📜

කම්මට්ඨාන සඞ්ගහ පරමත්ථදීපනී

170. එවං අට්ඨහි පරිච්ඡෙදෙහි සපච්චයපභෙදං නාමරූප විභාගං දස්සෙත්වා ඉදානි විදිතනාමරූප විභාගස්ස කම්මට්ඨානවිධානං දස්සෙන්තො සමථවිපස්සනානන්තිආදි මාහ. ඉතො පච්චය සඞ්ගහතො පරං සමථවිපස්සනානං භාවනානං දුවිධංපි කම්මට්ඨානං යථාක්කමං පවක්ඛාමීති යොජනා. තත්ථ කිලෙසෙ අඤ්ඤෙපිවා විතක්කාදයො ඔළාරිකධම්මෙ සමෙතීති සමථො. තථා පවත්තො එකග්ගතාසඞ්ඛාතො සමාධි. විසෙසෙන පස්සන්ති එතායාති විපස්සනා. අනිච්චානුපස්සනාදිකා භාවනාපඤ්ඤා. තාය හි යොගිනො ඛන්ධෙසු ලොකියමහාජනෙන පස්සිතං ඉත්ථිපුරිසාදිකං නිච්චසුඛාදිකඤ්ච අතික්කමිත්වා විසෙසෙන අනිච්චාදිකමෙව පස්සන්තීති. භාවෙතබ්බාති භාවනා. භාවෙන්තිවා චිත්තසන්තානං එතාහීති භාවනා. කිරියා කම්මං. තිට්ඨති එත්ථාති ඨානං. කම්මස්ස ඨානන්ති කම්මට්ඨානං. වීරියාරබ්භසඞ්ඛාතස්ස යොගකම්මස්ස පවත්තිට්ඨානන්ති අත්ථො. කසිණමණ්ඩලාදිකං කසිණභාවනාදිකඤ්ච. ආදිමජ්ඣ පරියොසානානඤ්හි සමුදායභූකං එකමෙතං පථවීකසිණ භාවනාදිකං භාවනාකම්මංපි අත්තනො අවයවභූතස්ස යොග කම්මස්ස පවත්තිට්ඨානං සම්භවතීති.

විභාවනියං පන

උත්තරුත්තර යොගකම්මස්ස පදට්ඨානතාය කම්මට්ඨානභූතං භාවනාවිධිඤ්චාතිපි වුත්තං. තම්පි යුජ්ජතියෙව.

යොගකම්මමෙවවා සුඛවිසෙසානං අධිට්ඨානට්ඨෙනඨානන්ති කම්මට්ඨානං. තත්ථාති තස්මිං දුවිධෙපි කම්මට්ඨානෙ. සමථසඞ්ගහෙති සමථ කම්මට්ඨානසඞ්ගහෙ. දසකසිණානීති දසකසිණමණ්ඩලානි කසිණජ්ඣානානිච. තදුභයානිපි හි යොගානුයොගසඞ්ඛාතස්ස සමථ කම්මස්ස පවත්තිට්ඨානත්තා සමථකම්මට්ඨානානිනාම හොන්තීති. දසඅසුභාති දසඅසුභවත්ථූනි අසුභජ්ඣානානිච. දසඅනුස්සති යොති බුද්ධගුණාදීනි දසඅනුස්සතිට්ඨානානි අනුස්සරණසති යොච. සෙසානිපි යථානුරූපං වත්තබ්බානීති. චරණං චරියා. සමුදාචරණන්ති අත්ථො. පවත්තිබහුලතාති වුත්තං හොති. රාගස්ස චරියා රාගචරියා. රාගචරිතාති පාඨො, සො අට්ඨකථායං නත්ථි, පුග්ගලට්ඨානෙඑව සො යුත්තොති. එසනයො සෙසෙසුපි.

[243] යො පන විභාවනියං

චරියානං සංසග්ගභෙදො වුත්තො. සො ඉධ නාධිප්පෙතො.

නහි කම්මට්ඨානානංනාම සංසග්ගචරිතස්සපි එකස්ස ද්වෙ තීණි දාතබ්බානි හොතීති. තෙනෙව හි සො භෙදො අට්ඨකථායං නගරුකතොති. සබ්බාපි අප්පනාය පුබ්බභාගපවත්තා කාමාවචර භාවනා පරිකම්මභාවනානාම. සා පන අප්පනාය ආසන්නෙ දූරෙති දුවිධා හොති. තත්ථ යා ආසන්නෙ, සා අප්පනං උපෙච්ච සමීපෙ ඨත්වා පවත්තත්තා උපචාරභාවනාති වුච්චති. ඉතරා පන පරිකම්ම භාවනාඑවනාම. ඉති පරිකම්මභාවනාපි සමානා පුබ්බාපරවිසෙස පාකටභාවත්ථං අට්ඨකථාසු ද්වීහි නාමෙහි ගහිතාති වුත්තං පරිකම්මභාවනා.ල. තිස්සොභාවනාති තාසං පන විසෙසො පරතො ආගමිස්සති. පරිකම්මනිමිත්තන්ති පරිකම්මභාවනාය ආරම්මණභූතං කසිණමණ්ඩලාදිනිමිත්තං. තඤ්ච තස්සා ආරම්මණ භාවෙන එකංපි සමානං පුබ්බාපරවිසෙසපාකටභාවත්ථං පරිකම්මනිමිත්තං උග්ගහනිමිත්තන්ති ද්විධා භින්දිත්වා වුත්තං. තෙසංපි විසෙසො ආගමිස්සති. විදත්ථිචතුරඞ්ගුලසඞ්ඛාතෙන පරිත්තපමාණෙනවා ඛල මණ්ඩලාදිසඞ්ඛාතෙන මහන්තපමාණෙනවා කතං අකතංවා පථවී මණ්ඩලතලමෙව අසෙසඵරිතබ්බට්ඨෙන කසිණන්ති පථවීකසිණං. සකලසද්දපරියායො හි කසිණසද්දො. යථා කසිණෙන ජම්බුදීපස්සාති. තස්මා යත්තකෙ පථවීතලෙ නිමිත්තං ගණ්හාති, තත්තකං චිත්තෙන අසෙසං ඵරිත්වා එව ගහෙතබ්බං හොති. න පන තස්ස එකදෙසෙ ඨත්වාති, තෙන වුත්තං පථවීමණ්ඩලතලමෙව අසෙසඵරිතබ්බට්ඨෙන කසිණන්ති පථවීකසිණන්ති. එසනයො සෙසකසිණෙසුපීති. එත්ථච, අවිභූතවණ්ණාය පථවියා එක තලභාවෙනසන්නිවිට්ඨාසණ්ඨානපඤ්ඤත්තිඉධපථවීකසිණංනාම . තථා ආපොකසිණං තෙජොකසිණඤ්ච. ඵුට්ඨට්ඨානෙ චිත්තෙන සණ්ඨානං කත්වා ගහිතා වායුවට්ටි වායොකසිණංනාම. නීලවණ්ණවිසිට්ඨාඑකා සණ්ඨානපඤ්ඤත්ති නීලකසිණංනාම. තථා පීතලොහිතො දාතකසිණානිපි. චන්දසූරියඅග්ගොභාසවිසිට්ඨා කත්ථචි දිස්සමානා සණ්ඨානපඤ්ඤත්ති ආලොකකසිණංනාම. තිත්තිඡිද්දවාත පානඡිද්දාදීසු දිස්සමානා ආකාසවිසිට්ඨා සණ්ඨානපඤ්ඤත්ති ආකාසකසිණංනාමාති. අතිවිය ධුමාතං සුනභාවං ගතන්ති උද්ධුමාතං. තදෙව කුච්ඡිතත්තා උද්ධුමාතකං. තථාභූතස්ස ඡවසරීරස්සෙතං නාමං. තදෙව පූතිභාවං ගතකාලෙ පුරිමවණ්ණං විජහිත්වා පුන නීලභාවං පත්තං විනීලකං. තදෙව පුන පච්චිත්වා තතො තතො විසන්දමානපුබ්බයුත්තං විපුබ්බකං. යුද්ධභූමියාදීසු සත්ථෙන මජ්ඣෙ ඡින්දිත්වා ථපිතං විරූපඡින්නසරීරං විච්ඡින්නකංනාම. සොණ සිඞ්ගාලාදීහි විවිධාකාරෙන ඛායිතපදෙසයුත්තං සරීරං වික්ඛායිතකංනාම. සොණසිඞ්ගාලාදීහි එව ඛණ්ඩාඛණ්ඩිකං කත්වා අපකඩ්ඪිත්වා තතො තතො ඛිත්තඅඞ්ගපච්චඞ්ගයුත්තං සරීරං විත්තක්ඛිකං නාම. අඞ්ගපච්චඞ්ගෙසු සත්ථෙන හනිත්වා ඛණ්ඩාඛණ්ඩිකං කත්වා තතො තතො ඛිත්තඅඞ්ගපච්චඞ්ගයුත්තං සරීරං හතවික්ඛිත්තකංනාම. පග්ඝරිත ලොහිතසරීරං ලොහිතකං නාම. පුළුවපරිපූරං සරීරං පුළුවකං. සකලො අට්ඨිසඞ්ඝාටොවා එකමෙකංවා අට්ඨි අට්ඨිකං නාම. පුනප්පුනං නිරන්තරං සරණං අනුස්සති. බුද්ධගුණස්ස අනුස්සති බුද්ධානුස්සති. එස නයො සෙසාසුපීති. තත්ථ අරහතාදිගුණො බුද්ධගුණොනාම. ස්වක්ඛාතතාදිගුණො ධම්මගුණොනාම. සුප්පටිපන්නතාදිගුණො සඞ්ඝගුණො නාම. අත්තනො සීලස්ස අඛණ්ඩතාදි ගුණො සීලගුණොනාම. අත්තනො දානස්ස විගතමලමච්ඡෙරතාදි ගුණො චාගගුණොනාම. අත්තානං දෙවත්තංවා සක්කත්තංවා බ්රහ්මත්තංවා වහිතුං සමත්ථා අත්තනො සද්ධාදිගුණා දෙවතාගුණානාම. වත්ත පටිපත්තිවසෙනවා ධුතඞ්ගසමාදානවසෙනවා ඣානසමාපත්තිවසෙනවා විපස්සනාවසෙනවා අත්තනො සන්තානෙ චිරංවිකාලං වික්ඛම්භිතානං කාමරාගාදීනං වූපසමො අත්තනාඅධිගතනිබ්බානඤ්ච උපසමොනාම. එකභවපරියාපන්නස්ස අත්තනො ඛන්ධසන්තානස්ස භෙදො මරණං නාම. කෙසකායාදීනං නානාකායානං සමූහභූතො අයං කායො කායොනාම. අත්තනි නිරන්තරං පවත්තමානා අස්සාස පස්සාසා ආනාපාණංනාම. මිජ්ජති සිනිය්හතීති මෙත්තා. යං ආරබ්භ උප්පජ්ජති. තස්ස හිතසුඛං අවිප්පකිණ්ණං කත්වා සඞ්ගණ්හතීති අත්ථො. මිත්තස්සවා එසා මිත්තෙසුවා භවාති මෙත්තා. අත්ථතො පන පරසත්තානං හිතූපසංහාරවසෙන පවත්තො අදොසොඑව. පරසත්තානං හිතූපසංහාර හිතමොදන අහිතාපනයනසඞ්ඛාතං බ්යාපාරත්තයං පහාය තෙසං කම්මසකතානුබ්රූහනවසෙන උපපත්තිතො යුත්තිතො පෙක්ඛතීති උපෙක්ඛා. තථා පවත්තා තත්රමජ්ඣත්තතාඑව. අප්පමාණෙසුසත්තෙසු භවාති අප්පමඤ්ඤා. න හි එත්තකෙසු එව සත්තෙසු එතා පවත්තෙතබ්බා. න තතො අඤ්ඤෙසූති එවං එතාසං විසයපරිච්ඡෙදොනාම අත්ථීති. එවංසන්තෙපි ආදිකම්මි කෙන ආදිතො එකස්මිං පුග්ගලෙ අත්තනො භාවනාචිත්තං ලද්ධාසෙවනං ලද්ධවිසෙසඤ්ච කත්වා පච්ඡා ද්වීසු තීසූතිආදිනා වඩ්ඪිත්වා සීමසම්භෙදොච ඔධිසොඵරණ අනොධිසොඵරණ දිසාඵරණානිව කත්තබ්බානීති. යං පන විභඞ්ගෙ මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරතීතිආදිනා පටිසම්භිදාමග්ගෙච සබ්බෙසත්තා අවෙරා හොන්තූතිආදිනා මෙත්තාවිධානං නාම වුත්තං. තං මෙත්තාඣානෙ වසීභාවප්පත්තානං වසෙන වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. එතා පන විසෙසෙන දොසපක්ඛිකානං කිලෙසානං උජුපටිපක්ඛභූතා හොන්තීති තංසමඞ්ගිනොච නිච්චං සොම්මහදයභාවෙන බ්රහ්මසදි සත්තා බ්රහ්මානොනාම. තෙසං විහාරොති බ්රහ්මවිහාරො. සෙට්ඨානංවා සෙට්ඨභූතොවා විහාරොති බ්රහ්මවිහාරොති. ආහාරෙති අසිත පීත ඛායිත සායිත වසෙන චතුප්පභෙදෙ අජ්ඣොහටාහාරෙ. පටිකූලසඤ්ඤාති ආහාරහෙතු අනුභවිතබ්බානං දුක්ඛධම්මානං පච්චවෙක්ඛනවසෙන සරසපටිකූලතා පච්චවෙක්ඛනවසෙන ආසයනිධාන පක්කාපක්කඵලනිස්සන්දපච්චවෙක්ඛන වසෙන ච තත්ථ නිකන්ති පහානසඤ්ඤා. චතුධාතුවවත්ථානන්ති සරීරගතානං පථවිආදීනං චතුන්නං මහාධාතූනං සලක්ඛණා දිවසෙන විසුං විසුං පරිච්ඡින්දිත්වා සමනුපස්සනං. තඤ්හි චතස්සො ධාතුයො වවත්ථපියන්ති විනිච්ඡියන්ති සල්ලක්ඛියන්ති එතෙනාති චතුධාතුවවත්ථානන්ති වුච්චතීති. අසුභසඤ්ඤා භාවෙතබ්බා රාගස්සපහානායාති වචනතො දසඅසුභා.ල. රාගචරිතස්ස සප්පායාති වුත්තං. තත්ථ රාගෙන චරතීති රාගචරිතො. සො හි කාමං කදාචි දොසෙන චරති. කදාචි මොහෙන. කදාචි සද්ධාදීසුපි අඤ්ඤතරෙන. රාගො පනස්ස උස්සන්නො. තස්මා උස්සන්නෙන රාගෙන සො රාගචරිතොති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතීති. එසනයො සෙසෙසුපි. මෙත්තා භාවෙතබ්බා බ්යාපාදස්ස පහානායාති වචනතො මෙත්තාදීනං තිණ්ණං බ්රහ්මවිහාරානං යථාක්කමං බ්යාපාදවිහිංසා අරතීනං නිස්සරණතාවචනතො සුපරිසුද්ධානඤ්ච වණ්ණකසිණානං දොසවත්ථුත්තාභාවතො චතස්සොඅප්පමඤ්ඤායො.ල. දොසචරිතස්සාති වුත්තං. එත්ථච ආදිකම්මිකස්සෙවායං චරියවිභාගො. උපෙක්ඛාච ආදිකම්මිකස්ස නසම්භවති. වක්ඛතිහි උපෙක්ඛාපඤ්චමජ්ඣානිකාති. තස්මා යස්ස පුරිමා තිස්සො සප්පායා. තස්ස තදනුගතිකා උපෙක්ඛාපි සප්පායානාම හොතීති කත්වා චතස්සො අප්පමඤ්ඤායොති වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. ඉතරථා නිස්සරණඤ්හෙතං රාගස්ස. යදිදං උපෙක්ඛා චෙතො විමුත්තීති වචනතො උපෙක්ඛා රාගචරිතස්සාති වත්තබ්බං සියාති. නීලාදීනිච චත්තාරි කසිණානීති ඉදඤ්ච මනාපියරූපානි නීලාදීනි සන්ධාය වුත්තං. අමනාපියානි පන තානි රාගචරිතස්සෙව සප්පායානීති. ආනාපාණසති භාවෙතබ්බා විතක්කුපච්ඡෙදායාති වචනතො ආනාපාණංවිතක්කචරිතස්සාති වුත්තං. මොහචරිතො පන පකතියා පමාදබහුලො හොති වික්ඛිත්තචිත්තොච. ආනාපාණඤ්චනාම නිරන්තරං පවත්තමානං තස්ස සතිං උප්පාදෙන්තං විය පවත්තතීති තං මොහචරිතස්සසප්පායන්ති වුත්තං සියා.

[244] විභාවනියං පන

බුද්ධිවිසයභාවෙන මොහපටිපක්ඛත්තාති කාරණං වුත්තං. තං යුත්තං විය න දිස්සති.

