📜

5. සෙසකසිණනිද්දෙසවණ්ණනා

ආපොකසිණකථාවණ්ණනා

91. යථාවිත්ථාරිතස්ස අත්ථස්ස අතිදෙසොපි විත්ථාරට්ඨානෙයෙව තිට්ඨතීති ආහ ‘‘විත්ථාරකථා හොතී’’ති. ආපොකසිණන්ති ආපොකසිණජ්ඣානං, ආපොකසිණකම්මට්ඨානං වා. සබ්බං විත්ථාරෙතබ්බන්ති පථවීකසිණකම්මට්ඨානෙ වුත්තනයෙන විත්ථාරෙතබ්බං. එත්තකම්පීති ‘‘කතෙ වා අකතෙ වාති සබ්බං විත්ථාරෙතබ්බ’’න්ති එත්තකම්පි අවත්වා. සාමුද්දිකෙන ලොණුදකෙන භරිතො ජලාසයො ලොණී. නීලාදිවණ්ණසඞ්කරපරිහරණත්ථං ‘‘සුද්ධවත්ථෙන ගහිත’’න්ති වුත්තං. අඤ්ඤන්ති භූමිං සම්පත්තං. තථාරූපන්ති යාදිසං ආකාසජං උදකං, තාදිසං. තෙනාහ ‘‘විප්පසන්නං අනාවිල’’න්ති, යං පන උදකන්ති සම්බන්ධො. ‘‘න වණ්ණො පච්චවෙක්ඛිතබ්බො’’තිආදීසු යං වත්තබ්බං, තං පථවීකසිණකථායං වුත්තමෙව. ලක්ඛණං පන ඉධ පග්ඝරණලක්ඛණං වෙදිතබ්බං.

වුත්තනයෙනෙවාති පථවීකසිණභාවනායං වුත්තනයෙනෙව. තරඞ්ගුට්ඨානාදි, ඵෙණමිස්සතාදි ච ඉධ කසිණදොසො. සොති යොගාවචරො. තස්සාති පටිභාගනිමිත්තස්ස.

තෙජොකසිණකථාවණ්ණනා

92. සිනිද්ධානි සිනෙහවන්තානි. සාරදාරූනි න ඵෙග්ගුදාරූනි. ජාලාය චිරට්ඨිතත්ථං සිනිද්ධසාරදාරුග්ගහණං. ඝටිකං ඝටිකං කත්වාති ඛන්ධසො කරිත්වා. ආලිම්පෙත්වාති ජාලෙත්වා. ඝනජාලායාති අවිරළවසෙන පවත්තඅග්ගිජාලායං.

පතනසදිසන්ති පතමානසදිසං. අකතෙ ගණ්හන්තස්සාති වුත්තනයෙන යථා කසිණමණ්ඩලං පඤ්ඤායති, එවං අනභිසඞ්ඛතෙ කෙවලෙ තෙජස්මිං නිමිත්තං ගණ්හන්තස්ස.

