සාති ජවනවිඤ්ඤාණස්ස. නිමිත්තාදිග්ගාහං නිසෙධෙන්තෙන සම්පාදෙතබ්බොති සම්බන්ධො. අසංවිහිතසාඛාපරිවාරන්ති සම්මා අවිහිතවතිපරික්ඛෙපං. පරස්සහාරීහීති පරසන්තකාවහාරකෙහි චොරෙහි. සමතිවිජ්ඣතීති සබ්බසො අතිවිජ්ඣති අනුපවිසති.

රූපෙසූති රූපහෙතු රූපනිමිත්තං. උප්පජ්ජනකඅනත්ථතො රක්ඛ ඉන්ද්රියන්ති සම්බන්ධො. එවං සෙසෙසු. එතෙ හි ද්වාරාති එතෙ චක්ඛාදිද්වාරා. සතිකවාටෙන අසංවුතත්තා විවටා. තතො එව අරක්ඛිතා. කිලෙසුප්පත්තියා හෙතුභාවෙන තංසමඞ්ගිනං හනන්තීති කාරණූපචාරෙනෙව වුත්තං. එතෙ වා රූපාදයො. කිලෙසානං ආරම්මණභූතා ද්වාරා චක්ඛාදිද්වාරා. තෙ කීදිසා විවටා අරක්ඛිතා අසංවුතචක්ඛාදිහෙතුං තංසමඞ්ගිනං හනන්තීති කාරණූපචාරෙනෙව වුත්තං. අගාරන්ති ගෙහං. දුච්ඡන්නන්ති න සම්මා ඡාදිතං. අභාවිතන්ති ලොකුත්තරභාවනාරහිතං.

සම්පාදිතෙතිආදිස්ස ¶ වොදානපක්ඛස්ස අත්ථො වුත්තවිපරියායෙන වෙදිතබ්බො. අයං පන සබ්බසො කිලෙසානං අනුප්පාදො අතිඋක්කට්ඨදෙසනා මග්ගෙනාගතසදිසත්තා. සම්පාදෙතබ්බොති ‘‘න පුනෙවං කරිස්ස’’න්ති අධිට්ඨානසුද්ධියා සම්පාදෙතබ්බො.

අධුනාපබ්බජිතෙනාති න චිරපබ්බජිතෙන, නවපබ්බජිතෙනාති අත්ථො. කාමරාගෙන ඩය්හාමීති කාමරාගග්ගිනා පරිඩය්හාමි. සො ච පන දාහො ඉදානි චිත්තගතොති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘චිත්තං මෙ පරිඩය්හතී’’ති. සාධූති ආයාචනා. නිබ්බාපනන්ති තස්ස නිබ්බාපනුපායං. ගොතමාති ථෙරං ගොත්තෙන ආලපති.

සඤ්ඤාය ¶ විපරියෙසාති ‘‘අසුභෙ සුභ’’න්ති පවත්තසඤ්ඤාවිපරියෙසහෙතු විපරීතසඤ්ඤානිමිත්තං. නිමිත්තං පරිවජ්ජෙහි කීදිසං? රාගූපසඤ්හිතං රාගුප්පත්තිහෙතුභූතං සුභනිමිත්තං පරිවජ්ජෙහි න මනසි කරොහි. න කෙවලං සුභනිමිත්තස්සාමනසිකාරො එව, අථ ඛො අසුභභාවනාය අත්තනො චිත්තං භාවෙහි. කථං? එකග්ගං සුසමාහිතං යථා තං අසුභාරම්මණෙ වික්ඛෙපාභාවෙන එකග්ගං, සුට්ඨු අප්පිතභාවෙන සුසමාහිතඤ්ච හොති, එවං භාවෙහීති. එවං සමථභාවනාය කාමරාගස්ස වික්ඛම්භනං දස්සෙත්වා ඉදානි සමුච්ඡෙදනවිධිං දස්සෙතුං ‘‘සඞ්ඛාරෙ’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ සඞ්ඛාරෙ පරතො පස්සාති සබ්බෙපි සඞ්ඛාරෙ අවිධෙය්යකතාය ‘‘පරෙ’’ති පස්ස. අනිච්චතාය පන උදයබ්බයපටිපීළිතත්තා දුක්ඛතො, අනත්තසභාවත්තා, අත්තවිරහතො ච නො අත්තතො පස්ස. එවං ලක්ඛණත්තයං ආරොපෙත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙන්තො මග්ගපටිපාටියා චතුත්ථමග්ගෙන සබ්බසො නිබ්බාපෙහි මහාරාගං තෙභූමකස්ස අභිභවනතො මහාවිසයතාය මහාරාගං වූපසමෙහි. යථා එතරහි, එවං මා ඩය්හිත්ථො පුනප්පුනන්ති දළ්හතරං රාගවිනොදනෙ නියොජෙසි.

එවං ඉන්ද්රියසංවරසීලස්ස සම්පාදනෙ විධිං දස්සෙත්වා එවං තං සුසම්පාදිතං හොතීති නයං දස්සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදිනා තත්ථ පරිපූරකාරිනො ථෙරෙ නිදස්සෙති. තත්ථ ‘‘ලෙණං න උල්ලොකිතපුබ්බ’’න්ති ඉදං සබ්බත්ථෙව ථෙරස්ස යුගමත්තදස්සිතාය වුත්තං. කිං පන ථෙරො සෙනාසනං න සොධෙති ¶ ? ‘‘උල්ලොකා පඨමං ඔහාරෙතබ්බ’’න්ති හි වුත්තං, අන්තෙවාසිකාදයො එව කිරස්ස සෙනාසනං සොධෙන්ති. අස්ස නාගරුක්ඛස්ස.

තස්මිං ගාමෙති මහාගාමෙ. තරුණා ථඤ්ඤපිවනකා පුත්තධීතරො යාසං තා තරුණපුත්තා, තාසං. ලඤ්ජාපෙසීති ථනපට්ටිකාය ථනෙ බන්ධාපෙත්වා රාජමුද්දිකාය ලඤ්ජාපෙසි. රාජා ථෙරං චිරතරං දට්ඨුං කාලවික්ඛෙපං කරොන්තො ‘‘ස්වෙ සීලානි ගණ්හිස්සාමී’’ති ආහ. ථෙරො රඤ්ඤො ච දෙවියා ච වන්දනකාලෙ සත්තාකාරමත්තං ගණ්හාති. ඉත්ථී පුරිසොති පන විවෙකං න කරොති. තෙනාහ ‘‘වවත්ථානං න කරොමී’’ති. ‘‘අහො සුපරිසුද්ධසීලො වතායං අය්යො’’ති දණ්ඩදීපිකං ගහෙත්වා අට්ඨාසි. අතිපරිසුද්ධං පාකටන්ති සප්පායලාභෙන කම්මට්ඨානං අතිවිය පරිසුද්ධං විභූතං අහොසි. සකලං පබ්බතං උන්නාදයන්තොති පථවිකම්පනෙන සකලං පබ්බතං එකං නින්නාදං කරොන්තො. තන්නිවාසිදෙවතානං සාධුකාරදානෙනාති කෙචි. භන්තොති අනවට්ඨිතො. බාලොති තරුණදාරකො. උත්රස්තොති ඤාතකෙහි විනාභාවෙන සන්ත්රස්තො.

විසගණ්ඩකරොගොති ¶ ථනකන්දළරොගමාහ. මාසරොගාදිකොපි විසගණ්ඩකරොගොති වදන්ති. යතො පබ්බජිතො, තතො පට්ඨාය පබ්බජිතකාලතො පභුතීති අත්ථො. ඉන්ද්රියානීති ඉන්ද්රියසංවරසීලානි. තෙසු හි භින්නෙසු ඉන්ද්රියානිපි භින්නානීති වුච්චන්ති ආරක්ඛාභාවතො, ඉන්ද්රියානෙව වා නිමිත්තානුබ්යඤ්ජනග්ගාහස්ස ද්වාරභූතානි භින්නානි නාම තංසමඞ්ගිනො අනත්ථුප්පත්තිතො, විපරියායතො අභින්නානීති වෙදිතබ්බානි. ඉන්ද්රියානං වා අයොනිසො උපසංහාරො භෙදනං, යොනිසො උපසංහාරො අභෙදනන්ති අපරෙ. මිත්තත්ථෙරොවාති මහාමිත්තත්ථෙරො විය. වරෙති සෙට්ඨෙ.

තථා වීරියෙනාති තථා-සද්දෙන වීරියං විසෙසෙති. යථා සති අනවජ්ජලක්ඛණාව ඉන්ද්රියසංවරසාධනං, තථා වීරියං අනවජ්ජලක්ඛණං ආජීවපාරිසුද්ධිසාධනන්ති. වීරියාපෙක්ඛමෙව විසෙසනං දට්ඨබ්බං. තෙනෙවාහ ‘‘සම්මාආරද්ධවීරියස්සා’’ති. අයුත්තා එසනා අනෙසනා, යථාවුත්තමිච්ඡාජීවසඞ්ගහා. සා එව සත්ථුසාසනස්ස න පතිරූපාති අප්පතිරූපං, තං අනෙසනං අප්පතිරූපං. අථ වා පතිරූපවිරොධිනී අප්පතිරූපා, පරිග්ගහිතධුතඞ්ගස්ස ¶ ධුතඞ්ගනියමවිරොධිනී යස්ස කස්සචි සල්ලෙඛවිකොපිනී පටිපත්ති. ඉමස්මිං පක්ඛෙ ච-සද්දො ලුත්තනිද්දිට්ඨො, අනෙසනං, අප්පතිරූපඤ්ච පහායාති. පටිසෙවමානෙන පරිවජ්ජයතා සම්පාදෙතබ්බාති සම්බන්ධො. ‘‘පරිසුද්ධුප්පාදෙ’’ති ඉමිනාව ධම්මදෙසනාදීනං පරිසුද්ධාය සමුට්ඨානතා දීපිතා හොතීති ‘‘ධම්මදෙසනාදීහි චස්ස ගුණෙහි පසන්නාන’’න්ති වුත්තං. ආදි-සද්දෙන බාහුසච්චවත්තපරිපූරණඉරියාපථසම්පත්තිආදීනං ගහණං වෙදිතබ්බං. ධුතගුණෙ චස්ස පසන්නානන්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. පිණ්ඩපාතචරියාදීහීති ආදි-සද්දෙන මිත්තසුහජ්ජපංසුකූලචරියාදීනං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. ධුතඞ්ගනියමානුලොමෙනාති තංතංධුතඞ්ගනියතාය පටිපත්තියා අනුලොමවසෙන, අවිකොපනවසෙනාති අත්ථො. මහිච්ඡස්සෙව මිච්ඡාජීවෙන ජීවිකා, න අප්පිච්ඡස්ස. අප්පිච්ඡතාය උක්කංසගතාය මිච්ඡාජීවස්ස අසම්භවො එවාති දස්සෙතුං ‘‘එකබ්යාධිවූපසමත්ථ’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ පූතිහරිතකීති පූතිමුත්තපරිභාවිතං, පූතිභාවෙන වා ඡඩ්ඩිතං හරිතකං. අරියවංසො එතස්ස අත්ථීති, අරියවංසෙ වා නියුත්තොති අරියවංසිකො, පච්චයගෙධස්ස දූරසමුස්සාරිතත්තා උත්තමො ච සො අරියවංසිකො චාති උත්තමඅරියවංසිකො. යස්ස කස්සචීති පරිග්ගහිතාපරිග්ගහිතධුතඞ්ගෙසු යස්ස කස්සචි.

