📜

3. පකිණ්ණකසඞ්ගහඅනුදීපනා

129. පකිණ්ණකසඞ්ගහෙ . උභින්නං චිත්ත චෙතසිකානං. ‘‘තෙපඤ්ඤාසා’’ති තෙපඤ්ඤාසවිධා. ‘‘භාවො’’ති විජ්ජමානකිරියා. යො ලක්ඛණ රසාදීසු ලක්ඛණන්ති වුච්චති. තෙනාහ ‘‘ධම්මානං’’තිආදිං. පවත්තොති පාඨසෙස පදං. එතෙන ‘වෙදනා භෙදෙන චිත්තචෙතසිකානං සඞ්ගහො’තිආදීසුපි වෙදනා භෙදෙන පවත්තො චිත්තචෙතසිකානං සඞ්ගහොතිආදිනා සම්බන්ධං දස්සෙති. ‘‘වචනත්ථො දස්සිතො’’ති, කථං දස්සිතොති ආහ ‘‘වෙදනා භෙදෙන චිත්තචෙතසිකානං සඞ්ගහො’’තිආදි. ‘‘තෙසං දානි යථාරහං’’ති එත්ථ ‘‘තෙසං’’ති චිත්තචෙතසිකානං, සඞ්ගහො නාමාති සම්බන්ධො. එතෙන අයං සඞ්ගහො චිත්ත චෙතසිකානං එව සඞ්ගහොති සිද්ධං හොති. වෙදනා හෙතුතො. ල. ලම්බණවත්ථුතො සඞ්ගහො නාමාති සම්බන්ධො. එතෙන උපරි වෙදනා සඞ්ගහොතිආදීසු වෙදනාතො සඞ්ගහො වෙදනා සඞ්ගහො. ල. වත්ථුතො සඞ්ගහො වත්ථු සඞ්ගහොති සිද්ධං හොති, වෙදනාතොතිආදීසු ච වෙදනා භෙදතොතිආදි අත්ථතො සිද්ධං හොති. එවං ඡන්නං පකිණ්ණකසඞ්ගහානං වචනත්ථො දස්සිතො. තෙනාහ ‘‘වෙදනා භෙදෙනා’’තිආදිං. ආදිනා දස්සිතොති සම්බන්ධො. ‘‘සඞ්ගහො නාම නිය්යතෙ’’ති වුත්තත්තා ‘‘නීතො නාම අත්ථී’’ති වුත්තං. ‘‘නිය්යතෙ’’ති ච පවත්තීයතෙති අත්ථො. නනු තෙසං ‘‘සඞ්ගහො නාම නිය්යතෙ’’ති වුත්තත්තා ද්වීහි චිත්ත චෙතසිකෙහි එව අයං සඞ්ගහො නෙතබ්බොති. න. චිත්තෙන නීතෙ චෙතසිකෙහි විසුං නෙතබ්බ කිච්චස්ස අභාවතොති දස්සෙතුං ‘‘චිත්තෙ පන සිද්ධෙ’’තිආදි වුත්තං.

130. වෙදනා සඞ්ගහෙ. වෙදනා භෙදං නිස්සාය ඉමස්ස සඞ්ගහස්ස පවත්තත්තා ‘‘නිස්සය ධම්ම පරිග්ගහත්ථ’’න්ති වුත්තං. ‘‘සංයුත්තකෙ’’ති වෙදනා සංයුත්තකෙ. ‘‘ආරම්මණං අනුභොන්තී’’ති ආරම්මණ රසං අනුභොන්ති. ‘‘තෙ’’ති තෙජනා. ‘‘තං’’ති තං ආරම්මණං. ‘‘සාතතො’’ති සුඛාකාරතො. ‘‘අස්සාතතො’’ති දුක්ඛා කාරතො . තතො අඤ්ඤොපකාරො නත්ථි, තස්මා වෙදනා අනුභවන ලක්ඛණෙන තිවිධා එව හොතීති යොජනා. ‘‘ද්වෙ’’ති ද්වෙ වෙදනායො. උපෙක්ඛං සුඛෙ සඞ්ගහෙත්වා සුඛදුක්ඛවසෙන වා ද්වෙ වෙදනා වුත්තාති යොජනා. ‘‘සන්තස්මිං එසා පණීතෙ සුඛෙ’’ති ඣානසම්පයුත්තං අදුක්ඛම සුඛං සන්ධාය වුත්තං. පඤ්ච භෙදාදීසු විත්ථාරො වෙදනා සංයුත්තෙ ගහෙතබ්බො. වෙදයිතන්ති ච වෙදනාති ච අත්ථතො එකං. ‘‘සබ්බං තං දුක්ඛස්මිං’’ති සබ්බං තං වෙදයිතං දුක්ඛස්මිං එව පවිට්ඨං හොති. සඞ්ඛාර දුක්ඛතං ආනන්ද මයා සන්ධාය භාසිතං සඞ්ඛාර විපරිණාමතඤ්ච, යං කිඤ්චි වෙදයිතං, සබ්බං තං දුක්ඛස්මිංති පාළි. ‘‘ඉන්ද්රියභෙදවසෙනා’’ති සොමනස්ස සහගතං, උපෙක්ඛාසහගතං, දොමනස්ස සහගතං, සුඛසහගතං, දුක්ඛ සහගතන්ති එවං ඉන්ද්රිය භෙදවසෙන. ‘‘යෙසු ධම්මෙසූ’’ති සම්පයුත්ත ධම්මෙසු. ‘‘තෙසං’’ති සම්පයුත්ත ධම්මානං. තත්ථ සුඛසම්පයුත්තා ධම්මා කායික සුඛ සම්පයුත්ත චෙතසික සුඛ සම්පයුත්ත වසෙන දුවිධා. එවං ඉස්සරට්ඨානභූතානං සම්පයුත්ත ධම්මානං දුවිධත්තා අනුභවන භෙදෙ තීසු වෙදනාසු එකං සුඛ වෙදනං ද්විධා භින්දිත්වා සුඛින්ද්රියං සොමනස්සින්ද්රියන්ති වුත්තං. දුක්ඛසම්පයුත්ත ධම්මෙසුපි එසෙවනයො. ‘‘අපි චා’’ති කිඤ්චි වත්තබ්බං අත්ථීති අත්ථො. ‘‘තෙපී’’ති උපෙක්ඛා සම්පයුත්තාපි ධම්මා. චක්ඛාදි පසාදකායා නාම චක්ඛු සොත ඝාන ජිව්හා පසාදකායා. තෙසු නිස්සිතා නාම චක්ඛු විඤ්ඤාණ චිත්තුප්පාදාදයො. ‘‘සබ්භාවා’’ති සන්තභාවතො සංවිජ්ජමාන භාවතො දුවිධා හොන්තීති යොජනා. ‘‘එක රසත්තා’’ති මජ්ඣත්තභාවෙන එකරසත්තා. ‘‘ඉතරානී’’ති සොමනස්ස දොමනස්ස උපෙක්ඛින්ද්රියානි. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යං.

