📜
සාසනප්පවත්තික්කමො
භගවතො හි පරිනිබ්බුතිකාලතො පච්ඡා වස්සසතබ්භන්තරෙ බුද්ධසාසනෙ කොචිපි වාදභෙදො නාම නත්ථි. වස්සසතකාලෙ පන දුතියසඞ්ගීතිකාරෙහි ථෙරෙහි නික්කඩ්ඪිතා වජ්ජිපුත්තකා භික්ඛූ පක්ඛං ලභිත්වා ධම්මඤ්ච විනයඤ්ච අඤ්ඤථා කත්වා මහාසඞ්ගීතිනාමෙන විසුං සඞ්ගීතිමකංසු. තදා සඞ්ගීතිද්වයාරූළ්හපුරාණධම්මවිනයමෙව සම්පටිච්ඡන්තානං ථෙරානං ගණො ථෙරවාදොති ච තදඤ්ඤෙසං මහාසඞ්ඝිකොති ච වොහරීයන්ති.
පුන මහාසඞ්ඝිකතො (1) ගොකුලිකො (2) එකබ්යොහාරිකොති ද්වෙ ආචරියගණා උප්පන්නා. පුන ගොකුලිකතො (3) පඤ්ඤත්තිවාදො (4) බාහුලිකො (බහුස්සුතිකො)ති ද්වෙ උප්පන්නා. පුන බාහුලිකතොපි (5) චෙතියවාදිගණො උප්පන්නොති එතෙ පඤ්ච මූලභූතෙන මහාසඞ්ඝිකෙන සහ ඡ පාටියෙක්කා ආචරියගණා අහෙසුං.
විසුද්ධත්ථෙරවාදතොපි (1) මහිසාසකො (2) වජ්ජිපුත්තකොති ද්වෙ ආචරියගණා උප්පන්නා. පුන මහිසාසකතො (3) සබ්බත්ථිවාදො (4) ධම්මගුත්තිකොති ද්වෙ උප්පන්නා. පුන සබ්බත්ථිවාදතොපි (5) කස්සපියො, තතොපි (6) සඞ්කන්තිකො, තතොපි (7) සුත්තවාදීති තයො උප්පන්නා. වජ්ජිපුත්තකතොපි (8) ධම්මොත්තරියො (9) භද්දයානිකො (10) ඡන්නාගාරිකො (11) සම්මිතියොති චත්තාරො උප්පන්නාති තෙ එකාදස මූලභූතෙන විසුද්ධත්ථෙරවාදෙන සහ ද්වාදස ආචරියගණා අහෙසුං. ඉති ඉමෙ ච ද්වාදස පුරිමා ච ඡාති අට්ඨාරස ආචරියගණා දුතියතතියසඞ්ගීතීනං අන්තරෙ ජාතා අහෙසුං.
තෙසු මූලභූතො ථෙරවාදගණොයෙව පොරාණධම්මවිනයගරුකො හුත්වා අනූනමනධිකං කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං පොරාණිකං ධම්මවිනයං ධාරෙසි. ඉතරෙ පන සත්තරස භින්නගණා පොරාණිකං ධම්මවිනයං අඤ්ඤථා ¶ අකංසු. තෙන තෙසං ධම්මවිනයො කත්ථචි ඌනො කත්ථචි අධිකො හුත්වා අපරිපුණ්ණො චෙව අහොසි අපරිසුද්ධො ච. තෙන වුත්තං දීපවංසෙ පඤ්චමපරිච්ඡෙදෙ –
‘‘නික්කඩ්ඪිතා පාපභික්ඛූ, ථෙරෙහි වජ්ජිපුත්තකා;
අඤ්ඤං පක්ඛං ලභිත්වාන, අධම්මවාදී බහූ ජනා.
දසසහස්සා සමාගන්ත්වා, අකංසු ධම්මසඞ්ගහං;
තස්මායං ධම්මසඞ්ගීති, මහාසඞ්ගීතීති වුච්චති.
මහාසඞ්ගීතිකා භික්ඛූ, විලොමං අකංසු සාසනෙ;
භින්දිත්වා මූලසඞ්ගහං, අඤ්ඤං අකංසු සඞ්ගහං.