නිමිත්තං නාම පච්චයෙ උද්දිස්ස යථා අධිප්පායො ඤායති එවං නිමිත්තකම්මං. ඔභාසො නාම ¶ උජුකමෙව අකථෙත්වා යථා අධිප්පායො විභූතො හොති, එවං ඔභාසනං. පරිකථා නාම පරියායෙන කථනං. තථා උප්පන්නන්ති නිමිත්තාදිවසෙන උප්පන්නං.

ද්වාරං දින්නන්ති රොගසීසෙන පරිභොගස්ස ද්වාරං දින්නං. තස්මා අරොගකාලෙපි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, ආපත්ති න හොතීති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘කිඤ්චාපි ආපත්ති න හොතී’’තිආදි. න වට්ටතීති සල්ලෙඛපටිපත්තියං ඨිතස්ස න වට්ටති, සල්ලෙඛං කොපෙතීති අධිප්පායො. ‘‘ආජීවං පන කොපෙතී’’ති ඉමිනාව සෙනාසනපටිසංයුත්තධුතඞ්ගධරස්ස නිමිත්තාදයො න වට්ටන්තීති වදන්ති. තදඤ්ඤධුතඞ්ගධරස්සාපි න වට්ටන්තියෙවාති අපරෙ. අකරොන්තොති යථාසකං අනුඤ්ඤාතවිසයෙපි අකරොන්තො. අඤ්ඤත්රෙවාති ඨපෙත්වා එව.

ගණවාසං ¶ පහාය අරඤ්ඤායතනෙ පටිප්පස්සද්ධිවිවෙකස්ස මුද්ධභූතාය අග්ගඵලසමාපත්තියා විහරන්තො මහාථෙරො ‘‘පවිවෙකං බ්රූහයමානො’’ති වුත්තො. උදරසන්නිස්සිතො වාතාබාධො උදරවාතාබාධො. අසම්භින්නං ඛීරං එතස්සාති අසම්භින්නඛීරං, තදෙව පායාසන්ති අසම්භින්නඛීරපායාසං, උදකෙන අසම්මිස්සඛීරෙන පක්කපායාසන්ති අත්ථො. තස්සාති පායාසස්ස. උප්පත්තිමූලන්ති ‘‘ගිහිකාලෙ මෙ, ආවුසො, මාතා සප්පිමධුසක්කරාදීහි යොජෙත්වා අසම්භින්නඛීරපායාසං අදාසි, තෙන මෙ ඵාසු අහොසී’’ති අත්තනො වචීනිච්ඡාරණසඞ්ඛාතං උප්පත්තිහෙතුං. ‘‘අපරිභොගාරහො පිණ්ඩපාතො’’ති කස්මා වුත්තං, නනු ථෙරස්ස ඔභාසනාදිචිත්තුප්පත්තියෙව නත්ථීති? සච්චං නත්ථි, අජ්ඣාසයං පන අජානන්තා එකච්චෙ පුථුජ්ජනා තථා මඤ්ඤෙය්යුං, අනාගතෙ ච සබ්රහ්මචාරිනො එවං මම දිට්ඨානුගතිං ආපජ්ජෙය්යුන්ති පටික්ඛිපි. අපිච මහාථෙරස්ස පරමුක්කංසගතා සල්ලෙඛපටිපත්ති. තථා හි දහරභික්ඛුනො ‘‘කස්ස සම්පන්නං න මනාප’’න්ති (පාචි. 209, 257, 612, 1228, 1234; චූළව. 343) වචනං නිස්සාය යාව පරිනිබ්බානා පිට්ඨඛාදනීයං න ඛාදති.

වචීවිඤ්ඤත්තිවිප්ඵාරාති වචීනිච්ඡාරණහෙතු. අත්ථවිඤ්ඤාපනවසෙන පවත්තමානො හි සද්දො අසතිපි විඤ්ඤත්තියා තස්ස කෙනචි පච්චයෙන පච්චයභාවෙ වචීවිඤ්ඤත්තිවසෙනෙව පවත්තතීති ‘‘වචීවිඤ්ඤත්තිවිප්ඵාරො’’ති වුච්චති. භුත්තොති භුත්තවා සචෙ භවෙය්යං අහං. සාති අස්ස. අකාරලොපෙන හි නිද්දෙසො ‘‘එවංස තෙ’’තිආදීසු (ම. නි. 1.23; අ. නි. 6.58; 8.7) විය. අන්තගුණන්ති අන්තභොගො. බහි චරෙති ආසයතො නික්ඛමිත්වා ගොචරග්ගහණවසෙන ¶ බහි යදි විචරෙය්ය. පරමප්පිච්ඡං දස්සෙතුං ලොකවොහාරෙනෙවමාහ. ලොකෙ හි අයුත්තභොජනං ඔදරියං ගරහන්තා එවං වදන්ති ‘‘කිංසු නාම තස්ස අන්තානි බහි චරන්තී’’ති. ආරාධෙමීති ආදිතො පට්ඨාය රාධෙමි, වසෙ වත්තෙමීති අත්ථො.

මහාතිස්සත්ථෙරො කිර දුබ්භික්ඛකාලෙ මග්ගං ගච්ඡන්තො භත්තච්ඡෙදෙන, මග්ගකිලමථෙන ච කිලන්තකායො දුබ්බලො අඤ්ඤතරස්ස ඵලිතස්ස අම්බස්ස මූලෙ නිපජ්ජි, බහූනි අම්බඵලානි තහං තහං පතිතානි හොන්ති. තත්ථෙකො වුඩ්ඪතරො උපාසකො ථෙරස්ස සන්තිකං උපගන්ත්වා පරිස්සමං ඤත්වා ¶ අම්බපානං පායෙත්වා අත්තනො පිට්ඨිං ආරොපෙත්වා වසනට්ඨානං නෙති. ථෙරො –

‘‘න පිතා නපි තෙ මාතා, න ඤාති නපි බන්ධවො;

කරොතෙතාදිසං කිච්චං, සීලවන්තස්ස කාරණා’’ති. (විසුද්ධි. 1.20) –

අත්තානං ඔවදිත්වා සම්මසනං ආරභිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා තස්ස පිට්ඨිගතො එව මග්ගපටිපාටියා අරහත්තං සච්ඡාකාසි. ඉමං සන්ධාය වුත්තං ‘‘අම්බඛාදකමහාතිස්සත්ථෙරවත්ථුපි චෙත්ථ කථෙතබ්බ’’න්ති. සබ්බථාපීති සබ්බප්පකාරෙනපි අනෙසනවසෙන, චිත්තුප්පත්තිවසෙනපි, පගෙව කායවචීවිප්ඵන්දිතවසෙනාති අධිප්පායො. තෙනාහ ‘‘අනෙසනායා’’තිආදි.

අපච්චවෙක්ඛිතපරිභොගෙ ඉණපරිභොගආපත්තිආදීනවස්ස, තබ්බිපරියායතො පච්චවෙක්ඛිතපරිභොගෙ ආනිසංසස්ස ච දස්සනං ආදීනවානිසංසදස්සනං. තස්ස පන පච්චයාධිකාරත්තා වුත්තං ‘‘පච්චයෙසූ’’ති. කාරණකාරණම්පි හි කාරණභාවෙන වුච්චති යථා තිණෙහි භත්තං සිද්ධන්ති. යෙන කාරණෙන භික්ඛුනො අපච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො නාම සියා, තස්මිං වජ්ජිතෙ පච්චයසන්නිස්සිතසීලං සිජ්ඣති, විසුජ්ඣති චාති දස්සෙතුං ‘‘තස්මා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ පච්චයගෙධන්ති ගෙධග්ගහණෙනෙව සම්මොහොපි ගහිතොති දට්ඨබ්බො තෙන සහ පවත්තනතො, තදුපනිස්සයතො ච. ධම්මෙන සමෙන උප්පන්නෙති ඉදං පච්චයානං ආගමනසුද්ධිදස්සනං, න පච්චයසන්නිස්සිතසීලවිසුද්ධිදස්සනං. පච්චයානං හි ඉදමත්ථිතං උපධාරෙත්වා පරිභුඤ්ජනං පච්චයසන්නිස්සිතසීලං. යස්මා පන තෙ පච්චයා ඤායාධිගතා එව භික්ඛුනා පරිභුඤ්ජිතබ්බා, තස්මා වුත්තං ‘‘ධම්මෙන සමෙන උප්පන්නෙ පච්චයෙ’’ති. යථාවුත්තෙන විධිනාති ‘‘සීතස්ස පටිඝාතායා’’තිආදිනා (ම. නි. 1.23; අ. නි. 6.58; මහානි. 206) වුත්තවිධිනා.