131. හෙතුසඞ්ගහෙ. ‘‘සුප්පතිට්ඨිතභාවසාධනං’’ති සුට්ඨු පතිට්ඨහන්තීති සුප්පතිට්ඨිතා. සුප්පතිට්ඨිත භාවසාධනං හෙතු කිච්චං නාමාති යොජනා. ‘‘ඉමෙපි ධම්මා’’ති ඉමෙපි ඡ හෙතු ධම්මා. ‘‘තත්ථා’’ති තෙසු ආරම්මණෙසු, සාධෙන්ති. තස්මා සුප්පතිට්ඨිත භාවසාධනං හෙතුකිච්චං නාමාති වුත්තං. ‘‘අපරෙ පනා’’ති පට්ඨානට්ඨ කථායං ආගතො රෙවතත්ථෙර වාදො. ‘‘ධම්මානං කුසලාදි භාවසාධනං’’ති සහජාතධම්මානං කුසලභාවසාධනං අකුසලභාවසාධනං අබ්යාකතභාවසාධනං. ‘‘එවං සන්තෙ’’තිආදි තං වාදං පටික්ඛිපන්තානං පටික්ඛෙපවචනං. ‘‘යෙස’’න්ති මොහමූල චිත්ත ද්වයෙ මොහො ච අහෙතුක චිත්තුප්පාද රූප නිබ්බානානි ච. ‘‘න සම්පජ්ජෙය්යා’’ති සහජාත හෙතුනො අභාවා තස්ස මොහස්ස අකුසල භාවො, ඉතරෙ සඤ්ච අබ්යාකත භාවො න සම්පජ්ජෙය්ය. ඉදං වුත්තං හොති. හෙතු නාම සහජාත ධම්මානං කුසලාදිභාවං සාධෙතීති වුත්තං. එවං සති, සො මොහො සම්පයුත්ත ධම්මානං අකුසල භාවං සාධෙය්ය. අත්තනො පන අකුසල භාවං සාධෙන්තො සහජාතො අඤ්ඤො හෙතු නත්ථි. තස්මා තස්ස අකුසලභාවො න සම්පජ්ජෙය්ය. තථා අහෙතුක චිත්තුප්පාද රූප නිබ්බානානඤ්ච අබ්යාකතභාවං සාධෙන්තො කොචි සහජාතො හෙතු නාම නත්ථීති තෙසම්පි අබ්යාකත භාවො න සම්පජ්ජෙය්ය. න ච න සම්පජ්ජති. තස්මා සො ථෙරවාදො න යුත්තොති. එත්ථ සියා. සොච මොහො අත්තනො ධම්මතාය අකුසලො හොති. තානි ච අහෙතුක චිත්තුප්පාදරූප නිබ්බානානි අත්තනො ධම්මතාය අබ්යාකතානි හොන්තීති. එවං සන්තෙ, යථා තෙ ධම්මා. තථා අඤ්ඤෙපි ධම්මා අත්තනො ධම්මතාය එව කුසලා කුසලා බ්යාකතා භවිස්සන්ති. න චෙත්ථ කාරණං අත්ථි, යෙනකාරණෙන තෙ එව ධම්මා අත්තනො ධම්මතාය අකුසලා බ්යාකතා හොන්ති. අඤ්ඤෙ පන ධම්මා අත්තනො ධම්මතාය කුසලා කුසලා බ්යාකතා න හොන්ති, හෙතූහි එව හොන්තීති. තස්මා තෙසං සබ්බෙසම්පි කුසලාදි භාවත්ථාය හෙතූහි පයොජනං නත්ථි. තස්මා සො ථෙරවාදො න යුත්තො යෙවාති. න කෙවලඤ්ච තස්මිං ථෙරවාදෙ එත්තකො දොසො අත්ථි. අථ ඛො අඤ්ඤොපි දොසො අත්ථීති දස්සෙතුං ‘‘යානි චා’’තිආදිමාහ. තත්ථායං අධිප්පායො. සචෙ ධම්මානං කුසලාදි භාවො සහජාත හෙතුප්පටිබද්ධො සියා. එවං සති, හෙතු පච්චයෙ කුසල හෙතුතො ලද්ධ පච්චයානි රූපානි කුසලානි භවෙය්යුං. අකුසල හෙතුතො ලද්ධ පච්චයානි රූපානි අකුසලානි භවෙය්යුං . න ච භවන්ති. තස්මා සො වාදො අයුත්තො යෙවාති. ඉදානි පුන තං ථෙරවාදං පග්ගහෙතුං ‘‘යථාපනා’’තිආදිමාහ. ‘‘ධම්මෙසූ’’ති චතුස්සච්ච ධම්මෙසු. මුය්හනකිරියා නාම අන්ධකාර කිරියා. ධම්මච්ඡන්දො නාම දානං දාතුකාමො, සීලං පූරෙතුකාමො, භාවනං භාවෙතුකාමො ඉච්චාදිනා පවත්තො ඡන්දො. ‘‘අක්ඛන්තී’’ති අක්ඛමනං, අරොචනං, අමනාපො. පාප ධම්ම පාපා රම්මණ විරොධො නාම කාමරාගට්ඨානීයෙහි සත්තවිධ මෙථුන ධම්මාදීහි පාප ධම්මෙහි චෙව පඤ්චකාමගුණා රම්මණෙ හි ච චිත්තස්ස විරොධො, ජෙගුච්ඡො පටිකූලො. මුය්හනකිරියා පන එකන්ත අකුසල ජාතිකා එව හොති. එත්තාවතා මොහමූල චිත්ත ද්වයෙ මොහො අත්තනො ධම්මතාය