📜

දුතීයගාථා-පරමත්ථදීපනී

11. එවං ආදිගාථායතංතං පයොජන සහිතෙ පඤ්ච අත්ථෙ දස්සෙත්වා ඉදානි තෙ අභිධම්මත්ථෙ උද්දෙසතො දස්සෙන්තො දුතීයගාථමාහ. තත්ථ තත්ථාති භාසිස්සං අභිධම්මත්ථ සඞ්ගහන්ති වුත්තෙ තස්මිං අභිධම්මත්ථසඞ්ගහපදෙ මයා වුත්තා අභිධම්මත්ථා සබ්බථාපරමත්ථතො චතුධා හොන්තීති යොජනා. එත්ථච -

[12] ටීකායං තාව

තත්ථ තස්මිං අභිධම්මත්ථසඞ්ගහපකරණෙතිවා අභිධම්මත්ථ පදෙතිවා අභිධම්මෙතිවා තසද්දත්ථො නිද්දිට්ඨො. විභාවනියං පන තස්මිං අභිධම්මෙති. සබ්බං නසුන්දරං.

න හි අභිධම්මත්ථ සඞ්ගහපකරණෙ මයා වුත්තා අභිධම්මත්ථාති යුජ්ජති. පකරණංපි හි උපරි වුච්චමානමෙව හොති. නතු වුත්තං. කුතො අභිධම්මත්ථාති. න ච සංවණ්ණනාපකරණෙසු ආදිම්හියෙව තාව තසද්දො අප්පධානපදානි පච්චාමසතීති අත්ථි. තස්මා අට්ඨසාලිනියං ආදිම්හි තත්ථ කෙන ට්ඨෙන අභිධම්මොති වාක්යෙවිය ඉධ තසද්දත්ථො වෙදිතබ්බොති. එවඤ්හි සති –

[13] ටීකාසු

සබ්බථා වුත්තාති යොජනාපි පටික්ඛිත්තා හොති.

සා හි වක්ඛමානෙහි සබ්බයාපි ද්වාදස, සබ්බථාපි අට්ඨාරසාතිආදීහි නසමෙතීති. තත්ත සබ්බථාති ධම්මසඞ්ගණියං වුත්තෙන කුසලාදිනා සබ්බප්පකාරෙනපි චතුධාව හොන්ති, විභඞ්ගෙ විභත්තෙ න ඛන්ධාදිනා සබ්බප්පකාරෙනපි චතුධාව හොන්තීති අත්ථො. ධාතු කථායං වුත්තෙනාතිආදිනාපි වත්තබ්බං.

