📜

පතඤ්ජලිවාදවිචාරණා

3. අථ තෙන ‘‘පාතඤ්ජලීමතං පරිවත්තෙතී’’ති වචනම්පි එවං විචාරිතං.

(ක) ‘‘බුද්ධඝොසො පතඤ්ජලිස්ස වා අඤ්ඤෙසං වා උත්තරඉන්දියරට්ඨිකානං වාදං අප්පකමෙව අඤ්ඤාසි. පතඤ්ජලිවාදෙසු හි අණිමා ලඝිමාති ඉදමෙව ද්වයං දස්සෙසි [විසුද්ධි. 1.144] තතුත්තරි යොගසුත්තං අජානන්තො, පතඤ්ජලිවාදස්ස ච තුලෙත්වා දීපනා තස්ස ගන්ථෙසු න දිස්සති, පතඤ්ජලිනා කතපකරණඤ්ච පතඤ්ජලීති නාමමත්තම්පි ච තත්ථ දීපිතං නත්ථි. විසුද්ධිමග්ගෙ පන පඤ්ඤාභූමිනිද්දෙසෙ ‘පකතිවාදීනං පකති වියා’ති [විසුද්ධි. 2.584] පකතිවාද (සංඛ්යාවාද) නාමමත්තං පකාසිතං, තත්ථෙව ච ‘පටිඤ්ඤා හෙතූතිආදීසු හි ලොකෙ වචනාවයවො ¶ හෙතූති වුච්චතී’ති [විසුද්ධි. 2.595] උදාහරිතං, තෙන ඤායති ‘බුද්ධඝොසො ඉන්දියතක්කනයදීපකෙ ඤායගන්ථස්මිං කිඤ්චි මූලභාගමත්තං අපරිපුණ්ණං ජානාතී’ති’’.

තං පන සබ්බම්පි කෙවලං ආචරියස්ස අබ්භාචික්ඛණමත්තමෙව. අතිගම්භීරස්ස හි අතිගරුකාතබ්බස්ස සුපරිසුද්ධස්ස පිටකත්තයස්ස අත්ථසංවණ්ණනං කරොන්තෙන සුපරිසුද්ධොයෙව පාළිනයො ච අට්ඨකථානයො ච පොරාණථෙරවාදා චාති ඊදිසායෙව අත්ථා පකාසෙතබ්බා, යං වා පන අත්ථසංවණ්ණනාය උපකාරකං සද්දවිනිච්ඡයපටිසංයුත්තං ලොකියගන්ථවචනං, තදෙව ච යථාරහං පකාසෙතබ්බං, න පන අනුපකාරානිපි තංතංගන්ථතක්කත්තුනාමානි ච, තෙහි වුත්තවචනානි ච බහූනි, න ච තෙසං අප්පකාසනෙන ‘‘න තෙ අට්ඨකථාචරියො ජානාතී’’ති වත්තබ්බො. යදි හි යං යං ලොකියගන්ථං අත්තනා ජානාති, තං සබ්බං අනුපකාරම්පි අත්තනො අට්ඨකථායමානෙත්වා පකාසෙය්ය, අතිවිත්ථාරා ච සා භවෙය්ය අපරිසුද්ධා ච අසම්මානිතා ච සාසනිකවිඤ්ඤූහීති ආචරියෙන පතඤ්ජලිවාදාදයො න විත්ථාරෙන පකාසිතාති ඤාතබ්බං, අඤ්ඤදත්ථු යෙහි යෙහි ලොකියගන්ථෙහි කිඤ්චි කිඤ්චි ආචරියෙන ආනෙත්වා පකාසිතං, තෙ තෙ ච ගන්ථා, අඤ්ඤෙපි ච තාදිසා ආචරියෙන ඤාතාත්වෙව ජානිතබ්බා විඤ්ඤූහි, යථා සමුද්දස්ස එකදෙසං දිස්වා සබ්බොපි සමුද්දො එදිසොති ඤායති. ආචරියො පන යත්ථ යත්ථ වෙදපටිසංයුත්තවචනානි ආගතානි, තත්ථ තත්ථ වෙදගන්ථෙහිපි කිඤ්චි කිඤ්චි ආනෙත්වා පකාසෙසියෙව. තථා හි ආචරියෙන සුමඞ්ගලවිලාසිනියං නාම දීඝනිකායට්ඨකථායං –