අඤ්ඤත්ර සඞ්ගහිතං සුත්තං, අඤ්ඤත්ර අකරිංසු තෙ;
අත්ථං ධම්මඤ්ච භින්දිංසු, විනයෙ නිකායෙසු ච පඤ්චසු…පෙ…
අත්ථං ධම්මඤ්ච භින්දිංසු, එකදෙසඤ්ච සඞ්ගහං;
ගන්ථඤ්ච එකදෙසඤ්හි, ඡඩ්ඩෙත්වා අඤ්ඤං අකංසු තෙ.
නාමං ලිඞ්ගං පරික්ඛාරං, ආකප්පකරණීයානි ච;
පකතිභාවං ජහිත්වා, තඤ්ච අඤ්ඤං අකංසු තෙ.
සත්තරස භින්නවාදා, එකවාදො අභින්නකො;
සබ්බෙවට්ඨාරස හොන්ති, භින්නවාදෙන තෙ සහ.
නිග්රොධොව මහාරුක්ඛො, ථෙර වාදානමුත්තමො;
අනූනං අනධිකඤ්ච, කෙවලං ජිනසාසනං;
කණ්ටකා විය රුක්ඛම්හි, නිබ්බත්තා වාදසෙසකා.
පඨමෙ වස්සසතෙ නත්ථි, දුතියෙ වස්සසතන්තරෙ;
භින්නා සත්තරස වාදා, උප්පන්නා ජිනසාසනෙ’’ති [කථා. අට්ඨ. නිදානකථා].
අසොකරඤ්ඤො ච කාලෙ පරිහීනලාභසක්කාරා අඤ්ඤතිත්ථියා ලාභසක්කාරං පත්ථයමානා භික්ඛූසු පබ්බජිත්වා සකානි සකානි දිට්ඨිගතානි දීපෙන්ති ‘‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසන’’න්ති. භික්ඛූනං සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං අලභමානාපි සයමෙව කෙසෙ ඡින්දිත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා විහාරෙසු විචරන්තා උපොසථකම්මාදිකරණකාලෙ සඞ්ඝමජ්ඣං ¶ පවිසන්ති, තෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙන ධම්මෙන විනයෙන සත්ථුසාසනෙන නිග්ගය්හමානාපි ධම්මවිනයානුලොමාය පටිපත්තියා අසණ්ඨහන්තා අනෙකරූපං සාසනස්ස අබ්බුදඤ්ච මලඤ්ච කණ්ටකඤ්ච සමුට්ඨාපෙන්ති. කෙචි අග්ගිං පරිචරන්ති, කෙචි පඤ්චාතපෙ තපන්ති, කෙචි ආදිච්චං අනුපරිවත්තන්ති, කෙචි ධම්මඤ්ච විනයඤ්ච වොභින්දිස්සාමාති තථා තථා පග්ගණ්හන්ති. තදා භික්ඛුසඞ්ඝො න තෙහි සද්ධිං උපොසථං වා පවාරණං වා අකාසි, අසොකාරාමෙ සත්ත වස්සානි උපොසථො උපච්ඡිජ්ජි [කථා. අට්ඨ. නිදානකථා; පාරා. අට්ඨ. 1.තතියසඞ්ගීතිකථා].
ඉමඤ්ච පන පවත්තිං උපාදාය එවම්පි සක්කා ගහෙතුං ‘‘සත්තරසන්නං භින්නවාදගණානං ධම්මවිනයස්ස පච්ඡිමකාලෙසු අපරිසුද්ධතරභාවො ඊදිසෙනපි කාරණෙන අහොසී’’ති. කිඤ්චාපි හි බුද්ධසාසනභූතෙ පරිසුද්ධධම්මවිනයෙ ‘‘කොචිපි නිච්චො ධුවො සස්සතො නාම නත්ථි අඤ්ඤත්ර නිබ්බානධාතුයා, පරමත්ථතො අත්තාපි නත්ථි, සබ්බෙපි සඞ්ඛාරා අනිච්චා අද්ධුවා අසස්සතා අනත්තායෙවා’’ති අත්ථො අතිවිය පාකටො හොති, තථාපි දානි අථෙරවාදිකානං ගන්ථෙසු ච පුබ්බෙ වෙතුල්ලවාදාදීසු ච ‘‘බුද්ධො නිච්චො ධුවො සස්සතො අත්තා’’ති ච, ‘‘සබ්බෙපි සත්තා නිච්චා ධුවා සස්සතා අත්තා’’ති ච අත්ථො දිස්සති.