ධාතුවසෙන ¶ වාති ‘‘යථාපච්චයං වත්තමානං ධාතුමත්තමෙවෙතං, යදිදං චීවරාදි, තදුපභුඤ්ජකො ච පුග්ගලො’’ති එවං ධාතුමනසිකාරවසෙන වා. පටිකූලවසෙන වාති පිණ්ඩපාතෙ තාව ආහාරෙ පටිකූලසඤ්ඤාවසෙන, ‘‘සබ්බානි පන ඉමානි චීවරාදීනි අජිගුච්ඡනීයානි, ඉමං පූතිකායං පත්වා අතිවිය ජිගුච්ඡනීයානි ජායන්තී’’ති එවං පටිකූලමනසිකාරවසෙන වා. තතො උත්තරීති පටිලාභකාලතො උපරි. අනවජ්ජොවපරිභොගො ¶ ආදිතොව පඤ්ඤාය පරිසොධිතත්තා අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතපත්තචීවරානං වියාති. පච්චවෙක්ඛණාය ආදිසුද්ධිදස්සනපරමෙතං, න පරිභොගකාලෙ පච්චවෙක්ඛණපටික්ඛෙපපරං. තෙනාහ ‘‘පරිභොගකාලෙපී’’තිආදි. තත්රාති තස්මිං පරිභොගකාලෙ පච්චවෙක්ඛණෙ. සන්නිට්ඨානකරොති අසන්දෙහකරො එකන්තිකො.

ථෙය්යපරිභොගො නාම අනරහස්ස පරිභොගො. භගවතාපි අත්තනො සාසනෙ සීලවතො පච්චයා අනුඤ්ඤාතා, න දුස්සීලස්ස. දායකානම්පි සීලවතො එව පරිච්චාගො, න දුස්සීලස්ස. අත්තනො කාරානං මහප්ඵලභාවස්ස පච්චාසීසනතො. ඉති සත්ථාරා අනනුඤ්ඤාතත්තා, දායකෙහි ච අපරිච්චත්තත්තා දුස්සීලස්ස පරිභොගො ථෙය්යාය පරිභොගො ථෙය්යපරිභොගො. ඉණවසෙන පරිභොගො ඉණපරිභොගො, පටිග්ගාහකතො දක්ඛිණාවිසුද්ධියා අභාවතො ඉණං ගහෙත්වා පරිභොගො වියාති අත්ථො. තස්මාති ‘‘සීලවතො’’තිආදිනා වුත්තමෙවත්ථං කාරණභාවෙන පච්චාමසති. චීවරං කායතො මොචෙත්වා පරිභොගෙ පරිභොගෙ පුරෙභත්ත…පෙ… පච්ඡිමයාමෙසු පච්චවෙක්ඛිතබ්බන්ති සම්බන්ධො. තථා අසක්කොන්තෙන යථාවුත්තකාලවිසෙසවසෙන එකදිවසෙ චතුක්ඛත්තුං තික්ඛත්තුං ද්වික්ඛත්තුං සකිංයෙව වා පච්චවෙක්ඛිතබ්බං. සචෙ අරුණං උග්ගච්ඡති, ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨති. හිය්යො යං මයා චීවරං පරිභුත්තං, තං යාවදෙව සීතස්ස පටිඝාතාය…පෙ… හිරිකොපීනපටිච්ඡාදනත්ථං. හිය්යො යො මයා පිණ්ඩපාතො පරිභුත්තො, සො ‘‘නෙව දවායා’’තිආදිනා සචෙ අතීතපරිභොගපච්චවෙක්ඛණං න කරෙය්යාති වදන්ති, තං වීමංසිතබ්බං. සෙනාසනම්පි පරිභොගෙ පරිභොගෙති පවෙසෙ පවෙසෙ. සතිපච්චයතාති සතියා පච්චයභාවො පටිග්ගහණස්ස, පරිභොගස්ස ච පච්චවෙක්ඛණසතියා පච්චයභාවො යුජ්ජති, පච්චවෙක්ඛිත්වාව පටිග්ගහෙතබ්බං, පරිභුඤ්ජිතබ්බඤ්චාති අත්ථො. තෙනෙවාහ ‘‘සතිං කත්වා’’තිආදි. එවං සන්තෙපීති යදිපි ද්වීසුපි ඨානෙසු පච්චවෙක්ඛණා යුත්තා, එවං සන්තෙපි. අපරෙ පනාහු – සති පච්චයතාති සති භෙසජ්ජපරිභොගස්ස පච්චයභාවෙ, සති පච්චයෙති අත්ථො. එවං සන්තෙපීති පච්චයෙ සතිපීති. තං තෙසං මතිමත්තං. තථා හි පච්චයසන්නිස්සිතසීලං පච්චවෙක්ඛණාය විසුජ්ඣති, න පච්චයස්ස භාවමත්තෙන.

එවං ¶ පච්චයසන්නිස්සිතසීලස්ස විසුද්ධිං දස්සෙත්වා තෙනෙව පසඞ්ගෙන සබ්බාපි විසුද්ධියො දස්සෙතුං ‘‘චතුබ්බිධා හි සුද්ධී’’තිආදිමාහ. තත්ථ සුජ්ඣති ¶ එතායාති සුද්ධි, යථාධම්මං දෙසනාව සුද්ධි දෙසනාසුද්ධි. වුට්ඨානස්සාපි චෙත්ථ දෙසනාය එව සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. ඡින්නමූලාපත්තීනං පන අභික්ඛුතාපටිඤ්ඤාව දෙසනා. අධිට්ඨානවිසිට්ඨො සංවරොව සුද්ධි සංවරසුද්ධි. ධම්මෙන සමෙන පච්චයානං පරියෙට්ඨි එව සුද්ධි පරියෙට්ඨිසුද්ධි. චතූසුපි පච්චයෙසු වුත්තවිධිනා පච්චවෙක්ඛණාව සුද්ධි පච්චවෙක්ඛණසුද්ධි. එස තාව සුද්ධීසු සමාසනයො. සුද්ධිමන්තෙසු පන දෙසනා සුද්ධි එතස්සාති දෙසනාසුද්ධි. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. සුද්ධි-සද්දො පන වුත්තනයොව. එවන්ති සංවරභෙදං සන්ධායාහ. පහායාති වජ්ජෙත්වා, අකත්වාති අත්ථො.

දාතබ්බට්ඨෙන දායං, තං ආදියන්තීති දායාදා. අනනුඤ්ඤාතෙසු සබ්බෙන සබ්බං පරිභොගාභාවතො, අනුඤ්ඤාතෙසු එව ච පරිභොගසම්භවතො භික්ඛූහි පරිභුඤ්ජිතබ්බපච්චයා භගවතො සන්තකා. ‘‘ධම්මදායාදා මෙ, භික්ඛවෙ, භවථ මා ආමිසදායාදා. අත්ථි මෙ තුම්හෙසු අනුකම්පා ‘කින්ති මෙ සාවකා ධම්මදායාදා භවෙය්යුං නො ආමිසදායාදා’’’ති (ම. නි. 1.29) එවං පවත්තං ධම්මදායාදසුත්තඤ්ච එත්ථ එතස්මිං අත්ථෙ සාධකං.

අවීතරාගානං තණ්හාපරවසතාය පච්චයපරිභොගෙ සාමිභාවො නත්ථි, තදභාවෙන වීතරාගානං තත්ථ සාමිභාවො යථාරුචිපරිභොගසම්භවතො. තථා හි තෙ පටිකූලම්පි අප්පටිකූලාකාරෙන, අප්පටිකූලම්පි පටිකූලාකාරෙන, තදුභයම්පි වජ්ජෙත්වා අජ්ඣුපෙක්ඛනාකාරෙන පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්ති, දායකානඤ්ච මනොරථං පරිපූරෙන්ති. තෙනාහ ‘‘තෙ හි තණ්හාය දාසබ්යං අතීතත්තා සාමිනො හුත්වා පරිභුඤ්ජන්තී’’ති.

සබ්බෙසන්ති අරියානං, පුථුජ්ජනානඤ්ච. කථං පුථුජ්ජනානං ඉමෙ පරිභොගා සම්භවන්ති? උපචාරවසෙන. යො හි පුථුජ්ජනස්සාපි සල්ලෙඛපටිපත්තියං ඨිතස්ස පච්චයගෙධං පහාය තත්ථ තත්ථ අනුපලිත්තෙන චිත්තෙන පරිභොගො, සො සාමිපරිභොගො විය හොති. සීලවතො පන පච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො දායජ්ජපරිභොගො විය හොති, දායකානං මනොරථස්ස අවිරාධනතො. තථා හි වුත්තං ‘‘දායජ්ජපරිභොගෙයෙව වා සඞ්ගහං ගච්ඡතී’’ති. කල්යාණපුථුජ්ජනස්ස පරිභොගෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථි, තස්ස සෙක්ඛසඞ්ගහතො. සෙක්ඛසුත්තං (සං. නි. 5.13) හෙතස්සත්ථස්ස සාධකං. තෙනාහ ‘‘සීලවාපි ¶ හී’’තිආදි. පච්චනීකත්තාති යථා ඉණායිකො අත්තනො රුචියා ඉච්ඡිතදෙසං ගන්තුං න ¶ ලභති, එවං ඉණපරිභොගයුත්තො ලොකතො නිස්සරිතුං න ලභතීති තප්පටිපක්ඛත්තා සීලවතො පච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො ආණණ්යපරිභොගොති ආහ ‘‘ආණණ්යපරිභොගො වා’’ති. එතෙන නිප්පරියායතො චතුපරිභොගවිනිමුත්තො විසුංයෙවායං පරිභොගොති දස්සෙති. ඉමාය සික්ඛායාති සීලසඞ්ඛාතාය සික්ඛාය. කිච්චකාරීති පටිඤ්ඤානුරූපං පටිපජ්ජනතො යුත්තපත්තකාරී.