‘‘තිණ්ණං වෙදානන්ති ඉරුවෙදයජුවෙදසාමවෙදාන’’න්ති [දී. නි. අට්ඨ. 1.256] ච,

‘‘ඉතිහාසපඤ්චමානන්ති අථබ්බණවෙදං චතුත්ථං කත්වා ඉතිහ ආස ඉතිහ ආසාති ඊදිසවචනපටිසංයුත්තො පුරාණකථාසඞ්ඛාතො ඉතිහාසො පඤ්චමො එතෙසන්ති ඉතිහාසපඤ්චමා, තෙසං ඉතිහාසපඤ්චමානං වෙදාන’’න්ති [දී. නි. අට්ඨ. 1.256] ච,

‘‘යිට්ඨං වුච්චති මහායාගො’’ති [දී. නි. අට්ඨ. 1.170-172] ච,

‘‘අග්ගිහොමන්ති ¶ එවරූපෙන දාරුනා එවං හුතෙ ඉදං නාම හොතීති අග්ගිජුහනං. දබ්බිහොමාදීනිපි අග්ගිහොමානෙව, එවරූපාය දබ්බියා ඊදිසෙහි කණාදීහි හුතෙ ඉදං නාම හොතීති එවං පවත්තිවසෙන පන විසුං වුත්තානී’’ති [දී. නි. අට්ඨ. 1.21] ච,

‘‘සාසපාදීනි පන මුඛෙන ගහෙත්වා අග්ගිම්හි පක්ඛිපනං, විජ්ජං පරිජප්පිත්වා ජුහනං වා මුඛහොම’’න්ති [දී. නි. අට්ඨ. 1.21] ච –

එවමාදිනා වෙදපටිසංයුත්තවචනානි වෙදගන්ථානුරූපතො වණ්ණිතානි. තානි ච පොරාණට්ඨකථාතො භාසාපරිවත්තනවසෙන වුත්තානිපි භවෙය්යුං, වෙදගන්ථෙසු පන අකොවිදෙන යාථාවතො භාසාපරිවත්තනං කාතුම්පි න සුකරමෙව, තස්මා ආචරියස්ස වෙදගන්ථෙසු කොවිදභාවොපි පාකටොයෙව. එවං වෙදගන්ථෙසු ච තදඤ්ඤලොකියගන්ථෙසු ච සුකොවිදස්සෙව සමානස්ස තෙසං විත්ථාරතො අප්පකාසනං යථාවුත්තකාරණෙනෙවාති වෙදිතබ්බං.

අපි ච ආචරියො අත්තනො ගන්ථාරම්භෙයෙව –

‘‘තතො ච භාසන්තරමෙව හිත්වා,

විත්ථාරමග්ගඤ්ච සමාසයිත්වා;

විනිච්ඡයං සබ්බමසෙසයිත්වා…පෙ…

යස්මා අයං හෙස්සති වණ්ණනාපී’’ති [පාරා. අට්ඨ. 1.ගන්ථාරම්භකථා] ච.

‘‘අපනෙත්වාන තතොහං, සීහළභාසං මනොරමං භාසං;

තන්තිනයානුච්ඡවිකං, ආරොපෙත්වා විගතදොසං.

සමයං අවිලොමෙන්තො, ථෙරානං ථෙරවංසපදීපානං;

සුනිපුණවිනිච්ඡයානං, මහාවිහාරෙ නිවාසිනං;

හිත්වා පුනප්පුනාගත-මත්ථං අත්ථං පකාසයිස්සාමී’’ති [දී. නි. අට්ඨ. 1.ගන්ථාරම්භකථා] ච–

එවං පොරාණට්ඨකථානං භාසාපරිවත්තනසංඛිපනවසෙනෙව විසෙසෙත්වා අභිනවට්ඨකථායො කරිස්සාමීති පටිඤ්ඤං කත්වා යථාපටිඤ්ඤාතමෙව අකාසි, න අත්තනො ඤාණප්පභාවෙන විසෙසෙත්වාතිපි වෙදිතබ්බං. තස්මා අට්ඨකථාසු ¶ පතඤ්ජලිවාදාදීනං විත්ථාරතො අප්පකාසනමාරබ්භ ‘‘බුද්ධඝොසො පතඤ්ජලිවාදාදීනි පරිපුණ්ණං න ජානාතී’’ති වචනං කෙවලං ආචරියස්ස අබ්භාචික්ඛණමත්තමෙවාති.