වායොකසිණකථාවණ්ණනා

93. වුත්තඤ්හෙතන්ති එත්ථ හි-සද්දො හෙතුඅත්ථො, යස්මාති අත්ථො. තස්ස ‘‘තස්මා’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. උච්ඡග්ගන්ති උච්ඡුඛෙත්තෙ යථාඨිතානං අග්ගං. එරිතන්ති වාතෙන චලිතං. සමෙරිතන්ති සබ්බසො චලිතං. තස්මාති යස්මා ‘‘වායොකසිණං…පෙ… උපලක්ඛෙතී’’ති එවං වුත්තං අට්ඨකථායං, තස්මා. සමසීසට්ඨිතන්ති උපරි පත්තානං වසෙන සමසීසං හුත්වා ඨිතං. වෙළුං වා රුක්ඛං වාති එත්ථාපි ‘‘සමසීසං ඨිතං ඝනපත්තවෙළුං වා ඝනපත්තරුක්ඛං වා’’ති ආනෙත්වා යොජෙතබ්බං. එකඞ්ගුලාදිප්පමාණෙසු කෙසෙසු රස්සභාවතො, දීඝතරෙසු ඔලම්බනතො, විරළෙසු අනුප්පවෙසතො වාතප්පහාරො න පඤ්ඤායතීති චතුරඞ්ගුලප්පමාණග්ගහණං, ඝනග්ගහණඤ්ච කතං. එතස්මිං ඨානෙ පහරතීති සතිං ඨපෙත්වාති උච්ඡග්ගාදීනං පචලනාකාරග්ගහණමුඛෙන තෙසං පහාරකෙ වාතසඞ්ඝාතෙ සතිං උපට්ඨපෙත්වා. තත්ථ සතිං ඨපෙත්වාති තස්මිං කායපදෙසස්ස සඞ්ඝට්ටනවසෙන පවත්තෙ වායුපිණ්ඩෙ සඞ්ඝට්ටනාකාරග්ගහණමුඛෙන සතිං උපට්ඨපෙත්වා. ‘‘උසුමවට්ටිසදිස’’න්ති එතෙන පුරිමකසිණස්ස විය ඉමස්සාපි නිමිත්තස්ස සංවිග්ගහතං දස්සෙති. ‘‘නිච්චල’’න්ති ඉමිනා නිච්චලභාවොයෙව උග්ගහනිමිත්තතො ඉමස්ස විසෙසොති පටිභාගනිමිත්තස්සාපි උසුමවට්ටිසදිසතාව විභාවිතා හොති.

නීලකසිණකථාවණ්ණනා

94. අඤ්ජනරාජිවට්ටාදි වණ්ණධාතුයා වා. තථාරූපං මාලාගච්ඡන්ති අවිරළවිකසිතනීලවණ්ණපුප්ඵසඤ්ඡන්නං පුප්ඵගච්ඡං. ඉතරෙනාති අකතාධිකාරෙන. ගිරිකණ්ණිකග්ගහනෙන නීලං ගිරිකණ්ණිකමාහ. කරණ්ඩපටලං සමුග්ගපිධානං. පත්තෙහියෙවාති නීලුප්පලාදීනං කෙසරවණ්ටානි අපනෙත්වා කෙවලෙහි පත්තෙහියෙව. පූරෙතබ්බන්ති නීලවණ්ණං වත්ථං ගහෙත්වා භණ්ඩිකං විය බන්ධිත්වා යථා නීලමණ්ඩලං හුත්වා පඤ්ඤායති, තථා චඞ්කොටකං වා කරණ්ඩපටලං වා පූරෙතබ්බං. මුඛවට්ටියං වා අස්සාති අස්ස චඞ්කොටකස්ස, කරණ්ඩපටලස්ස වා මුඛවට්ටියං බන්ධිතබ්බං. මණිතාලවණ්ටං ඉන්දනීලමණිමයං තාලවණ්ටං.

පීතකසිණකථාවණ්ණනා

95. පීතකසිණෙ මාලාගච්ඡන්ති ඉක්කටාදිමාලාගච්ඡං. හරිතාලං, මනොසිලා වා ධාතු. පත්තඞ්ගපුප්ඵෙහීති පත්තඞ්ගනාමිකා පීතවණ්ණපුප්ඵා එකා ගච්ඡජාති, තස්ස පුප්ඵෙහි. ආසනපූජන්ති චෙතියඞ්ගණෙ කතං ආසනපූජං . කණිකාරපුප්ඵාදිනාති ආදි-සද්දෙන ආකුලිකිඞ්කිරාතපුප්ඵාදීනං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො.

ලොහිතකසිණකථාවණ්ණනා

96. ලොහිතමණි ලොහිතඞ්ගමණිආදි. ලොහිතධාතු ගෙරුකජාතිහිඞ්ගුලිකාදි.

ඔදාතකසිණකථාවණ්ණනා

97. ඔදාතකසිණෙ මාලාගච්ඡන්ති නන්දියාවත්තාදිමාලාගච්ඡං. ධාතු කක්කටිමුත්තසෙතිකාදි.