12. පරමත්ථතොති පරමත්ථ සච්චතො. ද්වෙ හි සච්චානි සම්මුතිසච්චං, පරමත්ථසච්චන්ති, තත්ථ සත්ත පුග්ගල අත්ත ජීවාදිකා පඤ්ඤත්තිඅත්ථා සභාවතො අවිජ්ජමානායෙව හොන්ති. ධම්මවවත්ථානඤ්ඤාණරහිතානංපන මහාජනානං චිත්තෙ මහන්තමහන්තාපි හුත්වා විජ්ජමානාවිය පඤ්ඤායන්ති, තෙච මහාජනා සමග්ගා හුත්වා තෙසං එකන්තෙන අත්ථිභාවං ගහෙත්වා තථා තථා වොහරන්ති චෙව සම්පටිච්ඡන්තිච. තස්මා තෙ මහාජනෙහි සමග්ගෙහි සම්මතත්තාතතොයෙවච වචීසච්චවිරතිසච්චානං වත්ථුභූතත්තාසම්මුති සච්චන්ති වුච්චන්ති. තස්මිං සම්මුතිසච්චෙ ඨත්වා සම්මා පටිපජ්ජන්තා සබ්බ ලොකියසම්පත්තියොච සබ්බබොධිසම්භාර ධම්මෙච ආරාධෙන්ති. මිච්ඡාපටිපජ්ජන්තා අපායපූරකා හොන්ති. එවං මහන්තඤ්හි සම්මුති සච්චන්ති. පරමත්ථසච්චං පන පත්වා තං සච්චමෙව නහොති. තඤ්හි සයං අවිජ්ජමානංයෙව සමානං මහාජනෙ විජ්ජමානන්ත්වෙව ගණ්හාපෙති. සක්කායදිට්ඨි ද්වාසට්ඨිදිට්ඨි තිවිධමිච්ඡාදිට්ඨීනං වත්ථු හුත්වා බාලජනානං වට්ටදුක්ඛතො නිය්යාතුං නදෙති. එවං විපරීතඤ්හි සම්මුතිසච්චං. එවං මහාසාවජ්ජඤ්චාති. පරමත්ථසච්චංපන දුවිධං සභාවසච්චං අරියසච්චන්ති. තත්ථ ධම්මසඞ්ගණිආදීසු සත්තසු පකරණෙසු විභත්තා කුසලාදයො ධම්මා සභාවසච්චංනාම. තෙ හි සයං සභාවතො විජ්ජමානත්තා කුසලානාම ධම්මා අත්ථි සුඛානාම වෙදනා අත්ථීති ගණ්හන්තෙන විසංවාදෙන්තීති. තං පන අරියසච්චං පත්වා කිඤ්චි අසච්චංපි හොතියෙව. තථාහි අනුභවනභෙදමත්තං උපාදායෙව වෙදනා සුඛා දුක්ඛා අදුක්ඛමසුඛාති වුත්තා. න සබ්බාකාරතො සුඛභූතත්තා. සබ්බෙහි පන අනිච්චතා සඞ්ඛතතාදීහි අනෙකසතෙහි ආකාරෙහි සබ්බාපි වෙදනා දුක්ඛාඑව. තථා අනවජ්ජසුඛවිපාකට්ඨෙන කුසලභාවොපි අකුසලං උපාදායෙව වුත්තො. සබ්බෙපි හි තෙභූමකා කුසලසම්මතා ධම්මා සාසවතා සංකිලෙසිකතා ඔඝනිය යොගනිය උපාදානියතා සඞ්ඛාතෙහි වජ්ජෙහි සාවජ්ජාඑව හොන්ති. දුක්ඛසච්චභූතානඤ්ච විපාකානං ජනනට්ඨෙන එකන්තෙන දුක්ඛවිපාකාඑව