📜

ආගමට්ඨකථාකරණං

සුමඞ්ගලවිලාසිනිං නාම දීඝනිකායට්ඨකථං පන ආචරියො සුමඞ්ගලපරිවෙණවාසිනා දාඨානාගත්ථෙරෙන ආයාචිතො අකාසි. වුත්තං හෙතමෙතිස්සා නිගමනෙ –

‘‘ආයාචිතො ¶ සුමඞ්ගල-පරිවෙණනිවාසිනා ථිරගුණෙන;

දාඨානාග සඞ්ඝ, ත්ථෙරෙන ථෙරවංසන්වයෙන.

දීඝාගමස්ස දසබල-ගුණගණපරිදීපනස්ස අට්ඨකථං;

යං ආරභිං සුමඞ්ගල-විලාසිනිං නාම නාමෙන.

සා හි මහාඅට්ඨකථාය, සාරමාදාය නිට්ඨිතා එසා’’ති [දී. නි. අට්ඨ. 3. නිගමනකථා].

පපඤ්චසූදනිං නාම මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථං භදන්තබුද්ධමිත්තත්ථෙරෙන පුබ්බෙ මයූරදූතපට්ටනෙ අත්තනා සද්ධිං වසන්තෙන ආයාචිතො අකාසි. වුත්තං හෙතමෙතිස්සා නිගමනෙ –

‘‘ආයාචිතො සුමතිනා, ථෙරෙන භදන්තබුද්ධමිත්තෙන;

පුබ්බෙ මයූරදූතප,ට්ටනම්හි සද්ධිං වසන්තෙන.

පරවාදවිධංසනස්ස, මජ්ඣිමනිකායසෙට්ඨස්ස;

යමහං පපඤ්චසූදනි-මට්ඨකථං කාතුමාරභිං.

සා හි මහාඅට්ඨකථාය, සාරමාදාය නිට්ඨිතා එසා’’ති [ම. නි. අට්ඨ. 3. නිගමනකථා].

සාරත්ථප්පකාසිනිං නාම සංයුත්තනිකායට්ඨකථං භදන්තජොතිපාලත්ථෙරෙන ආයාචිතො අකාසි. වුත්තං හෙතමෙතිස්සා නිගමනෙ –

‘‘එතිස්සා කරණත්ථං, ථෙරෙන භදන්තජොතිපාලෙන;

සුචිසීලෙන සුභාසිතස්ස පකාසයන්තඤාණෙන.

සාසනවිභූතිකාමෙන, යාචමානෙන මං සුභගුණෙන;

යං සමධිගතං පුඤ්ඤං, තෙනාපි ජනො සුඛී භවතූ’’ති [සං. නි. අට්ඨ. 3.5.නිගමනකථා].

මනොරථපූරණිං නාම අඞ්ගුත්තරනිකායට්ඨකථං භදන්තජොතිපාලත්ථෙරෙන දක්ඛිණඉන්දියරට්ඨෙ කඤ්චිපුරාදීසු ච සීහළදීපෙ මහාවිහාරම්හි ච අත්තනා සද්ධිං වසන්තෙන ආයාචිතො, තථා ජීවකෙනාපි උපාසකෙන පිටකත්තයපාරගුභූතෙන වාතාහතෙපි අනිඤ්ජමානසභාවෙ දුමෙ විය අනිඤ්ජමානසද්ධම්මෙ ඨිතෙන සුමතිනා පරිසුද්ධාජීවෙනාභියාචිතො අකාසි. වුත්තං හෙතමෙතිස්සා නිගමනෙ –

‘‘ආයාචිතො සුමතිනා, ථෙරෙන භදන්තජොතිපාලෙන;

කඤ්චිපුරාදීසු මයා, පුබ්බෙ සද්ධිං වසන්තෙන.

වරතම්බපණ්ණිදීපෙ, ¶ මහාවිහාරම්හි වසනකාලෙපි;

වාතාහතෙ විය දුමෙ, අනිඤ්ජමානම්හි සද්ධම්මෙ.

පාරං පිටකත්තයසා,ගරස්ස ගන්ත්වා ඨිතෙන සුමතිනා;

පරිසුද්ධාජීවෙනා,භියාචිතො ජීවකෙනාපි.

ධම්මකථානයනිපුණෙහි, ධම්මකථිකෙහි අපරිමාණෙහි;

පරිකීළිතස්ස පටිප,ජ්ජිතස්ස සකසමයචිත්රස්ස.

අට්ඨකථං අඞ්ගුත්තර,මහානිකායස්ස කාතුමාරද්ධො;

යමහං චිරකාලට්ඨිති-මිච්ඡන්තො සාසනවරස්ස.

සා හි මහාඅට්ඨකථාය, සාරමාදාය නිට්ඨිතා එසා;

චතුන්නවුතිපරිමාණාය, පාළියා භාණවාරෙහි.

සබ්බාගමසංවණ්ණන, මනොරථො පූරිතො ච මෙ යස්මා;

එතාය මනොරථ පූරණීති නාමං තතො අස්සා’’ති [අ. නි. අට්ඨ. 3.11.නිගමනකථා].

ඉමා ච පන චතස්සො ආගමට්ඨකථායො කුරුමානො ආචරියබුද්ධඝොසො මහාමහින්දත්ථෙරෙනාභතං මූලට්ඨකථාසඞ්ඛාතං මහාඅට්ඨකථංයෙව භාසාපරිවත්තනවසෙන චෙව පුනප්පුනාගතවිත්ථාරකථාමග්ගස්ස සංඛිපනවසෙන ච අකාසි. වුත්තඤ්හෙතං ගන්ථාරම්භෙ –

‘‘සීහළදීපං පන ආභ,තාථ වසිනා මහාමහින්දෙන;

ඨපිතා සීහළභාසාය, දීපවාසීනමත්ථාය.

අපනෙත්වාන තතොහං, සීහළභාසං මනොරමං භාසං;

තන්තිනයානුච්ඡවිකං, ආරොපෙන්තො විගතදොසං…පෙ…

හිත්වා පුනප්පුනාගත-මත්ථං අත්ථං පකාසයිස්සාමී’’ති.

තථා නිගමනෙපි –

‘‘සා හි මහාඅට්ඨකථාය, සාරමාදාය නිට්ඨිතා එසා’’ති [දී. නි. අට්ඨ. 3.නිගමනකථා] ච;

‘‘මූලට්ඨකථාසාරං, ආදාය මයා ඉමං කරොන්තෙනා’’ති [දී. නි. අට්ඨ. 3.නිගමනකථා] ච.

ඉමාසං සරීරභූතපාඨෙසු ච සමන්තපාසාදිකායං විය ‘‘මහාපච්චරියං, කුරුන්දිය’’න්තිආදිනා විනිච්ඡයසංවණ්ණනාභෙදප්පකාසනං න දිස්සති, තථා අභිධම්මට්ඨකථාසුපි. ¶ තෙනෙතං ඤායති ‘‘සුත්තන්තාභිධම්මෙසු මහාඅට්ඨකථාතො අඤ්ඤා මහාපච්චරිආදිනාමිකා පොරාණිකා සීහළට්ඨකථායො චෙව අන්ධකට්ඨකථා ච නත්ථී’’ති. යාව වසභරාජකාලා (609-653) පන පාකටානං සීහළිකත්ථෙරානං විනිච්ඡයො ච වාදා ච වත්ථූනි ච එතාසුපි දිස්සන්තියෙවාති.