📜

14. විපාකපච්චයො

ඡත්තිංසවිධා විපාකභූතා සහජාතචිත්තචෙතසිකා ධම්මා විපාක පච්චයො. තෙයෙව අඤ්ඤමඤ්ඤඤ්ච පටිසන්ධික්ඛණෙ කම්මජරූපානි ච පවත්තික්ඛණෙ විපාක චිත්තජාතානි චිත්තජරූපානි ච විපාකපච්චයුප්පන්නා.

කෙනට්ඨෙන විපාකොති. විපච්චනට්ඨෙන විපාකො. විපච්චනං නාම මුදුතරුණභාවං අතික්කම්ම විපක්කභාවං ආපජ්ජනං. කස්ස පන ධම්මස්ස මුදුතරුණභාවො, කස්ස විපක්කභාවොති. නානාක්ඛණිකකම්මපච්චය සඞ්ඛාතස්ස අතීතකම්මස්ස මුදුතරුණභාවො, තස්සෙව කම්මස්ස විපක්කභාවො.

තත්ථ එකස්ස කම්මස්ස චතස්සො අවත්ථායො හොන්ති චෙතනා වත්ථා කම්මාවත්ථා නිමිත්තාවත්ථා විපාකාවත්ථාති.

තත්ථ තාය චෙතනාය නිරුද්ධායපි තස්සා කිරියා විසෙසො න නිරුජ්ඣති, තං චිත්තසන්තානං අනුගච්ඡතියෙව. අයං කම්මාවත්ථා නාම.

නිමිත්තාවත්ථාති තං කම්මං යදා විපච්චිතුං ඔකාසං ලභති, තදා මරණාසන්නකාලෙ තස්ස පුග්ගලස්ස තමෙව කම්මං වා පච්චුපට්ඨාති, සො පුග්ගලො තදා දානං දෙන්තො විය සීලං රක්ඛන්තො විය පාණඝාතං වා කරොන්තො විය හොති. කම්මනිමිත්තං වා පච්චුපට්ඨාති, දාන වත්ථුආදිකං වා සත්ථාදිකං වා අඤ්ඤං වාපි පුබ්බෙ තස්ස කම්මස්ස උපකරණභූතං ආරම්මණං තදා තස්ස පුග්ගලස්ස හත්ථගතං විය හොති. ගතිනිමිත්තං වා පච්චුපට්ඨාති, දිබ්බවිමානාදිකං වා නිරයග්ගිජාලාදිකං වා උප්පජ්ජමානභවෙ උපලභිතබ්බං වා අනුභවිතබ්බං වා ආරම්මණං තදා දිස්සමානං හොති. අයං නිමිත්තා වත්ථා නාම.

විපාකාවත්ථාති සචෙ සො පුග්ගලො තථා පච්චුපට්ඨිතං තං කම්මං වා කම්මනිමිත්තං වා ගතිනිමිත්තං වා එකං ආරම්මණං අමුඤ්චමානො මරති, තදා තං කම්මං තස්මිංභවෙ විපච්චති, තං කම්මං තස්මිංභවෙ එකො අත්තභාවො හුත්වා පාතුභවති . තත්ථ පුරිමාසු තීසු අවත්ථාසු තං කම්මං මුදුතරුණභූතං හොති, පච්ඡිමං පන විපාකාවත්ථං පත්වා විපක්කභූතං හොති. තෙන වුත්තං විපච්චනං නාම මුදුතරුණභාවං අතික්කම්ම විපක්කභාවං ආපජ්ජනන්ති. එවං විපක්කභාවං ආපන්නො චිත්ත චෙතසිකධම්මසමූහො විපාකො නාම.

තත්ථ යථා අම්බප්ඵලානි නාම යදා විපක්කභාවං ආපජ්ජන්ති, තදා සබ්බසො සිනිද්ධරූපානි හොන්ති. එවමෙවං විපාකධම්මා නාම නිරුස්සාහා නිබ්යාපාරා හුත්වා සබ්බසො සන්තරූපා හොන්ති. තෙසං සන්තරූපත්තායෙව භවඞ්ගචිත්තානං ආරම්මණං අවිභූතං හොති, භවඞ්ගතො වුට්ඨානකාලෙ තං ආරම්මණං න ජානාති. තථාහි රත්තියං නිද්දායන්තස්ස පුරිමභවෙ මරණාසන්නකාලෙ යථාගහිතං කම්මාදිකං ආරම්මණං ආරබ්භ භවඞ්ගසොතං පවත්තමානංපි තස්ස භවඞ්ගසොතස්ස තං ආරම්මණං ආරබ්භ ඉදං නාම මෙ පුරිමභවෙ ආරම්මණං දිට්ඨන්ති කස්සචි ජානනවීථිචිත්තස්ස උප්පත්තියා පච්චයො න හොති. සො පුග්ගලො නිද්දායනකාලෙපි උට්ඨානකාලෙපි පුරිමභවසිද්ධං තං නිමිත්තං න ජානාති. එවං නිරුස්සාහනිබ්යාපාරසන්තරූප භාවෙන උපකාරකතා විපාකපච්චයතා නාමාති. විපාක පච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.