ඉදානි තමෙව කිච්චකාරිතං සුත්තපදෙන විභාවෙතුං ‘‘වුත්තම්පි චෙත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ විහාරන්ති පතිස්සයං. සයනාසනන්ති මඤ්චාදිං. උභයෙනපි සෙනාසනමෙව වුත්තං. ආපන්ති උදකං. සඞ්ඝාටිරජූපවාහනන්ති පංසුමලාදිනො සඞ්ඝාටිගතරජස්ස ධොවනං. සුත්වාන ධම්මං සුගතෙන දෙසිතන්ති චීවරාදීසු ‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො චීවරං පටිසෙවති සීතස්ස පටිඝාතායා’’තිආදිනා (ම. නි. 1.23; අ. නි. 6.58; මහානි. 206) නයෙන භගවතා දෙසිතං ධම්මං සුත්වා. සඞ්ඛාය සෙවෙ වරපඤ්ඤසාවකොති ‘‘පිණ්ඩ’’න්ති වුත්තං පිණ්ඩපාතං, විහාරාදිපදෙහි වුත්තං සෙනාසනං, ‘‘පිපාසාගෙලඤ්ඤස්ස වූපසමනතො පානීයම්පි ගිලානපච්චයො’’ති ආපමුඛෙන දස්සිතං ගිලානපච්චයං, සඞ්ඝාටියාදිචීවරන්ති චතුබ්බිධං පච්චයං සඞ්ඛාය ‘‘යාවදෙව ඉමස්ස කායස්ස ඨිතියා’’තිආදිනා (ම. නි. 1.23; 2.24; 3.75; සං. නි. 4.120; අ. නි. 6.58; 8.9; ධ. ස. 1355) නයෙන පච්චවෙක්ඛිත්වා. සෙවෙ සෙවිතුං සක්කුණෙය්ය උත්තමපඤ්ඤස්ස භගවතො සාවකො සෙඛො වා පුථුජ්ජනො වා.

යස්මා ච සඞ්ඛාය සෙවී වරපඤ්ඤසාවකො, තස්මා හි පිණ්ඩෙ…පෙ… පොක්ඛරෙ වාරිබින්දු, තථා හොති. කාලෙනාති අරියානං භොජනකාලෙ. ලද්ධාති ලභිත්වා. පරතොති අඤ්ඤතො දායකතො. අනුග්ගහාති අනුකම්පාය බහුම්හි උපනීතෙ මත්තං සො ජඤ්ඤා ජානෙය්ය සතතං සබ්බකාලං උපට්ඨිතො උපට්ඨිතස්සති. ආලෙපනරූහනෙ යථාති භෙසජ්ජලෙපනෙන වණස්ස රුහනෙ විය, මත්තං ජානෙය්යාති යොජනා. ආහරෙති ආහරෙය්ය. ‘‘ආහරෙය්යාහාර’’න්ති වා පාඨො. යාපනත්ථන්ති සරීරස්ස යාපනාය. අමුච්ඡිතොති තණ්හාමුච්ඡාය අමුච්ඡිතො ගෙධං තණ්හං අනාපන්නො.

අත්තනො ¶ මාතුලස්ස සඞ්ඝරක්ඛිතත්ථෙරස්සෙව නාමස්ස ගහිතත්තා භාගිනෙය්යසඞ්ඝරක්ඛිතසාමණෙරො. සාලිකූරන්ති සාලිභත්තං. සුනිබ්බුතන්ති සුසීතලං. අසඤ්ඤතොති අපච්චවෙක්ඛණං සන්ධායාහ. සබ්බාසවපරික්ඛීණොති පරික්ඛීණසබ්බාසවො.

පඨමසීලපඤ්චකවණ්ණනා

20. පරියන්තො ¶ එතෙසං අත්ථීති පරියන්තානි, පරියන්තානි සික්ඛාපදානි යෙසං තෙ පරියන්තසික්ඛාපදා, තෙසං පරියන්තසික්ඛාපදානං. උපසම්පන්නානන්ති ඨපෙත්වා කල්යාණපුථුජ්ජනසෙක්ඛාසෙක්ඛෙ තදඤ්ඤෙසං උපසම්පන්නානං. සාමඤ්ඤජොතනාපි හි විසෙසෙ තිට්ඨති. කුසලධම්මෙ යුත්තානන්ති විපස්සනාචාරෙ යුත්තපයුත්තානං. සෙක්ඛධම්මා පරියන්තා පරමා මරියාදා එතස්සාති සෙක්ඛපරියන්තො. නාමරූපපරිච්ඡෙදතො, කුසලධම්මසමාදානතො වා පන පට්ඨාය යාව ගොත්රභූ, තාව පවත්තකුසලධම්මප්පබන්ධො සෙක්ඛධම්මෙ ආහච්ච ඨිතො සෙක්ඛපරියන්තො. සෙක්ඛධම්මානං වා හෙට්ඨිමන්තභූතා සික්ඛිතබ්බා ලොකියා තිස්සො සික්ඛා සෙක්ඛපරියන්තො, තස්මිං සෙක්ඛපරියන්තෙ. පරිපූරකාරීනන්ති කිඤ්චිපි සික්ඛං අහාපෙත්වා පූරෙන්තානං. උපරිවිසෙසාධිගමත්ථං කායෙ ච ජීවිතෙ ච අනපෙක්ඛානං. තතො එව සීලපාරිපූරිඅත්ථං පරිච්චත්තජීවිතානං. දිට්ඨිසංකිලෙසෙන අපරාමසනීයතො පාරිසුද්ධිවන්තං සීලං අපරාමට්ඨපාරිසුද්ධිසීලං. කිලෙසානං සබ්බසො පටිප්පස්සද්ධියා පාරිසුද්ධිවන්තං සීලං පටිප්පස්සද්ධිපාරිසුද්ධිසීලං.

අනුපසම්පන්නානං අසෙක්ඛානං, සෙක්ඛානං, කල්යාණපුථුජ්ජනානඤ්ච සීලං මහානුභාවතාය ආනුභාවතො අපරියන්තමෙවාති ආහ ‘‘ගණනවසෙන සපරියන්තත්තා’’ති. කායවාචානං සංවරණතො, විනයනතො ච සංවරවිනයා. පෙය්යාලමුඛෙන නිද්දිට්ඨාති තත්ථ තත්ථ සත්ථාරා දෙසිතවිත්ථාරනයෙන යථාවුත්තගණනතො නිද්දිට්ඨා. සික්ඛාති සීලසඞ්ඛාතා සික්ඛා. විනයසංවරෙති විනයපිටකෙ. ගණනවසෙන සපරියන්තම්පි උපසම්පන්නානං සීලන්ති හෙට්ඨා වුත්තං ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. යං කිඤ්චි හි උපසම්පන්නෙන සික්ඛිතබ්බං සීලං නාම, තත්ථ කස්සචිපි අනවසෙසතො අනවසෙසවසෙන ¶ . සමාදානභාවන්ති සමාදානසබ්භාවං. ලාභ…පෙ… වසෙන අදිට්ඨපරියන්තභාවො ලාභාදිහෙතු සීලස්ස අවීතික්කමො.

ධනං චජෙ අඞ්ගවරස්ස හෙතු පාරිපන්ථිකචොරාදීහි උපද්දුතො. අඞ්ගං චජෙ ජීවිතං රක්ඛමානො සප්පදට්ඨාදිකාලෙ. අඞ්ගං ධනං ජීවිතඤ්චාපි සබ්බං, චජෙ නරො ධම්මමනුස්සරන්තො සුතසොමමහාබොධිසත්තාදයො විය. තෙනාහ ‘‘ඉමං සප්පුරිසානුස්සතිං අවිජහන්තො’’ති. ජිඝච්ඡාපරිස්සමෙන ජීවිතසංසයෙ සතිපි. සික්ඛාපදං අවීතික්කම්මාති අස්සාමිකෙසු අම්බඵලෙසු ¶ භූමියං පතිතෙසු සමීපෙයෙව සන්තෙසුපි පටිග්ගාහකාභාවෙන අපරිභුඤ්ජන්තො පටිග්ගහණසික්ඛාපදං අවීතික්කමිත්වා.

සීලවන්තස්සාති සීලවන්තභාවස්ස කාරණා, සීලවන්තස්ස වා තුය්හං එතාදිසං අංසෙන වාහණාදිකං කිච්චං කරොති, කාරණා සීලස්සාති අධිප්පායො. සුධොතජාතිමණි වියාති චතූසු පාසාණෙසු සම්මදෙව ධොතජාතිමණි විය. මහාසඞ්ඝරක්ඛිතභාගිනෙය්යසඞ්ඝරක්ඛිතත්ථෙරානං වියාති මහාසඞ්ඝරක්ඛිතත්ථෙරස්ස, තස්සෙව භාගිනෙය්යසඞ්ඝරක්ඛිතත්ථෙරස්ස විය ච. ‘‘කිමත්ථං මයං ඉධාගතා’’ති මහාජනස්ස විප්පටිසාරො භවිස්සතීති අධිප්පායො. අච්ඡරිකායාති අඞ්ගුලිඵොටනෙන. අසතියාති සතිසම්මොසෙන. අඤ්ඤාණපකතන්ති අඤ්ඤාණෙන අපරජ්ඣිත්වා කතං, අජානිත්වා කතන්ති අත්ථො.

අප්පස්සුතොපි චෙ හොතීති සුත්තගෙය්යාදිසුතරහිතො හොති චෙ. සීලෙසු අසමාහිතොති පාතිමොක්ඛසංවරාදිසීලෙසුපි න සම්මා පතිට්ඨිතො හොති චෙ. නාස්ස සම්පජ්ජතෙ සුතන්ති අස්ස සීලරහිතස්ස පුග්ගලස්ස සුතං අත්තනො, පරෙසඤ්ච කත්ථචි භවසම්පත්තිආවහං න හොති. ‘‘දුස්සීලොයං පුරිසපුග්ගලො’’ති හි සික්ඛාකාමා න තස්ස සන්තිකං උපසඞ්කමන්ති. බහුස්සුතොපි චෙති එත්ථ චෙ-ති නිපාතමත්තං. පසංසිතොති පසංසිතො එව නාම.

රාගවසෙන අපරාමට්ඨගහණෙන තණ්හාපරාමාසාභාවමාහ. තථාරූපන්ති රාගවසෙන අපරාමට්ඨං. භින්දිත්වාති හනිත්වා. සඤ්ඤපෙස්සාමීති සඤ්ඤත්තිං ¶ කරිස්සාමි, අප්පකං වෙලං මං විස්සෙජ්ජෙතුන්ති අධිප්පායො. අට්ටියාමීති ජිගුච්ඡාමි. හරායාමීති ලජ්ජාමි.

පලිපන්නොති සීදන්තො, සම්මක්ඛිතො වා. සීලෙනෙව සද්ධිං මරිස්සාමීති සීලං අවිනාසෙන්තො තෙන සහෙව මරිස්සාමි, න ඉදානි කදාචිපි තං පරිච්චජිස්සාමි. සති හි භවාදානෙ සීලෙන වියොගො සියා, භවමෙව නාදියිස්සාමීති අධිප්පායො. රොගං සම්මසන්තොති රොගභූතං වෙදනං වෙදනාමුඛෙන සෙසාරූපධම්මෙ, රූපධම්මෙ ච පරිග්ගහෙත්වා විපස්සන්තො.