හොන්ති. අජ්ඣත්තත්තිකඤ්ච සබ්බලොකියසම්මතං උපාදාය වුත්තං. සබ්බෙපි හි චතුබ්භූ මකධම්මා එකන්තෙන අත්තාපිනාම නත්ථි. කුතො අජ්ඣත්තානාම. බහිද්ධාඑව හොන්ති. සඞ්ඛාරෙ පරතො පස්සාති හි වුත්තන්ති. අයං නයො සෙසත්තික දුකධම්මෙසුපි යථාරහං නෙතබ්බො. අරිය සච්චංනාම සබ්බෙසං තෙභූමකධම්මානං එකන්ත දුක්ඛභාවො තණ්හාය එකන්ත දුක්ඛසමුදය භාවො නිබ්බානස්සෙව දුක්ඛනිරොධ භාවො අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්සෙව දුක්ඛනිරොධමග්ගභාවොචාති. ඉධමෙව හි පරිසුද්ධබුද්ධීනං අරියානං ඤාණෙ අචලමානං සබ්බාකාරපරිපුණ්ණං නිප්පරියායසච්චං හොතීති. තෙසු ඉධ සම්මුතිසච්චං නිවත්තෙන්තො පරමත්ථතොති ඉද මාහ. තෙන වුත්තං පරමත්ථතොති පරමත්ථසච්චතොති. තත්ථ අත්ථො දුවිධො සභාවසිද්ධොච පරිකප්පසිද්ධොච. තත්ථ යො විනා අඤ්ඤාපදෙසෙන කෙවලං විසුං විසුං අත්තනො ලක්ඛණෙන විජ්ජමානො හුත්වා සිද්ධො. සො චිත්තාදිකො අත්ථො සභාවසිද්ධොනාම. යොපන අත්තනො ලක්ඛණෙන විජ්ජමානොයෙව නහොති. විජ්ජමානස්සපන අත්ථස්ස නානා පවත්තිආකාරෙ උපාදාය චිත්තෙන පරිකප්පෙත්වා සවිග්ගහං කත්වා ගහිතො චිත්තමයො චිත්තනිම්මිතො හුත්වා චිත්තෙඑව උපලබ්භමානො හොති. සො සත්තපුග්ගලාදිකො අත්ථො පරිකප්පසිද්ධො නාම. තෙසු සභාවසිද්ධොයෙව පරමත්ථොනාම. සො හි සන්ති භවන්ති බුද්ධිසද්දා එත්ථාති අත්ථො. එකන්තවිජ්ජමානට්ඨෙන ඉතරතො පරමො උක්කංසගතො අත්ථොති පරමත්ථො. අපි ච, යෙ අයං අත්ථි අයං උපලබ්භතීති ගහෙත්වා තස්ස අභිඤ්ඤෙය්යස්ස අභිඤ්ඤත්ථාය, පරිඤ්ඤෙය්යස්ස පරිඤ්ඤත්ථාය, පහාතබ්බස්ස පහානත්ථාය, සච්ඡිකාතබ්බස්ස සච්ඡිකරණත්ථාය, භාවෙතබ්බස්ස භාවනත්ථාය පටිපජ්ජන්ති. තෙසං තදත්ථසාධනෙ අවිසංවාදකට්ඨෙන පරමො උත්තමො අත්ථොති පරමත්ථො. ඉතරොපන අවිජ්ජමානත්තා තස්ස අභිඤ්ඤාදිඅත්ථාය පටිපජ්ජන්තානං තදත්ථසාධනෙ විසංවාදකොයෙව භවිස්සති. නපන තදත්ථං සාධෙස්ස තීති පරමත්ථොති වත්තුං නාරහතීති.