අකුසලො හොතීති ඉමමත්ථං පතිට්ඨාපෙති. ‘‘එවං සන්තෙ’’තිආදිකං තත්ථ දොසාරොපනං විධමති. ඉදානි අහෙතුක චිත්තුප්පාද රූප නිබ්බානානි අත්තනො ධම්මතාය අබ්යාකතානි හොන්තීති ඉමමත්ථං පතිට්ඨාපෙතුං ‘‘යොච ධම්මො’’තිආදිමාහ. ‘‘එත්තකමෙවා’’ති අඤ්ඤං දුක්කර කාරණං නත්ථීති අධිප්පායො. ‘‘අහෙතුක චිත්තානං’’ති අහෙතුක චිත්තුප්පාදානං. අත්තනො ධම්මතාය එව සිද්ධො. එත්තාවතා-අහෙතුක. ල. නිබ්බානානි අත්තනො ධම්මතාය අබ්යාකතානි හොන්තී-ති ඉමමත්ථං පතිට්ඨාපෙති. ‘‘එවං සන්තෙ’’තිආදි තත්ථ දොසාරොපනං අපනෙති. ඉදානි සබ්බොපි මොහො අත්තනො ධම්මතාය අකුසල භාවෙඨත්වා අඤ්ඤෙසං ඉච්ඡා නාම අත්ථි, අක්ඛන්ති නාම අත්ථීති එවං වුත්තානං ඉච්ඡා අක්ඛන්ති ධම්මානම්පි අකුසල භාවං සාධෙතීති දස්සෙතුං ‘‘තත්ථ මොහො’’තිආදිමාහ. ‘‘මුය්හන නිස්සන්දානි එවා’’ති මුය්හනකිරියාය නිස්සන්දප්ඵලානි එව. න කෙවලං සො ලොභාදීනං අකුසලභාවං සාධෙති, අථ ඛො අලොභාදීනම්පි කුසලභාවං සො එව සාධෙතීති දස්සෙතුං ‘‘අලොභාදීනඤ්චා’’තිආදි වුත්තං. ‘‘අවිජ්ජානුසයෙන සහෙව සිද්ධො’’ති තානි සත්තසන්තානෙ අවිජ්ජානුසයෙ අප්පහීනෙ කුසලානි හොන්ති. පහීනෙ කිරියානි හොන්තීති අධිප්පායො. ඉදානි ලොභ දොසානං අලොභාදීනඤ්ච හෙතු කිච්චං දස්සෙතුං ‘‘තානි පන ලොභාදීනී’’තිආදි වුත්තං. රජ්ජන දුස්සනානං නිස්සන්දානි රජ්ජනාදිනිස්සන්දානි. ‘‘දිට්ඨි මානාදීනී’’ති දිට්ඨි මාන ඉස්සා මච්ඡරියාදීනි. අරජ්ජන අදුස්සන අමුය්හනානං නිස්සන්දානි අරජ්ජනාදි නිස්සන්දානි. ‘‘සද්ධාදීනී’’ති සද්ධා සති හිරි ඔත්තප්පාදීනි. ‘‘හෙතුමුඛෙනපී’’ති අහෙතුක චිත්තුප්පාද රූප නිබ්බානානං අබ්යාකතභාවො අත්තනො ධම්මතාය සිද්ධොති වුත්තො. සහෙතුක විපාක ක්රියානං අබ්යාකත භාවො පන අත්තනො ධම්මතාය සිද්ධොතිපි සහජාත හෙතූනං හෙතු කිච්චෙන සිද්ධොතිපි වත්තුං වට්ටතීති අධිප්පායො. විභාව නිපාඨෙ. ‘‘මග්ගිතබ්බො’’ති ගවෙසිතබ්බො. අථ තෙසං කුසලාදි භාවො සෙසසම්පයුත්ත හෙතුප්පටි බද්ධො සියාති යොජනා. ‘‘අප්පටි බද්ධො’’ති හෙතුනා අප්පටි බද්ධො. ‘‘කුසලාදිභාවො’’ති කුසලාදිභාවො සියා. ‘‘සො’’ති කුසලාදිභාවො. ‘‘අහෙතුකානං’’ති අහෙතුක චිත්තුප්පාද රූප නිබ්බානානං. ඉදානි ‘යානි ච ලද්ධහෙතු පච්චයානී’තිආදි වචනං පටික්ඛිපන්තො ‘‘යථාචා’’තිආදිමාහ. ‘‘රූපාරූප ධම්මෙසූ’’ති නිද්ධාරණෙ භුම්ම වචනං. ‘‘අරූප ධම්මෙසු එවා’’ති නිද්ධාරණීයං. න රූප ධම්මෙසු ඵරන්ති. එවං සති, කස්මා තෙ රූප ධම්මා ඣානපච්චයුප්පන්නෙසු වුත්තාති ආහ ‘‘තෙ පනා’’තිආදිං. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යං. ‘‘තං පන තෙසං’’ති තෙසං හංසාදීනං තං වණ්ණවිසෙසං. ‘‘යොනියො’’ති මාතාපිතු ජාතියො. ‘‘අබ්යාකතානං පනාති සබ්බං’’ති අබ්යාකතානං පන අබ්යාකතභාවො නිරනුසය සන්තානප්පටි බද්ධො, කම්මප්පටි බද්ධො, අවිපාකභාවප්පටි බද්ධො චාති දට්ඨබ්බන්ති ඉදං සබ්බං. ‘‘වුත්ත පක්ඛෙපතති යෙවා’’ති තස්මිං පක්ඛෙ අන්තොගධමෙවාති අධිප්පායො.