ආලොකකසිණකථාවණ්ණනා

98. තථා අසක්කොන්තෙනාති යථා සූරියාලොකාදිවසෙන ඔභාසනිමිත්තුප්පාදනං වුත්තං, තස්ස ඔභාසමණ්ඩලස්ස න චිරට්ඨිතිතාය තථා නිමිත්තුප්පාදනං කාතුං අසක්කොන්තෙන. ඝටමුඛෙන නිග්ගච්ඡනකඔභාසස්ස මහන්තභාවතො ‘‘ඝටමුඛං පිදහිත්වා’’ති වුත්තං. භිත්තිමුඛන්ති භිත්තිඅභිමුඛං. උට්ඨිතමණ්ඩලසදිසන්ති භිත්තිආදීසු උට්ඨිතපාකතිකආලොකමණ්ඩලසදිසං. ඝනවිප්පසන්නං ආලොකපුඤ්ජසදිසන්ති භගවතො බ්යාමප්පභා විය බහලො, විප්පසන්නො ච හුත්වා පුඤ්ජභූතො ආලොකො අත්ථි චෙ, තංසදිසොති අත්ථො.

පරිච්ඡින්නාකාසකසිණකථාවණ්ණනා

99. ඡිද්දසදිසමෙව හොතීති යෙහි භිත්තිපරියන්තාදීහි පරිච්ඡින්නං, තං ඡිද්දං, තංසදිසං, තෙනවාකාරෙන උග්ගහනිමිත්තං උපට්ඨාතීති අත්ථො. ‘‘වඩ්ඪියමානම්පි න වඩ්ඪතී’’ති උග්ගහනිමිත්තස්ස අවඩ්ඪනීයතං දස්සෙතුං වුත්තං. සබ්බම්පි හි උග්ගහනිමිත්තං වඩ්ඪියමානං න වඩ්ඪතියෙව. සතිපි ච වඩ්ඪෙතුකාමතායං වඩ්ඪනා න සම්භවති භාවනාය පරිදුබ්බලත්තා. භාවනාවසෙන හි නිමිත්තවඩ්ඪනා . පටිභාගනිමිත්තං පන තස්මිං උප්පන්නෙ භාවනා ථිරාති කත්වා ‘‘වඩ්ඪියමානං වඩ්ඪතී’’ති වුත්තං.

කිඤ්චාපි පාළියං ‘‘පථවීකසිණාදීනි රූපඣානාරම්මණානි අට්ඨෙව කසිණානි සරූපතො ආගතානි, ඔදාතකසිණෙ පන ආලොකකසිණං, ආකාසකසිණෙ ච පරිච්ඡින්නාකාසකසිණං අන්තොගධං කත්වා දෙසනා කතා’’ති අධිප්පායෙනාහ ‘‘ඉති කසිණානි දසබලො, දස යානි අවොචා’’ති. පකිණ්ණකකථාපි විඤ්ඤෙය්යාති පුබ්බෙ විය අසාධාරණං තස්මිං තස්මිං කසිණෙ පටිනියතමෙව අත්ථං අග්ගහෙත්වා අසාධාරණතො, සාධාරණතො ච තත්ථ තත්ථ පකිණ්ණකං විසටං අත්ථං ගහෙත්වා පවත්තා පකිණ්ණකකථාපි විජානිතබ්බා.

පකිණ්ණකකථාවණ්ණනා

100. ආදිභාවොති එත්ථ ආදි-සද්දෙන යස්ස කස්සචි පථවීපක්ඛියස්ස වත්ථුනො නිම්මානාදිං සඞ්ගණ්හාති. ඨානනිසජ්ජාදිකප්පනං වාති එත්ථාපි ‘‘ආකාසෙ වා උදකෙ වා’’ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. පරිත්තඅප්පමාණනයෙනාති නීලාදිවණ්ණං අනාමසිත්වා පරිත්තඅප්පමාණනයෙනෙව. එවමාදීනීති ආදි-සද්දෙන සරීරතො උදකධාරානිම්මානාදිං සඞ්ගණ්හාති.

යදෙව සො ඉච්ඡති තස්ස ඩහනසමත්ථතාති බහූසු කප්පාසපිචුසාරදාරුආදීසු එකජ්ඣං රාසිභූතෙසු ඨිතෙසු යං යදෙව ඉච්ඡති, තස්ස තස්සෙව ඩහනසමත්ථතා. ඉධ ආදි-සද්දෙන අන්ධකාරවිධමනාදිං සඞ්ගණ්හාති.