රුප්පතොති විකාරං ආපාදියමානසරීරස්ස. පරිසුස්සතීති සමන්තතො සුස්සති. යථා කිං? පුප්ඵං යථා පංසුනි ආතපෙ කතං සූරියාතපසන්තත්තෙ පංසුනි ඨපිතං සිරීසාදිපුප්ඵං වියාති ¶ අත්ථො. අජඤ්ඤන්ති අමනුඤ්ඤං ජිගුච්ඡනීයං. ජඤ්ඤසඞ්ඛාතන්ති බාලෙහි ‘‘ජඤ්ඤ’’න්ති එවං කිත්තිතං. ජඤ්ඤරූපං අපස්සතොති යථාභූතං අප්පස්සතො අවිද්දසුනො ‘‘ජඤ්ඤ’’න්ති පසංසිතං. ධිරත්ථුමන්ති ධි අත්ථු ඉමං, ධි-සද්දයොගෙන සබ්බත්ථ උපයොගවචනං, ඉමස්ස පූතිකායස්ස ධිකාරො හොතූති අත්ථො. දුග්ගන්ධියන්ති දුග්ගන්ධිකං දුග්ගන්ධවන්තං. යත්ථ යථාවුත්තෙ පූතිකායෙ රාගහෙතු පමත්තා පමාදං ආපන්නා. පජාති සත්තා. හාපෙන්ති මග්ගං සුගතූපපත්තියාති සුගතූපපත්තියා මග්ගං, සීලම්පි හාපෙන්ති, පගෙව ඣානාදින්ති අධිප්පායො. කෙවලං ‘‘අරහන්තො’’ති වත්තබ්බා සාවකඛීණාසවා, ඉතරෙ පන පච්චෙකබුද්ධා සම්මාසම්බුද්ධාති සහ විසෙසනෙනාති ආහ ‘‘අරහන්තාදීන’’න්ති. සබ්බදරථප්පටිප්පස්සද්ධියාති සබ්බකිලෙසදරථප්පටිප්පස්සද්ධියා.

දුතියසීලපඤ්චකවණ්ණනා

පාණාතිපාතාදීනන්ති ආදි-සද්දෙන අදින්නාදානාදීනං අග්ගමග්ගවජ්ඣකිලෙසපරියොසානානං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. පහානාදීති ආදි-සද්දෙන වෙරමණිආදීනං චතුන්නං. කෙසුචි පොත්ථකෙසු ‘‘පහානවසෙනා’’ති ලිඛන්ති, සා පමාදලෙඛා. පාණාතිපාතස්ස පහානං සීලන්ති හිරොත්තප්පකරුණාලොභාදිපමුඛෙන යෙන කුසලචිත්තුප්පාදෙන පාණාතිපාතො පහීයති, තං පාණාතිපාතස්ස පහානං සීලනට්ඨෙන සීලං. තථා පාණාතිපාතා ¶ විරති වෙරමණී සීලං. පාණාතිපාතස්ස පටිපක්ඛචෙතනා චෙතනා සීලං. පාණාතිපාතස්ස සංවරණං පවෙසද්වාරපිධානං සංවරො සීලං. පාණාතිපාතස්ස අවීතික්කමනං අවීතික්කමො සීලං. අදින්නාදානස්සාතිආදීසුපි එසෙව නයො. අභිජ්ඣාදීනං පන අනභිජ්ඣාදිවසෙන පහානං වෙදිතබ්බං. වෙරමණී චෙතනා තංසම්පයුත්තා සංවරාවීතික්කමා තප්පමුඛා ධම්මා.

එවං දසකුසලකම්මපථවසෙන පහානසීලාදීනි දස්සෙත්වා ඉදානි සඋපායානං අට්ඨන්නං සමාපත්තීනං, අට්ඨාරසන්නං මහාවිපස්සනානං, අරියමග්ගානඤ්ච වසෙන තානි දස්සෙතුං ‘‘නෙක්ඛම්මෙනා’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ නෙක්ඛම්මෙනාති අලොභප්පධානෙන කුසලචිත්තුප්පාදෙන. කුසලා හි ධම්මා කාමපටිපක්ඛා ඉධ ‘‘නෙක්ඛම්ම’’න්ති අධිප්පෙතා. තෙනාහ ‘‘කාමච්ඡන්දස්ස පහානං සීල’’න්තිආදි. තත්ථ පහානසීලාදීනි හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බානි. විසෙසමෙව වක්ඛාම. අබ්යාපාදෙනාති මෙත්තාය. ආලොකසඤ්ඤායාති විභූතං කත්වා මනසිකරණෙන උපට්ඨිතආලොකසඤ්ජානනෙන ¶ . අවික්ඛෙපෙනාති සමාධිනා. ධම්මවවත්ථානෙනාති කුසලාදිධම්මානං යාථාවනිච්ඡයෙන. සපච්චයනාමරූපවවත්ථානෙනාතිපි වදන්ති.

එවං කාමච්ඡන්දාදිනීවරණප්පහානෙන ‘‘අභිජ්ඣං ලොකෙ පහායා’’තිආදිනා (විභ. 538) වුත්තාය පඨමජ්ඣානාධිගමස්ස උපායභූතාය පුබ්බභාගපටිපදාය වසෙන පහානසීලාදීනි දස්සෙත්වා ඉදානි සඋපායානං අට්ඨසමාපත්තිආදීනං වසෙන දස්සෙතුං ‘‘ඤාණෙනා’’තිආදි වුත්තං. නාමරූපපරිග්ගහකඞ්ඛාවිතරණානං හි විබන්ධභූතස්ස මොහස්ස දූරීකරණෙන ඤාතපරිඤ්ඤාය ඨිතස්ස අනිච්චසඤ්ඤාදයො සිජ්ඣන්ති. තථා ඣානසමාපත්තීසු අභිරතිනිමිත්තෙන පාමොජ්ජෙන. තත්ථ අනභිරතියා විනොදිතාය ඣානාදීනං සමධිගමොති සමාපත්තිවිපස්සනානං අරතිවිනොදනඅවිජ්ජාපදාලනාදිනා උපායොති වුත්තං ‘‘ඤාණෙන අවිජ්ජාය, පාමොජ්ජෙන අරතියා’’ති. උප්පටිපාටිනිද්දෙසො පන නීවරණසභාවාය අවිජ්ජාය හෙට්ඨානීවරණෙසුපි සඞ්ගහදස්සනත්ථන්ති දට්ඨබ්බං.

‘‘පඨමෙන ¶ ඣානෙන නීවරණාන’’න්තිආදීසු කථං ඣානානං සීලභාවො, කථං වා තත්ථ විරතියා සම්භවො. සුවිසුද්ධකායකම්මාදිකස්ස හි චිත්තසමාදානවසෙන ඉමානි ඣානානි පවත්තන්ති, න පරිත්තකුසලානි විය කායකම්මාදිවිසොධනවසෙන, නාපි මග්ගඵලධම්මා විය දුච්චරිතදුරාජීවසමුච්ඡෙදපටිප්පස්සම්භනවසෙනාති? සච්චමෙතං. මහග්ගතධම්මෙසු නිප්පරියායෙන නත්ථි සීලනට්ඨො, කුතො විරමණට්ඨො. පරියායෙන පනෙතං වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. කො පන සො පරියායො? යදග්ගෙන මහග්ගතා කුසලධම්මා පටිපක්ඛෙ පජහන්ති, තදග්ගෙන තතො ඔරතා. තෙ ච යථා චිත්තං නාරොහන්ති, එවං සංවුතා නාම හොන්ති. පරියුට්ඨානසඞ්ඛාතො මනොද්වාරෙ වීතික්කමො නත්ථි එතෙසූති අවීතික්කමාති ච වුච්චන්ති, චෙතනා පන තංසම්පයුත්තාති. සොයමත්ථො පරතො ආගමිස්සති. එවඤ්ච කත්වා විතක්කාදිපහානවචනම්පි සමත්ථිතං හොති. න හි නිප්පරියායතො සීලං කුසලධම්මානං පහායකං යුජ්ජති, න චෙත්ථ අකුසලවිතක්කාදයො අධිප්පෙතා. කිඤ්චාපි පඨමජ්ඣානූපචාරෙයෙව දුක්ඛස්ස, චතුත්ථජ්ඣානූපචාරෙ ච සුඛස්ස පහානං හොති, අතිසයපහානං පන සන්ධාය වුත්තං ‘‘චතුත්ථෙන ඣානෙන සුඛදුක්ඛානං පහාන’’න්ති. ‘‘ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා’’තිආදීසු යං වත්තබ්බං, තං ආරුප්පකථායං (විසුද්ධි. 1.275 ආදයො) ආගමිස්සති.