132. කිච්චසඞ්ගහෙ. තස්මිං පරික්ඛීණෙති සම්බන්ධො. ‘‘කම්මස්සා’’ති කම්මන්තරස්ස. චුතස්ස සත්තස්ස අභිනිබ්බත්තීති සම්බන්ධො. ‘‘භවන්තරාදිප්පටි සන්ධාන වසෙනා’’ති භවන්තරස්ස ආදිකොටියා පටිසන්ධාන වසෙන. භවසන්තානස්ස පවත්තීති සම්බන්ධො. කථං පවත්තීති ආහ ‘‘යාව තං කම්මං’’තිආදිං. ‘‘අවිච්ඡෙදප්පවත්ති පච්චයඞ්ගභාවෙනා’’ති අවිච්ඡෙදප්පවත්තියා පධාන පච්චය සඞ්ඛාතෙන අඞ්ගභාවෙන. එතෙන භවඞ්ගපදෙ අඞ්ගසද්දස්ස අත්ථං වදති . තෙනාහ ‘‘තස්සහී’’තිආදිං. ‘‘තස්සා’’ති භවඞ්ගස්ස. ආවජ්ජනං ආවට්ටනන්ති එකො වචනත්ථො. තං වා ආවජ්ජෙතීති එකො. ‘‘තං’’ති චිත්ත සන්තානං. ආවට්ටති වා තං එත්ථාති එකො. ආවට්ටති වා තං එතෙනාති එකො. ‘‘තං’’ති චිත්ත සන්තානං. ආවජ්ජෙති වාති එකො. ‘‘වොට්ඨබ්බනං’’ති වි-අව-ඨපනංති පදච්ඡෙදො. විභාවනි විචාරණායං. ‘‘එකාවජ්ජන පරිකම්ම චිත්තතො’’ති මග්ගෙන වා අභිඤ්ඤාය වා එකං සමානං ආවජ්ජනං අස්සාති විග්ගහො. තස්සං වීථියං ‘ආවජ්ජනං, පරිකම්මං, උපචාරො, අනුලොමං, ගොත්රභූ,ති එත්ථ පරිකම්ම ජවනචිත්තං ඉධ පරිකම්ම චිත්තන්ති වුත්තං. ‘‘තානී’’ති මග්ගා භිඤ්ඤාජවනානි. ‘‘තත්ථා’’ති තස්මිං විභාවනි පාඨෙ. ‘‘දීඝං අද්ධානං’’ති සකලරත්තියං වා සකල දිවසං වා නිද්දොක්කමන වසෙන දීඝං කාලං. සෙසමෙත්ථ සුවිඤ්ඤෙය්යං. ‘‘පටිසන්ධියාඨානං’’ති පටිසන්ධිකිච්චස්ස ඨානං. කාලොහි නාම විසුං චිත්තස්ස ආරම්මණ භූතො එකො පඤ්ඤත්ති ධම්මොති එතෙන කාලො නාම සභාවතො අවිජ්ජමානත්තා කථං කිච්චානං පවත්තිට්ඨානං නාම සක්කා භවිතුන්ති ඉමං ආසඞ්කං විසොධෙති. ‘‘ඉතරථා’’ති තථා අග්ගහෙත්වා අඤ්ඤථා කිච්චට්ඨානානං අභෙදෙ ගහිතෙ සතීති අත්ථො. ‘‘සයං සොමනස්ස යුත්තංපී’’ති කදාචි සයං සොමනස්ස යුත්තංපි. ‘‘තං’’ති සොමනස්ස සන්තීරණං. ‘‘ලද්ධපච්චය භාවෙනා’’ති ලද්ධඅනන්තර පච්චයභාවෙන. ‘‘ආසෙවන භාව රහිතං පී’’ති ආසෙවන ගුණ රහිතම්පි. තඤ්හි ආසෙවන පච්චයෙ පච්චයොපි න හොති, පච්චයුප්පන්නම්පි න හොතීති. ‘‘පරිකම්ම භාවනා බලෙන ච පවත්තත්තා’’ති ඉදං ඵලසමාපත්ති වීථියං ඵලජවනෙසු පාකටං. සෙසමෙත්ථසුබොධමෙව.

133. ද්වාරසඞ්ගහෙ. ‘‘ආදාසපට්ටමයො’’ති ආදාසපට්ටෙන පකතො. ‘‘ද්වෙ එවා’’ති ද්වෙ එව ද්වාරානි. ‘‘ද්වාර සදිසත්තා’’ති නගර ද්වාර සදිසත්තා. ‘‘කම්මවිසෙස මහාභූත විසෙස සිද්ධෙනා’’ති එත්ථ කම්මවිසෙසෙන ච මහාභූත විසෙසෙන ච සිද්ධොති විග්ගහො. ආවජ්ජනාදීනි ච වීථි චිත්තානි ගණ්හන්ති. ‘‘යම්හී’’ති යස්මිං චක්ඛුම්හි. තදෙව චක්ඛු චක්ඛුද්වාරං නාමාති සම්බන්ධො. ‘‘තෙසං ද්වින්නං’’ති රූප නිමිත්තානඤ්ච ආවජ්ජනාදි වීථිචිත්තානඤ්ච. ‘‘විසය විසයී භාවූපගමනස්සා’’ති එත්ථ රූප නිමිත්තානං විසයභාවස්ස උපගමනං නාම චක්ඛු මණ්ඩෙ ආපාතාගමනං වුච්චති. ආවජ්ජනාදීනං විසයී භාවස්ස උපගමනං නාම තෙසං නිමිත්තානං ආරම්මණ කරණං වුච්චති. ‘‘මුඛප්පථභූතත්තා’’ති මුඛමග්ගභූතත්තා. එවං ද්වාර සද්දස්ස කරණ සාධනයුත්තිං දස්සෙත්වා ඉදානි අධිකරණ සාධන යුත්තිං දස්සෙති ‘‘අථවා’’තිආදිනා. ‘‘රූපානං’’ති රූප නිමිත්තානං. ‘‘චක්ඛුමෙව චක්ඛු ද්වාර’’න්ති එතෙන චක්ඛුමෙව ද්වාරං චක්ඛු ද්වාරන්ති අවධාරණ සමාසං දස්සෙති. ‘‘කාරණං වුත්තමෙවා’’ති හෙට්ඨා චිත්තසඞ්ගහෙ මනොද්වාරාවජ්ජනපදෙ වුත්තමෙව. සබ්බං එකූන නවුතිවිධං චිත්තං මනොද්වාරමෙව නාම හොති. තථාහි වුත්තං අට්ඨසාලිනියං අයං නාමමනො මනොද්වාරං නාම න හොතීති න වත්තබ්බොති. ‘‘උපපත්ති ද්වාරමෙවා’’ති උපපත්තිභව පරියාපන්නං