එවඤ්හි සති සො බුද්ධිචරිතෙන සහ වත්තබ්බො සියාති. කාමඤ්ච බුද්ධගුණාදයොපි එකන්තෙන බුද්ධිවිසයාඑව හොන්ති. තෙ පන විසෙසතො සද්ධං උපබ්රූහයන්තීති වුත්තං බුද්ධානුස්සති ආදයො.ල. සද්ධාචරිතස්සාති. පරමත්ථතො සුඛුමතරානි මරණාදීනි විපුලබුද්ධීනං එව විසයානාම හොන්තීති වුත්තං මරණ. ල. බුද්ධිචරිතස්සාති. සෙසානිපනසබ්බානිපීති චත්තාරි භූත කසිණානි ද්වෙ ආලොකාකාසකසිණානි චත්තාරො ආරුප්පාචාති දසවිධානි කම්මට්ඨානානි. තත්ථාපීති තෙසු දසසු සෙස කම්මට්ඨානෙසුපි. පුථුලං ඛලමණ්ඩලාදිපමාණං මොහචරිතස්ස සප්පායං. සම්බාධස්මිඤ්හි ඔකාසෙ චිත්තං භිය්යො සංමොහං ආපජ්ජතීති. ඛුද්දකං විදත්ථිචතුරඞ්ගුලපමාණං විතක්කචරිතස්සෙව සප්පායං. මහන්තඤ්හි විතක්කසන්ධාවනස්ස පච්චයො හොතීති. තත්ථච විතක්කචරිතස්සෙවාති එත්ථ එවසද්දො ඛුද්දකන්තිපදෙ යුජ්ජති. විතක්කචරිතස්ස ඛුද්දකමෙව සප්පායං. න පුථුලන්ති. සබ්බඤ්චෙතං උජුවිපච්චනිකවසෙනචෙව අතිසප්පායතායච වුත්තං. රාගාදීනං පන අවික්ඛම්භිකා සද්ධාදීනඤ්ච අනුපකාරිකා කුසලභාවනානාම නත්ථීතිපි අට්ඨකථායං වුත්තං. සබ්බත්ථාපීති සබ්බෙසුපි චත්තාලීස කම්මට්ඨානෙසු. පරිකම්මභාවනා ලබ්භතෙව පරිකම්මෙන විනා එකස්සපි කම්මට්ඨානස්ස අසම්පජ්ජනතො. දසසුකම්මට්ඨානෙසුඋපචාරභාවනාව සම්පජ්ජති නත්ථි අප්පනා. කස්මා ඉති චෙ. බුද්ධ ධම්ම සඞ්ඝ සීල චාග දෙවතා උපසම ගුණානං තාව ගම්භීරතාය නානාප්පකාරගුණා නුස්සරණාධිමුත්තතායගාති හි අට්ඨකථායං වුත්තං. තත්ථ ගම්භීර තායාති එතෙන එකෙකස්සපි ගුණපදස්ස ගම්භීරත්තා තබ්බිසයො සමාධි මහාසමුද්දෙ සසකො විය තත්ථ අප්පනං පත්වා නිච්චලභාවෙන පතිට්ඨාතුං නසක්කොතීති දස්සෙති. නානාප්පකාර ගුණානුස්සරණාධිමුත්තතායවාති එතෙන තෙසං ගුණානං අතප්ප නියසභාවත්තා එත්තකෙඑව ගුණපදෙ ඨත්වා අප්පනං පාපෙස්සාමීති අත්තනො චිත්තං සන්ධාරෙතුංපි නසක්කොතීති දස්සෙතීති. සෙසෙසු පන මරණසඤ්ඤාවවත්ථානෙසු මරණං තාව සභාව ධම්මත්තා සංවෙජනීයධම්මත්තාච ඉතරානිච ද්වෙ සභාවධම්මතාය ගම්භීරත්තා අප්පනාය පතිට්ඨා නහොන්තීති. යදිඑවං කස්මා ලොකුත්තරජ්ඣානානි අතිගම්භීරෙ නිබ්බානසඞ්ඛාතෙ සභාවධම්මෙ අප්පනං පාපුණන්ති. දුතීයචතුත්ථාරුප්පජ්ඣානානිච පථමතතීයාරුප්ප සඞ්ඛාතෙ සභාවධම්මෙති. වුච්චතෙ, ලොකුත්තරජ්ඣානානි තාව විසුද්ධිතො සම්මසනඤාණතොච පට්ඨාය අනුක්කමෙන උපරුපරිපවත්තානං විසුද්ධිභාවනානං බලෙන අතිගම්භීරෙපි නිබ්බානසඞ්ඛාතෙ සභාවධම්මෙ අප්පනාභාවෙන පතිට්ඨාතුං සක්කොන්ති. ආරුප්පජ්ඣානානිච අප්පනාපත්තස්සෙව පඤ්චමජ්ඣානසමාධිස්ස උදයමත්තානි හොන්තීති ආරම්මණසමතික්කමනමත්තකරණෙන සභාවධම්මෙපි ආරම්මණෙ අප්පනාභාවෙන පතිට්ඨාතුං සක්කොන්තීති. තත්ථාපීති තෙසු සමතිංසඅප්පනාකම්මට්ඨානෙසුපි. පඤ්චකජ්ඣානෙ නියුත්තානි පඤ්චකජ්ඣානි කානි. ඣානපඤ්චකස්ස ආරම්මණභාවයොග්යානීති වුත්තංහොති. පටිකූලාරම්මණානිනාම අතිඅනිට්ඨානි ලූඛානි චිත්තරභිජනනෙ පරිදුබ්බලානි හොන්තීති න තානි අත්තනි චිත්තං රොචෙත්වා ථපෙතුං සක්කොන්ති. තස්මා විතක්කෙන විනා චිත්තං තත්ථ එකග්ගං හුත්වා න තිට්ඨති. විතක්කබලෙනෙව තිට්ඨතීති වුත්තං දසඅසුභා.ල. පථමජ්ඣානිකාති. යදිඑවං කථං තෙසු සොමනස්සජ්ඣානං හොතීති නීවරණසන්තාපං පහානබලෙනචෙව තං තං ආනිසංසදස්සන ඤාණබලෙනච. බ්යාධිදුක්ඛපීළිතස්ස රොගිනො වමනවිරෙචනපවත්තියං විය බහුං දානි වෙත්තනං ලභිස්සාමීති ආනිසංසදස්සාවිනො පුප්ඵච්ඡට්ටකස්ස ගූථරාසිදස්සනෙ විය චාති දට්ඨබ්බං. මෙත්තාදයො තයො බ්රහ්මවිහාරා දොමනස්සසමුට්ඨිතානං බ්යාපාදවිහිං සාඅරතීනං නිස්සරණභූතා හොන්තීති න තෙ කදාචි සොමනස්සෙන විනා අප්පනං පාපුණන්තීති වුත්තං මෙත්තාදයො තයො චතුක්කජ්ඣානිකාති. උපෙක්ඛා පන සත්තෙසු සබ්බසො උදාසිනපක්ඛෙ ඨත්වා භාවිතබ්බත්තා කදාචිපි උපෙක්ඛාවෙදනාය විනා අප්පනං නපාපුණාතීති වුත්තං උපෙක්ඛාපඤ්චමජ්ඣානිකාති. චත්තාරොපනආරුප්පාති කසිණුග්ඝාටිමාකාසාදීනි චත්තාරි ආරුප්පාරම්මණානි. සබ්බත්ථාපීති සබ්බෙසුපි චත්තාලීසකම්මට්ඨානෙසු. යථාරහන්ති තංතංආරම්මණානුරූපං. ආරම්මණෙන විනා පරිකම්මංනාම න සිජ්ඣති. ආරම්මණස්ස සුට්ඨු දළ්හවිභූතගහණසඞ්ඛාතෙන උග්ගහෙන විනා ආරම්මණසම්පත්ති නාම නත්ථි. අසතිච ආරම්මණසම්පත්තියා උපචාරජ්ඣානංපි තාව න සම්පජ්ජති. පගෙව අප්පනාඣානන්ති වුත්තං පරිකම්මනිමිත්තං.ල. ලබ්භන්තෙවාති. තත්ථ සබ්බත්ථාපීති සබ්බෙසුපි චත්තාලීසකම්මට්ඨානෙසු. යථාරහන්ති තංතංකම්මට්ඨානානුරූපං. පරියායෙනාති ඉදං පන කස්සචි ආරම්මණස්ස චක්ඛුනා පස්සන්තස්සෙව අවිභූතතරත්තා වුත්තං. යත්ථ පන පථමං සභාවධම්මං ගණ්හිත්වා පච්ඡා තාදිසෙ තදාකාරෙ තංසණ්ඨානෙ පඤ්ඤත්තාරම්මණෙ උපචාරොවා අප්පනාවා පවත්තති. තත්ථෙව පටිභාගනිමිත්තංනාම ලබ්භතීති වුත්තං පටිභාග නිමිත්තංපනාතිආදි. වුත්තමෙවත්ථං දළ්හං කරොන්තො තත්ථහීතිආදිමාහ. එවං සමථකම්මෙ පථමං උග්ගහකොසල්ලං දස්සෙත්වා ඉදානි ආදිතො පට්ඨාය භාවනාවිධානං දස්සෙන්තො කථන්තිආදි මාහ. නිමිත්තං උග්ගණ්හන්තස්සාති ආරම්මණස්ස යථා සණ්ඨිතං ආකාරං චිත්තෙ උපරුපරි විභූතං කත්වා ගණ්හන්තස්ස සමනුපස්සන්තස්ස. සාචභාවනාති උග්ගහණාකාරෙන පවත්ත ජවනවීථිපරංපරසඞ්ඛාතා සා චිත්තභාවනා පරිකම්මභාවනා නාම. පුනප්පුනං කරණවසෙන වඩ්ඪනාකාරසණ්ඨිතත්තා. සමුග්ගහිතං හොතීති වත්වා යථා සුට්ඨු උග්ගහිතං සමුග්ගහිතංනාම හොති තං දස්සෙතුං චක්ඛුනාපස්සන්තස්සෙවමනොද්වාරස්ස ආපාතමාගතන්ති වුත්තං. තත්ථ මනොද්වාරස්සආපාතමාගතන්ති චක්ඛූනි නිම්මිලිත්වාවා අඤ්ඤස්මිං ඨානෙ ඨත්වාවා ආවජ්ජන්තස්ස චක්ඛුනා දිට්ඨසදිසං මනොද්වාරෙ පච්චුපට්ඨිතං හොති. උග්ගහනිමිත්තංනාම. සුට්ඨු අවිනස්සමානං කත්වා ගහිතත්තා. සාච භාවනා සමාධියති. න තාව භාවනන්තරභාවං පාපුණාතීති අධිප්පායො. තථා සමාහිතස්සාති තෙන මත්ථකපත්තෙන පරිකම්මසමාධිනා සමාහිතස්ස එතස්ස යොගිනො. තතොපරන්ති උග්ගහනිමිත්තුප්පත්ති තො පරං. භාවනමනුයුඤ්ජන්තස්ස චිත්තෙ සන්නිසින්නන්ති සම්බන්ධො. තත්ථ අනුයුඤ්ජන්ථස්සාති නිරන්තරං පදහන්තස්ස. තප්පටිභාගන්ති සභාව ධම්මභූතෙන තෙන උග්ගහනිමිත්තෙන සදිසං. වත්ථුධම්මවිමුච්චිතන්ති මෙඝවලාහකන්තරතොවා රාහුමුඛතොවා නික්ඛන්තචන්දමණ්ඩලං විය සභාවධම්මභූතා උග්ගහනිමිත්තතො විමුච්චිත්වා විසුං උපට්ඨිතං. තතොයෙව පඤ්ඤත්තිසඞ්ඛාතං නිමිත්තපඤ්ඤත්තිඉති කථිතං. භාවනා මයන්ති කෙවලං භාවනාචිත්තබලෙන පසිද්ධං. ආලම්බණන්ති තදෙව සමුග්ගහිතං නිමිත්තාලම්බණං චිත්තෙසන්නිසන්නංසමප්පිතංහොතීති මනොද්වාරිකචිත්තසන්තානෙ සන්නිසින්නං නිච්චලභාවෙන සණ්ඨිතං හුත්වා සුට්ඨු අප්පිතං පවෙසිතං හොති. තන්ති නිමිත්තාලම්බණං පවුච්චතීති සම්බන්ධො. යස්මා චන්දමණ්ඩලාදිකස්ස විය තස්ස නිමිත්තාලම්බණස්ස පරිසුද්ධපරියොදාතභාවෙන උපට්ඨිතතානාම කිලෙසමලවික්ඛම්භනෙන පරිසුද්ධපරියොදාතභාවං පත්වා ඔභාසජාතස්ස චිත්තස්ස වසෙනෙව හොති. න තස්ස ආලම්බණස්ස වසෙන. නහි පඤ්ඤත්ති ධම්මෙ තාදිසො ගුණොනාම උපලබ්භතීති. තස්මා පටිභාග නිමිත්තෙ සමුප්පන්නෙ නීවරණසඞ්ඛාතානං පටිබන්ධකධම්මානං වික්ඛම්භිතතා සිද්ධා හොතීති වුත්තං තතොපට්ඨායාතිආදි. පටිබන්ධන්ති නීවාරෙන්ති නිස්සරණපක්ඛිකං චිත්තං පාතෙන්තීති පටිබන්ධා. නීවරණ ධම්මා. විසෙසෙන පහීනා පටිබන්ධා එතායාති පටිබන්ධවිප්පහීනා. සමාසෙවන්තස්සාති සුට්ඨු ආසෙවන්තස්ස. සත්තවිධං නිමිත්ත රක්ඛණවිධානං සම්පාදෙත්වා චක්කවත්තිගබ්භං විය සුට්ඨු රක්ඛිත්වා පුනප්පුනං භාවනාවසෙන සෙවන්තස්සාති අත්ථො.

ආවාසො ගොචරො භස්සං, පුග්ගලො භොජනං උතු;

ඉරියාපථොති සත්තෙ තෙ, අසප්පායෙ විවජ්ජයෙ.

සප්පායෙ සත්ත සෙවෙථ, එවඤ්හි පටිපජ්ජතො;

නචිරෙනෙව කාලෙන, හොති කස්සචි අප්පනාති හි වුත්තං.

රූපාවචරපථමජ්ඣානංඅප්පෙතීති කාමතණ්හාය විසයභාවං අතික්කමිත්වා සාතිසයං සණ්හසුඛුමභාවප්පත්තං උපචාරජ්ඣානතො සතගුණෙනවා සහස්සගුණෙනවා ථිරතරජ්ඣානඞ්ගයුත්තං රූපාවචර සඞ්ඛාතං පථමජ්ඣානං තස්මිං නිමිත්තෙ අනුපවිසිත්වා විය වත්තතීති අත්ථො. තමෙව පථමජ්ඣානං වසීභූතං කත්වාති සම්බන්ධො. පඤ්චසු වසීතාසු පන පථමජ්ඣානතො වුට්ඨාය පථමං විතක්කං ආවජ්ජති. තතො විචාරං. තතො පීතිං. තතො සුඛං. තතො සමාධිං. තතො පුන විතක්කං. තතො විචාරන්ති එවං පුනප්පුනං ඣානඞ්ගානි ආවජ්ජන්තස්ස යදා තංතංඣානඞ්ගාලම්බණා චිත්තවාරා අන්තරන්තරා කතිපයභවඞ්ගෙහි අන්තරිතා හුත්වා නිරන්තරභූතා විය පවත්තන්ති. තදා ආවජ්ජන පච්චවෙක්ඛන වසිතායො වසීභූතානාම හොන්ති. එතා පන සබ්බඤ්ඤුබුද්ධානං මත්ථකප්පත්තා හොන්ති. තෙසඤ්හි යමකපාටි හාරියාදිකාලෙසු ලහුකපවත්තිං ඉච්ඡන්තානං තංතංඣානඞ්ගා රම්මණාචිත්තවාරාපි චතුපඤ්චජවනිකාඑව පවත්තන්ති. අන්තරභවඞ්ගානිපි පච්ඡිමවාරස්ස උපචාර භූතානි භවඞ්ග චලන සඞ්ඛාතානි ද්වෙඑව පවත්තන්ති. යත්ථ අපරං ඣානඞ්ගං ආපාත මාගච්ඡති. නහි ආරම්මණෙ ආපාතං අනාගතෙ භවඞ්ගං චලති. නච විනා භවඞ්ගචලනෙන ආවජ්ජනුප්පත්තිනාම අත්ථීති. ථපෙත්වා සබ්බඤ්ඤුබුද්ධෙ අඤ්ඤෙසං වසිභාවපත්තානංපි අන්තරන්තරා භවඞ්ගචාරෙ ගණනානාම නත්ථීති පටිසම්භිදාමග්ගට්ඨකථායං වුත්තං. විසුද්ධිමග්ගෙ පන අයං පන මත්ථකප්පත්තාවසී භගවතො යමකපාටිහාරියකාලෙ ලබ්භති. අඤ්ඤෙසංවා එවරූපෙ කාලෙති වුත්තං. ඣානස්ස සීඝතරං සමාපජ්ජනසමත්ථතා සමාපජ්ජනවසීනාම. තෙනෙව හි පාළියං සමාපජ්ජනෙ දන්ධායිතත්තං නත්ථීති වුත්තං. එසනයො සෙසාසුපීති. තථා සමාපජ්ජිතං ඣානං අච්ඡරාමත්තාදිවසෙන අතිපරිත්තකංපි ඛණං ථපෙතුං සමත්ථතා අධිට්ඨානවසීනාම. සමාපජ්ජිතජ්ඣානතො සීඝතරං වුට්ඨාතුං සමත්ථතා වුට්ඨානවසීනාම. පච්චවෙක්ඛනවසී පන ආවජ්ජනවසියා සිද්ධාය සිද්ධාඑව හොතීති.

විභාවනියං පන

යත්තකං කාලං ඉච්ඡති. තත්තකං චිරතරං ඣානං ථපෙතුං සමත්ථතා අධිට්ඨානවසිතානාමාතිපි වුත්තං. තථා පරිච්ඡින්න කාලතො අන්තො අවුට්ඨහිත්වා යථාපරිච්ඡින්නකාලවසෙනෙව වුට්ඨානසමත්ථතා වුට්ඨානවසිතානාමාති. තංපි යුජ්ජතියෙව.

