📜

දක්ඛිණඉන්දියරට්ඨිකභාවයුත්ති

බහූ පන ආධුනිකා විචක්ඛණා ධම්මානන්දාදයො ‘‘ආචරියබුද්ධඝොසත්ථෙරො දක්ඛිණඉන්දියරට්ඨිකො’’ති වදන්ති. අයං පනෙත්ථ යුත්ති, යෙභුය්යෙන හි අට්ඨකථාටීකාකාරා ථෙරා දක්ඛිණඉන්දියරට්ඨිකායෙව. තථා හි බුද්ධවංසට්ඨකථාය ච අභිධම්මාවතාරට්ඨකථාය ච විනයවිනිච්ඡයට්ඨකථාය ච කාරකො ආචරියබුද්ධදත්තත්ථෙරො චොළරට්ඨෙ තම්බපණ්ණිනදියං උරගනගරෙ ජාතො ආචරියබුද්ධඝොසෙන එකකාලිකො ච. පරමත්ථවිනිච්ඡය-නාමරූපපරිච්ඡෙද-අභිධම්මත්ථසඞ්ගහානං කාරකො ආචරියඅනුරුද්ධත්ථෙරො[එකච්චෙ පන වදන්ති-පරමත්ථවිනිච්ඡයකාරකො එකො, නාමරූපපරිච්ඡෙදඅභිධම්මත්ථසඞ්ගහානං කාරකො එකොති ද්වෙ අනුරුද්ධත්ථෙරාති]කඤ්චිවරරට්ඨෙ කාවෙරිනගරජාතිකො. ඛුද්දකනිකායපරියාපන්නඋදානාදිපාළියා සංවණ්ණනාභූතාය පරමත්ථදීපනියා කාරකො ආචරියධම්මපාලත්ථෙරොපි දක්ඛිණඉන්දියරට්ඨෙ කඤ්චිපුරජාතිකො. තථෙවායම්පීති වෙදිතබ්බො. වුත්තඤ්හි මනොරථපූරණියා නාම අඞ්ගුත්තරට්ඨකථාය නිගමනෙ –

‘‘ආයාචිතො සුමතිනා, ථෙරෙන භදන්තජොතිපාලෙන;

කඤ්චිපුරාදීසු මයා, පුබ්බෙ සද්ධිං වසන්තෙනා’’ති.

එත්ථ ච කඤ්චිපුරං නාම මදරසනගරස්ස ඊසකං පච්ඡිමනිස්සිතෙ දක්ඛිණදිසාභාගෙ පඤ්චචත්තාලීසමිලප්පමාණෙ පදෙසෙ ඉදානි කඤ්ජීවර ඉති වොහරිතනගරමෙව.

තථා පපඤ්චසූදනියා නාම මජ්ඣිමට්ඨකථාය නිගමනෙපි –

‘‘ආයාචිතො සුමතිනා, ථෙරෙන බුද්ධමිත්තෙන;

පුබ්බෙ මයූරදූත [මයූරරූප (සී.), මයූරසුත්ත (ස්යා.)] පට්ටනම්හි සද්ධිං වසන්තෙනා’’ති – වුත්තං.

එත්ථ ච මයූරදූතපට්ටනං නාම ඉදානි මදරසනගරසමීපෙ මිලපොර ඉති වොහරිතට්ඨානන්ති පොරාණප්පවත්තිගවෙසීහි වුත්තං.

ඉමාහි පන නිගමනගාථාහි දක්ඛිණඉන්දියරට්ඨෙයෙව නිවුත්ථපුබ්බතං පකාසෙති, බොධිමණ්ඩසමීපෙ වා, මරම්මරට්ඨෙ වා නිවුත්ථපුබ්බතාය පකාසනඤ්ච න දිස්සති. තෙන ආචරියබුද්ධඝොසො දක්ඛිණඉන්දියරට්ඨිකො න හොතීති න සක්කා පටික්ඛිපිතුං.

සමන්තපාසාදිකායම්පි විනයට්ඨකථායං (3, 13) ආචරියෙන එවං වුත්තං –

‘‘යං පන අන්ධකට්ඨකථායං ‘අපරික්ඛිත්තෙ පමුඛෙ අනාපත්තීති භූමියං විනා ජගතියා පමුඛං සන්ධාය කථිත’න්ති වුත්තං, තං අන්ධකරට්ඨෙ පාටෙක්කසන්නිවෙසා එකච්ඡදනා ගබ්භපාළියො සන්ධාය වුත්ත’’න්ති.

