📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

පට්ඨානුද්දෙස දීපනීපාඨ

1. හෙතුපච්චයො

කතමො හෙතුපච්චයො. ලොභො හෙතුපච්චයො. දොසො, මොහො, අලොභො, අදොසො, අමොහො හෙතු පච්චයො.

කතමෙ ධම්මා හෙතුපච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා. ලොභ සහජාතා චිත්තචෙතසිකා ධම්මා ච රූපකලාපාධම්මා ච දොසසහ ජාතා මොහසහජාතා අලොභසහජාතා අදොසසහ ජාතා අමොහසහජාතා චිත්තචෙතසිකා ධම්මා ච රූපකලාපා ධම්මා ච හෙතුපච්චයතො උප්පන්නා හෙතුපච්චයුප්පන්නා ධම්මා.

සහජාතරූපකලාපා නාම සහෙතුකපටිසන්ධික්ඛණෙ කම්මජරූපානි ච පවත්තිකාලෙ සහෙතුකචිත්තජරූපානි ච. තත්ථ පටිසන්ධික්ඛණො නාම පටිසන්ධිචිත්තස්ස උප්පාදක්ඛණො. පවත්තිකාලො නාම පටිසන්ධිචිත්තස්ස ඨිතික්ඛණතො පට්ඨාය යාව චුතිකාලං වුච්චති.

කෙනට්ඨෙන හෙතු, කෙනට්ඨෙන පච්චයොති. මූලට්ඨෙන හෙතු, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයොති. තත්ථ මූලයමකෙ වුත්තානං ලොභාදීනං මූලධම්මානං මූලභාවො මූලට්ඨො නාම. සො මූලට්ඨො මූලයමකදීපනියං අම්හෙහි රුක්ඛොපමාය දීපිතොයෙව.

අපි ච එකො පුරිසො එකිස්සං ඉත්ථියං පටිබද්ධ චිත්තො හොති. සො යාව තං චිත්තං න ජහති, තාව තං ඉත්ථිං ආරබ්භ තස්ස පුරිසස්ස ලොභසහජාතානි කායවචීමනොකම්මානි ච ලොභසමුට්ඨිතානි චිත්තජරූපානි ච චිරකාලංපි පවත්තන්ති. සබ්බානි ච තානි චිත්තචෙතසිකරූපානි තස්සං ඉත්ථියං රජ්ජනලොභමූලකානි හොන්ති. සො ලොභො තෙසං මූලට්ඨෙන හෙතු ච, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයො ච. තස්මා හෙතුපච්චයො. එස නයො සෙසානි රජ්ජනීයවත්ථූනි ආරබ්භරජ්ජනවසෙන උප්පන්නෙසු ලොභෙසු, දුස්සනීයවත්ථූනි ආරබ්භ දුස්සනවසෙන උප්පන්නෙසු දොසෙසු, මුය්හනීයවත්ථූනි ආරබ්භ මුය්හනවසෙන උප්පන්නෙසු මොහෙසු ච.

තත්ථ යථා රුක්ඛස්ස මූලානි සයං අන්තොපථවියං සුට්ඨු පතිට්ඨහිත්වා පථවිරසඤ්ච ආපොරසඤ්ච ගහෙත්වා තං රුක්ඛං යාව අග්ගා අභිහරන්ති, තෙන රුක්ඛො චිරකාලං වඩ්ඪමානො තිට්ඨති. තථා ලොභො ච තස්මිං තස්මිං වත්ථුම්හි රජ්ජනවසෙන සුට්ඨු පතිට්ඨහිත්වා තස්ස තස්ස වත්ථුස්ස පියරූපරසඤ්ච සාතරූපරසඤ්ච ගහෙත්වා සම්පයුත්තධම්මෙ යාව කායවචීවීතික්කමා අභිහරති, කාය වීතික්කමං වා වචීවීතික්කමං වා පාපෙති. තථා දොසො ච දුස්සන වසෙන අප්පියරූපරසඤ්ච අසාතරූපරසඤ්ච ගහෙත්වා, මොහො ච මුය්හනවසෙන නානාරම්මණෙසු නිරත්ථකචිත්තාචාරරසං වඩ්ඪෙත්වාති වත්තබ්බං. එවං අභිහරන්තා තයො ධම්මා රජ්ජනීයාදීසු වත්ථූසු සම්පයුත්තධම්මෙ මොදමානෙ පමොදමානෙ කරොන්තො විය චිර කාලං පවත්තෙන්ති. සම්පයුත්තධම්මා ච තථා පවත්තන්ති. සම්පයුත්ත ධම්මෙසු ච තථා පවත්තමානෙසු සහජාතරූපකලාපාපි තථා පවත්තන්තියෙව. තත්ථ සම්පයුත්තධම්මෙ අභිහරතීති ද්වෙ පියරූප සාතරූපරසෙ සම්පයුත්තධම්මානං සන්තිකං පාපෙතීති අත්ථො.