පාළියඤ්හි පථමජ්ඣානං යත්ථිච්ඡකං යදිච්ඡකං යාවතිච්ඡකං අධිට්ඨාති. අධිට්ඨානාය දන්ධායිතත්තං නත්ථීතිආදිනා සීඝතරංවා හොතු. චිරතරංවා. යත්තකං කාලං ඣානං ථපෙතුංවා යත්තකෙ කාලෙ තතො උට්ඨාතුංවා ඉච්ඡති. තත්තකං කාලං අනූනංවා අනධිකංවා කත්වා අධිට්ඨාතුංවා වුට්ඨාතුංවා සමත්ථතාපි දස්සිතායෙව හොතීති. එවඤ්චසති වුට්ඨානවසිතාපි අධිට්ඨානවසිතාය සිද්ධාය සිද්ධාඑවාති තාසං ද්වින්නං විසෙසකප්පනාපි නිප්පයොජනා හොතීති දට්ඨබ්බා. වසනං වසී. සමත්ථතාති අත්ථො. ඉස්සර භාවොති වුත්තං හොති. වසීඑව වසිතා. යථා දෙවොඑව දෙවතාති. කත්වා පදහතොති සම්බන්ධො. විතක්කාදිකං ඔළාරිකඞ්ගං පහානායාති එත්ථ පථමජ්ඣානං තාව වසීභූතං කත්වා ඨිතස්ස විතක්කො ඔළාරිකතො උපට්ඨාති. තදා අහොවතමෙ අවිතක්කං ඣානං අස්සාති එවමස්ස අජ්ඣාසයො සණ්ඨාති. තදා අවිතක්කං ඣානං සමාපජ්ජිස්සාමීති පුන තස්මිං පටිභාගනිමිත්තෙ පරිකම්මං කරොන්තස්ස සා භාවනා විතක්කවිරාගභාවනානාම හොති. සාපි යාව විතක්කෙ නිකන්ති න පරියාදියති, තාව පරිකම්මභාවනානාම. පරියාදින්නාය පන විතක්කනිකන්තියා උපචාර භාවනානාම හොති. එසනයො සෙසජ්ඣානුපචාරෙසුපි. එවං තංතංඣානඞ්ගවිරාගභාවනාබලෙන විතක්කාදිකස්ස ඔළාරිකස්ස තස්ස තස්ස ඣානඞ්ගස්ස පජහනත්ථාය. විචාරාදිසුඛුමඞ්ගුප්පත්තියාති විචාරාදීනං සුඛුමානං චතුන්නං තිණ්ණං ද්වින්නං පුන ද්වින්නංවා ඣානඞ්ගානං තෙන තෙන විතක්කාදිනා ඔළාරිකෙන අඞ්ගෙන විනා පුන උප්පත්තියා. පාහතොති පදහන්තස්ස. පධානනාමකං ආතාපවීරියං කරොන්තස්සාති අත්ථො. දුතීයජ්ඣානාදයොති දුතීයජ්ඣානාදීනි සෙසරූපාවචරජ්ඣානානි. යථාරහන්ති ඉදං ද්වාවීසකම්මට්ඨානෙසු දුතීයජ්ඣානාදීනං අනුරූපානි කසිණආනාපාණානි සන්ධාය වුත්තං. අවසෙසෙසු පන අට්ඨාරසකම්මට්ඨානෙසු යස්මා අරූපජ්ඣානානි නාම ආරම්මණාතික්කමනවසෙනෙව පවත්තන්ති. තදතික්කමනත්ථඤ්ච කසිණුග්ඝාටනංනාම හොති. තස්මා යෙසු තදුග්ඝාටනං සම්භවති. තානියෙව කසිණානි දස්සෙතුං ආකාසවජ්ජිතකසිණෙසූති වුත්තං. ආකාසකසිණඤ්හි උග්ඝාටීයමානංපි ආකාස මෙව හොතීති නත්ථි තත්ථ තදතික්කමනසම්භවොති. උග්ඝාටෙත්වාති යථාදිට්ඨෙ කසිණනිමිත්තෙ කසිණනිමිත්තසඤ්ඤං අකත්වා තත්ථ ආකාසං අනන්තං ආකාසං අනන්තන්ති ආකාසසඤ්ඤං පවත්තෙන්තස්ස චිත්තෙ තංකසිණනිමිත්තං අන්තරධායති. තප්පමාණං ආකාසමෙව උපට්ඨාති. එවං කසිණසඤ්ඤාවිධමනෙන ආකාසසඤ්ඤාපවත්තනෙනච යංකිඤ්චි කසිණං උග්ඝාටෙත්වා වියොජෙත්වාති අත්ථො. ලද්ධං ආකාසං ආරබ්භාති පාට්ඨසෙසෙන සම්බන්ධො. එසනයො පථමා රුප්පවිඤ්ඤාණන්තිආදීසුපි. අනන්තවසෙනාති අනන්තං ආකාසන්ති එවං පවත්තමනසිකාරවසෙන. සන්තමෙතං පණීතමෙතන්ති පරිකම්මං කරොන්තස්සාති එත්ථ තථා සම්භාවෙත්වා පරිකම්මං කරොන්තස්සපි ආරම්මණස්ස සමතික්කන්තත්තා උපරි ඣානං හොතියෙවාති වුත්තං චතුත්ථාරුප්පමප්පෙතීති. පරිකම්මංකත්වාති සො භගවා ඉතිපි අරහන්තිආදිනා සමනුස්සරණපරිකම්මං කත්වා. තස්මින්ති තස්මිං බුද්ධගුණාදිකෙ ආලම්බණෙ. භූමත්ථෙ චෙතං භුම්මවචනං. නිමිත්තෙති තස්ස ආරම්මණස්ස ආකාරසඞ්ඛාතෙ නිමිත්තෙ. භාවලක්ඛණෙ චෙතං භුම්මවචනං. සාධුකමුග්ගහිතෙති ආරම්මණස්ස විභූතතර වසෙනවා චිත්තස්ස තස්මිං නින්නපොණපබ්භාරවසෙනවා සුට්ඨු උග්ගහිතෙ. උපචාරොච සම්පජ්ජති අරියසාවකානං දිට්ඨසච්චානන්ති අධිප්පායො. ඉතරෙසංපි වා මරණසඤ්ඤාවවත්ථානෙසූති. එත්ථච නීවරණවික්ඛම්භනෙන ඣානඞ්ගපාතුභාවෙනචඋපචාරසම්පදා වෙදිතබ්බා. එවං චත්තාලීසකම්මට්ඨානෙසුයථාරහංසමථජ්ඣානානං පවත්තිං දස්සෙත්වාඉදානිතෙසුසමථජ්ඣානෙසුකසිණජ්ඣානානං නිසන්දභූතංඅභිඤ්ඤා පවත්තිං දස්සෙතුං අභිඤ්ඤාවසෙනපවත්තමානන්තිආදි වුත්තං. තත්ථ යො කතාධිකාරො හොති. ආසන්නභවෙ සමථජ්ඣානෙසු කතාභියොගොවා හොති, පූරිතබොධිසම්භාරො මහාපුරිස ජාතිකොවා. තස්ස අට්ඨවිධෙසු නවවිධෙසුවා සමථජ්ඣානෙසුසිජ්ඣ මානෙසු අභිඤ්ඤාපි සිජ්ඣතියෙව. රූපජ්ඣානමත්තෙසුපි සිජ්ඣන්තෙසු සිජ්ඣති යෙවාතිපි වදන්ති. තෙනෙව හි අට්ඨසාලිනියං විසුද්ධිමග්ගෙච ආරුප්පජ්ඣානානංපච්චයභාවංඅනුපගතස්සපිආකාසකසිණජ්ඣානස්ස අභිඤ්ඤාපාදකතාසම්භවො වුත්තොති. දීඝනිකායට්ඨකථායං පන නහි අට්ඨසු සමාපත්තීසු චුද්දසහාකාරෙහි චිණ්ණවසීභාවං විනා උපරි අභිඤ්ඤාධිගමො හොතීති වුත්තං. තං පන ථපෙත්වා පුරිස විසෙසෙ අවසෙසානං බහූනං ආදිකම්මිකකුලපුත්තානං සාධාරණවසෙන වුත්තන්ති යුත්තං. තෙනෙව හි විසුද්ධිමග්ගෙ ඉමෙහි පන චුද්දසහි ආකාරෙහි චිත්තං අපරිදමෙත්වා පුබ්බෙ අභාවිතභාවනො ආදිකම්මිකො යොගාවචරො ඉද්ධිවිකුබ්බනං සම්පාදෙස්සතීති නෙතං ඨානං විජ්ජතීති වුත්තං. තස්මා තාදිසානං අට්ඨසු සමාපත්තීසු චිණ්ණවසීභාවානං අභිඤ්ඤාකම්මෙ ආදිකම්මිකකුලපුත්තානං කසිණා නුලොමතො කසිණපටිලොමතොතිආදිනා නයෙන වුත්තෙහි චුද්දසහි ආකාරෙහි අත්තනො රූපපඤ්චමජ්ඣානචිත්තං පරිදමෙත්වා තික්ඛං සූරං අභිනීහාරක්ඛමං කත්වා ඉදානි ඉද්ධිවිකුබ්බනං කරිස්සා මීති ආරභන්තානං අභිඤ්ඤාවසෙන පවත්තමානං පන රූපාවචරපඤ්ච මජ්ඣානං රූපාදීසු ඡසු ආලම්බණෙසු යථාරහං අප්පෙතීති යොජනා වෙදිතබ්බා. අභිඤ්ඤාපාදකපඤ්චමජ්ඣානා වුට්ඨහිත්වාති අභිඤ්ඤාය පාදකත්ථාය යංඅභිඤ්ඤාජාතිකං රූපාවචරපඤ්චමජ්ඣානං සබ්බපථමං සමාපජ්ජියති. තතො භවඞ්ගපවත්තිවසෙන වුට්ඨහිත්වා. අධිට්ඨාතබ්බන්ති අධිට්ඨෙය්යං. සවත්ථුකං සතරූපසහස්සරූපාදිකං නිම්මිතරූපං. තං අධිට්ඨෙය්යං ආදි යස්ස අවත්ථුකස්ස ආවිභාවතිරොභාවාදිකස්ස කම්මස්සාති අධිට්ඨෙය්යාදිකං. ආවජ්ජිත්වා පරිකම්මංකරොන්තස්සාති එත්ථ ඉද්ධිවිධෙ තාව යංයංසතාදිකං නිම්මිතරූපංවා ආවිභාවාදිකං නිම්මිතකම්මංවා නිප්ඵාදෙතුං ඉච්ඡති. තං තං අවජ්ජිත්වා සල්ලක්ඛෙත්වා සතං හොමි සහස්සං හොමීතිවා සතං හොතු සහස්සං හොතූතිවා ඉදඤ්චිදඤ්ච හොතු එවඤ්චෙවඤ්ච හොතූතිවා පරිකම්මං කරොන්තස්ස. දිබ්බසොතාදීසු පන යං යං ආරම්මණං සොතුංවා පස්සිතුංවා ජානිතුංවා අනුස්සරිතුංවා ඉච්ඡති. තං තං සල්ලක්ඛෙත්වා අසුකස්ස අසුකානංවා සද්දං සුණොමීතිආදිනා පරිකම්මං කරොන්තස්ස. අට්ඨකථායං පන පරිකම්මං කත්වා පුන පාදකජ්ඣානසමාපජ්ජනං ආගතමෙව. යථාහ අභිඤ්ඤාපාදකජ්ඣානං සමාපජ්ජිත්වා වුට්ඨාය සචෙ සතං ඉච්ඡති. සතං හොමීති පරිකම්මං කත්වා පුන අභිඤ්ඤාපාදකං ඣානං සමාපජ්ජිත්වා වුට්ඨාය අධිට්ඨාති. අධිට්ඨානචිත්තෙන සහෙව සතං හොතීති. තත්ථච ආදිතො පාදකජ්ඣානසමාපජ්ජනං පරිකම්ම චිත්තස්ස සමාදානත්ථාය හොති. පච්ඡිමං පන අභිඤ්ඤාය අනු බලප්පදානත්ථායාති. තථා හි පාදකජ්ඣානබලෙන සුට්ඨු සමාහිතං පරිකම්මචිත්තංනාම අත්තනො විසයෙ අභිඤ්ඤාචිත්තගතිකං හොති. පුබ්බෙනිවාසානුස්සරණකාලෙ තෙනෙව චිත්තෙන තස්මිං භවෙ අතීතං ධම්මජාතං යාව පටිසන්ධියා ජානාති. තෙනෙව හි අට්ඨකථායං තංසම්පයුත්තං ඤාණං පරිකම්මසමාධිඤාණන්ති වුත්තං. අතීතංසඤාණන්තිපි වුච්චතීති. සෙසාභිඤ්ඤාසුපි තස්ස ඤාණස්ස විසයවිසෙසො යථාරහං වත්තබ්බොති. ථෙරෙන පන පච්ඡිමං පාදකජ්ඣානසමාපජ්ජනංනාම න සබ්බෙසං හොති. න හි අභිඤ්ඤාසු වසීභාවපත්තානං පුන පාදකජ්ඣානෙන කිච්චං අත්ථීති කත්වා තං ඉධ නගහිතන්ති දට්ඨබ්බං. රූපාදීසුආලම්බණෙසුයථාරහමප්පෙතීති එත්ථ ඉද්ධිවිධඤාණං තාව තෙකාලිකභූතෙසු ඡසු ආරම්මණෙසු පවත්තති. තඤ්හි රූපාදීසු ඡසු ආරම්මණධම්මෙසු යං යං නිප්ඵාදෙති. තං තං ආරම්මණං කත්වා පවත්තති. පාදකජ්ඣානචිත්තං පන කායගතිකං අධිට්ඨහිත්වා දිස්සමානෙනකායෙන ආකාසෙගමනකාලෙ අතීතං පාදකජ්ඣානචිත්තං ආරබ්භ පවත්තති. කායං චිත්තගතිකං අධිට්ඨහිත්වා අදිස්සමානෙන කායෙන ගමනකාලෙ පච්චුප්පන්නං රූපකායං ආරබ්භ පවත්තති. තථාපවත්තමානස්ස පන තස්ස ඤාණස්ස කිඤ්චිරූපං ආරම්මණ මත්තං හොති. කිඤ්චි ආරම්මණපුරෙජාතං. කිඤ්චි වත්ථාරම්මණ පුරෙජාතං හොතීති දට්ඨබ්බං. අනාගතෙ ඉදංනාම හොතූති අධිට්ඨාන කාලෙ අනාගතං තංතංරූපධම්මං ආරබ්භ පවත්තතීති. පච්චුප්පන්නො සද්දො දිබ්බසොතස්ස ආරම්මණං හොති. අතීතෙ සත්තදිවසානි අනාගතෙ සත්තදිවසානීති එත්ථන්තරෙ කාලෙ අතීතා නාගතපච්චුප්පන්නභූතං පරස්සචිත්තං චත්තාරොවා ඛන්ධා චෙතොපරිය ඤාණස්ස. චිත්තඤ්හි ජානන්තො තං සම්පයුත්තධම්මංපි ඉච්ඡන්තො ජානිස්සතියෙව. එවඤ්ච කත්වා පට්ඨානෙ කුසලා ඛන්ධා චෙතො පරියඤාණස්ස යථාකම්මුපගඤාණස්ස ආරම්මණපච්චයෙන පච්චයොති ඤාණද්වයං එකතො කත්වා වුත්තං. එත්ථච අට්ඨකථායං තාව පරචිත්තස්ස පච්චුප්පන්නාලම්බණතානාම සන්තතිවසෙනවා අද්ධා වසෙනවා යොජිතා. යදි හි ඛණිකවසෙන යොජෙය්ය. ආවජ්ජනෙ පච්චුප්පන්නං යංකිඤ්චි එකං චිත්තං ආවජ්ජෙත්වා නිරුද්ධෙ ජවනානිපි තදෙව ආවජ්ජනෙන සද්ධිං නිරුද්ධං අතීතං ගණ්හන්තීති තානි කාලතො ආවජ්ජනෙන සහ භින්නාලම්බණානි නාම හොන්ති. නච අනිට්ඨෙ මග්ගඵලවීථිතො අඤ්ඤස්මිං ඨානෙ කාලමත්තෙනාපි තෙසං තෙන සහ භින්නාලම්බණතා අට්ඨකථාචරියෙහි අනු මතාති. තස්මා ඊදිසෙසු ඨානෙසු පච්චුප්පන්නංනාම සන්තතිවසෙන අද්ධාවසෙනච ගහෙතුං යුත්තන්ති. මූලටීකායං පන ඛණිකපච්චුප්පන්න වසෙනෙව යොජිතං. නහි අභිධම්මෙ අතීතාරම්මණත්තිකං සන්තති අද්ධානවසෙනෙව වුත්තන්ති සක්කා වත්තුං. ඉතරථා පච්චුප්පන්නො ධම්මො පච්චුප්පන්නස්ස ධම්මස්ස අනන්තරපච්චයෙන පච්චයො ආසෙවනපච්චයෙන පච්චයොති වත්තබ්බො සියා. න තු වුත්තො. අතීතො ධම්මො පච්චුප්පන්නස්ස ධම්මස්ස අනන්තරපච්චයෙන පච්චයො ආසෙවනපච්චයෙන පච්චයොතිච්චෙව පන වුත්තො, තස්මා ආවජ්ජනාදීනි සබ්බානි චිත්තානි පච්චෙකං අත්තනා ඛණවසෙන සහුප්පන්නානි පරස්ස චිත්තානිගණ්හන්තීති යුත්තං, නච තානි ධම්මතො භින්නා ලම්බණානිනාම හොන්ති. ගහණා කාරස්ස අභින්නත්තා. ආවජ්ජනංපි හි චිත්තන්තෙව ආවජ්ජති. ජවනානිච චිත්තං චිත්තන්තෙව ජවන්ති. තානිච සබ්බානි චිත්තානිඑව හොන්තීති. අතීතානන්තර චුතිතො පන පට්ඨාය අතීතා ඛන්ධා ඛන්ධුපනි බන්ධා නාම ගොත්තකසිණ නිමිත්තාදිකා පඤ්ඤත්තියො නිබ්බානඤ්ච පුබ්බෙනිවාසඤාණස්ස ආරම්මණං හොති. පච්චුප්පන්නං රූපාරම්මණං දිබ්බචක්ඛුස්සාති එවං රූපාදීසු ඡසු ආලම්බණෙසු යථාරහ මප්පෙතීති. ඉදානි අභිඤ්ඤාවසෙන පවක්ඛස්ස තස්ස පඤ්චමජ්ඣානස්ස කිච්චභෙදෙන පභෙදං දස්සෙතුං ඉද්ධිවිධන්තිආදිගාථ මාහ. තත්ථ යං යං අධිට්ඨාති. යථා යථාච අධිට්ඨාති. තස්ස තස්ස තථා තථාවා ඉජ්ඣන සඞ්ඛාතො විධො කොට්ඨාසො පකාරොවා එතස්සාති ඉද්ධිවිධං. තං පන තිවිධං අධිට්ඨා නිද්ධි විකුබ්බනිද්ධි මනොමයිද්ධි වසෙන. තත්ථ අත්තනො පකතිවණ්ණං අවිජහිත්වා තස්සෙව සත සහස්සාදි බහුභාව කරණ වසෙනවා ආකාසගමනාදිවසෙන වා බහිද්ධා නානාවණ්ණ පාටිහාරිය දස්සන වසෙනවා පවත්තිතා ඉද්ධි අධිට්ඨානිද්ධිනාම. පකතිවණ්ණං පන විජහිත්වා අත්තානමෙව කුමාරවණ්ණනාගවණ්ණාදිකං කත්වා දස්සනවසෙන පවත්තිතා ඉද්ධි විකුබ්බනිද්ධිනාම. අත්තනො සරීරබ්භන්තරෙ අඤ්ඤං සබ්බසො අත්තනා සදිසං සරීරං නිම්මිනිත්වා නීහරිත්වා දස්සනවසෙන පවත්තිතා ඉද්ධි මනොමයිද්ධිනාම. දිවෙ භවං දිබ්බං. දෙවලොකෙ ජාතන්ති අත්ථො. දිබ්බඤ්ච තං සොතඤ්චාති දිබ්බසොතං. දෙවානං උළාරකම්මනිබ්බත්තා දූරෙපි පටිච්ඡන්නෙපි ආරම්මණසම්පටිච්ඡනසමත්ථං පසාදසොතං. දිබ්බසොතසදිසත්තා පන ඉදං අභිඤ්ඤාඤාණංපි දිබ්බසොතන්ති වුච්චති. කසිණජ්ඣාන සඞ්ඛාතෙනවා දිබ්බවිහාරෙන පටිලද්ධත්තා සයඤ්ච තස්මිං දිබ්බවිහාරෙ පරියාපන්නත්තා දිබ්බඤ්ච තං සොතඤ්චාති දිබ්බසොතං. පරස්ස චිත්තං විජානන්ති එතෙනාති පරචිත්තවිජානනං. තදෙව චෙතොපරියායන්ති පරිච්ඡිජ්ජ ජානන්ති එතෙනාති කත්වා චෙතොපරියඤාණන්තිපි වුච්චති. පුබ්බෙ නිවාසො වුච්චති අතීතභවෙසු අත්තනො ඡසු ද්වාරෙසු ආපාතං ආගතා සුට්ඨු විදිතා ධම්මා. පුබ්බෙ අතීතජාතීසු ගොචර නිවාසවසෙන නිවසිංසු අත්තනො ඡද්වාරිකානි චිත්තානි එත්ථාති කත්වා. සබ්බඤ්ඤුබුද්ධානං පන පරෙසං ඡද්වාරගහිතාපි ධම්මා පුබ්බෙ නිවාසො හොතියෙව, පුබ්බෙ නිවාසස්ස අනුස්සරණං පුබ්බෙනිවාසානුස්සති. ඉධ පන තං සම්පයුත්තඤාණං අධිප්පෙතං. පුබ්බෙ වුත්තනයෙන දිබ්බඤ්ච තං චක්ඛුචාති දිබ්බචක්ඛු. තං සදිසත්තා ඉදං අභිඤ්ඤාඤාණංපි දිබ්බචක්ඛූති වුච්චති. දිබ්බවිහාර වසෙන පටිලද්ධත්තා සයඤ්ච දිබ්බවිහාරසන්නිස්සිතත්තා දිබ්බඤ්ච තං චක්ඛුචාති දිබ්බචක්ඛු. යථාකම්මුපගඤාණං අනාගතංසඤාණන්ති ඉමානි ද්වෙ ඤාණානි ඉමස්සෙව පරිභණ්ඩඤාණානිනාම. නහි තෙසං පටිලාභත්ථාය විසුං චිත්තපරිදමනපරිකම්මංනාම අත්ථි. දිබ්බචක්ඛුඤාණෙ පටිලද්ධෙ තෙසංපි පටිලද්ධත්තාති. තත්ථ දිබ්බචක්ඛුනා නිරයෙසු දුක්ඛං දෙවෙසුවා සුඛං අනුභවන්තෙ සත්තෙ දිස්වා තෙසං අතීතං කම්මං ජානිස්සාමීති පරිකම්මං කරොන්තස්ස තං කම්මාරම්මණං යථාකම්මුපගඤාණං පවත්තති. තතො චවිත්වා කත්ථ භවිස්සන්තීති තෙසං අනාගතෙ පවත්තිං පස්සිස්සාමීති පරිකම්මං කරොන්තස්ස තෙසං අනාගතඛන්ධාරම්මණං අනාගතංසඤාණං පවත්තති. පුබ්බෙ නිවාසානුස්සති ඤාණං වියච සබ්බංපි අනාගතධම්මජාතං එතස්ස ආරම්මණං හොතියෙව. එතඤ්හි අත්තනො විසයෙ සබ්බඤ්ඤුතඤාණගතිකන්ති අට්ඨකථායං වුත්තං.