කම්මජද්වාරමෙව. ‘‘ඉධ චා’’ති ඉමස්මිං සඞ්ගහගන්ථෙ ච. යඤ්ච සාධක වචනන්ති සම්බන්ධො. ‘‘තත්ථා’’ති විභාවනියං. ‘‘තත්ථෙව තං යුත්තං’’ති තස්මිං පාළිප්පදෙසෙ එව තං සාධක වචනං යුත්තං. ඉතරෙ ද්වෙ පච්චයාති සම්බන්ධො. ‘‘මනඤ්චාති එත්ථා’’ති මනඤ්ච පටිච්ච ධම්මෙ ච උප්පජ්ජති මනොවිඤ්ඤාණංති වාක්යෙ මනඤ්චාතිපදෙ. තත්ථ පන ජවන මනොවිඤ්ඤාණස්ස උප්පත්තියා චතූසු පච්චයෙසු මනඤ්චාති එත්ථ ද්වාරභූතං භවඞ්ගමනො ච ආවජ්ජන මනො චාති ද්වෙ පච්චයා ලබ්භන්ති. ධම්මෙ චාති පදෙ ධම්මාරම්මණ සඞ්ඛාතො එකො පච්චයො ලබ්භති. ච සද්දෙන මනොවිඤ්ඤාණ සම්පයුත්තක්ඛන්ධා ගය්හන්ති. එවං චත්තාරො පච්චයා හොන්ති. ‘‘එත්ථ චා’’ති ඉමස්මිං අට්ඨකථා වචනෙ. ‘‘සන්නිහිත පච්චයානං එව තත්ථ අධිප්පෙතත්තා’’ති පටිච්ච සද්දසාමත්ථියෙන ආසන්නෙ ධරමානපච්චයානං එව තස්මිං පාළිවාක්යෙ අධිප්පෙතත්තා. ‘‘ද්වාරභාවාරහස්සා’’ති විසය විසයීනං වුත්ත නයෙන පවත්ති මුඛභාවාරහස්ස. එතෙන ආරම්මණානි ආපාතං ආගච්ඡන්තු වා, මාවා, වීථි චිත්තානි පවත්තන්තුවා, මාවා, අප්පමාණං. පභස්සරප්පසන්නභාවෙන ද්වාරභාවා රහතා එව පමාණන්ති දීපෙති. ‘‘නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං’’ති සන්නිට්ඨානං එත්ථ ගන්තබ්බං. ද්වාරවිකාර මූලකානි තාදිසානි කිච්චානි යෙසං තානි තං කිච්චවන්තානි. ‘‘කම්මවසෙන සිජ්ඣන්තී’’ති සත්තසන්තානෙ පවත්තන්තීති අධිප්පායො. තං කිච්චවන්තානි චිත්තානි. විභාවනි පාඨෙ ‘‘මනොද්වාර සඞ්ඛාත භවඞ්ගතො’’ති මනොද්වාර සඞ්ඛාත භවඞ්ග භාවතො ච. ‘‘ආරම්මණන්තරග්ගහණවසෙන අප්පවත්තිතො’’ති පටිසන්ධි චිත්තෙන යථා ගහිතං කම්මකම්මනිමිත්තාදිකං ආරම්මණං මුඤ්චිත්වා පවත්තිකාලෙ ඡසු ද්වාරෙසු ආපාතාගතස්ස ආරම්මණන්තරස්ස ගහණ වසෙන අප්පවත්තිතො ච. හෙට්ඨාපි පඤ්චද්වාරා වජ්ජන චක්ඛු විඤ්ඤාණ සම්පටිච්ඡන සන්තීරණ වොට්ඨබ්බන කාමාවචරජවන තදා රම්මණ වසෙනාතිආදිනා කිච්චසීසෙනෙව. ල. වුත්තො. එත්ථහි ආවජ්ජන සම්පටිච්ඡනාදීනි කිච්ච විසෙසානං නාමානි හොන්ති. ‘‘චෙ’’ති චෙ වදෙය්ය. ‘‘නා’’ති න වත්තබ්බං. ‘‘තථා අස්සුතත්තා’’ති එකූන වීසති ද්වාර විමුත්තානීති ච, ඡ ද්වාරිකානි චෙව ද්වාර විමුත්තානීති ච, මහග්ගත විපාකානි ද්වාර විමුත්තානෙ වාති ච, සුතං. න පන ද්වාරික විමුත්තානීති සුතං.

134. ආරම්මණ සඞ්ගහෙ. ‘‘දුබ්බල පුරිසෙනා’’ති ගෙලඤ්ඤාභිභූතත්තා වා ජරාභිභූතත්තා වා දණ්ඩෙන වා රජ්ජුකෙන වා විනා උට්ඨාතුම්පි පතිට්ඨාතුම්පි අපරාපරං ගන්තුම්පි අසක්කොන්තෙන දුබ්බල පුරිසෙන දණ්ඩකං වා රජ්ජුකං වා ආලම්බියති. ආලම්බිත්වා උට්ඨාති. පතිට්ඨාති. අපරාපරං ගච්ඡති. එවමෙව. අමුඤ්ච මානෙහි හුත්වාති පාඨසෙසො. ‘‘ආගන්ත්වා’’ති ආරම්මණ කරණ වසෙන තතො තතො ආගන්ත්වා. ‘‘විසුං සිද්ධානී’’ති ආලම්බියතීති එතස්මිං අත්ථෙ සති, ආලම්බණන්ති සිජ්ඣති. ආරම්මණන්ති න සිජ්ඣති. තානි එත්ථ ආගන්ත්වා රමන්තීති එතස්මිං අත්ථෙ සති, ආරම්මණන්ති සිජ්ඣති. ආලම්බණන්ති න සිජ්ඣති. එවඤ්ච සති එකං පදං ද්වීහිවාක්යෙහි දස්සනං න සුන්දරන්ති. ‘‘අඤ්ඤානි ආරම්මණානී’’ති රූපාරම්මණතො අඤ්ඤානි සද්දාරම්මණාදීනි. ‘‘ආගච්ඡතී’’ති ආවිභාවං ගච්ඡති, උප්පාදප්පවත්ති වසෙන පච්චක්ඛභාවං පාපුණාති. ‘‘ආගච්ඡිත්ථා’’ති ආවිභාවං ගච්ඡිත්ථ, උප්පාදප්පවත්ති වසෙන පච්චක්ඛභාවං පාපුණිත්ථ. ‘‘අනාගතං’’ති එත්ථ න කාරො අවත්ථා වසෙන පටිසෙධො. යො ධම්මො පච්චය සාමග්ගියං සති ආගමන ජාතිකො උප්පජ්ජන සීලො. සො