📜

ආචරියබුද්ධඝොසත්ථෙරස්ස අට්ඨුප්පත්ති

ආචරියබුද්ධඝොසො දසමෙ බුද්ධවස්සසතකෙ (901-1000-බු-ව) දක්ඛිණඉන්දියරට්ඨෙ මොරණ්ඩගාමෙ බ්රාහ්මණකුලෙ ජාතො, සො තීසු වෙදෙසු චෙව සබ්බවිජ්ජාසිප්පගන්ථෙසු ච පාරඞ්ගතො හුත්වා බුද්ධසාසනධම්මං සුත්වා තම්පි උග්ගණ්හිතුකාමො තස්මිංයෙව දක්ඛිණඉන්දියරට්ඨෙ එකස්මිං ථෙරවාදිකවිහාරෙ මහාවිහාරවාසීනං රෙවතත්ථෙරප්පමුඛානං භික්ඛූනං සන්තිකෙ පබ්බජ්ජඤ්චෙව උපසම්පදඤ්ච ගණ්හිත්වා පිටකත්තයපාළිමුග්ගණ්හි. සො එවං පිටකත්තයපාළිමුග්ගණ්හන්තොයෙව අඤ්ඤාසි ‘‘අයමෙකායනමග්ගො දස්සනවිසුද්ධියා නිබ්බානසච්ඡිකිරියායා’’ති. ආචරියුපජ්ඣායා ච තස්ස විසිට්ඨඤාණප්පභාවසම්පන්නභාවං ඤත්වා ‘‘ඉමස්ස බුද්ධසාසනෙ කිත්තිඝොසො බුද්ධස්ස විය පවත්තිස්සතී’’ති සම්පස්සමානා ‘‘බුද්ධඝොසො’’ති නාමමකංසු. තෙන වුත්තං ‘‘බුද්ධඝොසොති ගරූහි ගහිතනාමධෙය්යෙනා’’ති.

සො එවං පිටකත්තයපාළිමුග්ගණ්හිත්වා මදරස නගරසමීපට්ඨානභූතෙ මයූරදූතපට්ටනම්හි ච කඤ්චිපුරාදීසු ච වසන්තො අන්ධකට්ඨකථාය පරිචයං කත්වා තාය අසන්තුට්ඨචිත්තො සීහළට්ඨකථාසුපි පරිචයං කාතුකාමො තා ච පාළිභාසමාරොපෙත්වා අභිනවීකාතුමාසීසන්තො සීහළදීපමගමාසි. තස්මිඤ්ච කාලෙ සීහළදීපෙ මහානාමො නාම රාජා රජ්ජං කාරෙති, සො ච රාජා අභයගිරිවාසීසු පසන්නො තෙයෙව විසෙසතො පග්ගණ්හාති.