විභාවනියං පන

අනාගතෙ සත්තදිවසතො පට්ඨාය චිත්තචෙතසිකධම්මා දුතීයදිවසතො පට්ඨාය යංකිඤ්චි ආරම්මණං එතස්ස විසයොති අධිප්පෙතං. තම්පි යුත්තංවිය දිස්සති.

නහි භවන්තරෙපි අනාවතධම්මෙ ජානිතුං සමත්ථං එතං ඉමස්මිං භවෙ අනාගතධම්මෙ නජානාතීති සක්කා භවිතුං. යථා චෙතං, තථා පුබ්බෙනිවාසඤාණංපි ඉමස්මිං භවෙ පරසන්තානගතෙ අතීතධම්මෙති. පාළියං පන අට්ඨකථාසුච භවන්තරගතධම්මෙහි එව ඤාණද්වයං යොජිතං. තං පන අසාධාරණකාලවසෙන ආනුභාවවිසෙසපාකටත්ථං යොජිතන්ති යුත්තං සියාති. ගොචරභෙදොති දසකසිණාදීසු ගොචරෙසු සමථජ්ඣානානං පවත්තිභෙදො.

සමථකම්මට්ඨානනයො.

171. සබ්බලොකියමහාජනෙහි යථාදිට්ඨං පුග්ගලසත්තඉත්ථි පුරිසාදිකං නිච්ච ධුව සුඛ අත්ත නිමිත්තඤ්ච අතික්කමිත්වා විසෙසෙන පස්සන්ති එතායාති විපස්සනා. කිරියා කම්මං. භාවනාපයොගො. විපස්සනාය කම්මං විපස්සනාකම්මං. විපස්සනා එව වා කම්මන්ති විපස්සනා කම්මං. විපස්සනාකම්මස්ස ඨානං අධිට්ඨානං භුමීති විපස්සනාකම්මට්ඨානං. ඛන්ධාදිධම්මජාතං. විපස්සනා කම්මමෙව වා උත්තරුත්තරස්ස භාවනා විසෙසස්ස ආනිසංසවිසෙසස්සවා ඨානං ආසන්නකාරණන්ති විපස්සනාකම්මට්ඨානං. තස්මිං විපස්සනාකම්මට්ඨානෙ සත්තවිධෙන විසුද්ධි සඞ්ගහො තීණි ලක්ඛණානීතිආදිනා සම්බන්ධො. නිච්චසීලමෙව සයඤ්ච දුස්සිල්යමලතො විසුද්ධත්තා කායං වාචඤ්ච තතො විසොධනතො විසුද්ධීති සීලවිසුද්ධි. සුභාවිත චිත්තසන්තානමෙව සයඤ්ච නීවරණමලතො විසුද්ධත්තා තංසමඞ්ගිපුග්ගලඤ්ච තතො විසොධනතො විසුද්ධීති චිත්තවිසුද්ධි. චිත්තසීසෙන චෙත්ථ සමාධි අධිප්පෙතො. ධම්මවවත්ථානඤාණසඞ්ඛාතා දිට්ඨිඑව තං සමඞ්ගිපුග්ගලං සක්කායදිට්ඨිමලතො විසොධනතො විසුද්ධීති දිට්ඨිවිසුද්ධි. සොළසවිධං අට්ඨවිධං කඞ්ඛං විතරන්ති අතික්කමන්ති එතායාති කඞ්ඛාවිතරණා. පච්චයපරිග්ගහඤාණං. සා එව තංසමඞ්ගිපුග්ගලං අහෙතු දිට්ඨි විසමහෙතුදිට්ඨීහි සද්ධිං යථාවුත්තාහි දුවිධාහි කඞ්ඛාහි විසොධනතො විසුද්ධීති කඞ්ඛාවිතරණවිසුද්ධි. මග්ගොච අමග්ගොච මග්ගාමග්ගා. තත්ථ ඤාණදස්සනවිසුද්ධාධිගමනස්ස උපායභූතො මනසිකාරවිධිවා අරියමග්ගොවා මග්ගොනාම. තස්ස අනුපායභූතො මනසිකාරොවා අධිමානවත්ථූනිවා අමග්ගොනාම. මග්ගස්ස මග්ගතො අමග්ගස්සච අමග්ගතො ජානනං දස්සනඤ්ච මග්ගාමග්ගඤාණදස්සනං. තමෙව තංසමඞ්ගීපුග්ගලං අමග්ගෙ මග්ගසඤ්ඤාය විසොධනතො විසුද්ධීති මග්ගාමග්ගඤාණදස්සනවිසුද්ධි නාම. උපරි විසෙසං පටිපජ්ජන්ති එතායාති පටිපදා. විපස්සනාපරංපරසඞ්ඛාතො පුබ්බභාගමග්ගො. පටිපදාභූතං ඤාණදස්සනන්ති පටිපදාඤාණදස්සනං. තමෙව නිච්චසඤ්ඤාදිතො විසුද්ධත්තා විසුද්ධීති පටිපදාඤාණදස්සනවිසුද්ධිනාම, අරියමග්ගඤාණසඞ්ඛාත ඤාණදස්සනමෙව සම්මොහමලතො විසුද්ධත්තා විසුද්ධීති ඤාණදස්සනවිසුද්ධිනාම. එත්ථච සුතමයාදිවසෙන සිද්ධං අනුමාන ඤාණංපි ඤාණමෙවාති තං පටික්ඛිපිත්වා අත්ථපච්චක්ඛඤාණමෙව ගහෙතුං සබ්බත්ථ දස්සනගහණං කතන්ති වෙදිතබ්බං. ලක්ඛීයන්ති සල්ලක්ඛීයන්ති ඉමෙ අනිච්චාඑවාති එකන්තෙන විනිච්ඡීයන්ති ධම්මා එතෙනාති ලක්ඛණං අනිච්චතා එව ලක්ඛණන්ති අනිච්චලක්ඛණං. පුබ්බපදෙ භාවපච්චයලොපො. අඤ්ඤොහි අනිච්චො, අඤ්ඤා අනිච්චතාති. තත්ථ යථාගමනක්රියායොගෙන පුරිසො ගතොති වුච්චති. න පන ගමන ක්රියා පුරිසො. නච පුරිසො ගමනක්රියා. අඤ්ඤා හි ක්රියා, අඤ්ඤො පුරිසො. තථා අනිච්චතායොගෙන සබ්බො සඞ්ඛතධම්මො අනිච්චොති වුච්චති. න පන අනිච්චතා සො ධම්මො, නච සො ධම්මො අනිච්චතා. අඤ්ඤා හි අනිච්චතා, අඤ්ඤො සො ධම්මොති. කතමා පන සා අනිච්චතාති. විපරිණාමා කාරො. ජීරණාකාරො භිජ්ජනාකාරොති වුත්තං හොති. තං පන ආකාරං දිස්වා තදාකාරවන්තෙ ධම්මෙ ඤාණං පවත්තති අයං ධම්මො අනිච්චොති. තස්මා සා අනිච්චතායෙව ඉධ ලක්ඛණන්තිපි වුච්චතීති. එසනයො සෙසෙසුපි ද්වීසු. තත්ථ පන අභිණ්හසංපටිපීළනාකාරො දුක්ඛතානාම. අවසවත්තනාකාරො අනත්තතානාමාති. යථාවුත්තාය පන අනිච්චතාය සහ අනිච්චස්ස ධම්මස්ස අනිච්චෙන වා ධම්මෙන සහ අනිච්චතාය අනුඅනුපස්සනා අනිච්චානුපස්සනා. එස නයො සෙසාසුපි ද්වීසු. යාව සරීරෙ ධම්මානං තිවිධලක්ඛණයුත්තතා අත්තනො ඤාණෙන පඤ්ඤායති. තාව තෙසු තිවිධලක්ඛණවිභාවනවසෙන පුනප්පුනං මසනං ආමසනං සම්මසනං. සම්මසනාකාරෙන පවත්තං ඤාණං සම්මසනඤාණං. උදයො වුච්චති තංතං ඛණානුරූපං තංතං පච්චයානුරූපඤ්ච නවනවානං ධම්මානං පාතු භාවො චෙව උපරුපරි වඩ්ඪනඤ්ච. වයො වුච්චති යත්ථ යත්ථ ලද්ධපච්චයා නවනවා ධම්මා පාතුභවන්ති චෙව වඩ්ඪන්තිච. තත්ථ තත්ථ අලද්ධපච්චයානං පුරාණධම්මානං අන්තරධානං. සමූහ සන්තතිවසෙන පන උදයපක්ඛස්සවා වයපක්ඛස්සවා සමනුපස්සනඤාණං උදයබ්බයඤාණං. තෙසු පන ද්වීසු පක්ඛෙසු උදයකොට්ඨාසොනාම උපරුපරි පාකටො හුත්වා ආගච්ඡති. වයකොට්ඨාසො පන අපාකටො. සො එව ච අනිච්චතාය පරමා කොටීති තස්සෙව සුට්ඨුතරං සමනුපස්සනඤාණං භඞ්ගඤාණං. භඞ්ගෙ දිට්ඨෙ එවං භිජ්ජනසභාවානං ධම්මානං අනෙකසහස්සසොක දුක්ඛවත්ථුභාවෙන තථා තථා භායිතබ්බපකාරසමනුපස්සනඤාණං භයඤාණං නාම. ලොකෙ පන කිඤ්චි භයවත්ථුං පස්සන්තාපි ආසන්නෙ අඤ්ඤස්මිං පටිසරණෙ සති න භායන්ති. අසති එව භායන්ති. එවං භායිතබ්බානං තෙසං සබ්බසො අඤ්ඤපටිසරණාභාවදස්සනං ආදීනවඤාණං නාම. කුතොචි පටිසරණාභාවෙන තෙහි උක්කණ්ඨතාකාර සහිතං විපස්සනාඤාණං නිබ්බිදාඤාණංනාම. නිබ්බින්දීයමානෙහි තෙහි අත්තානං විමුච්චිතුං අජ්ඣාසයසහිතං විපස්සනාඤාණං මුච්චිතුකම්යතාඤාණං නාම. සුට්ඨු මුච්චිතුං ඉච්ඡන්තස්ස සීඝං මුච්චනත්ථං තෙසං ධම්මානං චත්තාලීසාය ආකාරෙහි අනෙකාදීනවරාසි භාව පටිසඞ්ඛානවසෙන සුට්ඨුවිප්ඵාරතරං පවත්තමානං විපස්සනා ඤාණං පටිසඞ්ඛාඤාණං නාම. තෙසං පන අනෙකාදීනවරාසිභාවෙ සුට්ඨු දිට්ඨෙ සඞ්ඛාරෙසු නිකන්තියා පරියාදින්නාය ඉදානි මුච්චනුපායො ලද්ධොති අධිමත්තබ්යාපාරං අකත්වා සමෙන වායාමෙන සඞ්ඛාරෙ පරිග්ගණ්හන්තස්ස සඞ්ඛාරපරිග්ගහෙ මජ්ඣත්තාකාරසහිතං සඞ්ඛාරෙසුවා භයඤ්ච නන්දිඤ්ච පහාය උදාසිනභාවසහිතං විපස්සනාඤාණං සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාඤාණංනාම. උපරි මග්ගප්පවත්තිං වහිතුං සමත්ථභාවෙන මග්ගුප්පත්තියා අනුලොමෙහි ථාමබලෙහි සම්පන්නං විපස්සනාඤාණං අනුලොමඤාණං නාම. හෙට්ඨිමානංවා ඤාණානංතං අනුලොමං හොති ලක්ඛණත්තයස්ස සුට්ඨුතරං විභාවනතො. උපරිමග්ගස්සවා අනුලොමං හොති තස්ස පරිකම්මභාවතො, පදට්ඨානත්තාචාතිපි අනුලොමඤාණං නාමාති. අත්ත ජීවසුඤ්ඤතාදස්සන බලෙන ඛන්ධෙසු කිලෙසබන්ධනතො විමුච්චමානො මග්ගො සුඤ්ඤතාවිමොක්ඛො නාම. සඞ්ඛාරානං යානි නිමිත්තානි කිලෙසානං අවස්සයො හොති. තානි විධමිත්වා සබ්බසො ධම්මානං අනාථ භාව දස්සන බලෙන විමුච්චමානො මග්ගො අනිමිත්තොවිමොක්ඛො නාම. සඞ්ඛාරෙසු සබ්බසො අස්සාසාභාව දස්සනබලෙන විමුච්චමානො මග්ගො අප්පණිහිතොවිමොක්ඛොනාම. සුඤ්ඤතානුපස්සනාති අනත්තානුපස්සනා. සා හි ධම්මානං සමූහඝන සන්තතිඝන කිච්චඝන ආරම්මණඝනෙසු තංතංඝන විනිබ්භුජ්ජන වසෙන පවත්තත්තා අත්තා ඉති ගහෙතබ්බස්ස කස්සචි සාරස්ස අභාවානුපස්සනතො සුඤ්ඤතානුපස්සනාති වුච්චති. අනිමිත්තා නුපස්සනාති අනිච්චානුපස්සනා. සාපි හි සන්තති විච්ඡෙදන වසෙන පවත්තත්තා අහන්ති ගහිතස්ස නිමිත්තස්ස විධමනතො අනිමිත්තානුපස්සනාති වුච්චති. අපණිහිතානුපස්සනාති දුක්ඛා නුපස්සනා. සාපි හි මහාආදීනවරාසි භාව විභාවනවසෙන පවත්තත්තා ඉදං මම එතං මමාති ගහෙතබ්බස්ස කස්සචි පණිහිත ගුණස්ස අභාවානුපස්සනතො අප්පණිහිතානුපස්සනාති වුච්චතීති. පාතිමොක්ඛසංවරසීලන්ති විනයපඤ්ඤත්තිසීලං. තඤ්හි සබ්බලො කියසීලානං ජෙට්ඨකත්තා පතිච හොති. චතුභූමකකුසලානං ආදිපභවභූතත්තා මුඛඤ්ච. ඉති පතිමුඛට්ඨෙන පාතිමොක්ඛන්ති වුච්චති. තමෙවච දුස්සිල්යමග්ගස්ස සංවරණතො පිදහනතො සංවරොති වුච්චතීති. යෙසං ධම්මානං උප්පත්තියා චක්ඛාදීනි ඉන්ද්රියානි විඵන්දිතානි හොන්ති. ලොලානි හොන්ති. තදනුබන්ධාච අකුසලධම්මා උප්පජ්ජන්ති. තෙසං උප්පත්ති මග්ගස්ස සංවරණවසෙන පවත්තමානා සති ඉන්ද්රිය සංවරොනාම. සො එව සීලන්ති ඉන්ද්රියසංවරසීලං. ආජීවන්ති ජීවිතං කප්පෙන්ති එතෙනාති ආජීවො. පච්චයපරියෙසනවායාමො. සොයෙව බුද්ධපටිකුට්ඨෙහි පුප්ඵදානාදීහි මිච්ඡාපයොගෙහි තිවිධකුහනවත්ථුහිච පරිසුද්ධත්තා ආජීවපාරිසුද්ධිනාම. සා එව සීලන්ති සමාසො. තථාරූපෙන පරිසුද්ධෙන භික්ඛාචාරාදිනා පයොගෙන පටිලද්ධානං පච්චයානං පටිග්ගහණ පරිභුඤ්ජනකාලෙසු සම්මොහස්ස ගෙධස්ස මදස්ස පමාදස්සච පහානත්ථං තංතංපයොජනමරියාදංවා පටිකූලලක්ඛණංවා ධාතුමත්තලක්ඛණංවා පරිග්ගහණ පච්චවෙක්ඛනවසෙන පවත්තං පච්චයසෙවනෙ පටිසඞ්ඛාඤාණං පච්චය සන්නිස්සිතසීලංනාම. පරිසුජ්ඣතීති පරිසුද්ධි. පරිසුද්ධිඑව පාරිසුද්ධි. සා එව සීලන්ති සමාසො. චත්තාරි පාරිසුද්ධිසීලානීති චතුපාරි සුද්ධිසීලං. චිත්තවිසුද්ධීති එත්ථ චිත්තසද්දෙන සමාධි නිද්දිට්ඨොති වුත්තං දුවිධොපිසමාධි චිත්තවිසුද්ධිනාමාති. ලක්ඛණරසපච්චුපට්ඨානපදට්ඨාන වසෙනාති එත්ථ ධම්මානං පච්චත්තසභාවො ලක්ඛණංනාම. අග්ගිස්ස උණ්හත්තං විය. තෙන සභාවෙන සාධෙතබ්බං කිච්චංවා සාධනපච්චයා පටිලද්ධගුණසඞ්ඛාතා සම්පත්තිවා රසොනාම. අග්ගිස්ස පරිවාචන ජොතනානි විය. සා එව සම්පත්තිවා කාරියසඞ්ඛාතං ඵලංවා පච්චුපට්ඨානංනාම. අග්ගිස්ස ධූමො විය. අත්තනො උප්පත්තියා අසාධාරණපච්චයසඞ්ඛාතං ආසන්නකාරණං පදට්ඨානංනාම. තෙසං වසෙන නාමස්සච රූපස්සච පරිග්ගහො ඤාණෙන පරිච්ඡින්දිත්වා ගහණං නාමරූපවවත්ථානං දිට්ඨිවිසුද්ධිනාම. එත්ථච පරිග්ගහො දුවිධො සඞ්ඛෙප පරිග්ගහො විත්ථාරපරිග්ගහොති. තත්ථ අජ්ඣත්තධම්මෙ ද්විධා කත්වා ඉදං නාමමෙව, න රූපං. ඉදං රූපමෙව, න නාමං. අඤ්ඤං නාමං අඤ්ඤං රූපං. තදුභයතොච අඤ්ඤො අත්තාවා ජීවොවා සත්තොවා පුග්ගලොවා මනුස්සොවා දෙවොවා බ්රහ්මාවා නත්ථීති එවං පච්චක්ඛතො සුදිට්ඨං කත්වා පරිග්ගණ්හනං සඞ්ඛෙපපරිග්ගහොනාම. ඤාණුත්තරිකොහි පුග්ගලො එත්තකමත්තෙනපි සක්කායදිට්ඨිං වික්ඛම්භෙතුං සක්කොති සද්ධිං සඤ්ඤා චිත්තවිපල්ලාසෙහීති. තයො හි විපල්ලාසා. යථාහ-අනත්තනි අත්තාති සඤ්ඤාවිපල්ලාසො චිත්තවිපල්ලාසො දිට්ඨිවිපල්ලාසොති. තත්ථ සත්ථුසාසනධම්මෙ සුට්ඨු පතිට්ඨිතෙන සද්ධාමත්තෙනපි දිට්ඨි විපල්ලාසො වික්ඛම්භිතො හොති. ඉතරෙ පන නාමරූපපරිග්ගහෙ කතෙයෙව වික්ඛම්භිතා හොන්ති. යාවච එතෙ ද්වෙ අවික්ඛම්භිතා හොන්ති. තාව නාමරූපපරිග්ගහොච අපරිසුද්ධොයෙව හොති. තංමූලිකාච කිලෙසධම්මා අවික්ඛම්භිතා එව හොන්තීති අපිච. චතුන්නං ආහාරානං වසෙන චතුධා, පඤ්චන්නං ඛන්ධානං වසෙන පඤ්චධා, ඡන්නං ධාතූනං වසෙන ඡධාතිආදිනා නයෙන නාමරූපං පරිග්ගහෙ තබ්බමෙව. තත්ථ ඡ ධාතුයොනාම පථවිධාතු ආපොධාතු තෙජොධාතු වායොධාතු ආකාසධාතු විඤ්ඤාණධාතුයො. පක්කුසාති කුලපුත්තො හි ඉමා ඡ ධාතුයො පරිග්ගණ්හිත්වා අනාගාමිඵලං පත්වා චපිත්වා සුද්ධාවාසෙසු නිබ්බත්තොති. යත්තකෙ වා පන ධම්මෙ පරිග්ගණ්හන්තො අත්තා මෙති පවත්තමානෙ සඤ්ඤාචිත්තදිට්ඨි විපල්ලාසෙ වික්ඛම්භෙතුං සක්කොති. තත්තකාපි පරිග්ගහෙතබ්බා යෙවාති. ඉමස්මිං පන සඞ්ගහපකරණෙ යො යො චිත්තචෙතසික විභාගො රූපවිභාගොච හෙට්ඨා වුත්තො. තස්ස