එව ඉදානි ආගච්ඡති, ඉදානි ආගච්ඡිත්ථ, ඉදානි ආගමන ජාතියං ඨිතො, නාගච්ඡති නාගච්ඡිත්ථාති ඉමිනා අත්ථෙන සො අනාගතො නාම. නිබ්බාන පඤ්ඤත්තියො පන ආගමන ජාතිකා න හොන්ති. තස්මා ආගමනප්පසඞ්ගාභාවතො අනාගතාති න වුච්චන්තීති. තෙනාහ ‘‘උප්පාද ජාතිකා’’තිආදිං. ‘‘තං විචාරෙතබ්බං’’ති වත්වා විචාරණාකාරං දස්සෙති ‘‘සබ්බෙපිහී’’තිආදිනා. තෙ යදා වත්තබ්බ පක්ඛෙ තිට්ඨන්තීති සම්බන්ධො. උප්පාද ජාතිකානඤ්ඤෙව සඞ්ඛත ධම්මානං. තාසං නිබ්බාන පඤ්ඤත්තීනං. ‘‘න තථා ඉමෙසං’’ති ඉමෙසං ද්වාර විමුත්තානං ආරම්මණං පන තථා න හොතීති යොජනා. ‘‘තත්ථා’’ති තස්මිං භව විසෙසෙ. විභාවනිපාඨෙ ‘‘ආවජ්ජනස්සවියා’’ති ආවජ්ජනස්ස ආරම්මණං විය. අග්ගහිතමෙව හුත්වා. ‘‘එකවජ්ජන වීථියං අග්ගහිත භාවො ඉධ න පමාණ’’න්ති ඡ ද්වාරග්ගහිතන්ති ඉධ අප්පමාණං. භවන්තරෙ ගහිතස්ස අධිප්පෙතත්තා. ‘‘කාලවිමුත්ත සාමඤ්ඤං’’වාති යං කිඤ්චිකාල විමුත්තං වා න හොතීති අධිප්පායො. ආගමසිද්ධි වොහාරො නාම ‘‘කම්මන්ති වා, කම්මනිමිත්තන්ති වා, ගති නිමිත්තන්ති වා, පසිද්ධො වොහාරො වුච්චති. අජාත සත්තුරාජා සඞ්කිච්චජාතකෙපි පිතරං මාරෙති. තස්මා ‘‘ද්වීසුභවෙසූ’’ති වුත්තං. ‘‘ඡ හි ද්වාරෙහී’’ති කරණ භූතෙහි ඡහි චක්ඛාදි ද්වාරෙහි. ‘‘මරණාසන්න ජවනෙහී’’ති කත්තු භූතෙහි මරණාසන්නෙ පවත්තෙහි ඡ ද්වාරික ජවනෙහි. ‘‘අනෙකං සභාවං’’ති අනෙකන්ත භාවං. යඤ්හි ආරම්මණන්ති සම්බන්ධො. ‘‘කෙනචි ද්වාරෙන අග්ගහිතමෙව හොතී’’ති එත්ථ අසඤ්ඤී භවතො චුතානං සත්තානං කාමපටිසන්ධියා කම්මාදි ආරම්මණං භවන්තරෙ කෙනචි ද්වාරෙන අග්ගහිතන්ති යුත්තං. කස්මා, තස්මිං භවෙ කස්සචිද්වාරස්සෙව අභාවතො. අරූපභවතො චුතානං පන කාමපටිසන්ධියා ගති නිමිත්ත සම්මතං ආරම්මණං කථං භවන්තරෙ කෙනචි ද්වාරෙන අග්ගහිතං භවෙය්ය, මනොද්වාරග්ගහිතමෙව භවෙය්යාති ඉමං චොදනං විසොධෙතුං ‘‘එත්ථ ච යස්මා පට්ඨානෙ’’තිආදි වුත්තං. තතො චුතානං සත්තානං යා කාමපටිසන්ධි, තස්සාකාමපටි සන්ධියා. පච්චුප්පන්නං ගතිනිමිත්තං ආරම්මණං එතිස්සාති විග්ගහො. කාමපටිසන්ධි. පරෙසං පයොග බලෙනාපි කම්මාදීනං උපට්ඨානං නාම හොතීතිආදිනා යොජෙතබ්බං. ‘‘සුට්ඨු ආසෙවිතානං’’ති චිරකාලං සඞ්ඝ වත්ත චෙතියවත්ත කරණාදිවසෙන තං තං භාවනා කම්මවසෙන ච සුට්ඨු ආසෙවිතානං කම්මකම්මනිමිත්තානං. ‘‘හොති යෙවා’’ති කම්මාදීනං උපට්ඨානං නාම හොතියෙව. ‘‘ආගන්ත්වා’’ති ඉමං මනුස්ස ලොකං ආගන්ත්වා ගණ්හන්තියෙව. තදාපි නිරයපාලෙහි දස්සිතං තං තං ගති නිමිත්තං ආරම්මණං කත්වා චවන්ති. ‘‘තං’’ති රෙවතිං නාම ඉත්ථිං. නනු නිරයපාලා නාම තාවතිංසා භවනං ගන්තුං න සක්කුණෙය්යුන්ති. නො නසක්කුණෙය්යුං. කස්මා, මහිද්ධික යක්ඛ ජාතිකත්තාති දස්සෙතුං ‘‘තෙහී’’තිආදි වුත්තං. ‘‘වෙස්සවණ දූතා’’ති වෙස්සවණමහාරාජස්ස දූතා. ‘‘උපචාරජ්ඣානෙඨත්වා’’ති අප්පනාඣානං අපත්තතාය උපචාරභාවනාභූතෙ කාමාවචරජ්ඣානෙඨත්වා. ‘‘තානෙව නිමිත්තානී’’ති පථවීකසිණ නිමිත්තාදීනි පටිභාග නිමිත්තානි. ‘‘කාමපටිසන්ධියා ආරම්මණං’’ති තෙහි නිමිත්තාරම්මණෙහි අඤ්ඤං උපචාර භාවනා කම්මං වා යං කිඤ්චි අනුරූපං ගති නිමිත්තං වා. ‘‘තානෙව නිමිත්තානි ගහෙත්වා’’ති වචනෙන තානි නිමිත්තානි මරණාසන්න ජවනෙහි ගහිතානීති දස්සෙති. තානි ච පඤ්ඤත්ති ධම්මත්තා කාමපටිසන්ධියා ආරම්මණං න හොන්තීති. ‘‘පච්චුප්පන්නගති නිමිත්තෙ සිද්ධෙ සිද්ධමෙවා’’ති තස්මිං භවෙ ගතස්ස තත්ථ යාවජීවම්පි අනු භවිතබ්බං ආරම්මණං