සුක්කපක්ඛෙ සො පුරිසො යදාකාමෙසු ආදීනවං පස්සති, තදා සො තං චිත්තංජහති, තං ඉත්ථිං ආරබ්භ අලොභො සඤ්ජා යති. පුබ්බෙ යස්මිං කාලෙ තං ඉත්ථිං ආරබ්භ ලොභමූලකානි අසුද්ධානි කායවචීමනොකම්මානි වත්තන්ති. ඉදානි තස්මිං කාලෙපි අලොභමූලකානි සුද්ධානි කායවචීමනොකම්මානි වත්තන්ති. පබ්බජිත සීලසංවරානි වා ඣානපරිකම්මානි වා අප්පනාඣානානි වා වත්තන්ති. සො අලොභො තෙසං මූලට්ඨෙන හෙතු ච හොති, උපකාරකට්ඨෙන පච්චයොච. තස්මා හෙතුපච්චයො. එස නයො සෙසෙසු ලොභ පටිපක්ඛෙසු අලොභෙසු, දොසපටිපක්ඛෙසු අදොසෙසු, මොහ පටිපක්ඛෙසු අමොහෙසු ච.

තත්ථ රුක්ඛමූලානි විය අලොභො ලොභනෙය්යවත්ථූසු ලොභං පහාය ලොභවිවෙකසුඛරසං වඩ්ඪෙත්වා තෙන සුඛෙන සම්පයුත්තධම්මෙ මොදමානෙ පමොදමානෙ කරොන්තො විය යාව ඣානසමාපත්තිසුඛා වා යාව මග්ගඵලසුඛා වා වඩ්ඪාපෙති. තථා අදොසො ච දොසනෙය්යවත්ථූසු දොසවිවෙකසුඛරසං වඩ්ඪෙත්වා, අමොහො ච මොහනෙය්යවත්ථූසු මොහවිවෙකසුඛරසං වඩ්ඪෙත්වාති වත්තබ්බං. එවං වඩ්ඪාපෙන්තා තයො ධම්මා කුසලෙසු ධම්මෙසු සම්පයුත්තධම්මෙ මොදමානෙ පමොදමානෙ කරොන්තො විය චිර කාලංපි පවත්තෙන්ති. සම්පයුත්තධම්මා ච තථා පවත්තන්ති. සම්පයුත්ත ධම්මෙසු ච තථා පවත්තමානෙසු සහජාතරූපකලාපාපි තථා පවත්තන්තියෙව.

තත්ථ ලොභවිවෙකසුඛරසන්ති විවිච්චනං විගමනං විවෙකො. ලොභස්ස විවෙකො ලොභවිවෙකො. ලොභවිවෙකෙ සුඛං ලොභවිවෙකසුඛං. ලොභවිවෙකං පටිච්ච උප්පන්නසුඛන්ති වුත්තං හොති. තදෙව රසො ලොභවිවෙකසුඛරසොති සමාසො. අයං අභිධම්මෙ පට්ඨානනයො.

හත්තන්තනයො පන අවිජ්ජාසඞ්ඛාතො මොහො ච තණ්හාසඞ්ඛාතො ලොභො චාති ද්වෙ ධම්මා සබ්බෙසංපි වට්ටදුක්ඛධම්මානං මූලානි හොන්ති. දොසො පන ලොභස්ස නිස්සන්දභූතං පාපමූලං හොති. විජ්ජාසඞ්ඛාතො අමොහො ච නික්ඛමධාතුසඞ්ඛාතො අලොභො චාති ද්වෙ ධම්මා විවට්ටධම්මානං මූලානි හොන්ති. අදොසො පන අලොභස්ස නිස්සන්දභූතං කල්යාණමූලං හොති. එවං ඡබ්බිධානි මූලානි සහජාතානංපි අසහජාතානංපි නාමරූපධම්මානං පච්චයා හොන්තීති. අයං සුත්තන්තෙසු නයො. හෙතුපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.