[14] විභාවනියං පන

‘‘පරමස්සවා උත්තමස්ස ඤාණස්ස අත්ථො ගොචරොති පරමත්ථො’’තිපි වුත්තං. තං න සුන්දරං.

න හි පරමසද්දොඤාණෙ වත්තමානො දිස්සති. නච අත්ථසද්දො ගොචරෙති. යඤ්ච අනුටීකායං සච්චමෙව සච්චිකං. සො එව අත්ථො අවිපරීතස්ස ඤාණස්ස විසයභාවට්ඨෙනාති සච්චිකට්ඨොති වුත්තං. තංපි අවිපරීතෙන ඤාණෙන අරණීයතො උපගන්තබ්බ තො අත්ථොති ඉමමත්ථං දස්සෙති. නපරමසද්දස්ස අත්ථන්ති. [පරමත්ථපදං]

13. චිත්තන්ති එත්ථ චින්තෙතීති චිත්තං. එත්ථච චින්තනක්රියා නාම නිච්චං ආරම්මණාපෙක්ඛා හොති. න හි සා ආරම්මණෙන විනා ලබ්භතීති. තස්මා ආරම්මණග්ගහණ ආරම්මණුපලද්ධියෙව ඉධ චින්තනාති දට්ඨබ්බාති. එවඤ්හි සති භවඞ්ගසමය විසඤ්ඤිසමයෙසු චිත්තං ආරම්මණෙන විනාපි පවත්තතීති එවං වාදීනං වාදො පටික්ඛිත්තො හොති. සන්තෙසුපිච නිස්සය සමනන්තරාදීසු තස්ස පච්චයෙසු තෙහි නාමං අලභිත්වා ආරම්මණපච්චයවසෙනෙවස්ස නාමං සිද්ධන්ති දට්ඨබ්බං. චින්තෙන්ති සම්පයුත්තකා ධම්මා එතෙනාති චිත්තං. තඤ්හි ආරම්මණග්ගහණකිච්චෙ පුබ්බඞ්ගමභූතන්ති තං සම්පයුත්තධම්මාපි ආරම්මණං ගණ්හන්තා තස්ස වසෙනෙව ගණ්හන්තීති. චින්තනමත්තංවා චිත්තං. සබ්බෙපි හි ධම්මා තංතං ක්රියාමත්තාව හොන්ති. න තෙසු දබ්බංවා සණ්ඨානං වා විග්ගහොවා උපලබ්භති. පච්චයායත්ත වුත්තිනො ච හොන්ති. න තෙ අත්තනො ථාමෙනවා බලෙනවා වසෙනවා සත්තියාවා උප්පජ්ජිතුංපි සක්කොන්ති. පගෙව චින්තෙතුංවා ඵුසෙතුංවාති. ඛණමත්තට්ඨායිනොච හොන්ති, න කදාචි කස්සචි වසෙ වත්තිතුං සක්කොන්තීති. තස්මා තෙසු ඉදං දබ්බං, අයං සත්ති, අය ක්රියාති එවං විභාගො නලබ්භතීති දට්ඨබ්බං. එවඤ්ච කත්වා සබ්බෙසු පරමත්ථපදෙසු එකං භාවසාධනමෙව පධානතො ලබ්භති. තදඤ්ඤ සාධනානිපන පරියායතොව ලබ්භන්තීති වෙදිතබ්බං. එත්ථ ච දබ්බාදිවසෙන අභෙදස්ස චින්තනස්ස අත්ථවිසෙසඤාපනත්ථං විභාග කප්පනාවසෙන භෙදකරණං පරියායකථාති දට්ඨබ්බං. යථා සිලා පුත්තකස්සසරීරන්ති, තථා කරණඤ්ච තං තං ක්රියාසඞ්ඛාත ධම්මවිමුත්තස්ස පරපරිකප්පිතස්ස කාරකභූතස්ස අත්ත ජීව සත්ත පුග්ගලස්ස සබ්බසො අභාවදීපනත්ථං. සති හි අත්තාදිම්හි කිං අභෙදස්ස භෙදකප්පනායාති.

විභාවනියං පන

සසවිසාණං විය අභූතස්ස භූත කප්පනා වුත්තා විය දිස්සති. අයමස්සාධිප්පායො-ධම්මෙසු කත්තාවා කාරෙ තාවා කොචි නත්ථි. ලොකෙපන අත්තප්පධානො ක්රියා නිප්ඵාදකො කත්තානාම සිද්ධො. තස්මා චින්තනකිච්චෙ අත්තප්පධානතා දීපනත්ථං තං කත්තුභාවං චිත්තෙ ආරොපෙත්වා චින්තෙතීති චිත්තන්ති වුත්තං.

චිත්තස්සච බලෙන තංසම්පයුත්තානංපි තස්මිං කිච්චෙ තදනුකූලප්පවත්තිදීපනත්ථං පුනකරණභාවං චිත්තෙ කත්තුභාවඤ්ච තෙසු ආරොපෙත්වා චින්තෙන්ති සම්පයුත්තකා ධම්මා එතෙනාති චිත්තන්ති වුත්තන්ති. අපි චෙත්ථ චිත්තසද්දො විචිත්රත්ථවාචකො දට්ඨබ්බො. වුත්තඤ්හෙ තං සංයුත්තකෙ –

