📜

නිගම පරමත්ථදීපනී

172. චාරිත්තෙන කුලාචාරෙන සොභිතෙ ඤාති මිත්ත ධන භොගසම්පත්තියා විසාලෙ කුලෙ උදයො වඩ්ඪි යස්ස සොති චාරිත්තසොභිතවිසාලකුලොදයො. තෙන. සද්ධාය අභිවුඩ්ඪානං පරිසුද්ධානඤ්ච අත්තනො සීලසුතචාගාදිගුණානං උදයො වඩ්ඪි එතස්මින්ති සද්ධාතිවුඩ්ඪපරිසුද්ධගුණොදයො. තෙන. නම්පව්හයෙනාති නම්පනාමකෙන උපාසකෙන. පණිධායාති භුසං නිධාය හදයෙ ථපෙත්වා උපාදාය පටිච්ච. පරානුකම්පන්ති පරෙසං අත්තනො මන්දබුද්ධීනං පච්ඡිමජනානං අනුකම්පං අනුදයං කාරුඤ්ඤං පණිධායාති සම්බන්ධො. පත්ථිතන්ති අභියාචිතං. පුඤ්ඤෙන තෙන විපුලෙනාති තෙන විපුලෙන අභිධම්මත්ථ සඞ්ගහපකරණස්ස කරණපුඤ්ඤෙන. තුමූලසොමන්ති එවං නාමකං විහාරං. වුත්තඤ්හි ඛුද්දසික්ඛාටීකායංසීහළදීපෙ තුමූලසොමවිහාරෙ සඞ්ඝස්ස පාකවත්තංපි තාල පණ්ණං වික්කිණිත්වා කරීයති. න හි තත්ථ පණ්ණෙන අත්ථො අත්ථි. සබ්බෙපි ඉට්ඨකච්ඡන්නා පාසාදාදයොති. එසො කිර විහාරො ආදිතො අභයගිරිරඤ්ඤො අග්ගමහෙසිභූතාය සොමදෙවියා කාරාපිතත්තා යාවජ්ජතනාපි සොමවිහාරොත්වෙව පඤ්ඤායිත්ථ. තුමූලසද්දො පන විපුලසද්දපරියායො.

අථෙත්ථ ¶ වත්තති සද්දො, තුමූලො භෙරවො මහා;

හත්ථිනාගෙ පදින්නම්හි, සිවීනං රට්ඨවඩ්ඪනෙති.

ආදීසු

විය. සොච විහාරො සට්ඨිමත්තෙහි මහාපරිවෙණෙහි සණ්ඨිතො හොතීති අතිවිය විපුලො මහන්තො විත්ථිණ්ණො හොති. තස්මා සො විපුලත්තා මහන්තත්තා විත්ථිණ්ණත්තා තුමූල සොමොති වුච්චති. තං තුමූලසොමං. අත්ථතො මහාසොම විහාරන්ති වුත්තං හොති. එතෙන ථෙරො අත්තනො ආචරියවංසස්ස වසන විහාරං කිත්තෙති. අත්තනො වසනට්ඨානං පන නාමරූපපරිච්ඡෙදෙ කිත්තිතං. ධඤ්ඤාධිවාසන්ති තස්මිං විහාරෙ ආදිකම්මිකභූත මහින්දත්ථෙරාදීනං පුඤ්ඤවන්තත්ථෙරානං අජ්ඣාවුට්ඨභූතං. දීපපසාදක මහාමහින්දත්ථෙරස්ස හි වංසෙ ජාතත්තා තස්මිං විහාරෙ ආදිකම්මිකභූතො මහාථෙරොපි මහින්දත්ථෙරොනාමාති ධාතුවංසෙ වුත්තො. උදිතොදිතන්ති අතිවිය උදිතං. නභමජ්ඣෙ පුණ්ණචන්දමණ්ඩලං විය සකලසීහළදීපෙ අතිවිය උග්ගතන්ති අත්ථො. අරියමග්ගපඤ්ඤාවසෙන පරියත්තිවෙසාරජ්ජාදි පඤ්ඤාවසෙනවා අවදාතෙහි පරියොදාතෙහි ගුණෙහි සොතිතාති පඤ්ඤාවදාතගුණසොතිතා. තෙ එව ලජ්ජීපාපගරහිනො. මඤ්ඤන්තූති අනුස්සරන්තු. පුඤ්ඤවිභාවොදය මඞ්ගලායාති විපුලානං පුඤ්ඤානං වඩ්ඪිසඞ්ඛාත මඞ්ගලත්ථාය. තත්රායං යොජනා, පුඤ්ඤෙන තෙන විපුලෙන ධඤ්ඤාධිවාසං උදිතොදිතං තුමූලසොම විහාරඤ්ච තත්ථ නිපාසිනො මහින්දත්ථෙරාදිකෙ පඤ්ඤාවදාත ගුණසොභිතෙ ලජ්ජිභූතෙ භික්ඛූච පුඤ්ඤවිභවොදයමඞ්ගලාය ආයුකන්තං මඤ්ඤන්තු පච්ඡිමා ජනාති. අථවා, තංවිහාරං අඤ්ඤෙ පඤ්ඤාවදාත ගුණසොභිත ලජ්ජී භික්ඛූ මඤ්ඤන්තූති යොජනා. එතෙන ථෙරො පච්ඡිමජනානං ඡසු අනුත්තරියධම්මෙසු අනුස්සතානුත්තරියසඞ්ඛාතං පුඤ්ඤවිසෙසඤ්ච මයංපි තාදිසගුණභාගිනො භවිස්සාමාති උස්සාහනුපායඤ්ච පටිපාදෙසීති.