වායුගතියා ගමනං වායුගතිගමනං, අතිසීඝගමනං. ඉධ ආදි-සද්දෙන යදිච්ඡිතදෙසන්තරං පාපුණනාදිං සඞ්ගණ්හාති.

සුවණ්ණන්ති අධිමුච්චනා සුවණ්ණභාවාධිට්ඨානං සෙය්යථාපි ආයස්මා පිලින්දවච්ඡො (පාරා. 619-620) තිණණ්ඩුපගපාසාදාදීනං. වුත්තනයෙනාති සුවණ්ණදුබ්බණ්ණනයෙන.

වණ්ණකසිණෙසු තත්ථ තත්ථ ආදි-සද්දෙන නීලොභාසනිම්මානාදීනං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. පථවීපබ්බතාදීති ආදි-සද්දෙන සමුද්දාදීනං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො.

සබ්බානෙව දසපි කසිණානි. ඉමං පභෙදං ලභන්තීති ඉමං වඩ්ඪනාදිවිසෙසං පාපුණන්ති. එකොති එකච්චො. සඤ්ජානාතීති භාවනාපඤ්ඤාය සඤ්ජානාති. ආදි-සද්දෙන ‘‘ආපොකසිණ’’න්තිආදිපාළිං සඞ්ගණ්හාති.

උපරිගගනතලාභිමුඛං ‘‘පථවීකසිණමෙකො සඤ්ජානාතී’’ති පාළිපදානි ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. තඤ්ච ඛො වඩ්ඪනවසෙන. තෙනාහ ‘‘එකච්චො හි උද්ධමෙව කසිණං වඩ්ඪෙතී’’ති. හෙට්ඨාභූමිතලාභිමුඛන්තිආදීසුපි එසෙව නයො. පුබ්බෙ වඩ්ඪනකාලෙ පයොජනං අනපෙක්ඛිත්වා වඩ්ඪෙන්තානං වසෙන වුත්තත්තා ඉදානි ‘‘තෙන තෙන වා කාරණෙන එවං පසාරෙතී’’ති ආහ, කසිණං වඩ්ඪෙතීති අත්ථො. යථා කින්ති ආහ ‘‘ආලොකමිව දිබ්බචක්ඛුනා රූපදස්සනකාමො’’ති. උද්ධඤ්චෙ රූපං දට්ඨුකාමො උද්ධං ආලොකං පසාරෙති, අධො චෙ රූපං දට්ඨුකාමො අධො ආලොකං පසාරෙති, සමන්තතො චෙ රූපං දට්ඨුකාමො සමන්තතො ආලොකං පසාරෙති, එවමයං කසිණන්ති අත්ථො.

එකස්සාති පථවීකසිණාදීසු එකෙකස්ස. අඤ්ඤභාවානුපගමනත්ථන්ති අඤ්ඤකසිණභාවානුපගමනදීපනත්ථං, න අඤ්ඤං පථවීආදි. න හි උදකෙන ඨිතට්ඨානෙ සසම්භාරපථවී අත්ථි. අඤ්ඤො කසිණසම්භෙදොති ආපොකසිණාදිනා සඞ්කරො. සබ්බත්ථාති සබ්බෙසු ආපොකසිණාදීසු සෙසකසිණෙසු. එකදෙසෙ අට්ඨත්වා අනවසෙසෙන ඵරණප්පමාණස්ස අග්ගහණතො ඵරණං අප්පමාණං. තෙනෙව හි නෙසං කසිණසමඤ්ඤා. තථා චාහ ‘‘තඤ්හී’’තිආදි. තත්ථ චෙතසා ඵරන්තොති භාවනාචිත්තෙන ආලම්බනං කරොන්තො. භාවනාචිත්තඤ්හි කසිණං පරිත්තං වා විපුලං වා එකක්ඛණෙ සකලමෙව මනසි කරොති, න එකදෙසන්ති.