සබ්බස්ස වසෙන නාමරූපස්ස පරිග්ගණ්හනං විත්ථාරපරිග්ගහොනාම. අයංපන ආදිකම්මිකානං අවිසයො. පටිවිද්ධචතුසච්චානං පන ආභිධම්මිකත්ථෙරානං එව විසයොති වෙදිතබ්බො. නාමරූපං පරිග්ගණ්හන්තස්ස පන නාමරූප මත්තතො උද්ධං අඤ්ඤස්ස කස්සචි අභාවදස්සනතොච සරීරබ්භන්තරෙ ජීවසඤ්ඤිතො අත්තා අත්ථි. සො කරොති, සො පටිසංවෙදෙති, සංසරති, සන්ධාවතීති එවං පවත්තා දිට්ඨි පහීයති. සුද්ධෙ නාමෙ එවවාරූපෙ එවවා පුග්ගලසත්තක්රියසඤ්ඤිතානං ඊහාබ්යාපාරානං සබ්බසො අභාවදස්සනතො තදුභයසංයොගෙඑව තෙසං ලබ්භමානතා දස්සනතොච තදුභයංවා එකමෙකංවා උද්දිස්ස අත්තාති පවත්තා දිට්ඨි පහීයති. අත්තා ජීවො සත්තො පුග්ගලො මනුස්සො දෙවො බ්රහ්මාති එවමාදීසු වොහාරෙසුච වොහාර මත්තෙ අට්ඨත්වා අත්තානාම එකන්තතො අත්ථි ජීවොනාම එකන්තතො අත්ථීතිආදිනා තදත්ථාභිනිවෙසවසෙන අතිධාවනඤ්ච පහීයතීති දට්ඨබ්බං. තදත්ථාභිනිවෙසොතිච අත්තානාම අත්ථි ජීවොනාම අත්ථීතිආදිනා දළ්හතරං අභිනිවෙසො. අතිධාවනන්ති නාමරූපං අත්තාතිආදිනා ගහණං. පච්චයපරිග්ගහොති එත්ථපි දුවිධො පච්චයපරිග්ගහො සඞ්ඛෙපතො විත්ථාරතො චාති. තත්ථ වත්ථාරම්මණවසෙන නාමස්ස චිත්තොතුකාහාරවසෙන රූපස්ස අවිජ්ජාතණ්හුපාදානකම්මවසෙන තදුභයස්සච පච්චයං පරිග්ගණ්හන්තො සඞ්ඛෙපතො පරිග්ගණ්හාතිනාම. හෙට්ඨා පච්චයසඞ්ගහෙ විභත්තෙහි පටිච්චසමුප්පාදනය පට්ඨානනයෙහි පරිග්ගණ්හන්තො විත්ථාරතො පරිග්ගණ්හාතිනාම. එත්ථපි පට්ඨානනයෙන පරිග්ගහො ආදිකම්මිකානං අවිසයොඑව. පච්චයං පරිග්ගණ්හන්තස්සපන යථාවවත්ථිතස්ස සබ්බස්ස නාමරූපස්ස සබ්බසො පච්චයායත්තවුත්තිකතාදස්සනතො අහෙතුකදිට්ඨි පහීයති. අත්තනො අනුරූපපච්චයසාමග්ගියා විනා අඤ්ඤථා පවත්තියා අදස්සනතො ඉස්සරනිම්මාන කාලනිම්මානාදිකා විසමහෙතුදිට්ඨිච පහීයති. හෙතුසම්භාරපච්චයෙහි කම්මප්පවත්තියා විපාකප්පවත්තියාච අඤ්ඤස්ස කම්මකාරකස්සවා විපාක වෙදකස්සවා කත්තුනො අභාවදස්සනතො කාරක වෙදක දිට්ඨි පහීයති. අනමතග්ගෙච සංසාරෙ තීසු අද්ධාසු හෙතුඵල පරංපරාවසෙන කෙවලස්ස නාමරූපමත්තස්සෙව පවත්තිදස්සනතො අහොසිං නුඛො අහමතීතමද්ධානන්ති එවමාදිකාය පුග්ගලසත්ත විසයාය සොළසවිධාය කඞ්ඛායච අතික්කමො හොති. සභාවධම්මපවත්තියාච සුට්ඨු දිට්ඨාය දෙසනාධම්මස්ස සුධම්මතා දස්සනතො බුද්ධසුබුද්ධතඤ්ච දිස්වා සත්ථරි කඞ්ඛති ධම්මෙ කඞ්ඛතීතිආදිනයපවත්තා අට්ඨවිධාපි කඞ්ඛා පහීයතීති. ලොකුත්තරධම්මානං සඞ්ඛතානංපි සතං අසම්මසනුපගත්තා තෙභූමකසඞ්ඛාරෙසූති වුත්තං. අනුසයසමූහනත්ථඤ්ච සම්මසනන්ති කත්වා යත්ථ කාමරාගාදයො අනුසයා අනුසෙන්ති. තෙයෙව ධම්මා සම්මසනාරහා හොන්තීති වුත්තං තෙභූමකසඞ්ඛාරෙසූති. ඉමස්ස ච පදස්ස ලක්ඛණත්තයං සම්මසන්තස්සාති ඉමිනා සම්බන්ධො. අතීතාදිභෙදභින්නෙසූති අතීතානාගතපච්චුප්පන්නජ්ඣත්තබහිද්ධාදීහි එකාදසහි භෙදෙහි භින්නෙසු. ඛන්ධාදිනයංආරබ්භාති පටිසම්භිදාමග්ගෙ විභත්තං ඛන්ධපඤ්චකං ද්වාරඡක්කං ආරම්මණඡක්කං විඤ්ඤාණඡක්කං ඵස්සඡක්කං වෙදනාඡක්කං සඤ්ඤාඡක්කන්ති එවමාදිකං සම්මසනභූමිවිභාගනයං ආරබ්භ අනුගන්ත්වා තංනයානුසාරෙනාති අත්ථො. තත්ථ පන තෙවීසතියා ධම්මකොට්ඨාසෙසු යස්ස යො කොට්ඨාසො පාකටො හොති. තෙන තං ගහෙත්වා සම්මසනං ආරභිතබ්බං. සක්කොන්තෙන පන සබ්බම්පි ගහෙත්වා ආරභිතබ්බමෙව. කලාපවසෙනසංඛිපිත්වාති ඛන්ධපඤ්චකෙන යෙ රූපං තාව අතීතානාගතපච්චුප්පන්නාදිභෙදභින්නංපි සමානං සබ්බං එකරූපපිණ්ඩභාවෙන සංඛිපිත්වා එස නයො වෙදනා දීසුපීති. තත්රායං නයො. යංකිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තංවා බහිද්ධාවා ඔළාරිතංවා සුඛුමංවා හීනංවා පණීතංවා යං දූරෙ සන්තිකෙවා. සබ්බං රූපං අනිච්චං ඛයට්ඨෙන දුක්ඛං භයට්ඨෙන අනත්තා අසාරකට්ඨෙන. යාකාචි වෙදනා.ල. යාකාචි සඤ්ඤා.ල. යෙකෙචි සඞ්ඛාරා.ල. යංකිඤ්චි විඤ්ඤාණං.ල. සබ්බං විඤ්ඤාණං අනිච්චං ඛයට්ඨෙන. දුක්ඛං භයට්ඨෙන අනත්තා අසාරකට්ඨෙනාති. එත්ථච සබ්බං රූපං.ල. සබ්බං විඤ්ඤාණන්ති ගහණමෙව කලාපවසෙන සඞ්ඛිපනන්ති දට්ඨබ්බං. අනිච්චංඛයට්ඨෙනාති එත්ථ රූපං අනිච්චං ඛයට්ඨෙන. වෙදනා අනිච්චා. සඤ්ඤා අනිච්චා. සඞ්ඛාරා අනිච්චා. විඤ්ඤාණං අනිච්චං ඛයට්ඨෙනාතිආදිනා නයෙන සම්මසිතබ්බධම්මපරිග්ගහෙන සහෙව සම්මසනං කාතබ්බං. ඉතරථා සම්මසනං න රුහති. තදත්ථස්ස පන පාකටත්තා ඉධ අනිච්චං ඛයට්ඨෙනාතිආදිනා සම්මසනපදමෙව ථෙරෙන ගහිතන්ති දට්ඨබ්බං. තත්ථ රූපං අනිච්චං ඛයට්ඨෙනාති තංතංරූපං ඤාණෙන දළ්හං ගහෙත්වා අයං පථවිධාතු අනිච්චා ඛයට්ඨෙන. අයං ආපොධාතු අනිච්චා ඛයට්ඨෙනාතිආදිනා සම්මසනං කාතබ්බං. තත්ථ ඉමස්මිං කායෙ සබ්බං ථද්ධක්රියාමත්තං පථවීනාම. සාච ක්රියා සීතුණ්හපරිවත්තියාවා පරිවත්තති. නානාහාරපරිවත්තියා වා නානාචිත්තපරිවත්තියාවා නානිරියාපථපරිවත්තියාවා නානා කායිකක්රියා පරිවත්තියාවා පරිවත්තති. නානාසන්තති සඞ්කන්ති හොතීති අත්ථො. තත්ථ නවනවාසු ක්රියාසන්තතීසු පාතුභොන්තීසු පුබ්බපුබ්බක්රියාසන්තතියො නස්සන්ති. යස්මාච සන්තති නාම ධම්මතො විසුං නත්ථි, තස්මා නවනවසන්තතීනං පාතුභාවොනාම නවනවක්රියානං උප්පත්තිඑව. පුබ්බපුබ්බසන්තතීනං නස්සනංනාම පුබ්බපුබ්බ ක්රියානං භිජ්ජනමෙවාති. එවං අත්තනො කායෙ නානාථද්ධක්රියානං පරිවත්තිං පස්සන්තො පථවිධාතුයා ඛයවයං පස්සති. තඤ්ච පස්සන්තො තංසහජාතානං රූපානං ඛයවයං පස්සතියෙව. ආපො නාම ආබන්ධනක්රියාමත්තං. තෙජොනාම සීතක්රියාමත්තං උණ්හ ක්රියාමත්තඤ්ච. වායොනාම විත්ථම්භනක්රියාමත්තං. ඉමාච ක්රියා ඛණෙ ඛණෙ පරිවත්තන්තියෙව. ඉමාසඤ්ච, විසුං විසුං සන්තතිපරිවත්තිං පස්සන්තො ආපාදීනං තංසහජාතරූපානඤ්ච ඛයවයං පස්සති. සන්තතිපරිවත්තිං පන බහිද්ධා චක්ඛුනා දිස්වා ජානාති, සරීරබ්භන්තරෙ පන කායසංඵස්සෙන ජානාති. සන්තතිසරීරභූතානං පන ධාතූනං ඛයවයං ඤාණෙනඑව පස්සති. තස්මා අත්තනො සරීරබ්භන්තරෙ තංතංසන්තති පරිවත්තිං ඤත්වාවා තථා තථා කප්පෙත්වා වා රූපධාතූනං අනිච්චත්තං ඤාණෙන සුදිට්ඨං කත්වා පුනප්පුනං සම්මසිතබ්බං. සෙසඛන්ධෙසුපි තංතංසන්තතිනානාත්තං ඤත්වා වෙදනාදීනං ඛයවයං සුදිට්ඨං කත්වා සම්මසනං කාතබ්බන්ති. භයට්ඨෙනාති භායිතබ්බට්ඨෙන. යඤ්හි අනිච්චං හොති. ඛණමත්තෙපි විපරිණාමධම්මං. තං එකන්තෙන භායිතබ්බමෙව. කස්මා, තඤ්හි යො අභායිත්වා විස්සාසං කරොති. එතං මෙති අත්තනො අඞ්ගං කත්වා පරිහරති. තං අපරියන්තෙහි අනෙකසහස්සෙහි අභිසඞ්ඛරණදුක්ඛෙහිවා විපරිණාමදුක්ඛෙහිවා අභිණ්හං පීළෙති. බාධති. ඉති නානාදුක්ඛධම්මෙහි අභිණ්හං සම්පටිපීළනසභාවත්තා එකන්තෙන භායිතබ්බට්ඨෙන දුක්ඛංනාමාති. අත්තපටිපක්ඛත්තා අනත්තා. යො හි ඉතො උද්ධං මය්හං අබ්භන්තරිමතරොනාම නත්ථීති එවං පරමජ්ඣත්තභාවෙන පරිග්ගහිතො හොති. සො අත්තාති වුච්චති. කතමො පන තථාපරිග්ගහි තබ්බොති. යො අත්තනො වසෙ සබ්බසො වත්තති. යථා වුත්තෙහි අභිසඞ්ඛරණකිච්චෙහි විනා කෙවලං අත්තනො ඡන්දෙනවා වසෙනවා අජ්ඣාසයෙනවා ආණාවිධානෙනවා නිච්චං අවිරජ්ඣමානො පවත්තති. සො තථා පරිග්ගහෙතබ්බොති. තථාරූපො එව හි ධම්මො නිච්චං සුඛකාමානං දුක්ඛපටිකූලානං සත්තානං අත්තකිච්චං කරොති නාමාති. යො පන නිච්චං සුඛකාමානං තෙසං යථාපවත්තං සුඛං විද්ධංසෙති විකිරෙති. දුක්ඛපටිකූලානං තෙසං අභිසඞ්ඛරණාදි මූලකං නානාදුක්ඛං ජනෙති වඩ්ඪෙති. සො අත්තපටිපක්ඛොඑව හොති. ඉදඤ්ච රූපං එදිසමෙව හොති. ඉති අත්තකිච්චස්ස අකරණතො අත්තපටිපක්ඛකිච්චස්ස කරණතොච රූපං අනත්තානාමාති. කස්මා පනෙතං අත්තනො වසෙ නවත්තති අත්තකිච්චං න කරොති අත්තපටිපක්ඛකිච්චං කරොතීති ආහ අසාරකට්ඨෙනාති. තත්ථ සාරොනාම පච්චයසාමග්ගියා විනා කෙවලං අජ්ඣාසයමත්තෙන උප්පජ්ජිතුංවා උප්පජ්ජිත්වාච පච්චයුපත්ථම්භෙන විනා යදිච්ඡකං පතිට්ඨාතුං වා සමත්ථභාවසඞ්ඛාතො ථාමබලවිසෙසො වුච්චති. රූපං පන සයංපි එවරූපො සාරොනාම න හොති. නච එවරූපෙන සාරෙන යුත්තන්ති. නහි තස්ස පච්චයසාමග්ගියා විනා උප්පජ්ජිතුංවා උප්පජ්ජිත්වාපි පච්චයුපත්ථම්භෙන විනා ඛණමත්තංපි පතිට්ඨාතුංවා ථාමොවා බලංවා අත්ථි. යඤ්ච අත්තනො ථාමෙන බලෙන විනා කෙවලං පච්චයසාමග්ගි බලෙනෙව උප්පජ්ජති. පච්චයුපත්ථම්භෙනෙව පතිට්ඨාති. තං අනෙක සහස්සානි පච්චයාභිසඞ්ඛරණදුක්ඛානි ජනෙත්වා එකන්තෙන නිච්චං අත්තපටිපක්ඛකිච්චං කරොති, පීළෙති, බාධතියෙවාති. එසනයො වෙදනා අනිච්චා ඛයට්ඨෙනාතිආදීසු. ඉති ලක්ඛණත්තයං සම්ම සන්තස්සාති සම්බන්ධො. අද්ධානවසෙනාති එකෙකභවපරිච්ඡින්නස්ස පවත්තකාලස්ස වසෙන. නහි භවන්තරෙ උප්පන්නං ඛන්ධපඤ්චකං අඤ්ඤං භවන්තරං ගච්ඡති. තස්මිං තස්මිං භවෙඑව අසෙසං නිරුජ්ඣතීති. අපිච, එකස්මිං භවෙපි තිණ්ණං වයානං මන්දාදීනං දසන්නං දසකානං සංවච්ඡරඋතු මාස පක්ඛතිථි අහොරත්ති යාම පහාරාදීනඤ්ච වසෙන අද්ධානභෙදො යොජෙතබ්බො. සන්තතිවසෙනාති සභාගෙකසන්තානවසෙන පවත්තමානාය රූපසන්තතියාවා අරූප සන්තතියාවා වසෙන. ඛණවසෙනාති රූපාරූපධම්මානං ආයු පරිමාණසඞ්ඛාතස්ස ඛණස්ස වසෙන. එත්ථච ඛණවසෙන සම්මසනංනාම සබ්බඤ්ඤුබුද්ධානං එව විසයො සියා, න සාවකානං. නහි තෙ එවං පරිත්තකෙ ඛණෙ උප්පාදංවා නිරොධංවා සම්පාපුණිතුං සක්කොන්තීති. තස්මා අද්ධාසන්තතිවසෙන සම්මසනමෙව ඉධා ධිප්පෙතන්ති දට්ඨබ්බං. ලක්ඛණත්තයංසම්මසන්තස්සාති තෙසු තෙභූමක සඞ්ඛාරෙසු ධම්මෙසු තිලක්ඛණානි ආරොපෙත්වා තෙ ධම්මෙ පුනප්පුනං ආමසන්තස්ස පරිමජ්ජන්තස්ස. තෙසං ධම්මානං අනිච්ච ජාතිකතංවා දුක්ඛජාතිකතංවා අනත්තජාතිකතංවා ඤාණෙ සුට්ඨු පාකටං කරොන්තස්සාති අත්ථො. විසෙසතො පන ඉමස්මිං ඤාණෙ අනිච්චලක්ඛණදස්සනමෙව පධානං. තස්මිං දිට්ඨෙයෙව ඉතරානි කමෙන දිට්ඨානි හොන්ති. අදිට්ඨෙච අදිට්ඨානීති. තස්මා ආදිතො අනිච්චලක්ඛණස්සෙව සුට්ඨු පාකටභාවො අධිප්පෙතොති. තෙස්වෙවාති තෙභූමකසඞ්ඛාරෙසු එව. පච්චයවසෙනාති රූපක්ඛන්ධෙ තාව අවිජ්ජාතණ්හුපාදානකම්මාහාරසඞ්ඛාතානං පච්චයානං වසෙන. වෙදනාසඤ්ඤාසඞ්ඛාරෙසු පන ආහාරට්ඨානෙ ඵස්සො වත්තබ්බො. විඤ්ඤාණෙච නාමරූපං. තත්රායං නයො. අතීතානන්තරභවෙ අවිජ්ජාතණ්හුපාදාන කම්මෙසු අප්පහීනවසෙන සමුදිතෙසු ඉමස්මිං භවෙ පටිසන්ධිතො පට්ඨාය රූපසන්තතියො වෙදනාසඤ්ඤාසඞ්ඛාර විඤ්ඤාණසන්තතියොච සමුදෙන්ති. යාව මරණකාලා ඛණෙ ඛණෙ නානාකලාපවසෙන උදෙන්ති පසවන්ති. තෙසු පන තස්මිං භවෙ එව පහීනවසෙන නිරුද්ධෙසු තා රූපාරූපසන්තතියො නිරුජ්ඣන්ති. භවන්තරෙ පුන අනුප්පාදසඞ්ඛාතං නිරොධං පාපුණන්ති. එත්ථ පන යථා උදකෙ සති මච්ඡානාම හොන්ති, අසති න හොන්ති. එවං කම්මජෙසු නාමරූපෙසු සති ඉතරානි නාමරූපානි හොන්ති. අසති න හොන්තීති ඉතරානි සබ්බානි කම්මජෙසු සඞ්ගහෙත්වා කම්මවසෙන උදයබ්බයවිධානං ගහිතන්ති දට්ඨබ්බං. එවං අවිජ්ජාතණ්හුපාදානකම්මපච්චයානං වසෙන පඤ්චක්ඛන්ධස්ස උදයබ්බයපවත්ති හොතීති. කම්මවසෙන පන ඉමස්මිං භවෙ සමුදෙන්තානිපි පටිසන්ධිතො පට්ඨාය ඛණෙ ඛණෙ කබළීකාරාහාරූපත්ථම්භනං ලද්ධා එව යථා පවත්තරූපසන්තතියො අනුබන්ධ මානා නවනවා රූපසන්තතියො සමුදෙන්ති. අලද්ධා පන නිරුජ්ඣන්ති. තං සන්තතියං පුන අනුප්පාදසඞ්ඛාතං එකභවනිරොධං පාපුණන්ති, යථා පවත්තසන්තතියො වා ඡිජ්ජන්ති භිජ්ජන්ති අන්තරධායන්තීති.