දිට්ඨං වො භික්ඛවෙ චරණංනාම චිත්තන්ති. එවං භන්තෙ. තම්පි ඛො භික්ඛවෙ චරණං චිත්තං චිත්තෙනෙව චින්තිතන්ති. තෙනාපි ඛො භික්ඛවෙ චරණෙන චිත්තෙන චිත්තඤ්ඤෙව චිත්තතරන්ති, නා හං භික්ඛවෙ අඤ්ඤං එකනිකායංපි සමනුපස්සාමි යං එවං චිත්තං. යථයිදං භික්ඛවෙ තිරච්ඡානගතා පාණා. තෙපි ඛො භික්ඛවෙ තිරච්ඡානගතා පාණා චිත්තෙනෙව චිත්තිකතා. තෙහිපි ඛො භික්ඛවෙ තිරච්ඡාන ගතෙහි පාණෙහි චිත්තඤ්ඤෙව චිත්තතරන්ති.

තත්ථ චරණංනාම චිත්තන්ති යත්ථවිචිත්රානි දිබ්බවිමානාදීනි චිත්තකම්මානි කත්වා ඉදඤ්චිදඤ්ච පුඤ්ඤං කරොන්තා ඉධචිධච නිබ්බත්තාති දස්සෙන්තො විචරන්ති . තස්ස පටකොට්ඨකස්සෙතං නාමං. චිත්තෙනාති නිස්සක්කෙ කරණවචනං. යථයිදන්ති යථා ඉමෙ. චිත්තිකතාති විචිත්රා කතා. එත්ථච චිත්තවිචිත්තකාය සඤ්ඤාවිචිත්තා. සඤ්ඤාවිචිත්තතාය තණ්හාවිචිත්තා. තණ්හාවිචිත්තතාය කම්මානි විචිත්තානි. කම්මවිචිත්ත තාය යොනියො විචිත්තා. යොනිවිචිත්තතාය තෙසං තිරච්ඡා නගතානං විචිත්තතා වෙදිතබ්බා. [වචනත්ථො]

තං තං සභාවො ලක්ඛණං, කිච්චසම්පත්තියො රසො;

ගය්හාකාරො ඵලංවාපි, පච්චුපට්ඨාන සඤ්ඤිතං.

ආසන්නකාරණං යං තං, පදට්ඨානන්ති තං මතං;

ධම්මානං වවත්ථානාය, අලං එතෙ විබුද්ධිනො.

ආරම්මණවිජානනලක්ඛණං චිත්තං, පුබ්බඞ්ගමරසං, සන්ධානපච්චුපට්ඨානං, නාමරූපපදට්ඨානං. [චිත්තං]

14. චෙතසිකන්ති එත්ථ චෙතසි භවං තදායත්තවුත්තිතායාති චෙතසිකං. ඵස්සාදි ධම්මජාතං. එත්ථච තදායත්තවුත්තිතා නාම එකුප්පාදතාදීහි ලක්ඛණෙහි චිත්තෙන සහ එකී භූතස්ස විය පවත්ති. එතෙන යා චිත්තස්ස ජාති. සාඑව ඵස්සාදීනං. යා චිත්තස්ස ජරා, යං චිත්තස්ස මරණං, යං චිත්තස්ස ආරම්මණං, යං චිත්තස්ස වත්ථු, තදෙව ඵස්සාදීනන්ති එවං එකපුප්ඵ මඤ්ජරියං එකවණ්ටුපනිබ්බන්ධානි පුප්ඵානි විය චිත්තෙන සහ එකජාතියාදි උපනිබ්බන්ධා ඵස්සාදයො ධම්මා ඉධ චෙතසිකංනාමාති සිද්ධා හොන්ති. එවඤ්ච සති චිත්තංපි තෙහි ඵස්සාදීහි සහ තථෙව ආයත්තං පවත්තතීති තංපි ඵස්සිකං වෙදනිකන්තිආදිනා වත්තබ්බන්ති චෙ. න. චිත්තස්සෙව ජෙට්ඨකත්තා. මනොපුබ්බඞ්ගමා ධම්මා, මනොසෙට්ඨා මනොමයාති හි වුත්තං. එත්ථච මනොමයාති මනසාඑව පකතා නිම්මිතා චිත්තක්රියා භූතාති අත්ථො. එතෙන තෙ ඵස්සාදයො ධම්මා චිත්තෙන විනා නුපලබ්භන්තීති දස්සෙති. චිත්තංපන තෙහි කෙහිචි විනාපි පවත්තතියෙව. පඤ්චවිඤ්ඤාණ චිත්තඤ්හිතෙහි කෙහිචි විතක්කාදීහි විනා උප්පජ්ජතීති. තස්මා තෙසඤ්ඤෙව තදායත්ත වුත්තිතා වත්තබ්බා න චිත්තස්සාති.