අථ අසොකො ධම්මරාජා සාසනං විසොධෙතුකාමො මොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ පඨමමෙව සමයං උග්ගණ්හිත්වා එකලද්ධිකෙ එකලද්ධිකෙ භික්ඛූ එකතො කාරෙත්වා එකමෙකං භික්ඛුසමූහං පක්කොසාපෙත්වා පුච්ඡි ‘‘කිං වාදී භන්තෙ සම්මාසම්බුද්ධො’’ති. තතො යෙ යෙ ‘‘සම්මාසම්බුද්ධො සස්සතවාදී’’ති වා, ‘‘එකච්චසස්සතවාදී’’ති වා එවමාදිනා අත්තනො අත්තනො වාදානුරූපං මිච්ඡාවාදං ආහංසු, තෙ තෙ ‘‘නයිමෙ භික්ඛූ, අඤ්ඤතිත්ථියා ඉමෙ’’ති තථතො ඤත්වා තෙසං සෙතකානි වත්ථානි දත්වා උප්පබ්බාජෙසි. තෙ සබ්බෙපි සට්ඨිසහස්සමත්තා අහෙසුං.
අථඤ්ඤෙ භික්ඛූ පුච්ඡිත්වා තෙහි ‘‘විභජ්ජවාදී මහාරාජ සම්මාසම්බුද්ධො’’ති වුත්තෙ ‘‘සුද්ධං දානි භන්තෙ සාසනං, කරොතු භික්ඛුසඞ්ඝො උපොසථ’’න්ති වත්වා ආරක්ඛඤ්ච දත්වා නගරං පාවිසි. සමග්ගො සඞ්ඝො සන්නිපතිත්වා උපොසථං අකාසි. තස්මිං සමාගමෙ මොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරො යානි ච ¶ තදා උප්පන්නානි වත්ථූනි යානි ච ආයතිං උප්පජ්ජිස්සන්ති, සබ්බෙසම්පි තෙසං පටිබාහනත්ථං සත්ථාරා දින්නනයවසෙනෙව තථාගතෙන ඨපිතමාතිකං විභජන්තො පරප්පවාදමද්දනං කථාවත්ථුං නාම අභිධම්මපිටකෙ පඤ්චමං පකරණං අභාසි. තතො මොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරප්පමුඛා තිපිටකපරියත්තිධරා පභින්නපටිසම්භිදාපත්තා සහස්සං භික්ඛූ ථෙරවාදිනො සඞ්ගීතිද්වයාරූළ්හං පරිසුද්ධං පොරාණධම්මවිනයං පුන සඞ්ගායිත්වා සුරක්ඛිතං රක්ඛිංසු [පාරා. අට්ඨ. 1.තතියසඞ්ගීතිකථා].
අථ මොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරො නවසු පච්චන්තට්ඨානෙසු සාසනපතිට්ඨාපනත්ථං නව නායකත්ථෙරෙ උච්චිනිත්වා පෙසෙසි. තෙසු අට්ඨහි ථෙරෙහි අත්තනො අත්තනො පත්තට්ඨානං ගන්ත්වා බුද්ධසාසනෙ පතිට්ඨාපිතෙ මහාමහින්දත්ථෙරො ඡත්තිංසාධිකද්විසතෙ (236) බුද්ධවස්සෙ ජම්බුදීපතො සීහළදීපං ගන්ත්වා දෙවානංපියතිස්සරාජප්පමුඛං දීපකජනසමූහං පසාදෙත්වා බුද්ධසාසනං සම්පතිට්ඨාපෙසි, තෙන ච රඤ්ඤා දින්නං මහාමෙඝවනුය්යානං පටිග්ගහෙත්වා තත්ථ මහාවිහාරං නාම සඞ්ඝාරාමං පතිට්ඨාපෙසි [පාරා. අට්ඨ. 1.තතියසඞ්ගීතිකථා]. තතො පභුති සීහළදීපෙ බුද්ධසාසනං යාව වට්ටගාමණිරාජකාලා නිකායන්තරවාදාකුලරහිතං නිම්මලං සුපරිසුද්ධං හුත්වා සමුජ්ජලිත්ථ. වට්ටගාමණිරාජකාලතො පන පට්ඨාය නිකායන්තරවාදාපි සීහළදීපමුපාගමිංසු. තදා විසුද්ධත්ථෙරවාදිනො යථා පුරාණධම්මවිනයො තෙහි නිකායන්තරවාදෙහි අසම්මිස්සො අමලීනො පකතිපරිසුද්ධො හුත්වා තිට්ඨෙය්ය, තථා තං මහුස්සාහෙන සුරක්ඛිතං රක්ඛිංසු. කථං?