අනිච්චස්ස, අනිච්චන්ති වා අනුපස්සනා අනිච්චානුපස්සනා. තෙභූමිකධම්මානං අනිච්චතං ගහෙත්වා ¶ පවත්තාය විපස්සනායෙතං නාමං. නිච්චසඤ්ඤායාති ‘‘සඞ්ඛතධම්මා නිච්චා සස්සතා’’ති එවං පවත්තාය මිච්ඡාසඤ්ඤාය, සඤ්ඤාග්ගහණෙනෙව දිට්ඨිචිත්තානම්පි ගහණං දට්ඨබ්බං. එස නයො ඉතො පරාසුපි. නිබ්බිදානුපස්සනායාති සඞ්ඛාරෙසු නිබ්බින්දනාකාරෙන පවත්තාය අනුපස්සනාය. නන්දියාති සප්පීතිකතණ්හාය. විරාගානුපස්සනායාති විරජ්ජනාකාරෙන පවත්තාය අනුපස්සනාය. රාගස්සාති සඞ්ඛාරෙසු රාගස්ස. නිරොධානුපස්සනායාති සඞ්ඛාරානං නිරොධස්ස අනුපස්සනාය. යථා වා සඞ්ඛාරා නිරුජ්ඣන්තියෙව, ආයතිං පුනබ්භවවසෙන න උප්පජ්ජන්ති, එවං අනුපස්සනා නිරොධානුපස්සනා. තෙනෙවාහ ‘‘නිරොධානුපස්සනාය නිරොධෙති නො සමුදෙතී’’ති (පටි. ම. 1.83). මුඤ්චිතුකාමතාය හි අයං බලප්පත්තා. සඞ්ඛාරානං පටිනිස්සජ්ජනාකාරෙන පවත්තා අනුපස්සනා පටිනිස්සග්ගානුපස්සනා. පටිසඞ්ඛා සන්තිට්ඨනා හි අයං ¶ . ආදානස්සාති නිච්චාදිවසෙන ගහණස්ස. සන්තතිසමූහකිච්චාරම්මණවසෙන එකත්තගහණං ඝනසඤ්ඤා, තස්සා ඝනසඤ්ඤාය. ආයූහනස්සාති අභිසඞ්ඛරණස්ස. සඞ්ඛාරානං අවත්ථාදිවිසෙසාපත්ති විපරිණාමො. ධුවසඤ්ඤායාති ථිරභාවගහණස්ස. නිමිත්තස්සාති සමූහාදිඝනවසෙන සකිච්චපරිච්ඡෙදතාය ච සඞ්ඛාරානං සවිග්ගහතාය. පණිධියාති රාගාදිපණිධියා, තණ්හාවසෙන සඞ්ඛාරෙසු නින්නතායාති අත්ථො. අභිනිවෙසස්සාති අත්තානුදිට්ඨියා. අනිච්චදුක්ඛාදිවසෙන සබ්බතෙභූමකධම්මතිරණා අධිපඤ්ඤාධම්මවිපස්සනා. සාරාදානාභිනිවෙසස්සාති අසාරෙසු සාරගහණවිපල්ලාසස්ස. යථාභූතඤාණදස්සනං ථිරභාවපත්තා අනිච්චාදිඅනුපස්සනාව. උදයබ්බයඤාණන්ති කෙචි. සප්පච්චයනාමරූපදස්සනන්ති අපරෙ. ‘‘ඉස්සරකුත්තාදිවසෙන ලොකො සමුප්පන්නො’’ති අභිනිවෙසො සම්මොහාභිනිවෙසො. උච්ඡෙදසස්සතාභිනිවෙසොති කෙචි. ‘‘අහොසිං නු ඛො අහමතීතමද්ධාන’’න්තිආදිනයප්පවත්තා (ම. නි. 1.18; සං. නි. 2.20; මහානි. 174) සංසයාපත්ති සම්මොහාභිනිවෙසොති අපරෙ. සඞ්ඛාරෙසු තාණලෙණභාවගහණං ආලයාභිනිවෙසො. ‘‘ආලයරතා ආලයසම්මුදිතා’’ති (දී. නි. 2.67; ම. නි. 1.281; 2.337; සං. නි. 1.172; මහාව. 7-8) වචනතො ආලයො තණ්හා. සා එව චක්ඛාදීසු, රූපාදීසු ච අභිනිවිසනවසෙන පවත්තියා ආලයාභිනිවෙසොති අපරෙ. ‘‘එවං ඨිතා තෙ සඞ්ඛාරා පටිනිස්සජ්ජීයන්තී’’ති පවත්තං ඤාණං පටිසඞ්ඛානුපස්සනා. අප්පටිසඞ්ඛා පටිසඞ්ඛාය පටිපක්ඛභූතා මොහප්පධානා අකුසලධම්මා. වට්ටතො විගතත්තා විවට්ටං නිබ්බානං, තත්ථ නින්නභාවසඞ්ඛාතෙන අනුපස්සනෙන පවත්ති විවට්ටානුපස්සනා, සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා චෙව අනුලොමඤාණඤ්ච. සඤ්ඤොගාභිනිවෙසො සංයුජ්ජනවසෙන සඞ්ඛාරෙසු අභිනිවිසනං.

දිට්ඨෙකට්ඨානන්ති ¶ දිට්ඨියා සහජෙකට්ඨානඤ්ච පහානෙකට්ඨානඤ්ච. ඔළාරිකානන්ති උපරිමග්ගවජ්ඣෙ කිලෙසෙ උපාදාය වුත්තං. අඤ්ඤථා දස්සනෙන පහාතබ්බාපි දුතියමග්ගවජ්ඣෙහි ඔළාරිකා. අණුසහගතානන්ති අණුභූතානං, ඉදං හෙට්ඨිමමග්ගවජ්ඣෙ උපාදාය වුත්තං. සබ්බකිලෙසානන්ති අවසිට්ඨසබ්බකිලෙසානං. න හි පඨමමග්ගාදීහි පහීනා කිලෙසා පුන පහීයන්ති.

‘‘චිත්තස්ස ¶ අවිප්පටිසාරාය සංවත්තන්තී’’තිආදීසු සංවරො අවිප්පටිසාරත්ථාය. ‘‘අවිප්පටිසාරත්ථානි ඛො, ආනන්ද, කුසලානි සීලානී’’ති (අ. නි. 10.1) වචනතො චෙතසො අවිප්පටිසාරත්ථාය භවන්ති. අවිප්පටිසාරො පාමොජ්ජත්ථාය. ‘‘යොනිසො මනසි කරොතො පාමොජ්ජං ජායතී’’ති (දී. නි. 3.359) වචනතො පාමොජ්ජාය සංවත්තන්ති. පාමොජ්ජං පීතියා. ‘‘පමුදිතස්ස පීති ජායතී’’ති (දී. නි. 1.466; 3.359; අ. නි. 3.96; 6.10; 11.12) වචනතො පීතියා සංවත්තන්ති. පීති පස්සද්ධත්ථාය. ‘‘පීතිමනස්ස කායො පස්සම්භතී’’ති (දී. නි. 1.466; 3.359; අ. නි. 3.96; 6.10; 11.12) වචනතො පස්සද්ධියා සංවත්තන්ති. පස්සද්ධි සුඛත්ථාය. ‘‘පස්සද්ධකායො සුඛං වෙදෙතී’’ති (දී. නි. 1.466; 3.359; අ. නි. 3.96; 6.10; 11.12) වචනතො සොමනස්සාය සංවත්තන්තීති. ‘‘සුඛත්ථාය සුඛං වෙදෙතී’’ති චෙත්ථ සොමනස්සං ‘‘සුඛ’’න්ති වුත්තං. ආසෙවනායාති සමාධිස්ස ආසෙවනාය. නිරාමිසෙ හි සුඛෙ සිද්ධෙ ‘‘සුඛිනො චිත්තං සමාධියතී’’ති (දී. නි. 1.466; 3.359; අ. නි. 3.96; 6.10; 11.12) වචනතො සමාධි සිද්ධොයෙව හොති, තස්මා සමාධිස්ස ආසෙවනාය පගුණබලවභාවාය සංවත්තන්තීති අත්ථො. භාවනායාති තස්සෙව සමාධිස්ස වඩ්ඪියා. බහුලීකම්මායාති පුනප්පුනං කිරියාය. අලඞ්කාරායාති තස්සෙව සමාධිස්ස පසාධනභූතසද්ධින්ද්රියාදිනිප්ඵත්තියා අලඞ්කාරාය සංවත්තන්ති. පරික්ඛාරායාති අවිප්පටිසාරාදිකස්ස සමාධිසම්භාරස්ස සිද්ධියා තස්සෙව සමාධිස්ස පරික්ඛාරාය සංවත්තන්ති. සම්භාරත්ථො හි ඉධ පරික්ඛාර-සද්දො. ‘‘යෙ ච ඛො ඉමෙ පබ්බජිතෙන ජීවිතපරික්ඛාරා සමුදානෙතබ්බා’’තිආදීසු (ම. නි. 1.191) විය සම්භාරොති ච පච්චයො වෙදිතබ්බො. කාමඤ්චායං පරික්ඛාර-සද්දො ‘‘රථො සීලපරික්ඛාරො’’තිආදීසු (සං. නි. 5.4) අලඞ්කාරත්ථො. ‘‘සත්තහි නගරපරික්ඛාරෙහි සුපරික්ඛත්තං හොතී’’තිආදීසු (අ. නි. 7.67) පරිවාරත්ථො වුත්තො. ඉධ පන අලඞ්කාරපරිවාරානං විසුං ගහිතත්තා ‘‘සම්භාරත්ථො’’ති වුත්තං ¶ . පරිවාරායාති මූලකාරණභාවෙනෙව සමාධිස්ස පරිවාරභූතසතිවීරියාදිධම්මවිසෙසසාධනෙන පරිවාරසම්පත්තියා සංවත්තන්ති. පාරිපූරියාති වසීභාවසම්පාපනෙන, විපස්සනාය පදට්ඨානභාවාපාදනෙන ච පරිපුණ්ණභාවසාධනතො සමාධිස්ස පාරිපූරියා සංවත්තන්ති.

එවං සුපරිසුද්ධසීලමූලකං සබ්බාකාරපරිපූරං සමාධිං දස්සෙත්වා ඉදානි ‘‘සමාහිතො පජානාති පස්සති, යථාභූතං ජානං පස්සං නිබ්බින්දති, නිබ්බින්දං විරජ්ජති ¶ , විරාගා විමුච්චතී’’ති (අ. නි. 10.2; ස. නි. 3.14) වචනතො සීලමූලකානි සමාධිපදට්ඨානානි පයොජනානි දස්සෙතුං ‘‘එකන්තනිබ්බිදායා’’තිආදි වුත්තං. නිබ්බිදාය හි දස්සිතාය තස්සා පදට්ඨානභූතං යථාභූතඤාණදස්සනං දස්සිතමෙව හොති, තස්මිං අසති නිබ්බිදාය අසිජ්ඣනතො. නිබ්බිදාදයො අත්ථතො විභත්තා එව. යථාභූතඤාණදස්සනන්ති පනෙත්ථ සප්පච්චයනාමරූපදස්සනං අධිප්පෙතං. එවමෙත්ථ අමතමහානිබ්බානපරියොසානං සීලස්ස පයොජනං දස්සිතන්ති වෙදිතබ්බං.