[15] විභාවනියං පන

එකාලම්බණතා මත්තෙන තෙසං තදායත්තවුත්තිතං චෙතසි කත්තඤ්ච විභාවෙති. තං න සුන්දරං.

න හි එකාලම්බණතාමත්තෙන චෙතසිකංනාම ජාතන්ති. එත්ථ ච ලොකෙ නානාවණ්ණධාතුයො උදකෙ ඝංසිත්වා වත්ථුම්හි නානා චිත්තකම්මානි කරොන්ති, තත්ථ වත්ථුම්හි ඵරණං බන්ධනඤ්ච උදකස්සෙව කිච්චං, න වණ්ණධාතූනං. නානාරූප දස්සනං වණ්ණධාතූනමෙව කිච්චං, න උදකස්ස. තත්ථ වත්ථුවිය ආරම්මණං දට්ඨබ්බං. උදකංවිය චිත්තං. නානා වණ්ණධාතුයොවිය චෙතසිකධම්මාති. [චෙතසිකං]

15. රූපන්ති එත්ථ රුප්පතීති රූපං. සීතුණ්හාදීහි විරොධි පච්චයෙහි විසම පවත්ති වසෙන විකාරං ආපජ්ජති, තෙහි වා විකාරං ආපාදීයතීති අත්ථො. යථාහ –

රුප්පතීති ඛො භික්ඛවෙ තස්මා රූපන්ති වුච්චති. කෙන රුප්පති. සිතෙනපි රුප්පති. උණ්හෙනපි රුප්පති. ජිඝච්ඡායපි රුප්පති. විපාසායපි රුප්පති. ඩංස මකස වාතාතප සරිං සප සප්ඵස්සෙහිපි රුප්පතීති. රුප්පතීතිච රුප්පති, කුප්පති, ඝට්ටීයති, පිළී යති, භිජ්ජතීති.