එකච්චෙ පන ආධුනිකා විචක්ඛණා එවං වදන්ති ‘‘ආචරියබුද්ධඝොසස්ස සීහළදීපාගමනෙන සිරිමෙඝවණ්ණරාජකාලතො (846-බු-ව) පුරෙතරංයෙව භවිතබ්බ’’න්ති. ඉදඤ්ච නෙසං කාරණං, තස්ස රඤ්ඤො නවවස්සකාලෙ (855-බු-ව) බුද්ධස්ස දාඨාධාතුකලිඞ්ගරට්ඨතො සීහළදීපමානීතා, තතො පට්ඨාය සීහළරාජානො අනුසංවච්ඡරං මහන්තං ධාතුපූජාඋස්සවං කරොන්ති. යදි ච ආචරියබුද්ධඝොසො තතො පච්ඡා සීහළදීපමාගච්ඡෙය්ය, තම්පි පාසාදිකං මහුස්සවං දිස්වා අත්තනො ගන්ථෙසු පකාසෙය්ය යථා ඵාහියං නාම චිනභික්ඛු මහානාමරාජකාලෙ (953-975-බු-ව) තං දිස්වා අත්තනො අද්ධානක්කමකථායං පකාසෙසි, න පන ආචරියස්ස ගන්ථෙසු ¶ තංපකාසනා දිස්සති, තෙනෙතං ඤායති ‘‘ආචරියබුද්ධඝොසො දාඨාධාතුසම්පත්තකාලතො (855-බු-ව) පුරෙතරංයෙව සීහළදීපමාගන්ත්වා අට්ඨකථායො අකාසී’’ති. තං පන න දළ්හකාරණං හොති, තිපිටකපාළියා හි අත්ථසංවණ්ණනාය යං වා තං වා අත්තනො පච්චක්ඛදිට්ඨං පකාසෙතබ්බං න හොති, න ච අත්ථසංවණ්ණනා අද්ධානක්කමකථාසදිසා. කිඤ්ච භිය්යො, සමන්තපාසාදිකාය විනයට්ඨකථායං දීපවංසතොපි කිඤ්චි ආනෙත්වා පකාසිතං, දීපවංසෙ ච යාව මහාසෙනරාජකාලා (819-845-බු-ව) පවත්ති පකාසිතාති සිරිමෙඝවණ්ණරාජකාලතො (845-873-බු-ව) පුබ්බෙ දීපවංසොයෙව ලිඛිතො න භවෙය්ය. යදි ච අට්ඨකථායො තතො පුබ්බෙයෙව කතා භවෙය්යුං, කථං තත්ථ දීපවංසො සක්කා පකාසෙතුන්ති.

ආචරියබුද්ධඝොසො පන සීහළදීපං පත්තකාලෙ (965-බු-ව) මහාවිහාරමෙව ගන්ත්වා තත්ථ සීහළමහාථෙරානං සන්තිකෙ සීහළට්ඨකථායො සුණි. වුත්තඤ්හි සමන්තපාසාදිකායං –

‘‘මහාඅට්ඨකථඤ්චෙව, මහාපච්චරිමෙව ච;

කුරුන්දිඤ්චාති තිස්සොපි, සීහළට්ඨකථා ඉමා.

බුද්ධමිත්තොති නාමෙන, විස්සුතස්ස යසස්සිනො;

විනයඤ්ඤුස්ස ධීරස්ස, සුත්වා ථෙරස්ස සන්තිකෙ’’ති [පරි. අට්ඨ. නිගමනකථා].

ඉමිනා පන අට්ඨකථාවචනෙන මහාඅට්ඨකථාදීනං තිස්සන්නංයෙව අට්ඨකථානං සුතභාවො දස්සිතො. සමන්තපාසාදිකායං පන සඞ්ඛෙපඅන්ධකට්ඨකථානම්පි විනිච්ඡයො දස්සිතොයෙව, කස්මා පන තා ආචරියෙන සීහළත්ථෙරානං සන්තිකෙ න සුතාති? තාසු හි අන්ධකට්ඨකථා තාව අන්ධකරට්ඨිකභාවතො, කතපරිචයභාවතො ච න සුතාති පාකටොයෙවායමත්ථො. සඞ්ඛෙපට්ඨකථා පන මහාපච්චරිට්ඨකථාය සංඛිත්තමත්තභාවතො න සුතාති වෙදිතබ්බා. තථා හි වජිරබුද්ධිටීකායං ගන්ථාරම්භසංවණ්ණනායං [විජිර. ටී. ගන්ථාරම්භකථාවණ්ණනා] චූළපච්චරිට්ඨකථාඅන්ධකට්ඨකථානම්පි ආදි-සද්දෙන සඞ්ගහිතභාවො වුත්තො, සාරත්ථදීපනී-විමතිවිනොදනීටීකාසු [සාරත්ථ. ටී. 1.92 පාචිත්තියකණ්ඩ; වි. වි. ටී. 1.ගන්ථාරම්භකථාවණ්ණනා] පන අන්ධකසඞ්ඛෙපට්ඨකථානං සඞ්ගහිතභාවො වුත්තො, සමන්තපාසාදිකායඤ්ච චූළපච්චරීති නාමං කුහිඤ්චිපි න දිස්සති, මහාට්ඨකථා මහාපච්චරී කුරුන්දී අන්ධකසඞ්ඛෙපට්ඨකථාති ¶ ඉමානියෙව නාමානි දිස්සන්ති, බහූසු ච ඨානෙසු ‘‘සඞ්ඛෙපට්ඨකථායං පන මහාපච්චරියඤ්ච වුත්ත’’න්තිආදිනා [පාරා. අට්ඨ. 1.94] ද්වින්නම්පි සමානවිනිච්ඡයො දස්සිතො. තස්මා වජිරබුද්ධියං චූළපච්චරීති වුත්තට්ඨකථා මහාපච්චරිතො උද්ධරිත්වා සඞ්ඛෙපෙන කතට්ඨකථා භවෙය්ය, සා ච සඞ්ඛෙපෙන කතත්තා සඞ්ඛෙපට්ඨකථා නාම ජාතා භවෙය්ය. එවඤ්ච සති මහාපච්චරියා සුතාය සාපි සුතායෙව හොතීති න සා ආචරියෙන සුතාති වෙදිතබ්බා.