ඉදානි පහානාදීසු සීලත්ථං දස්සෙතුං ‘‘එත්ථ චා’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ පජහනං අනුප්පාදනිරොධො පහානන්ති තස්ස භාවසාධනතං සන්ධාය ‘‘පහානන්ති කොචි ධම්මො නාම නත්ථී’’ති වුත්තං. යථා පනස්ස ධම්මභාවො සම්භවති, තථා හෙට්ඨා සංවණ්ණිතමෙව. එවං හිස්ස සීලභාවො සුට්ඨු යුජ්ජති. තං තං පහානන්ති ‘‘පාණාතිපාතස්ස පහානං, අදින්නාදානස්ස පහාන’’න්ති එවං වුත්තං තං තං පහානං. තස්ස තස්ස කුසලධම්මස්සාති පාණාතිපාතස්ස පහානං මෙත්තාදිකුසලධම්මස්ස, අදින්නාදානස්ස පහානං චාගාදිකුසලධම්මස්සාති එවං තස්ස තස්ස කුසලධම්මස්ස. පතිට්ඨානට්ඨෙනාති පතිට්ඨානභාවෙන. පහානං හි තස්මිං සති හොති, අසති න හොති, තස්ස ‘‘පතිට්ඨාන’’න්ති වත්තබ්බතං ලභතීති කත්වා යස්මිං සන්තානෙ පාණාතිපාතාදයො තස්ස පකම්පහෙතවොති තප්පහානං විකම්පාභාවකරණෙන ච සමාධානං වුත්තං. එවං සෙසපහානෙසුපි වත්තබ්බං. සමාධානං සණ්ඨපනං, සංයමනං වා. ඉතරෙ චත්තාරොති වෙරමණිආදයො චත්තාරො ධම්මා න පහානං විය වොහාරමත්තන්ති අධිප්පායො. තතො තතොති තම්හා තම්හා පාණාතිපාතාදිතො. තස්ස තස්සාති පාණාතිපාතාදිකස්ස සංවරණවසෙන, තස්ස තස්ස වා සංවරස්ස වසෙන. තදුභයසම්පයුත්තචෙතනාවසෙනාති වෙරමණීහි, සංවරධම්මෙහි ච සම්පයුත්තාය චෙතනාය වසෙන. තං තං අවීතික්කමන්තස්සාති තං තං පාණාතිපාතාදිං අවීතික්කමන්තස්ස පුග්ගලස්ස, ධම්මසමූහස්ස වා වසෙන චෙතසො පවත්තිසබ්භාවං සන්ධාය වුත්තා. තස්මා එකක්ඛණෙපි ලබ්භන්තීති අධිප්පායො.

සීලසංකිලෙසවොදානවණ්ණනා

21. සංකිලිස්සති ¶ ¶ තෙනාති සංකිලෙසො. කො පන සොති ආහ ‘‘ඛණ්ඩාදිභාවො සීලස්ස සංකිලෙසො’’ති. වොදායති විසුජ්ඣති එතෙනාති වොදානං, අඛණ්ඩාදිභාවො. ලාභයසාදීති ආදි-සද්දෙන ඤාතිඅඞ්ගජීවිතාදීනං සඞ්ගහො. සත්තසු ආපත්තික්ඛන්ධෙසු ආදිම්හි වා අන්තෙ වා වෙමජ්ඣෙති ච ඉදං තෙසං උද්දෙසාදිපාළිවසෙන වුත්තං. න හි අඤ්ඤො කොචි ආපත්තික්ඛන්ධානං අනුක්කමො අත්ථි. ඛණ්ඩන්ති ඛණ්ඩවන්තං, ඛණ්ඩිතං වා. ඡිද්දන්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. පරියන්තෙ ඡින්නසාටකො වියාති වත්ථන්තෙ, දසන්තෙ වා ඡින්නවත්ථං විය.

එවන්ති ඉදානි වුච්චමානාකාරෙන. මෙථුනසංයොගවසෙනාති රාගපරියුට්ඨානෙන සදිසභාවාපත්තියා මිථුනානං ඉදන්ති මෙථුනං, නිබන්ධනං. මෙථුනවසෙන සමායොගො මෙථුනසංයොගො. ඉධ පන මෙථුනසංයොගො වියාති මෙථුනසංයොගො, තස්ස වසෙන. ඉධාති ඉමස්මිං ලොකෙ. එකච්චොති එකො. සමණො වා බ්රාහ්මණො වාති පබ්බජ්ජාමත්තෙන සමණො වා ජාතිමත්තෙන බ්රාහ්මණො වා. ද්වයංද්වයසමාපත්තින්ති ද්වීහි ද්වීහි සමාපජ්ජිතබ්බං, මෙථුනන්ති අත්ථො. න හෙව ඛො සමාපජ්ජතීති සම්බන්ධො. උච්ඡාදනං උබ්බත්තනං. සම්බාහනං පරිමද්දනං. සාදියතීති අධිවාසෙති. තදස්සාදෙතීති තං උච්ඡාදනාදිං අභිරමති. නිකාමෙතීති ඉච්ඡති. විත්තින්ති තුට්ඨිං. ඉදම්පි ඛොති එත්ථ ඉදන්ති යථාවුත්තං සාදියනාදිං ඛණ්ඩභාවාදිවසෙන එකං කත්වා වුත්තං. පි-සද්දො වක්ඛමානං උපාදාය සමුච්චයත්ථො. ඛො-සද්දො අවධාරණත්ථො. ඉදං වුත්තං හොති – යදෙතං බ්රහ්මචාරීපටිඤ්ඤස්ස අසතිපි ද්වයංද්වයසමාපත්තියං මාතුගාමස්ස උච්ඡාදනන්හාපනසම්බාහනසාදියනාදි, ඉදම්පි එකංසෙන තස්ස බ්රහ්මචරියස්ස ඛණ්ඩාදිභාවාපාදනතො ඛණ්ඩම්පි ඡිද්දම්පි සබලම්පි කම්මාසම්පීති. එවං පන ඛණ්ඩාදිභාවාපත්තියා සො අපරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං චරති, න පරිසුද්ධං, සංයුත්තො මෙථුනසංයොගෙන, න විසංයුත්තො. තතො චස්ස න ජාතිආදීහි පරිමුත්තීති දස්සෙන්තො ‘‘අයං වුච්චතී’’තිආදිමාහ.

සඤ්ජග්ඝතීති කිලෙසවසෙන මහාහසිතං හසති. සංකීළතීති කායසංසග්ගවසෙන කීළති. සංකෙලායතීති සබ්බසො මාතුගාමං කෙලායන්තො ¶ විහරති. චක්ඛුනාති අත්තනො චක්ඛුනා. චක්ඛුන්ති මාතුගාමස්ස චක්ඛුං. උපනිජ්ඣායතීති උපෙච්ච නිජ්ඣායති ඔලොකෙති. තිරොකුට්ටාති කුට්ටස්ස ¶ පරතො. තථා තිරොපාකාරා. මත්තිකාමයා භිත්ති කුට්ටං, ඉට්ඨකාමයා පාකාරොති වදන්ති. යා කාචි වා භිත්ති පොරිසතො දියඩ්ඪරතනුච්චප්පමාණා කුට්ටං, කුට්ටතො අධිකො පාකාරො.

අස්සාති බ්රහ්මචාරීපටිඤ්ඤස්ස. පුබ්බෙති වතසමාදානතො පුබ්බෙ. කාමගුණෙහීති කාමකොට්ඨාසෙහි. සමප්පිතන්ති සුට්ඨු අප්පිතං සහිතං. සමඞ්ගීභූතන්ති සමන්නාගතං. පරිචාරයමානන්ති කීළන්තං, උපට්ඨහියමානං වා. පණිධායාති පත්ථෙත්වා. සීලෙනාතිආදීසු යමනියමාදිසමාදානවසෙන සීලං. අවීතික්කමවසෙන වතං. උභයම්පි සීලං. දුක්කරචරියවසෙන පවත්තිතං වතං. තංතංඅකිච්චසම්මතතො වා නිවත්තිලක්ඛණං සීලං. තංතංසමාදානවතො වෙසභොජනකිච්චකරණාදිවිසෙසපටිපත්ති වතං. සබ්බථාපි දුක්කරචරියා තපො. මෙථුනවිරති බ්රහ්මචරියං.

සබ්බසොති අනවසෙසතො, සබ්බෙසං වා. අභෙදෙනාති අවීතික්කමෙන. අපරාය ච පාපධම්මානං අනුප්පත්තියා, ගුණානං උප්පත්තියා සඞ්ගහිතොති යොජනා. තත්ථ කුජ්ඣනලක්ඛණො කොධො. උපනන්ධනලක්ඛණො උපනාහො. පරෙසං ගුණමක්ඛනලක්ඛණො මක්ඛො. යුගග්ගාහලක්ඛණො පළාසො. පරසම්පත්තිඋසූයනලක්ඛණා ඉස්සා. අත්තසම්පත්තිනිගූහනලක්ඛණං මච්ඡරියං. සන්තදොසපටිච්ඡාදනලක්ඛණා මායා. අසන්තගුණසම්භාවනලක්ඛණං සාඨෙය්යං. චිත්තස්ස ථද්ධභාවලක්ඛණො ථම්භො. කරණුත්තරියලක්ඛණො සාරම්භො. උන්නතිලක්ඛණො මානො. අබ්භුන්නතිලක්ඛණො අතිමානො. මජ්ජනලක්ඛණො මදො. චිත්තවොසග්ගලක්ඛණො පමාදො. ආදි-සද්දෙන ලොභමොහවිපරීතමනසිකාරාදීනං සඞ්ගහො.

ඉදානි ‘‘අඛණ්ඩාදිභාවො පනා’’තිආදිනා වුත්තමෙවත්ථං පාකටතරං කාතුං ‘‘යානි හී’’තිආදිමාහ. තත්ථ අනුපහතානීති අනුපද්දුතානි. විවට්ටූපනිස්සයතාය තණ්හාදාසබ්යතො මොචනෙන භුජිස්සභාවකරණං. අවිඤ්ඤූනං අප්පමාණත්තා වුත්තං ‘‘විඤ්ඤූහි පසත්ථත්තා’’ති. සමාධිසංවත්තනං වා එතෙසං පයොජනං, සමාධිසංවත්තනෙ වා නියුත්තානීති සමාධිසංවත්තනිකානි. නිද්දානෙන සස්සසම්පත්ති විය පටිපක්ඛවිගමෙන සීලසම්පදා, සා ච තත්ථ ¶ සති දොසදස්සනෙති ආහ ‘‘සීලවිපත්තියා ච ආදීනවදස්සනෙනා’’ති. නිසම්මකාරීනං පයොජනගරුකතාය දිට්ඨගුණෙයෙව සම්මාපටිපත්තීති වුත්තං ‘‘සීලසම්පත්තියා ච ආනිසංසදස්සනෙනා’’ති.