ඉමිනා පන වචනෙන ‘‘අන්ධකට්ඨකථා අන්ධකරට්ඨිකෙහි ථෙරෙහි කතා’’ති පාකටා හොති, ආචරියබුද්ධඝොසොපි ච අන්ධකට්ඨකථාය සන්ධායභාසිතම්පි තන්දෙසිකගබ්භපාළිසන්නිවෙසාකාරම්පි සුට්ඨු ජානාති, තස්මා තන්දෙසිකො න හොතීති න සක්කා වත්තුන්ති.

තථා ඉමස්සපි විසුද්ධිමග්ගස්ස නිගමනෙ – ‘‘මොරණ්ඩඛෙටකවත්තබ්බෙනා’’ති වුත්තං. එත්ථ ච ඛෙටොති පදස්ස ගාමොති වා, ජානපදානං කස්සකානං නිවාසොති වා, ඛුද්දකනගරන්ති වා තයො අත්ථා සක්කතාභිධානෙ පකාසිතා, දක්ඛිණඉන්දියරට්ඨෙසු ච යාවජ්ජතනාපි ගාමො ඛෙඩාති වොහරීයති. තස්මා මොරණ්ඩව්හයෙ ඛෙටෙ ජාතො මොරණ්ඩඛෙටකො, මොරණ්ඩඛෙටකො ඉති වත්තබ්බො මොරණ්ඩඛෙටකවත්තබ්බො, තෙන මොරණ්ඩඛෙටකවත්තබ්බෙනාති වචනත්ථං කත්වා ‘‘මොරණ්ඩගාමෙ ජාතොති වත්තබ්බෙන ථෙරෙනා’’ති අත්ථො ගහෙතබ්බො. ඉදානි පන දක්ඛිණඉන්දියරට්ඨෙ ගුන්තාජනපදෙ නාගාරජුනකොණ්ඩතො එකපණ්ණාසමිලමත්තෙ (51) අමරවතිතො ච අට්ඨපණ්ණාසමිලමත්තෙ (58) පදෙසෙ කොතනෙමලිපුරීති ච ගුන්දලපල්ලීති ච වොහරිතං ඨානද්වයමත්ථි, තත්ථ ච බහූනි බුද්ධසාසනිකපොරාණසන්තකානි දිට්ඨානි, නෙමලීති තෙලගුවොහාරො ච මොරස්ස, ගුන්දලු ඉති ච අණ්ඩස්ස, තස්මා තං ඨානද්වයමෙව පුබ්බෙ මොරණ්ඩඛෙටොති වොහරිතො ආචරියබුද්ධඝොසස්ස ජාතිගාමො භවෙය්යාති පොරාණට්ඨානගවෙසීහි ගහිතො. යස්මා පනෙතං ‘‘මොරණ්ඩඛෙටකවත්තබ්බෙනා’’ති පදං ‘‘මොරණ්ඩගාමජාතෙනා’’ති පදං විය පාළිනයානුච්ඡවිකං න හොති, අඤ්ඤෙහි ච බහූහි විසෙසනපදෙහි එකතො අට්ඨත්වා විසෙස්යපදස්ස පච්ඡතො විසුං ඨිතං, ආගමට්ඨකථාදීසු ච න දිස්සති, තස්මා එතං කෙනචි තංකාලිකෙන ආචරියස්ස ජාතිට්ඨානං සඤ්ජානන්තෙන පක්ඛිත්තං විය දිස්සතීති.

ඉමෙසු පන තීසු ‘‘ආචරියබුද්ධඝොසො බොධිමණ්ඩසමීපෙ ජාතොති ච මරම්මරට්ඨිකොති ච දක්ඛිණඉන්දියරට්ඨිකො’’ති ච වුත්තවචනෙසු පච්ඡිමමෙව බලවතරං හොති ආචරියස්සෙව වචනනිස්සිතත්තා, තස්මා තදෙව නිස්සාය ආචරියබුද්ධඝොසත්ථෙරස්ස උප්පත්ති එවං වෙදිතබ්බා.