වෙදනාසඤ්ඤාසඞ්ඛාරා පන බහිද්ධා ආරම්මණෙසු ආපාතාගතෙසු ආරම්මණසම්ඵස්සං ලද්ධාඑව ඡද්වාරිකා කුසලාකුසලවිපාක ක්රියභූතා සමුදෙන්ති. නවනවා සන්තතියො පාතුභවන්ති. අලද්ධා පන නිරුජ්ඣන්ති. සන්තතිං න ඝටෙන්ති. විඤ්ඤාණංච සහජාත නාමෙච වත්ථුරූපෙච පවත්තමානෙඑව පවත්තති. නිවත්තමානෙ නිවත්තතීති. ඛණවසෙනාති වුත්තප්පකාරෙ පච්චයෙ අනපෙක්ඛිත්වා කෙවලං නාමරූපානං පවත්තික්ඛණවසෙන. ඛණසද්දෙන චෙත්ථ සම්මසනඤාණෙ වුත්තරූපසන්තති නාමසන්තතියොපි ගහෙතබ්බා. නහි සාවකානං ඤාණං ඛණවසෙන නාමරූපානං උදයංවා වයං වා සම්පාපුණිතුං සක්කොතීති. යථා පන රත්තන්ධකාරෙ අන්තො ලෙණෙ මහන්තො තමොඛන්ධො ජායති. දීපං ජාලෙන්තස්ස පන දීපොභාසො එකක්ඛණෙ එව සකලං අන්තොලෙණං ඵරමානො උදෙති. තමොඛන්ධො වෙති. ආලොකස්ස උදයො හොති. තමොඛන්ධස්ස වයො. පුන දීපෙ නිබ්බාපීයමානෙ තමොඛන්ධස්ස උදයො හොති. ආලොකස්ස වයො. එව මෙවං සරීරෙ නානාඋතුවසෙනවා නානාහාරවසෙනවා නානාචිත්ත වසෙනවා නානිරියාපථවසෙනවා නානාපයොගවසෙනවා උදයපක්ඛානං වයපක්ඛානඤ්ච නානාසන්තතීනං උදයඤ්ච උදයතො වයඤ්ච වයතො සුදිට්ඨං කත්වා සමනුපස්සන්තස්සාති අත්ථො. එවං සමනුපස්සන්තස්ස පන ආරද්ධවිපස්සකභාවං පත්තස්ස උදයබ්බය ඤාණෙ තික්ඛෙ සූරෙ වහන්තෙ දසවිධා විපස්සනුපක්කිලෙසසඞ්ඛාතා පාරිපන්ථකධම්මා උප්පජ්ජන්ති. තෙ දස්සෙතුං ඔභාසොතිආදිගාථ මාහ. තත්ථ ඔභාසොති විපස්සනා චිත්තසමුට්ඨිතො සරීරොභාසො. පීතීති විපස්සනාචිත්තසම්පයුත්තා පඤ්චවිධා පීති. පස්සද්ධීති දුවිධාපස්සද්ධි. අධිමොක්ඛොති සද්ධාධිමොක්ඛො. පග්ගහොති වීරියං. සුඛන්ති සොමනස්සං. ඤාණන්ති විපස්සනා ඤාණං. උපට්ඨානන්ති සති. උපෙක්ඛාති තත්රමජ්ඣත්තුපෙක්ඛා චෙව ආවජ්ජනුපෙක්ඛා ච. නිකන්තීති ඔභාසාදීහි සහ විපස්සනාය ආලයං කුරුමානා සුඛුමා තණ්හා. අයමෙව පන එකන්තතො විපස්සනුපක්කිලෙසො හොති. ඔභාසාදයො පන තස්සා වත්ථුභූතත්තා උපක්කිලෙසාති වුත්තා. තෙසු හි උප්පජ්ජමානෙසු න වත මෙ ඉතො පුබ්බෙ එවරූපො ඔභාසො උප්පන්නපුබ්බො. එවරූපා පීති.ල. උපෙක්ඛා උප්පන්නපුබ්බා අද්ධා මග්ගං පත්තොස්මි. ඵලං පත්තොස්මීති එවං අස්සාදසහිතා අමග්ගෙ මග්ගසඤ්ඤා අඵලෙ ඵලසඤ්ඤා උප්පජ්ජති. තදා කොචි අබ්යත්තො යොගාවචරො කම්මට්ඨානං විස්සජ්ජෙත්වා අධිමානවසෙන වික්ඛිපන්තො විචරතීති. බ්යත්තො පන තාවදෙව සභිං පටිලභිත්වා ඉදානි මම එතෙසු ඔභාසාදීසු එතං මම එසො හ මස්මි එසො මෙ අත්තාති චිත්තස්ස නිකාමනාකාරො පඤ්ඤායති. නච ලොකුත්තරධම්මොනාම ඊදිසස්ස නිකාමනස්ස වත්ථු. අද්ධා මම සංකිලෙසධම්මො උප්පන්නො. සො වඩ්ඪමානො මං නිය්යානමුඛතො පාතෙත්වා වට්ටමුඛෙ යොජෙස්සති. හන්ද තෙස්වෙව ලක්ඛණත්තයං ආරොපෙත්වා නිකන්තිං සොධෙත්වා යථාපවත්තං විපස්සනාවීථිං පටිපාදෙස්සාමීති තෙ ඔභාසාදයො එව තාව පරිග්ගණ්හාති. අයං මෙ ඔභාසො අනිච්චො ඛයට්ඨෙන දුක්ඛො භයට්ඨෙන අනත්තා අසාරකට්ඨෙනාතිආදිනා සම්මසතීති අත්ථො. එවං තෙ ඔභාසාදිකෙ විපස්සනාය උපක්කිලෙසභූතෙ පරිපන්ථ ධම්මෙ පරිග්ගණ්හිත්වා තප්පරිග්ගහවසෙන තෙසු නිකන්තිං පරියාදි යිත්වා ඨිතස්ස උප්පන්නං මග්ගාමග්ගලක්ඛණවවත්ථානඤාණං මග්ගාමග්ගඤාණ දස්සනවිසුද්ධිනාම. අමග්ගෙසු ඔභාසාදීසු මග්ගසඤ්ඤාමලතො යථා වුත්තනිකන්තිමලතොච විසුද්ධත්තා. තඤ්හි ඤාණං තෙසු නිකන්තියාපි වික්ඛම්භිතාය එව ඔභාසාදිපටිබන්ධතො සුට්ඨු පරිසුද්ධංනාම හොතීති.

[245] විභාවනියං පන

අනිච්චාදිවසෙන ඔභාසාදි පටිබන්ධපරිග්ගහං විසුං අවත්වා මග්ගාමග්ගජානනමත්තෙනෙව මග්ගාමග්ගඤාණදස්සනවිසුද්ධිනාම වුත්තා. සා අට්ඨකථාය න සමෙති.