මහානිද්දෙසෙ වුත්තං. අයමෙත්ථ පිණ්ඩත්ථො, යෙ ධම්මා චිරට්ඨිතිකාච හොන්ති සප්පටිඝසභාවාච. තෙසඤ්ඤෙව ඨිතික්ඛණෙසු විරොධිපච්චයෙහි සමාගමොනාම හොති. නපනඤ්ඤෙසං පරිත්තක්ඛණානං අප්පටිඝසභාවානන්ති. තෙසඤ්හි අප්පටිඝසභාවානං සුඛුම රූපානංපි බහිද්ධා සීතාදීහි සමාගමොනාම නත්ථි. කුතො පරිත්තක්ඛණානං අප්පටිඝසභාවානඤ්ච අරූපධම්මානන්ති. යදිඑවං සුඛුමරූපානං අරූපතාපත්ති සියාති. නසියා. ඔළාරිකරූපෙහි සමානගති කත්තා. තානිහි ඔළාරිකෙසු රුප්පමානෙසු රුප්පන්තියෙවාති. සමාගමොච නාම ඉධ ථපෙත්වා ආපාතගමනං ආරම්මණකරණඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤවිරුද්ධානං ඨිතිපත්තානං ඔළාරිකරූපානං මහාභූතානමෙවවා අඤ්ඤමඤ්ඤාභිඝට්ටනං වුච්චති, රුප්පති ඝට්ටීයති පීළීයතීති හි වුත්තං. රුප්පනඤ්චනාම පරසෙනායුද්ධෙන රට්ඨඛොභොවිය කලාපන්තරගතධාතූනං කුප්පනං භිජ්ජනංච වුච්චති. කුප්පති භිජ්ජතීති හි වුත්තං. එත්ථච කුප්පතීති ඛොභති චඤ්චලති, භිජ්ජතීති විකාරං ආපජ්ජති. යස්මිං ඛණෙ විරොධිපච්චයසමාගමං ලභන්ති. තතො පට්ඨාය සයංපි විකාරපත්තා හොන්ති. ඔමත්තාධිමත්තරූපසන්තතීනං උප්පත්තියා පච්චයභාවං පත්තා හොන්තීති අත්ථො. අපිචෙත්ථ රුප්පනං දුවිධං වඩ්ඪනං, හායනඤ්ච. තදුභයංපි කප්පවුට්ඨානෙ කප්පසණ්ඨානෙ නානාආයුකප්ප සංවච්ඡර උතු මාස රත්ති දිවාදීනං පරිවත්තනෙච පාකටං හොතීති. කස්මා පන රූපන්ති නාමං ඝට්ටනවසෙන රුප්පනධම්මානමෙව සිද්ධන්ති. තෙසමෙව සවිග්ගහත්තා. රූපධම්මා හි සමූහසණ්ඨානාදි භාවපත්තියා සවිග්ගහා හොන්ති. තස්මා තෙසමෙව රුප්පනං පච්චක්ඛතොපි ලොකස්ස පාකටන්ති තෙස්වෙව රූපන්ති නාමං සිද්ධන්ති දට්ඨබ්බං. අරූපධම්මා පන අවිග්ගහාති න තෙසං විකාරො පච්චක්ඛතො ලොකස්ස පාකටො හොති. තං තං රූපවිකාරං දිස්වාවා සුත්වා වා පුච්ඡිත්වායෙව වා සො ලොකෙන ජානිතබ්බො අඤ්ඤත්ර පරචිත්තවිදූහි. තස්මා තෙසං රූපතාපත්ති නත්ථීති.

[16] විභාවනියං පන

තෙසං රූපතාපත්තිප්පසඞ්ගො සීතාදිග්ගහණ සාමත්ථියෙන නිවත්තිතො. යස්මා පන වොහාරොනාම ලොකොපචාරෙන විනා නසිජ්ඣති. ලොකොපචාරොච පාකටනිමිත්තවසෙ නෙව පවත්තො. තස්මා ඉධ සීතාදිග්ගහණෙන විනාපි තප්පසඞ්ගනිවත්ති ලොකතොව සිද්ධාති දට්ඨබ්බා.

යස්මා ච බ්රහ්මලොකෙ බ්රහ්මානං කායවිකාර වචීවිකාරා ච ඉද්ධිවිකුප්පනාවසප්පවත්තා නානාරූපවිකාරාච දිස්සන්තියෙව. තෙච එකෙන පරියායෙන රුප්පනාකාරාඑව නාම හොන්ති, තස්මා තෙසං වසෙන තත්ථ රූපානං රූපතාසිද්ධි හොතීති වෙදිතබ්බං. රූපයති වා අත්තනො සභාවෙන පකාසතීති රූපං. අරූපධම්මා හි න අත්තනො සභාවෙන පාකටා හොන්ති. රූපසන්නිස්සයෙනෙව ගහෙතබ්බා . ඉදං පන අත්තනො සභාවෙනෙව පාකටං පඤ්චවිඤ්ඤාණෙහිපි ගහෙතබ්බන්ති. ඉමස්මිං අත්ථෙ සති බ්රහ්මලොකෙ රූපානංපි උජු කතොව රූපතාසිද්ධි හොතීති.