නාම තස්මිං ඛණෙ ධරමානං පච්චුප්පන්නම්පි අත්ථි. තතො වඩ්ඪමානං අනාගතම්පි අත්ථි. තත්ථ පච්චුප්පන්නෙ උපට්ඨහන්තෙ පටිසන්ධියා ආරම්මණං සම්පජ්ජති. අනාගතං පන අනුපට්ඨහන්තම්පි පච්චුප්පන්නෙ අන්තොගධසදිසං හොතීති අධිප්පායො. විභාවනි පාඨෙන ච පච්චුප්පන්න ගතිනිමිත්තං විය ආපාතමාගතං, කස්මා, පච්චුප්පන්න ගති නිමිත්තෙනෙව කිච්ච සිද්ධිතො-ති අධිප්පායො. සෙසමෙත්ථ සුබොධං. ‘‘තානිහී’’තිආදීසු. කෙචි වදන්ති. අනෙජොසන්ති මාරබ්භ. යං කාලමකරීමුනීති වුත්තත්තා සබ්බඤ්ඤු බුද්ධාදීනං පරිනිබ්බාන චුති චිත්තං සන්ති ලක්ඛණං නිබ්බානං ආරම්මණං කරොතීති. තං සබ්බථාපි කාමාවචරා ලම්බණා නෙවාති ඉමිනා අපනෙතබ්බන්ති දස්සෙතුං ‘‘තා නිහි සබ්බඤ්ඤු බුද්ධානං උප්පන්නානි පී’’තිආදි වුත්තං. ‘‘ලොකුත්තර ධම්මා’’තිආදීසු. ‘‘තානී’’ති ද්වාදසා කුසල චිත්තානි අට්ඨඤාණ විප්පයුත්ත කුසල ක්රිය ජවනානි ච. අජ්ඣාන ලාභිනො පුථුජ්ජනා මහග්ගතජ්ඣානානිපි ආලම්බිතුං න සක්කොන්තීති වුත්තං ‘‘පඤ්ඤත්තියා සහ කාමාවචරා රම්මණානී’’ති. ‘‘තානෙ වා’’ති ඤාණ සම්පයුත්ත කාම කුසලානි එව. ඣානලාභීනං තානෙව ඤාණ සම්පයුත්තකාම කුසලානි. හෙට්ඨිම ඵලට්ඨානං තානෙව අත්තනා අධිගත මග්ගඵල නිබ්බානා රම්මණානි. ‘‘ඣානානි පත්ථෙන්තී’’ති ආයතිං ඣානලාභිනො භවෙය්යාමාති පත්ථනං කරොන්ති. ‘‘තෙසං පී’’ති තෙසං පුථුජ්ජනානම්පි. ‘‘තෙ’’ති තෙ ලොකුත්තර ධම්මා. ‘‘අනුභොන්තී’’ති සම්පාපුණන්ති. ‘‘නවනිපාතෙ’’ති අඞ්ගුත්තර නිකායෙ නවනිපාතෙ. සෙසං සබ්බං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

135. වත්ථුසඞ්ගහෙ. ‘‘වත්ථූ’’ති නිස්සය විසෙසො වුච්චති. තානි නිස්සය වත්ථූනි යෙසං තානි තබ්බත්ථුකානි. ‘‘තෙසඤ්ච සද්දො න යුජ්ජතී’’ති තෙසං වාදෙ ච සද්දො න යුජ්ජති. න හි අලුත්ත ච කාරං ද්වන්ද පදං නාම අත්ථීති. ‘‘පුබ්බපදෙසු ආනෙතබ්බො’’ති චක්ඛු වත්ථු ච සොතවත්ථු චාතිආදිනා ආනෙතබ්බො. සමාස පදං න යුජ්ජති. න හි සමාස පදතො එක දෙසං අඤ්ඤත්ථ ආනෙතුං යුජ්ජතීති. අවිභත්තික නිද්දෙසො නාම චක්ඛුං, සොතං, ඝානං, ජිව්හා, කායො, හදයං, වත්ථු චාති වත්තබ්බෙ පුබ්බපදෙසු අවිභත්තික නිද්දෙසො. එවඤ්චසති වත්ථු සද්දො ච සද්දො ච පුබ්බපදෙසු ආනෙතුං ලබ්භන්තීති. කාමතණ්හාය අධීනෙන ආයත්තෙන කාමාවචර කම්මෙන නිබ්බත්තා කාමතණ්හාධීන කම්ම නිබ්බත්තා. ‘‘රූපාදීනං පරිභොගො’’ති රූපාදීනං පඤ්චකාමගුණානං පරිභොගො. ‘‘පරිත්තකම්මං පී’’ති සබ්බං කාමාවචර කම්මම්පි. ‘‘පූරයමානං’’ති පරිපූරෙන්තං. චක්ඛු දස්සනානුත්තරියං නාම. සොතං සවනානුත්තරියං නාම. සබ්බෙසං දස්සන කිච්චානං මජ්ඣෙ බුද්ධ දස්සනා දිවසෙන අනුත්තරං දස්සනං ජනෙතීති දස්සනානුත්තරියං. එවං සවනානුත්තරියෙපි චතුසච්ච ධම්මස්සවනා දිවසෙනාති වත්තබ්බං. ‘‘අජ්ඣත්ත බහිද්ධ සන්තා නෙසු පී’’ති අජ්ඣත්ත සන්තානෙපි බහිද්ධ සන්තානෙපි. ‘‘සුද්ධෙ’’ති කෙනචි ආලොකෙන ච අන්ධකාරෙන ච විරහිතෙ. ආලොකො හි එකො රූප විසෙසො. තථා අන්ධකාරො ච. තෙ ච තත්ථ නත්ථි. ‘‘ඉමස්මිං සඞ්ගහෙ’’ති වත්ථු සඞ්ගහෙ. විසිට්ඨං ජානනං විජානනං. තඤ්ච විජානනං තීසු මනොධාතූසු නත්ථීති වුත්තං ‘‘විජානන කිච්චාභාවතො’’ති. ආවජ්ජන කිච්චං කිමෙතන්ති, මනසිකාර මත්තං හොති. සම්පටිච්ඡන කිච්චඤ්ච පඤ්චවිඤ්ඤාණෙහි යථා ගහිතානෙව පඤ්චාරම්මණානි සම්පටිච්ඡන මත්තං හොති. තෙනාහ ‘‘විසෙසජානන කිච්චානි න හොන්තී’’ති. දස්සනං, සවනං, ඝායනං, සායනං, ඵුසන, න්ති ඉමානි