📜

ධම්මපදට්ඨකථාකරණං

අපරාපි තිස්සො අට්ඨකථායො සන්ති ඛුද්දකපාඨට්ඨකථා ධම්මපදට්ඨකථා සුත්තනිපාතට්ඨකථා චාති, යා තාසු දිස්සමානනිගමනවසෙන ආචරියබුද්ධඝොසෙනෙව කතාති පඤ්ඤායන්ති. තත්ථ පන වුත්තවචනානි කානිචි ¶ කානිචි ආගමට්ඨකථාසු වුත්තාකාරෙන න හොන්ති. තස්මා එකෙ වදන්ති ‘‘නෙතා ආචරියබුද්ධඝොසස්සා’’ති. එකච්චෙ පන ‘‘ආචරියස්ස උපථම්භකත්ථෙරෙහි පඨමං කතා, පච්ඡා ආචරියෙන ඔසානසොධනවසෙන පරියොසාපිතා වා භවෙය්යුං, අභිධම්මට්ඨකථං ආයාචන්තෙන චූළබුද්ධඝොසෙන වා කතා භවෙය්යු’’න්ති වදන්ති.

තං තථා වා හොතු අඤ්ඤථා වා, ඉදානි එකන්තතො විනිච්ඡිනිතුං න සුකරමෙව. තස්මා තාසං නිගමනවචනවසෙනෙව එත්ථ පකාසයිස්සාම. තාසු හි ධම්මපදට්ඨකථං කුමාරකස්සපත්ථෙරෙන ආයාචිතො සිරිකූටස්ස (සිරිකුඩ්ඩස්ස) රඤ්ඤො පාසාදෙ විහරන්තො පරම්පරාභතං සීහළභාසාය සණ්ඨිතං පොරාණට්ඨකථං පාළිභාසාය ආරොපෙත්වා විත්ථාරගතඤ්ච වචනක්කමං සමාසෙත්වා ගාථාසු අසංවණ්ණිතපදබ්යඤ්ජනානි සංවණ්ණෙත්වා අකාසි. වුත්තඤ්හි තත්ථ ගන්ථාරම්භෙ –

‘‘පරම්පරාභතා තස්ස, නිපුණා අත්ථවණ්ණනා;

යා තම්බපණ්ණිදීපම්හි, දීපභාසාය සණ්ඨිතා…පෙ…

කුමාරකස්සපෙනාහං, ථෙරෙන ථිරචෙතසා;

සද්ධම්මට්ඨිතිකාමෙන, සක්කච්චං අභියාචිතො…පෙ…

තං භාසං අතිවිත්ථාර, ගතඤ්ච වචනක්කමං;

පහායාරොපයිත්වාන, තන්තිභාසං මනොරමං.

ගාථානං බ්යඤ්ජනපදං, යං තත්ථ න විභාවිතං;

කෙවලං තං විභාවෙත්වා, සෙසං තමෙව අත්ථතො.

භාසන්තරෙන භාසිස්ස’’න්ති [ධ. ප. අට්ඨ. 1.ගන්ථාරම්භකථා] –

නිගමනෙ ච වුත්තං –

‘‘විහාරෙ අධිරාජෙන, කාරිතම්හි කතඤ්ඤුනා;

පාසාදෙ සිරිකූටස්ස, රඤ්ඤො විහරතා මයා’’ති [ධ. ප. අට්ඨ. 2.නිගමනකථා].

එත්ථ ච සිරිකූටො නාම සමන්තපාසාදිකානිගමනෙ සිරිපාලොති වුත්තො මහානාමොයෙව රාජාති වදන්ති. එවං සති මහෙසියා ආනයනං සමාදාපනමාරබ්භ තෙන රඤ්ඤා දින්නෙ ධූමරක්ඛපබ්බතවිහාරෙ වසන්තෙන සා කතාති වෙදිතබ්බා. වුත්තඤ්හෙතං මහාවංසෙ –

37-212.

‘‘ලොහද්වාර-රලග්ගාම-කොටිපස්සාවනව්හයෙ;

තයො ¶ විහාරෙ කාරෙත්වා, භික්ඛූනං අභයුත්තරෙ.

213.

විහාරං කාරයිත්වාන, ධූමරක්ඛම්හි පබ්බතෙ;

මහෙසියා’නයෙනා’දා, භික්ඛූනං ථෙරවාදින’’න්ති.

තස්ස පන රඤ්ඤො කාලෙ සා නිට්ඨාපිතාති න සක්කා ගහෙතුං. තස්ස හි රඤ්ඤො එකවීසතිමවස්සෙ සමන්තපාසාදිකං නිට්ඨාපෙසි. සො ච රාජා ද්වාවීසතිමවස්සෙ දිවඞ්ගතො. එත්ථන්තරෙ සාධිකඑකවස්සෙන ‘‘චතස්සො ච ආගමට්ඨකථායො තිස්සො ච අභිධම්මට්ඨකථායො අයඤ්ච ධම්මපදට්ඨකථා’’ති සබ්බා එතා න සක්කා නිට්ඨාපෙතුන්ති.