[17] විභාවනියං පන

අනුග්ගාහකානං සීතාදීනං වසෙන තං සභාවා නාතිවත්තන වසෙනච තත්ථ රූපතාසිද්ධි විභාවිතා. යස්මාපන සීතෙ නාපි උණ්හෙනාපීතිආදිවචනං නිදස්සනමත්තං හොති. කම්ම චිත්තාහාරානංපි වසෙන රුප්පනස්ස සම්භවතො, තථාහි සඤ්ඤා විඤ්ඤාණානිපි රූපාරම්මණරසාරම්මණෙහි එව පාළියං නිද්දිට්ඨානි. න හි සඤ්ඤා රූපංඑව සඤ්ජානාති. න ච විඤ්ඤාණං රස මෙව විජානාති. නිදස්සනමත්තෙන දෙසනා හොතීති විඤ්ඤායතීති. තස්මා සීතාදිග්ගහණං අමුඤ්චිත්වාව තත්ථ රූපතාසිද්ධිවිභාවනෙන පයොජන නත්ථීති. [රූපං]

16. නිබ්බානන්ති එත්ථ නිබ්බායන්ති සබ්බෙ වට්ටදුක්ඛසන්තාපා එතස්මින්ති නිබ්බානං. නිබ්බායන්තීති යෙ කිලෙසාවා ඛන්ධාවා අභාවිතමග්ගස්ස ආයතිං උප්පජ්ජනාරහපක්ඛෙ ඨිතා හොන්ති. තෙයෙව භාවිතමග්ගස්ස අනුප්පජ්ජනාරහපක්ඛං පාපුණන්තීති අත්ථො. න හි ඛණත්තයං පත්වා නිරුද්ධා අතීතධම්මා නිබ්බායන්ති නාම. පච්චුප්පන්නෙසු ආයතිං අවස්සං උප්පජ්ජමානෙසුච ධම්මෙසු වත්තබ්බමෙව නත්ථීති. වට්ටදුක්ඛසන්තාපාති කිලෙසවට්ට කම්මවට්ට විපාකවට්ට දුක්ඛසන්තාපා. න හි තිවිධ වට්ටදුක්ඛසන්තාපරහිතානං රුක්ඛාදීනං අනුප්පාදනිරොධො නිබ්බානංනාම හොතීති. එතස්මින්ති විසයෙ භුම්මං. යථා ආකාසෙ සකුණා පක්ඛන්තීති. යෙහි තෙ නිබ්බායන්ති. තෙසං තබ්බිනිමුත්තං අඤ්ඤං නිබ්බුතිට්ඨානංනාම කිඤ්චි නත්ථීති. නිබ්බායන්ති වා අරියජනා එතස්මින්ති නිබ්බානං. නිබ්බන්ති ධීරා යථයං පදීපොති හි වුත්තං. නිබ්බායන්තීති තං තං කිලෙසානංවා ඛන්ධානංවා පුන අප්පටිසන්ධිකභාවං පාපුණන්තීති අත්ථො. එකස්මින්ති විසයෙඑව භුම්මං, එතස්මිං අධි ගතෙතිපි යොජෙන්ති. ටීකාසුපන භවාභවං විනනතො සංසිබ්බන තො වානං වුච්චති තණ්හා. තතො නික්ඛන්තන්ති නිබ්බානන්ති වුත්තං.

[18] විභාවනියං පන

‘‘නිබ්බාභිවා එතෙන රාගග්ගිආදිකොති නිබ්බාන’’න්තිපි වුත්තං. තං න සුන්දරං.

න හි මග්ගෙවිය නිබ්බානෙ කත්ථචි කරණසාධනං දිට්ඨං, නච නිබ්බානං නිබ්බූති ක්රියාසාධනෙ රාගාදිකස්ස කත්තුනො සහ කාරිපච්චයො හොතීති. [නිබ්බානං]

දුතීයගාථාය පරමත්ථදීපනා නිට්ඨිතා.