කිච්චානි ථොකං විසෙස ජානන කිච්චානි හොන්තීති වුත්තං ‘‘පච්චක්ඛතො දස්සනා දිවසෙනා’’තිආදිං. ථොකං විසෙස ජානන කිච්චානි හොන්ති. තස්මා තානි පඤ්චවිඤ්ඤාණානීති වුත්තානි. අවසෙසා පන සන්තීරණාදයො මනොවිඤ්ඤාණධාතුයො නාමාති සම්බන්ධො. නනු මනනට්ඨෙන මනො ච තං විජානනට්ඨෙන විඤ්ඤාණඤ්චාති වුත්තෙපි පඤ්චවිඤ්ඤාණෙහි විසෙසො නත්ථීති ආහ ‘‘අතිස්සය විසෙස ජානන ධාතුයොති අත්ථො’’ති. එවං සන්තෙපි සො අත්ථො සද්දයුත්තියා සිද්ධො න හොති. යදිච්ඡා වසෙන වුත්තො හොතීති ආහ ‘‘පරියාය පදානං’’තිආදි. එතෙන සො අත්ථො සද්දයුත්තියා එව සිද්ධො. න යදිච්ඡාවසෙන වුත්තොති දස්සෙති. ‘‘විසෙසන සමාසෙ’’ති මනො ච තං විඤ්ඤාණඤ්චාති මනොවිඤ්ඤාණන්ති එවරූපෙ කම්මධාරය සමාසෙ. ‘‘පදට්ඨානං’’ති එත්ථ පදන්ති ච ඨානන්ති ච කාරණත්ථ වචනානි, තස්මා පරියාය සද්දා නාම. පදඤ්ච තං ඨානඤ්චාති වුත්තෙ අතිස්සය කාරණන්ති අත්ථො විඤ්ඤායති. තථා දුක්ඛ දුක්ඛං, රූප රූපං, රාජ රාජා, දෙවදෙවොතිආදීනි. ‘‘කත්ථචි දිස්සති යුජ්ජති චා’’ති න හි කත්ථචි දිස්සති ච. සචෙපි කත්ථචි දිස්සෙය්ය, න හි යුජ්ජති චාති අත්ථො. ‘‘මනසො විඤ්ඤාණං’’ති එත්ථ පටිසන්ධි චිත්තතො පට්ඨාය යාවචුති චිත්තා අන්තරෙ සබ්බං චිත්ත සන්තානං සත්ත විඤ්ඤාණ ධාතූනං වසෙන විභාගං කත්වා අත්ථො වත්තබ්බො. පඤ්චද්වාරා වජ්ජනඤ්ච සම්පටිච්ඡන ද්වයඤ්ච මනොධාතු මත්තත්තා මනො නාම. පඤ්චවිඤ්ඤාණානි විඤ්ඤාණ මත්තානි නාම. අවසෙසානි සබ්බානි විඤ්ඤාණානි මනස්ස විඤ්ඤාණන්ති අත්ථෙන මනොවිඤ්ඤාණානි නාම. තත්ථ ‘‘මනස්ස විඤ්ඤාණං’’ති අනන්තර පච්චය භූතස්ස වා මනස්ස පච්චයුප්පන්න භූතං විඤ්ඤාණං. එත්ථ සම්පටිච්ඡන ද්වයං පච්චයමනො නාම. සන්තීරණතො පට්ඨාය යාව ද්වාරන්තරෙ පඤ්චද්වාරා වජ්ජනං නාගච්ඡති, තාව අන්තරෙ සබ්බං මනොවිඤ්ඤාණ සන්තානං පච්චයුප්පන්න විඤ්ඤාණං නාම. පුන ‘‘මනස්ස විඤ්ඤාණ’’න්ති පච්චයුප්පන්න භූතස්ස මනස්ස පච්චය භූතං විඤ්ඤාණං. එත්ථ පඤ්චද්වාරා වජ්ජනං පච්චයුප්පන්න මනො නාම. තතො පුරෙ සබ්බං මනොවිඤ්ඤාණ සන්තානං පච්චය මනො නාම. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යං. අවසෙසාපනාතිආදීසු. ‘‘මනොවිඤ්ඤාණධාතු භාවං සම්භාවෙතී’’ති අවසෙසා පන ධම්මා මනොවිඤ්ඤාණධාතු ච නාම හොන්ති, හදය වත්ථුඤ්ච නිස්සායයෙව වත්තන්තීති එවං තෙසං ධම්මානං මනොවිඤ්ඤාණධාතු භාවඤ්ච සම්භාවෙති, වණ්ණෙති. සුට්ඨු පකාසෙතීති අත්ථො. එත්ථ පනාතිආදීසු. ‘‘පාළියං’’ති ඉන්ද්රිය සංයුත්ත පාළියං. දුතීයජ්ඣානෙ එව අපරිසෙස නිරොධ වචනං විරුද්ධං සියා. කථං, සචෙ පටිඝො අනීවරණා වත්ථො නාම නත්ථි. පථමජ්ඣානතො පුබ්බෙ එව සො නිරුද්ධො සියා. අථ දුතීයජ්ඣානුපචාරෙපි සො උප්පජ්ජෙය්ය, පථමජ්ඣානම්පි පරිහීනං සියා. තස්මිං පරිහීනෙ සති, දුතීයජ්ඣානම්පි නුප්පජ්ජෙය්ය. එවං විරුද්ධං සියා. ‘‘පුරිම කාරණමෙවා’’ති අනීවරණා වත්ථස්ස පටිඝස්ස අභාවතොති කාරණං එව. පරතොඝොසො නාම සාවකානං සම්මාදිට්ඨිප්පටිලාභාය පධාන පච්චයො හොති. සො ච අරූපභවෙ නත්ථි. ධම්මාභිසමයො නාම චතුසච්ච ධම්මප්පටිවෙධො, බුද්ධා ච පච්චෙක සම්බුද්ධා ච සයම්භුනො පරතො ඝොසෙන විනා ධම්මං පටිවිජ්ඣන්ති. තෙ ච තත්ථ නුප්පජ්ජන්ති. ‘‘රූපවිරාග භාවනායා’’ති රූපවිරාග භාවනා බලෙන. තෙසං රූපාවචර චිත්තානං. ‘‘සමතික්කන්තත්තා’’ති තෙසු නිකන්තිප්පහානවසෙන සුට්ඨු අතික්කන්තත්තා. සෙසං සබ්බං සුවිඤ්ඤෙය්යං.

පකිණ්ණකසඞ්ගහදීපනියාඅනුදීපනානිට්ඨිතා.