පරමත්ථදීපනී නිගමකථා

එත්තාවතාච –

නගරෙ දීපරඞ්ගම්හි, ගාමෙ ති නාමකෙ;

අට්ඨසුඤ්ඤද්වයෙකම්හි, සාකෙ ජාතෙන යා මයා.

මුංර්වාගාමෙ අරඤ්ඤම්හි, ලඞ්ඝතීති විස්සුතාලයෙ;

වසතා මහතො භික්ඛු, ගණස්ස හිතකාරිනා.

පරමත්ථදීපනීනාම, සඞ්ඛතා සාරදස්සිනා;

සාරෙසීනං හිතත්ථාය, සාරාසාරවිවෙකිනං.

සුනිට්ඨිතා අයං ටීකා, නිබ්භයා නිරුපද්දවා;

නවපඤ්චද්වයෙකම්හි, සාකෙ කොමුදසාරදෙ.

තථා කල්යාණසඞ්කප්පා, සාධූනං අමතප්ඵලා;

නිට්ඨං ගච්ඡන්තු සබ්බෙපි, නිබ්භයා නිරුපද්දවා.

යථා ලොකම්හි ජොතන්ති, උභො චන්දිමසූරියා;

තථෙව පරමත්ථෙසු, අයං පරමත්ථදීපනී.

පාළියත්තෙසු සා සුභා, සද්දනිරුත්තිදීපනී;

උභො ලොකම්හි ජොතන්තු, සද්ධම්මො යාව තිට්ඨතීති.

තත්ථ නගරෙ දීපරඞ්ගම්හීති දීපවාසිමහාජනං රඤ්ජෙතීති දීපරඞ්ගන්ති ලද්ධනාමෙ නගරෙ. ගාමෙ නාමකෙති රොහිතමිගානං නිවාසභූමිතලෙ පතිට්ඨිතත්තා එවංනාමකෙ මහාගාමෙ. සාකෙති කලියුගෙ. යා මයාති පරමත්ථදීපනීනාම යාටීකා මයා සඞ්ඛතාති සම්බන්ධො. ලඞ්ඝතීති විස්සුතාලයෙති එවංවිස්සුතෙ අරඤ්ඤවිහාරෙ. සාරෙසීනන්ති සාරගවෙසීනං. සාරාසාරවිවෙකිනන්ති අයං සාරො අයං අසාරොති එවං සාරඤ්ච අසාරඤ්චවිවෙ චෙත්වා ජානිතුං සමත්ථානං. සාකෙති කලියුගෙ. කොමුදසාර දෙති කුමුදපුප්ඵයුත්තෙ සරදඋතු පරියාපන්නෙපච්ඡි මකත්තිකමාසෙ. අමතප්ඵලාති නිබ්බානපයොජනා. සුභාති අත්ථබ්යඤ්ජනසම්පත්තියා සොභණා. සද්ධම්මොති තිවිධං සත්ථුසාසනං වුච්චතීති.

ඉති අභිධම්මත්ථසඞ්ගහපකරණස්ස චතුත්ථසංවණ්ණනා

භූතා පරමත්ථදීපනීනාමා යංටීකා

සබ්බාකාරෙන නිට්ඨිතා.