තථා පරිපන්ථවිමුත්තස්සාති තථා පරිග්ගහෙත්වා තතො විපස්සනුපක්කිලෙසපරිපන්ථතො විමුත්තස්ස යාවානුලොමාති යාවඅනුලොමඤාණා. තිලක්ඛණං ආරොපෙත්වාති සම්බන්ධො. විපස්සනාපරිපාකංආගම්මාති සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාභාවං පත්වා තිවිධ විමොක්ඛමුඛභාවප්පත්තියාචෙව සත්තඅරියපුග්ගලවිභාගස්ස පච්චය භාවප්පත්තියාච විපස්සනාඤාණස්ස පරිපාකං ආගම්ම පටිච්ච. ඉදානි අප්පනා උප්පජ්ජිස්සතීති වත්තබ්බක්ඛණෙති සම්බන්ධො. අප්පනා තිච සොතාපත්තිමග්ගඅප්පනා. ද්වෙතීණිවිපස්සනාචිත්තානීති තික්ඛපඤ්ඤස්ස ද්වෙ විපස්සනාචිත්තානි. මන්දපඤ්ඤස්ස තීණි විපස්සනාචිත්තානි. යංකිඤ්චීති තීසු ලක්ඛණෙසු අඤ්ඤතරං යංකිඤ්චි. යාසිඛාපත්තාසානුලොමාසඞ්ඛාරුපෙක්ඛාති මත්ථකපත්තා අනුලොමඤාණසහිතා යා සඞ්ඛාරුපෙක්ඛා අත්ථි. සා වුට්ඨානගාමිනිවිපස්සනාතිච වුච්චතීති යොජනා. සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාඤාණං අනුලොමඤාණන්ති ඉමානි ද්වෙ ඤාණානි වුට්ඨානගාමිනි විපස්සනානාමාති වුච්චන්තීති වුත්තං හොති. ඉදං පන පරිපාකගතවිපස්සනා දස්සනවචනං. එත්ථච වුට්ඨානන්ති මග්ගො වුච්චති. සො හි විපස්සනාඤාණස්ස ආරම්මණභූත සඞ්ඛාරනිමිත්තතොවා සයං සංයොජනවත්ථුභාවතොවා වුට්ඨාති. තං සමඞ්ගිපුග්ගලංවා පුථුජ්ජනභාවතො සමුදයපහානවසෙන වට්ට පවත්තතොච වුට්ඨාපෙති. තස්මා වුට්ඨානන්ති වුච්චති. අවස්සං වුට්ඨානං ගච්ඡන්ති එතායාති වුට්ඨානගාමිනීති එවං ද්වින්නං ඤාණානං වුට්ඨාන ගාමිනිභාවො වෙදිතබ්බො. තතොපරන්ති ද්වින්නංවා තිණ්ණංවා විපස්සනා චිත්තානං පවත්තියා පරං නිබ්බානං ආලම්බිත්වාති මග්ගස්ස ආවජ්ජනට්ඨානියං හුත්වා තස්ස පුරෙචරභාවෙන නිබ්බානමෙව ආරම්මණං කත්වා. තතො යෙවච තං විපස්සනානාමං නලභතීති. පුථුජ්ජන ගොත්තමභිභවන්තන්ති එතෙන ගොත්තං භවති අභිභවතීති ගොත්රභු. ගොත්තන්ති චෙත්ථ පරිපුණ්ණකිලෙස සමායොගෙන අනරියභාවසඞ්ඛාතා පුථුජ්ජනජාති වුච්චතීති ඉමමත්ථං දස්සෙති. අරියගොත්තමභිසම්භොන්තඤ්චාති එතෙන ගොත්තං භවති පාපුණාතීති ගොත්රභු. ගොත්තන්තිච තංතං කිලෙස විසුද්ධභාව සඞ්ඛාතා අරියජාති වුච්චතීති ඉමමත්ථං දස්සෙති. මග්ගො අප්පනා වීථිං ඔතරතීති සම්බන්ධො. දුක්ඛසච්චංපරිජානන්තොති තෙභූමක ධම්මානං එකන්තදුක්ඛභාවං පරිච්ඡිජ්ජ ජානන්තො. පරිජානනඤ්චෙත්ථ තෙසං දුක්ඛභාව පටිච්ඡාදකස්ස සම්මොහස්ස පහානමෙව දට්ඨබ්බං. සමුදය සච්චංපජහන්තොති අත්තනො චිත්තසන්තානෙ අනුසයභාවෙන පවත්තමානං තණ්හාසඞ්ඛාතං සමුදයසච්චං එකදෙසෙනවා අනවසෙසෙනවා අපච්ඡාවත්තිකං කත්වා පජහන්තො. නිරොධසච්චංසච්ඡිකරොන්තොති චක්ඛුමා විය නභමජ්ඣෙ විරොචමානං චන්දමණ්ඩලං අත්තනො සන්තානෙ එකදෙසස්සවා සකලස්සවා කිලෙස වට්ටස්සවා ආයතිං භාවිනො විපාකවට්ටස්සංවා අත්තනො සන්තානෙ පුන අනුප්පාදධම්මභාපත්තිවසෙන නිරොධසඞ්ඛාතං නිබ්බානං පච්චක්ඛං කරොන්තො. මග්ගසච්චංභාවනාවසෙනාති ඉතො පුබ්බෙ අනමතග්ගෙ සංසාරෙ අනුප්පන්නපුබ්බස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගසච්චස්ස උප්පාදනසඞ්ඛාතාය භාවනාය වසෙන. මග්ගචෙතනාය පන ආනන්තරිකඵලත්තා තඞ්ඛණෙ අපනීතග්ගිකෙ පදෙසෙ පුන උදකං ආසිඤ්චිත්වා නිබ්බාපෙන්තො විය මග්ගානුකූලපවත්තිවසෙන දුක්ඛපරිජානනාදීනි චත්තාරි කිච්චානි අනුකුබ්බන්තානි තතොපරං ද්වෙවා තීණිවා ඵලචිත්තානි පවත්තන්ති. තතොපරං භවඞ්ගපාතො හොතීති දස්සෙතුං තතොපරන්තිආදිමාහ. යථා පන පසාදචක්ඛුනාවා දිබ්බචක්ඛුනාවා කිඤ්චිරූපං පස්සන්තස්ස තානි චක්ඛූනි තං රූපං පච්චක්ඛං කත්වා පච්ඡා තස්ස පුග්ගලස්සපි පච්චක්ඛතො පාතුභූතං කත්වා නිරුජ්ඣන්ති. න තාව තෙසං උප්පත්තික්ඛණෙ තං රූපං තස්ස අහං ඉදංනාම පස්සාමීති පාකටං හොති. පච්ඡා පන පච්චවෙක්ඛන වාරෙසු පවත්තමානෙසුඑව තංරූපං තදනුබන්ධාච නානාකාරා තස්ස පාතුභූතා හොන්ති. එවමෙවං ඉධපි පච්චවෙක්ඛනවාරෙසු පවත්තමානෙසුඑව නිබ්බානඤ්ච තදනුබන්ධානි මග්ගඵලාදීනිච පාතුභවන්තීති වුත්තං පුනභවඞ්ගං.ල. පවත්තන්තීති. ඉදානි පච්චවෙක්ඛනඤාණස්ස භූමිං දස්සෙතුං මග්ගංඵලඤ්චනිබ්බානන්තිආදිගාථ මාහ. තත්ථ පණ්ඩිතොති අරියාය පඤ්ඤාය සමන්නාගතො ඵලට්ඨො. හීනෙති පහීනෙ. සෙසෙති අපහීනෙ උපරිමග්ගවජ්ඣෙ. ඉමානි පන ද්වෙ පහීනාවසිට්ඨකිලෙසපච්චවෙක්ඛනානි කෙසඤ්චි ජීවිතසමසීසිපුග්ගලානං කිලෙස විභාගෙසු අකොවිදානඤ්ච නලබ්භන්තීති වුත්තං පච්චවෙක්ඛතිවානවාති. එත්ථච විසුද්ධිමග්ගෙ තාව සබ්බපථමං මග්ගපච්චවෙක්ඛනං වුත්තං. තතො ඵලපච්චවෙක්ඛනං. තතො පහීනකිලෙසපච්චවෙක්ඛනං. තතො අවසිට්ඨකිලෙසපච්චවෙක්ඛනං. අවසානෙ නිබ්බානපච්චවෙක්ඛනං වුත්තං. පටිසම්භිදාමග්ගට්ඨකථායං පන සබ්බපථමං කිලෙසපච්චවෙක්ඛනං අධිප්පෙතං. වුත්තඤ්හි තත්ථ පච්චවෙක්ඛනෙසු පථමං කිලෙසපච්චවෙක්ඛනං හොති. තතො මග්ගඵලනිබ්බානපච්චවෙක්ඛනානීති. තං පන පාළියං පච්චවෙක්ඛන ඤාණස්ස නිද්දෙසතො පුබ්බෙ පථමං ඡින්නමනුපස්සනෙ පඤ්ඤාවිමුත්ති ඤාණන්ති එවං විසුං විමුත්තිඤාණස්ස ආගතත්තා වුත්තං. තත්ථ ඡින්නන්ති තෙන තෙන මග්ගෙන සමුච්ඡින්නං කිලෙසජාතන්ති අත්ථො. පාළි අනු සාරෙන වුච්චමානෙ පන පථමං පහීනං කිලෙසානං පච්චවෙක්ඛනං. තතො පච්චෙකං මග්ගඞ්ගබොජ්ඣඞ්ගාදීනං පච්චවෙක්ඛනං. තතො තෙසං ආරම්මණභූතස්ස නිබ්බානස්ස පච්චවෙක්ඛනං. තතො ඵලධම්මානං පච්චවෙක්ඛනං. තතො තෙසං ආරම්මණභූතස්ස නිබ්බානස්ස පච්චවෙක්ඛනන්ති වත්තබ්බං හොති. පාළියඤ්හි පච්චවෙක්ඛනඤාණනිද්දෙසෙ නිබ්බානං මග්ගවාරෙපි ඵලවාරෙපි ද්වික්ඛත්තුං ආගතන්ති. ඉති නිබ්බානපච්චවෙක්ඛනං නාම ඉතරෙසං පච්චවෙක්ඛනානං ආදිම්හිවා මජ්ඣෙ අන්තරන්තරාවා අවසානෙවා යත්ථකත්ථචි පවත්තතීති සිද්ධං හොති. තථා කිලෙසපච්චවෙක්ඛනංපි මග්ගඵලපච්චවෙක්ඛනානං ආදිම්හිවා පච්ඡාවාති. එවඤ්හි සති මග්ගං ඵලඤ්ච නිබ්බානන්ති අයං ගාථාපි අවිරුද්ධා හොතීති. එවඤ්ච කත්වා අධිමානනිද්දෙසට්ඨකථාසු සො හි මග්ගඵලනිබ්බාන පහීන කිලෙසා වසිට්ඨකිලෙස පච්චවෙක්ඛනෙන සඤ්ජාතසොමනස්සො අරියගුණපටිවෙධෙ නික්කඞ්ඛොති වුත්තං. එත්ථච සොතාපන්නස්ස පඤ්ච පච්චවෙක්ඛනානි හොන්ති. තථා සකදාගාමිස්ස පඤ්ච. අනාගාමිස්ස පඤ්ච. අරහතො පන අවසිට්ඨකිලෙසොනාම නත්ථීති චත්තාරීති එකූනවීසති පච්චවෙක්ඛනානි හොන්තීති. ඉදඤ්ච පරිපුණ්ණ වසෙන ලබ්භමානං සන්ධාය වුත්තං. අපරිපුණ්ණංපි පන හොතියෙව. තථා හි චූළදුක්ඛක්ඛන්ධසුත්තඅට්ඨකථායං සා පන න සබ්බෙසං පරිපුණ්ණා හොති. එකො හි පහීනකිලෙසමෙව පච්චවෙක්ඛති. එකො අවසිට්ඨකිලෙසමෙව. එකො මග්ගමෙව. එකො ඵලමෙව. එකොනිබ්බානමෙව. ඉමාසු පන පඤ්චසුපච්චවෙක්ඛනාසු එකංවාද්වෙවා නො ලද්ධුං නවට්ටතීති වුත්තං. එවං ඡබ්බිසුද්ධිකමෙන භාවෙතබ්බො චතුබ්බිධො මග්ගො ඤාණදස්සනවිසුද්ධිනාම වුච්චතීති සම්බන්ධො. මග්ගසද්දෙන චෙත්ථ චතුබ්බිධං මග්ගඤාණං තදනුකූලපවත්තිවසෙන ඵලඤාණඤ්ච ගහිතන්ති දට්ඨබ්බං. එත්ථාති විපස්සනාකම්මට්ඨානෙ. තත්ථාති තෙසු අනුපස්සනා මග්ගඵලෙසු. අභිනිවිසනං අභිනිවෙසො. හෙට්ඨා සිලාපථවියං නිඛාතසිනෙරුපාදස්ස විය අජ්ඣත්තඛන්ධෙසු දළ්හං ගහෙත්වා පවත්තීති අත්ථො. අත්තා ඉති අභිනිවෙසො අත්තාභිනිවෙසො. තං අත්තාභිනිවෙසං. මුඤ්චන්තීති අජ්ඣත්තධම්මානං කෙවලං පච්චයායත්ත වුත්තිතාය ඛණභඞ්ගස්සච අදිට්ඨත්තා සො අභිනිවෙසො පවත්තති. තස්මා තං ද්වයං සුදිට්ඨං කත්වා රූපං අනත්තා වෙදනා අනත්තාතිආදිනා පුනප්පුනං සමනුපස්සනාවසෙන තං අභිනිවෙසං විමොචයමානාති අත්ථො. විමොක්ඛමුඛං හොති, සුඤ්ඤතවිමොක්ඛ සඞ්ඛාතස්ස මග්ගස්ස ඵලස්සච පවෙසනද්වාරභූතත්තා, විපල්ලාස නිමිත්තන්ති විපරීතවසෙන ආසනං උපගමනං පවත්තනංවා විපල්ලාසො. අනිච්චෙ නිච්චන්ති උපගමනං පවත්තනංවාති අත්ථො. සො එව කිලෙ සුප්පත්තියා ආසන්නකාරණත්තා නිමිත්තන්ති විපල්ලාසනිමිත්තං. මුඤ්චන්තීති අජ්ඣත්තධම්මානං ඛණභඞ්ගස්ස අදිට්ඨත්තා තංනිමිත්තං හොතීති තෙසං ඛණභඞ්ගං සුදිට්ඨං කත්වා රූපං අනිච්චං වෙදනා අනිච්චාතිආදිනා පුනප්පුනං සමනුපස්සනාවසෙන තංනිමිත්තං විමොචයමානාති අත්ථො. තණ්හාපණිධින්ති තණ්හාඑව අභිසඞ්ගවසෙන ආරම්මණෙ චිත්තස්ස පණිදහනතො දළ්හං ථපනතො පණිධීති තණ්හාපණිධි. තංතණ්හා පණිධිං. මුඤ්චන්තීති අජ්ඣත්තධම්මානං මහාආදීනවරාසිභාවස්ස අදිට්ඨත්තා සොපණිධි හොතීති තෙසං මහාආදීනවරාසිභාවං සුදිට්ඨං කත්වා රූපංදුක්ඛං වෙදනාදුක්ඛාතිආදිනා පුනප්පුනං සමනුපස්සනාවසෙන තංපණිධිං විමොචයමානාති අත්ථො. තස්මාති යස්මා එතා විමොක්ඛමුඛභූතා තිස්සො අනුපස්සනා එවං විසෙස නාමිකා හොන්ති. තස්මා. යස්මා සඞ්ඛාරෙසු සුඤ්ඤතදස්සනවසෙන අත්ථසිද්ධිනාම කෙවලං අත්තාකිනිවෙසභූතස්ස දිට්ඨිගාහස්ස පටිපක්ඛභූතස්ස ඤාණස්සෙව ආනුභාවො හොති, තස්මා තථා සමනුපස්සිත්වා විමුඤ්චන්තස්ස විපස්සනාපි මග්ගොපි සහජාතඤාණ කිච්චෙන නාමං ලභතීති වුත්තං යදිවුට්ඨාන.ල. සුඤ්ඤතොවිමොක්ඛො නාමහොතිමග්ගොති. අනිච්චදස්සනවසෙන අත්ථසිද්ධිනාම නිමිත්තාති නිවෙසභූතස්ස මානගාහස්ස පටිපක්ඛභූතාය සද්ධායපි ආනුභාවො. තස්මා තථා සමනුපස්සිත්වා විමුච්චන්තස්ස විපස්සනාපි මග්ගොපි සහජාතසද්ධා කිච්චෙන නාමං ලභතීති වුත්තං යදිඅනිච්චතො.ල. අනිමිත්තො විමොක්ඛොනාමාති. දුක්ඛදස්සනවසෙන අත්ථසිද්ධිනාම පණිධිසඞ්ඛාත තණ්හාගාහපටිපක්ඛභූතස්ස සමාධිස්සපි ආනුභාවො. තස්මා තථා සමනුපස්සිත්වා විමුච්චන්තස්ස විපස්සනාපි මග්ගොපි සහජාතසමාධිකිච්චෙන නාමං ලභතීති වුත්තං. යදි දුක්ඛතො. ල. අප්පණිහිතො විමොක්ඛොනාමාති. වුත්තඤ්හෙතං පටිසම්භිදාමග්ගෙ අනිච්චතො මනසිකරොතො සද්ධින්ද්රියං අධිමත්තං හොති. දුක්ඛතො මනසිකරොතො සමාධින්ද්රියං අධිමත්තං හොති. අනත්තතො මනසිකරොතො පඤ්ඤින්ද්රියං අධිමත්තං හොතීති. මග්ගෙ පන තිණ්ණං ධම්මානං කිච්චවිසෙසොනාම විපස්සනාගමනවසෙනෙව සිද්ධොති වුත්තං මග්ගො. ල. නාමානි ලභතීති. තත්ථ සුඤ්ඤතවිමොක්ඛෙන විමුත්තො අරියසාවකො සොතාපත්තිමග්ගක්ඛණෙ ධම්මානුසාරීනාම හොති. මජ්ඣෙ ඡසු මග්ගඵලක්ඛණෙසු දිට්ඨිප්පත්තො නාම. අරහත්තඵලක්ඛණෙ පඤ්ඤාවිමුත්තොනාම. අනිමිත්තවිමොක්ඛෙන විමුත්තො සොතාපත්තිමග්ගක්ඛණෙ සද්ධානුසාරීනාම. උපරි සත්තසු ඨානෙසු සද්ධාවිමුත්තොනාම. අපණිහිතවිමොක්ඛෙන විමුත්තො පන අට්ඨසුපි ඨානෙසු කායසක්ඛිනාම. සොයෙව අරූපජ්ඣානං පාදකං කත්වා විමුත්තො අරහත්තඵලෙ ඨිතො උභතොභාගවිමුත්තො නාමාති එත්තාවතා යං හෙට්ඨා වුත්තං විපස්සනාපරිපාකමාගම්මාති සඞ්ඛාරුපෙක්ඛාභාවං පත්වා තිවිධවිමොක්ඛමුඛභාවප්පත්තියාචෙව සත්තඅරියපුග්ගලවිභාගස්ස පච්චයභාවප්පත්තියාච විපස්සනාඤාණස්ස පරිපාකං ආගම්ම පටිච්චාති. තං සරූපතො නිද්දිට්ඨං හොතීති. මග්ගවීථියං ඵලඤ්ච මග්ගාගමන වසෙන තථා තීණි නාමානි ලභතීති යොජනා. යථාවුත්තනයෙන විපස්සන්තානන්ති යදි අනත්තතො විපස්සතීතිආදිනා වුත්තප්පකාරනයෙන විපස්සන්තානං චතුන්නං ඵලට්ඨානං පුග්ගලානං. යථාසකංඵලන්ති සොතාපන්නස්ස සොතාපත්තිඵලං. සකදාගාමිස්ස සකදාගාමිඵලන්තිආදිනා නයෙන අත්තනො අත්තනො සන්තකභූතං යං යං ඵලං විපස්සනාගමන වසෙනෙව සුඤ්ඤතාදිවිමොක්ඛොතිච වුච්චති. නමග්ගාගමනවසෙනාති අධිප්පායො. එත්ථච විපස්සනාගමන වසෙන මග්ගස්ස අනිමිත්ත නාමලාභොනාම සුත්තන්තිකපරියායෙන වුත්තො. අභිධම්මෙ පන අනිමිත්තො නාමමග්ගො නආගතො. නහි සො නිප්පරියායතො අනිමිත්තොනාම හොති. හීනපණීතාදිවසෙන විභාගාරහස්ස සඞ්ඛාරනිමිත්තස්ස සබ්භාවතො. තෙනෙව හිස්ස දුක්ඛපටිපදා දන්ධා භිඤ්ඤාදිවසෙනවා පාරමිධම්මානං පරිත්තමහන්තාදිවසෙනවා හීන පණීත පණීතතර පණීතතම විභාගො සන්දිස්සතීති. අට්ඨකථායං පන අනිච්චානුපස්සනා සඞ්ඛාරෙසු නිච්චනිමිත්තං විධමනවසෙන පවත්තත්තා අනිමිත්තානුපස්සනානාම සමානාපි සයං සඞ්ඛාරනිමිත්තෙ පරියාපන්නත්තා එකන්තෙන අත්තනොනාමං මග්ගස්ස දාතුං නසක්කොති. තස්මා මග්ගො අභිධම්ම පරියායෙන අනිමිත්තනාමං නලභතීති වුත්තං. සුත්තන්තිකපරියායෙන පන යථා පථවිකසිණාරම්මණං ඣානං පථවිකසිණන්ති වුච්චති. එවං සුඤ්ඤතාදිනාමං නිබ්බානං ආරම්මණං කත්වා පවත්තානි මග්ගඵලානිපි ආරම්මණවසෙනපි සුඤ්ඤතාදිනාමං ලභන්ති. ආරම්මණකරණවසෙන පන සම්පයොගවසෙනවා පලිබොධකරාච නිමිත්තකරාච පණිධිකරාච රාගාදයො කිලෙසධම්මා තෙසු නත්ථි. තස්මා තානි අඤ්ඤං ආගමනංවා ආරම්මණංවා අනපෙක්ඛිත්වා අත්තනො සභාවෙනපි සුඤ්ඤතාදිනාමං ලභන්තීති දස්සෙතුං ආරම්මණවසෙනාතිආදි වුත්තං. තත්ථ සරසවසෙනාති අත්තනො සභාවෙන. නාමත්තයන්ති සුඤ්ඤතාදි නාමත්තිකං. සබ්බත්ථාති සබ්බාසු මග්ගවීථි ඵලසමාපත්තිවීථීසු. සබ්බෙසංපීති සබ්බෙසංපි මග්ගඵලානං. සමමෙවාති සමානමෙව. සදිසමෙව. එත්ථපනාති එතෙසු පන යථාවුත්තෙසු මග්ගඵලෙසු. යස්මා සබ්බාදිට්ඨියොච සොළසවිධා විචිකිච්ඡාච අත්තදිට්ඨිමූලිකා එව හොන්ති. අත්තදිට්ඨියා නිරුද්ධාය නිරුජ්ඣන්ති සබ්බානිච අපායගාමි කම්මානිනාම අත්තදිට්ඨියා සතියාඑව විපච්චන්ති. අසතියා න විපච්චන්ති. දිට්ඨසච්චානඤ්ච සා දිට්ඨි සබ්බසො පහීනා හොති. තස්මා සොතාපත්තිමග්ගං.ල. පහීනාපාය ගමනොති වුත්තං. අපායං ගච්ඡන්ති එතෙහීති අපායගමනානි. දිට්ඨිවිචිකිච්ඡාවිප්පයුත්තා අකුසලධම්මාචෙව පුබ්බෙකතදුච්චරිතකම්මානිච. පහීනානි අපායගමනානි එතස්සාති පහීනාපායගමනො. පටිවිද්ධචතුසච්චානං පහීනඅත්තදිට්ඨීනං බොධිපක්ඛියධම්මා එකන්තෙන උපරූපරි වඩ්ඪනපක්ඛෙ ඨිතා හොන්ති. කිලෙසධම්මා පන හායනපක්ඛෙ. තස්මා තෙ අනුක්කමෙන පරිහායිත්වා ගච්ඡන්තා උපරිම කොටියා සත්තහි භවෙහි සබ්බසො පරික්ඛයං ගච්ඡන්තීති වුත්තං සත්තක්ඛත්තුපරමොසොතාපන්නොනාම හොතීති, තත්ථ සත්තක්ඛත්තුසද්දෙන සත්තපටිසන්ධිගහණවාරා වුච්චන්ති. පරමොති උක්කංසපරිච්ඡෙදො. ඉති සත්තක්ඛත්තුං පරමො එතස්සාති. සත්තක්ඛත්තුපරමො. සො පන දෙවෙසු සත්තක්ඛත්තු පරමො, මනුස්සෙසු සත්තක්ඛත්තු පරමො, උභයත්ථ සත්තක්ඛත්තු පරමොති තිවිධො හොති. යථාහ –

කතමොච පුග්ගලො සත්තක්ඛත්තුපරමො ඉධෙකච්චො පුග්ගලො තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා සොතාපන්නො හොති, අවිනිපාතධම්මො නියතො, සම්බොධිපරායනො, සො සත්තක්ඛත්තුං දෙවෙච මනුස්සෙච සන්ධාවිත්වා සංසරිත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරොති. අයං වුච්චති පුග්ගලො සත්තක්ඛත්තු පරමොති.