එවං සීහළට්ඨකථායො සුණන්තස්සෙව ආචරියබුද්ධඝොසස්ස තික්ඛගම්භීරජවනඤාණප්පභාවවිසෙසසම්පන්නභාවඤ්ච පරමවිසුද්ධසද්ධාබුද්ධිවීරියපටිමණ්ඩිතසීලාචාරජ්ජවමද්දවාදිගුණසමුදය- සමුදිතභාවඤ්ච සකසමයසමයන්තරගහනජ්ඣොගාහණසමත්ථපඤ්ඤාවෙය්යත්ති- යසමන්නාගතභාවඤ්ච අනෙකසත්ථන්තරොචිතසංවණ්ණනානයසුකොවිදභාවඤ්ච ඤත්වා තංසවනකිච්චපරිනිට්ඨිතකාලෙ සඞ්ඝපාලාදයො ථෙරා තං විසුද්ධිමග්ගාදිගන්ථානං කරණත්ථාය විසුං විසුං ආයාචිංසු. එත්ථ ච ආචරියස්ස යථාවුත්තගුණෙහි සම්පන්නභාවො අත්තනො වචනෙනෙව පාකටො. වුත්තඤ්හි අත්තනො ගන්ථනිගමනෙසු –

‘‘පරමවිසුද්ධසද්ධාබුද්ධිවීරියපටිමණ්ඩිතෙන සීලාචාරජ්ජවමද්දවාදිගුණසමුදයසමුදිතෙන සකසමයසමයන්තරගහනජ්ඣොගාහණසමත්ථෙන පඤ්ඤාවෙය්යත්තියසමන්නාගතෙනා’’තිආදි.

තත්ථ සකසමයසමයන්තරගහනජ්ඣොගාහණසමත්ථෙනාති පදෙන ආචරියබුද්ධඝොසත්ථෙරො මහාවිහාරවාසීනං විසුද්ධත්ථෙරවාදීනං දෙසනානයසඞ්ඛාතෙ සකසමයෙ ච මහාසඞ්ඝිකාදිමහායානිකපරියොසානානං නිකායන්තරභූතානං පරෙසං පිටකගන්ථන්තරවාදනයසඞ්ඛාතෙ පරසමයෙ ච තථා තංකාලිකඅඤ්ඤතිත්ථියසමණබ්රාහ්මණානං වෙදත්තයාදිසඞ්ඛාතෙ පරසමයෙ ච කොවිදො, තෙසං සකසමයපරසමයානං දුරොගාහදුබ්බොධත්ථසඞ්ඛාතෙ ගහනට්ඨානෙපි ච ඔගාහිතුං සමත්ථොති දීපෙති. පඤ්ඤාවෙය්යත්තියසමන්නාගතොති පදෙන ආචරියබුද්ධඝොසත්ථෙරො පොරාණට්ඨකථායො සඞ්ඛිපිතුඤ්ච පටිසඞ්ඛරිතුඤ්ච සමත්ථොති දීපෙතීති වෙදිතබ්බො.