තත්ථ ¶ සීලවිපත්තියා ආදීනවො සීලසම්පදාය හෙට්ඨා දස්සිතආනිසංසපටිපක්ඛතො වෙදිතබ්බො, තං සුවිඤ්ඤෙය්යන්ති අවිත්ථාරෙත්වා පකාරන්තරෙහි දස්සෙතුං ‘‘අපිචා’’ති ආරද්ධං. තත්ථ යථා සීලසම්පදා සත්තානං මනුඤ්ඤභාවකාරණං, එවං සීලවිපත්ති අමනුඤ්ඤභාවකාරණන්ති ආහ ‘‘දුස්සීලො…පෙ… දෙවමනුස්සාන’’න්ති. අනනුසාසනීයො ජිගුච්ඡිතබ්බතො. දුක්ඛිතොති සඤ්ජාතදුක්ඛො. විප්පටිසාරීති ‘‘අකතං වත මෙ කල්යාණ’’න්තිආදිනා පච්චානුතාපී. දුබ්බණ්ණොති ගුණවණ්ණෙන, කායවණ්ණෙන ච විරහිතො. අස්සාති දුස්සීලස්ස. සම්ඵස්සිතානං දුක්ඛො දුක්ඛාවහො සම්ඵස්සො එතස්සාති දුක්ඛසම්ඵස්සො. ගුණානුභාවාභාවතො අප්පං අග්ඝතීති අප්පග්ඝො. අනෙකවස්සගණිකගූථකූපො වියාති අනෙකවස්සසමූහෙ සඤ්චිතුක්කාරාවාටො විය. දුබ්බිසොධනො සොධෙතුං අසක්කුණෙය්යො. ඡවාලාතං ඡවඩාහෙ සන්තජ්ජනුම්මුක්කං. උභතො පරිබාහිරොති සාමඤ්ඤතො, ගිහිභොගතො ච පරිහීනො. සබ්බෙසං වෙරී, සබ්බෙ වා වෙරී එතස්සාති සබ්බවෙරී, සො එව සබ්බවෙරිකො, පුරිසො. සංවාසං නාරහතීති අසංවාසාරහො. සද්ධම්මෙති පටිපත්තිසද්ධම්මෙ, පටිවෙධසද්ධම්මෙ ච.

‘‘අග්ගික්ඛන්ධපරියායෙ වුත්තදුක්ඛභාගිතායා’’ති සඞ්ඛෙපෙන වුත්තමත්ථං විත්ථාරතො දස්සෙතුං ‘‘දුස්සීලානඤ්හී’’තිආදි ආරද්ධං. පඤ්චකාමගුණපරිභොගසුඛෙ, පරෙහි කයිරමානවන්දනමානනාදිසුඛෙ ච අස්සාදෙන ගධිතචිත්තා පඤ්චකාම…පෙ… ගධිතචිත්තා, තෙසං. තෙ යථාවුත්තසුඛස්සාදා පච්චයා එතස්සාති තප්පච්චයං. දුක්ඛන්ති සම්බන්ධො.

පස්සථ නොති පස්සථ නු, අපි පස්සථ. මහන්තන්ති විපුලං. අග්ගික්ඛන්ධන්ති අග්ගිසමූහං. ආදිත්තන්ති පදිත්තං. සම්පජ්ජලිතන්ති සමන්තතො පජ්ජලිතං අච්ඡිවිප්ඵුලිඞ්ගානි මුච්චන්තං. සජොතිභූතන්ති සපභං සමන්තතො උට්ඨිතාහි ජාලාහි එකප්පභාසමුදයභූතං. තං කිං මඤ්ඤථාති තං ඉදානි මයා වුච්චමානමත්ථං කිං මඤ්ඤථාති අනුමතිගහණත්ථං පුච්ඡති. ආලිඞ්ගෙත්වාති උපගූහිත්වා. උපනිසීදෙය්යාති තෙනෙව ආලිඞ්ගනෙන උපෙච්ච නිසීදෙය්ය. යදත්ථමෙත්ථ සත්ථා අග්ගික්ඛන්ධාලිඞ්ගනං, කඤ්ඤාලිඞ්ගනඤ්ච ආනෙසි, තමත්ථං විභාවෙතුං ‘‘ආරොචයාමී’’තිආදිමාහ ¶ . තත්ථ ආරොචයාමීති ආමන්තෙමි. වොති තුම්හෙ. පටිවෙදයාමීති පබොධෙමි. දුස්සීලස්සාති නිස්සීලස්ස සීලවිරහිතස්ස. පාපධම්මස්සාති දුස්සීලත්තා එව හීනජ්ඣාසයතාය ලාමකසභාවස්ස. අසුචිසඞ්කස්සරසමාචාරස්සාති අපරිසුද්ධකායසමාචාරාදිතාය අසුචිස්ස හුත්වා සඞ්කාය සරිතබ්බසමාචාරස්ස. දුස්සීලො හි කිඤ්චිදෙව අසාරුප්පං දිස්වා ‘‘ඉදං ¶ අසුකෙන කතං භවිස්සතී’’ති පරෙසං ආසඞ්කනීයොව හොති, කෙනචිදෙව වා කරණීයෙන මන්තයන්තෙ භික්ඛූ දිස්වා ‘‘කච්චි නු ඛො ඉමෙ මයා කතං කම්මං ජානිත්වා මන්තෙන්තී’’ති අත්තනොයෙව සඞ්කාය සරිතබ්බසමාචාරොති. පටිච්ඡන්නකම්මන්තස්සාති ලජ්ජිතබ්බතාය පටිච්ඡාදෙතබ්බකම්මන්තස්ස. අස්සමණස්සාති න සමණස්ස. සලාකග්ගහණාදීසු ‘‘අහම්පි සමණො’’ති මිච්ඡාපටිඤ්ඤාය සමණපටිඤ්ඤස්ස. අසෙට්ඨචාරිතාය අබ්රහ්මචාරිස්ස. උපොසථාදීසු ‘‘අහම්පි බ්රහ්මචාරී’’ති මිච්ඡාපටිඤ්ඤාය බ්රහ්මචාරිපටිඤ්ඤස්ස. පූතිනා කම්මෙන සීලවිපත්තියා අන්තො අනුපවිට්ඨත්තා අන්තොපූතිකස්ස. ඡහි ද්වාරෙහි රාගාදිකිලෙසානුවස්සනෙන තින්තත්තා අවස්සුතස්ස. සඤ්ජාතරාගාදිකචවරත්තා, සීලවන්තෙහි ඡඩ්ඩෙතබ්බත්තා ච කසම්බුජාතස්ස. අග්ගික්ඛන්ධූපමාය හීනූපමභූතායාති අත්ථො. තෙනාහ භගවා – ‘‘එතදෙව තස්ස වර’’න්ති. භගවා දුක්ඛං දස්සෙත්වා දුක්ඛං දස්සෙතීති සම්බන්ධො.

වාළරජ්ජුයාති වාළෙහි කතරජ්ජුයා. සා හි ඛරතරා හොති. ඝංසෙය්යාති පධංසනවසෙන ඝංසෙය්ය. තෙලධොතායාති තෙලෙන නිසිතාය. පච්චොරස්මින්ති පතිඋරස්මිං උරාභිමුඛං, උරමජ්ඣෙති අධිප්පායො. අයොසඞ්කුනාති සණ්ඩාසෙන. ඵෙණුද්දෙහකන්ති ඵෙණං උද්දෙහෙත්වා, අනෙකවාරං ඵෙණං උට්ඨපෙත්වාති අත්ථො.

අග්ගික්ඛන්ධාලිඞ්ගනදුක්ඛතොපි අධිමත්තදුක්ඛතාය කටුකභූතං දුක්ඛං ඵලං එතස්සාති අග්ගික්ඛන්ධාලිඞ්ගනදුක්ඛාධිකදුක්ඛකටුකඵලං. කාමසුඛං අවිජහතො භින්නසීලස්ස දුස්සීලස්ස කුතො තස්ස සුඛං නත්ථෙවාති අධිප්පායො. සාදනෙති සාදියනෙ. යන්ති අඤ්ජලිකම්මසාදනං. අසීලිනොති දුස්සීලස්ස. උපහතන්ති සීලබ්යසනෙන උපද්දුතං. ඛතන්ති කුසලමූලානං ඛණනෙන ඛතං, ඛණිතං වා ගුණං සරීරෙති අධිප්පායො. සබ්බභයෙහීති අත්තානුවාදාදිසබ්බභයෙහි. උපචාරජ්ඣානං උපාදාය සබ්බෙහි අධිගමසුඛෙහි.

වුත්තප්පකාරවිපරීතතොති ¶ සීලවිපත්තියං වුත්තාකාරපටිපක්ඛතො ‘‘මනාපො හොති දෙවමනුස්සාන’’න්තිආදිනා. කායගන්ධොපි පාමොජ්ජං, සීලවන්තස්ස භික්ඛුනො. කරොති අපි දෙවානන්ති එත්ථ ‘‘ගන්ධො ඉසීනං චිරදික්ඛිතාන’’න්තිආදිකා (ජා. 2.17.55) ගාථා විත්ථාරෙතබ්බා. අවිඝාතීති අප්පටිඝාතී. වධබන්ධාදිපරිකිලෙසා දිට්ඨධම්මිකා ආසවා උපද්දවා. සම්පරායිකදුක්ඛානං මූලං නාම දුස්සීල්යං. අන්තමතික්කන්තං අච්චන්තං, අච්චන්තං සන්තා අච්චන්තසන්තා ¶ කිලෙසපරිළාහසඞ්ඛාතදරථානං අභාවෙන සබ්බදා සන්තා. උබ්බිජ්ජිත්වාති ඤාණුත්රාසෙන උත්තසිත්වා. වොදාපෙතබ්බන්ති විසොධෙතබ්බං.

සීලනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති පඨමපරිච්ඡෙදවණ්ණනා.