එත්ථ හි ච සද්දො අනියමත්ථො. එතෙන යොච දෙවෙඑව සත්තක්ඛත්තුං සංසරති. යොච මනුස්සෙඑව සත්තක්ඛත්තුං සංසරති. යොච දෙවෙච මනුස්සෙච මිස්සකභව වසෙන සත්තක්ඛත්තුං සංසරති. තිවිධො පෙසො සත්තක්ඛත්තු පරමොනාමාති දස්සෙති. අට්ඨකථායං පන මිස්සකභව වසෙනස්ස අත්ථො වුත්තො. එත්ථච යස්මා මහග්ගතජ්ඣානස්සච උපරිමග්ග විපස්සනා යච ආනුභාවං අනපෙක්ඛිත්වා කෙවලං ඉමස්ස මග්ගස්ස ආනුභාවගතියා එව සත්තක්ඛත්තුපරමොනාම වුත්තො. සොච පාළියං කතමෙසං පඤ්චන්නං ඉධ නිට්ඨා. සත්තක්ඛත්තුපරමස්ස කොලං කොලස්ස එකබීජිස්ස සකදාගාමිස්ස යොච දිට්ඨෙවධම්මෙ අරහාති වුත්තත්තා කාමභවෙඑව ඣානරහිතො සුක්ඛවිපස්සකොවා පරිහීනජ්ඣානොවා දට්ඨබ්බො. තෙනෙවච පටිසම්භිදාමග්ගට්ඨ කථායං තයොපි ඉමෙ සොතාපන්නා කාමභවවසෙන වුත්තා. රූපාරූපභවෙ පන බහුකාපි පටිසන්ධියො ගණ්හන්තීති වුත්තං. අඞ්ගුත්තරට්ඨකථායඤ්ච අට්ඨමං භවන්ති කාමභවෙ අට්ඨමං පටිසන්ධින්ති වුත්තං. තස්මා යෙ කාමභවෙයෙව සත්තවාරතො ඔරංවා දිට්ඨධම්මෙ යෙවවා උපරිමග්ගං ගණ්හන්ති. තෙසං තථාරූපො පවත්තිවිසෙසො උපරි මග්ගවිපස්සනාබලෙන සිද්ධොති වෙදිතබ්බො. තථා හි අට්ඨකථාසු උපරි තිණ්ණං මග්ගානං විපස්සනා නියාමෙතීති වුත්තං. යෙ පන දිට්ඨධම්මෙවා සක්කඅනාථපිණ්ඩිකවිසාඛාදයො විය සත්තසු භවෙසු යත්ථකත්ථචි භවෙවා ඣානං උප්පාදෙත්වා බ්රහ්මලොකං ගච්ඡන්ති. යෙච බ්රහ්මලොකෙයෙව සොතාපත්තිමග්ගං ලභිත්වා තත්ථෙව පරිනිබ්බායන්ති. තෙසං තථාරූපො පවත්ති විසෙසො මහග්ගතජ්ඣානබලෙන සිද්ධොති. යස්මාච පාළියං සත්තක්ඛත්තුං දෙවෙචාති එතෙන කාමභවෙ සත්ත ඔපපාතික පටිසන්ධියො දස්සෙති. සත්තක්ඛත්තුං මනුස්සෙචාති එතෙන සත්ත ගබ්භසෙය්යකපටිසන්ධියො දස්සෙතීති උභයෙන චුද්දස පටිසන්ධියො දස්සිතා හොන්ති. තස්මා තෙන පරියායෙන ලබ්භමානෙ චුද්දසභවෙ සන්ධාය සක්කපඤ්හසුත්තෙ –

ඉතො සත්ත තතො සත්ත, සංසරානි චතුද්දසාති වුත්තං. තථා අඞ්ගුත්තරෙච තිකනිපාතෙ සචෙ උදායි ආනන්දො අවිතරාගො කාලං කරෙය්ය, තෙන චිත්තපසාදෙන සත්තක්ඛත්තුං දෙවෙසු දෙවරජ්ජං කරෙය්ය. සත්තක්ඛත්තුං ඉමස්මිංයෙව ජම්බුදීපෙ මහාරජ්ජං කරෙය්ය. අපිච උදායි ආනන්දො දිට්ඨෙවධම්මෙ පරිනිබ්බා යිස්සතීති වුත්තං. කෙචි පන ඉමෙහි සුත්තපදෙහි සත්තක්ඛත්තු පරමස්ස සොතාපන්නස්ස කාමභවෙ චුද්දස පටිසන්ධියො ඉච්ඡන්ති. මහාවග්ගසංයුත්තටීකායඤ්ච කෙචි පන කාමභවෙ සත්තක්ඛත්තුංඑව උප්පජ්ජති, න තතො උද්ධන්ති වදන්ති. තං වීමංසිතබ්බන්ති වුත්තං. විභඞ්ගෙ පන තත්ථ තත්ථ අට්ඨානසුත්තෙසුච අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො අට්ඨමං භවං නිබ්බත්තෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතීතිච, අඞ්ගුත්තරෙ ඡක්කනිපාතෙ අභබ්බො දිට්ඨසම්පන්නො පුග්ගලො අට්ඨමං භවං නිබ්බත්තෙතුන්ති ච, මහානිද්දෙසෙ අජිතපඤ්හෙ සොහාපත්තිමග්ගඤාණෙන අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණස්ස, නිරොධෙන සත්තභවෙ ථපෙත්වා අනම තග්ගෙසංසාරෙ යෙ උප්පජ්ජෙය්යුං නාමඤ්ච රූපඤ්ච, එත්ථෙතෙ නිරුජ්ඣන්ති. වූපසමන්ති. අත්ථං ගච්ඡන්ති. පටිපස්සම්භන්තීතිච, එවං දළ්හං කත්වා වුත්තත්තා යථාවුත්තනයෙනෙව තෙසං සුත්තපදානං අත්ථො වෙදිතබ්බොති. රාගදොසමොහානන්ති කාමරාගස්ස දොසස්ස තදෙකට්ඨමොහස්සච. තනුකරත්තාති යථා සොතාපන්නසන්තානෙ උප්පජ්ජන්තා ධම්මිකෙසු කාමවත්ථූසු බලවන්තා හුත්වා උප්පජ්ජන්ති. යතො තෙසං මෙථුනවත්ථුසමායොගොපි පවත්තති, තථා උප්පජ්ජිතුං අසමත්ථෙ කත්වා සංලිඛනවසෙන තනුකරණතො. අධිච්චුප්පත්තිවසෙනච පරියුට්ඨානමන්දතාවසෙනච තනුකභාවං සාධනතොති අත්ථො. තත්ථ අධිච්චුප්පත්තිවසෙනාති කදාචි චිරෙන උප්පත්තිවසෙන. පරියුට්ඨානමන්දතායාති චිරෙන උප්පජ්ජන්තානංපි මන්දතරං පරියුට්ඨානවසෙන. මහාසිවත්ථෙරෙන පන තෙසංපි මෙථුනවත්ථු සමායොගො ඉච්ඡිතො. සො මහාට්ඨකථායං පටික්ඛිත්තො. යඤ්ච ඡක්කනිපාතෙ මිගාසාලවත්ථුම්හි අබ්රහ්මචාරිනොපි ඉසිදත්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස සකදාගාමිත්තං භගවතා බ්යාකතං, තංපි තස්ස ආසන්නමරණකාලෙ අධිගමවසෙන බ්යාකතන්ති වෙදිතබ්බං. සකිංදෙව ඉමං ලොකං ආගන්ත්වා ආගමනතො සකදාගාමීනාම හොතීති යොජනා. යමෙත්ථ වත්තබ්බං, තං හෙට්ඨා පථමපරිච්ඡෙදෙ වුත්තමෙව. අරහත්තංභාවෙත්වාති අරහත්තමග්ගං භාවෙත්වාඛීණා චත්තාරො ආසවා යස්සාති ඛීණාසවො. දක්ඛිණා වුච්චති කම්මඤ්ච කම්මඵලඤ්ච සද්දහිත්වා ආයතිං ඵලපටිලාභත්ථාය දින්නදානං. දක්ඛන්ති වඩ්ඪන්ති සත්තා එතායාති කත්වා. තාය පන දක්ඛිණාය විපත්තිකරානං කිලෙසානං සබ්බසො අභාවතො සම්පත්තිකරානඤ්ච සීලක්ඛන්ධාදිගුණානං සබ්බසො පරිපුණ්ණත්තා දක්ඛිණෙය්යෙසු අග්ගො ජෙට්ඨකො හුත්වා තංදක්ඛිණං පටිග්ගහිතුං අරහතීති අග්ගදක්ඛිණෙය්යො. පුග්ගලභෙදොති චතුන්නං ඵලට්ඨපුග්ගලානං සඞ්ඛෙපභෙදො. විත්ථාරභෙදො පන එවං වෙදිතබ්බො, අට්ඨකථාසු තාව චතුවීසති සොතාපන්නා, ද්වාදස සකදාගාමිනො, අට්ඨචත්තාලීස අනාගාමිනො, ද්වාදස අරහන්තොති ඵලට්ඨානං ඡන්නවුතිභෙදො වුත්තො. තත්ථ සද්ධාධිමුත්තො පඤ්ඤාධිමුත්තොති ද්වෙ සොතාපන්නා හොන්ති. තෙ එකබීජී කොලංකොලො සත්තක්ඛත්තුපරමොචාති තීහි ගුණිතා ඡ. පුන චතූහි පටිපදාහි ගුණිතා චතුවීසති හොන්ති. තිවිධ විමොක්ඛචතුපටිපදානං පන භෙදෙන ද්වාදස සකදාගාමිනො ද්වාදස අරහන්තොච හොන්ති. අනාගාමිනො පන අවිහෙසු තාව තයො අන්තරාපරිනිබ්බායිනො, එකො උපහච්ච පරිනිබ්බායී, එකො උද්ධං සොතො අකනිට්ඨගාමීති පඤ්ච. තෙයෙව සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායී අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායීචාති ද්වීහි ගුණිතා දස. තථා අතප්පසු දස්සසුදස්සීසු තිචත්තාලීස හොන්ති. අකනිට්ඨෙ පන උද්ධංසොතො අකනිට්ඨගාමීනාම නත්ථීති චත්තාරො සසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායිනො චත්තාරො අසඞ්ඛාරපරිනිබ්බායිනොති අට්ඨාති. සබ්බෙ අට්ඨචත්තාලීස හොන්තීති. සුත්තනිපාතට්ඨකථායං පන ද්වාදස සොතාපන්නා, ද්වාදස සකදාගාමිනො, චතුවීසති අනාගාමිනො, ද්වෙ අරහන්තො, චත්තාරො මග්ගට්ඨාති චතුපඤ්ඤාස හොන්ති. තෙයෙව සද්ධාධුර පඤ්ඤාධුර වසෙන ද්වීහි ගුණිතා අට්ඨසතං පුග්ගලා හොන්තීති ආගතො. එත්ථාති එතස්මිං පුග්ගලභෙදෙ. සබ්බෙසංපීති චතුන්නං ඵලට්ඨානංපි සාධාරණාව. න නිරොධසමාපත්ති විය එකච්චානංඑව සාධාරණාති අධිප්පායො. අතිවිය මමායිතස්ස අභිනින්දි තස්ස අජ්ඣොසිතස්ස අත්තනො චිත්තසන්තානස්ස අපවත්තිකරණං නාම බහලරාගවිමුත්තානංඑව සිජ්ඣතීති වුත්තං, අනාගාමීනඤ්චෙව අරහන්තානඤ්චලබ්භතීති. තෙසංපි අට්ඨසමාපත්තිලාභීනං කාමරූපභවගතානඤ්ඤෙව ඉධ ගහණං දට්ඨබ්බං. කස්මා, ආදිතො පට්ඨාය අනුපුබ්බනිරොධබලෙනෙව ගන්තබ්බත්තා. තෙනාහ තත්ථාතිආදි. තත්රායං විධි, පථමජ්ඣානං සමාපජ්ජිත්වා වුට්ඨාය තත්ථ ගතෙ සඞ්ඛාරෙ අනිච්චතො දුක්ඛතො අනත්තතො විපස්සති. තතො දුතීයජ්ඣානං සමාපජ්ජිත්වා වුට්ඨාය තත්ථගතෙ සඞ්ඛාරෙ තථෙව විපස්සති. තතො තතීයං ඣානං. තතො චතුත්ථං ඣානං. තතො පඤ්චමං ඣානං. තතො ආකාසානඤ්චායතනං. තතො විඤ්ඤාණඤ්චා යතනං සමාපජ්ජිත්වා වුට්ඨාය තත්ථගතෙ සඞ්ඛාරෙ තථෙව විපස්සති. තතො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමාපජ්ජිත්වා වුට්ඨාය නානාබද්ධඅවිකොපනං සඞ්ඝපතිමානනං සත්ථුපක්කොසනං අද්ධාන පරිච්ඡෙදොති ඉමං චතුබ්බිධං පුබ්බකිච්චං කරොති. තතො නෙවසඤ්ඤා නාසඤ්ඤායතනං සමාපජ්ජති. එකංවා ද්වෙවා චිත්තවාරෙ අතික්කමිත්වා අචිත්තකො හොති නිරොධං ඵුසතීති. තත්ථතත්ථෙවාති තතො තතො ඣානතො තස්මිං තස්මිං වුට්ඨිතකාලෙඑව. විපස්සන්තොති නිරොධස්ස සමථ විපස්සනා යුගනන්ධබලෙනෙව පත්තබ්බත්තා විපස්සනාබලෙනපි චිත්තසන්තානස්ස සණ්හසුඛුමභාවා පාදනත්ථං ඉදං පථමජ්ඣානං අනිච්චන්තිආදිනා නයෙන විපස්සන්තො. යාවආකිඤ්චඤ්ඤායතනංගන්ත්වාති යාව ආකිඤ්චඤ්ඤායතනජ්ඣානං, තාව සමාපජ්ජනවුට්ඨානවිපස්සනාවසෙන ගන්ත්වා. ආවජ්ජනාධිට්ඨාන පච්චවෙක්ඛනානිපෙත්ථ ඉච්ඡිතබ්බානියෙව. තෙනෙව හි පටිසම්භිදාමග්ගෙ පඤ්චවිධා වසියො නිරොධපරිකම්මෙසු වුත්තාති. තතොපරන්ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනජ්ඣානගතෙ සඞ්ඛාරෙවිපස්සනානන්තරං, අධිට්ඨාතබ්බන්ති අධිට්ඨෙය්යං. අත්තනො සරීරාබන්ධෙ පරික්ඛාරෙ ථපෙත්වා නානාබන්ධානි චිවරාදීනි පරික්ඛාරානි අග්ගිආදිනා පරිස්සයෙන මාවිනස්සන්තූතිවා, එකසීමායං සඞ්ඝකම්මෙ කරීයමානෙ සඞ්ඝො මං පභිමානෙස්සති, තදා වුට්ඨහාමීතිවා, සත්ථා මං කෙනචිකාරණෙන පක්කොසා පෙස්සති, තදා වුට්ඨහාමීතිවා අධිට්ඨානකිච්චං. ආදිසද්දෙන නිරොධබ්භන්තරෙඑව මරණං නුඛො මෙ භවිස්සතීති එවං පවත්තො අද්ධාන පරිච්ඡෙදො ගහිතො. ද්වින්නං.ල. වොච්ඡිජ්ජතිචිත්තසන්තති තදත්ථාය ආදිතො පට්ඨාය තථාරූපස්ස පයොගවිසෙසස්ස සුට්ඨු කතත්තා. තතොති තස්මිං කාලෙ. අනාගාමිනො අනාගාමි ඵලචිත්තං නිරාවජ්ජනංපි නිප්පරිකම්මංපීති අධිප්පායො. තථාහි ආදිතො පට්ඨාය පුනප්පුනං පවත්තිතං විපස්සනාපරිකම්මමෙව තස්ස පරිකම්මට්ඨානෙ තිට්ඨති. න විසුං ආසන්නපරිකම්මං නාම අත්ථීති. පච්චවෙක්ඛනන්ති ඵලපච්චවෙක්ඛනං. එවං දුවිධං කම්මට්ඨානනයං නිද්දිසිත්වා ඉදානි යදත්ථං සො නිද්දිසීයති, තදත්ථෙ සොතුජනෙ නියොජෙන්තො භාවෙ තබ්බන්ති ගාථමාහ. තත්ථ පටිපජ්ජිතබ්බාති පටිපත්ති. පටිපජ්ජන්තිවා එතාය උපරුපරි විසෙසන්ති පටිපත්ති. සීලාදිධම්මො. රසීයති නිරාමිසසුඛානුභවනවසෙන අනුභවීයතීති රසො. ඣානමග්ග ඵලභූතො අධිගමධම්මො. අරහත්ත ඵලමෙවවා. තදුභයං පටිච්ච උප්පන්නපීතිසොමනස්සමෙවවා. පටිපත්තියා රසො පටිපත්ති රසො. සොඑව අස්සාදිතබ්බට්ඨෙන අස්සාදො චාති පටිපත්ති රසස්සාදො. සාසනෙ පටිපත්තිරසස්සාදං පත්ථයන්තෙන භික්ඛුනා ඉච්චෙවං මයා නිද්දිට්ඨං උත්තමං භාවනාද්වයං භාවෙතබ්බන්ති සම්බන්ධො.

ඉති පරමත්ථදීපනියානාම අභිධම්මත්ථසඞ්ගහස්ස

චතුත්ථවණ්ණනාය කම්මට්ඨානසඞ්ගහස්ස

පරමත්ථදිපනා නිට්ඨිතා.