101. ආනන්තරියකම්මසමඞ්ගිනොති පඤ්චසු ආනන්තරියකම්මෙසු යෙන කෙනචි සමන්නාගතා. නියතමිච්ඡාදිට්ඨිකාති අහෙතුකදිට්ඨි අකිරියදිට්ඨි නත්ථිකදිට්ඨීති තීසු මිච්ඡාදිට්ඨීසු යාය කායචි නියතාය මිච්ඡාදිට්ඨියා සමන්නාගතා. උභතොබ්යඤ්ජනකපණ්ඩකාති උභතොබ්යඤ්ජනකා, පණ්ඩකා ච. කාමඤ්චෙතෙ අහෙතුකපටිසන්ධිකත්තා විපාකාවරණෙන සමන්නාගතා හොන්ති, තථාපි තිබ්බකිලෙසත්තා කිලෙසාවරණෙන සමන්නාගතා වුත්තා. අහෙතුකද්විහෙතුකපටිසන්ධිකාති අහෙතුකපටිසන්ධිකා , ද්විහෙතුකපටිසන්ධිකා ච. දුහෙතුකපටිසන්ධිකානම්පි හි අරියමග්ගපටිවෙධො, ඣානපටිලාභො ච නත්ථි, තස්මා තෙපි විපාකාවරණෙන සමන්නාගතා එව.

අපච්චනීකපටිපදායන්ති මග්ගස්ස අනුලොමපටිපදායං සච්චානුලොමිකායං විපස්සනායං. අච්ඡන්දිකාති ‘‘කත්තුකම්යතාඡන්දරහිතා’’ති සම්මොහවිනොදනියං වුත්තං, තම්පි නිබ්බානාධිගමත්ථමෙව කත්තුකම්යතාඡන්දං සන්ධාය වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. උත්තරකුරුකාපි මනුස්සා මාරාදයො විය අච්ඡන්දිකට්ඨානං පවිට්ඨා නිබ්බුතිඡන්දරහිතත්තා. දුප්පඤ්ඤාති භවඞ්ගපඤ්ඤාය පරිහීනා. ‘‘භවඞ්ගපඤ්ඤාය පරිපුණ්ණායපි යස්ස භවඞ්ගං ලොකුත්තරස්ස පාදකං න හොති, සොපි දුප්පඤ්ඤොයෙවා’’ති සම්මොහවිනොදනියං වුත්තං. යස්මිං හි භවඞ්ගෙ වත්තමානෙ තංසන්තතියං ලොකුත්තරං නිබ්බත්තති, තං තස්ස පාදකං නාම හොති.

කුසලෙසු ධම්මෙසූති අනවජ්ජධම්මෙසු, සුඛවිපාකධම්මෙසු වා. ඔක්කමිතුන්ති අධිගන්තුං. කසිණෙයෙවාති කසිණකම්මට්ඨානෙයෙව. එතෙසන්ති කම්මාවරණසමන්නාගතාදීනං. තස්මාති යස්මා එතෙ විපාකන්තරායාදයො එවං අත්ථජානිකරා, අනත්ථහෙතුභූතා ච, තස්මා. තිණ්ණමෙව චෙත්ථ අන්තරායානං ගහණං ඉතරස්ස සප්පටිකාරත්තා, කම්මන්තරායපක්ඛිකත්තා වාති දට්ඨබ්බං. සප්පුරිසූපනිස්සයාදීහීති ආදි-සද්දෙන තජ්ජං යොනිසොමනසිකාරාදිං සඞ්ගණ්හාති. සද්ධන්ති කම්මඵලසද්ධං, රතනත්තයසද්ධඤ්ච. ඡන්දන්ති භාවනානුයොගෙ තිබ්බකත්තුකම්යතාසඞ්ඛාතං කුසලච්ඡන්දං. පඤ්ඤන්ති පාරිහාරියපඤ්ඤං. වඩ්ඪෙත්වාති යථා භාවනා ඉජ්ඣති, තථා පරිබ්රූහෙත්වා. යං පනෙත්ථ අත්ථතො න විභත්තං, තං සුවිඤ්ඤෙය්යත්තා, හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා ච න විභත්තං.

සෙසකසිණනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති පඤ්චමපරිච්ඡෙදවණ්ණනා.