📜
16. ඉන්ද්රියපච්චයො
තිවිධො ඉන්ද්රියපච්චයො සහජාතින්ද්රියපච්චයො පුරෙ ජාතින්ද්රියපච්චයො රූපජීවිතින්ද්රියපච්චයො.
තත්ථ පන්නරසින්ද්රියධම්මා සහජාතින්ද්රියපච්චයො නාම, ජීවිතින්ද්රියං මනින්ද්රියං සුඛින්ද්රියං දුක්ඛින්ද්රියං සොමනස්සින්ද්රියං දොමනස්සින්ද්රියං උපෙක්ඛින්ද්රියං සද්ධින්ද්රියං වීරියින්ද්රියං සතින්ද්රියං සමාධින්ද්රියං පඤ්ඤින්ද්රියං අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං අඤ්ඤින්ද්රියං අඤ්ඤාතාවින්ද්රියන්ති. තෙහි සහජාතා චිත්තචෙතසිකධම්මා ච රූපධම්මා ච තස්ස පච්චයුප්පන්නා.
පඤ්චින්ද්රියරූපානි පුරෙජාතින්ද්රියපච්චයො, චක්ඛුන්ද්රියං සොතින්ද්රියං ඝානින්ද්රියං ජිව්හින්ද්රියං කායින්ද්රියං. පඤ්චවිඤ්ඤාණචිත්ත චෙතසික ධම්මා තස්ස පච්චයුප්පන්නා.
එකං රූපජීවිතින්ද්රියං රූපජීවිතින්ද්රියපච්චයො. සබ්බානි කම්මජ රූපානි ජීවිතරූපවජ්ජිතානි තස්ස පච්චයුප්පන්නානි.
කෙනට්ඨෙන ඉන්ද්රියන්ති. ඉස්සරියට්ඨෙන ඉන්ද්රියං. තත්ථ කත්ථ ඉස්සරියන්ති. අත්තනො අත්තනො පච්චයුප්පන්නෙසු ධම්මෙසු ඉස්සරියං. කස්මිං කස්මිං කිච්චෙ ඉස්සරියන්ති ¶ . අත්තනො අත්තනො කිච්චෙ ඉස්සරියං. නාමජීවිතං සම්පයුත්තධම්මානං ජීවනකිච්චෙ ඉස්සරියං. ජීවනකිච්චෙති ආයුවඩ්ඪනකිච්චෙ, සන්තතිඨිතියා චිරකාලඨිතිකිච්චෙති අත්ථො. මනින්ද්රියං ආරම්මණග්ගහණකිච්චෙ සම්පයුත්තධම්මානං ඉස්සරියං. අවසෙසො ඉන්ද්රියට්ඨො පුබ්බෙ ඉන්ද්රියයමකදීපනියං වුත්තොයෙව.
එත්ථ වදෙය්ය, ද්වෙ ඉත්ථින්ද්රියපුරිසින්ද්රියධම්මා ඉන්ද්රියභූතා සමානාපි කස්මා ඉන්ද්රියපච්චයෙ විසුං න ගහිතාති. පච්චයකිච්චස්ස අභාවතො. තිවිධඤ්හි පච්චයකිච්චං ජනනකිච්චඤ්ච උපත්ථම්භනකිච්චඤ්ච අනුපාලනකිච්චඤ්ච. තත්ථ යො පච්චයො පච්චයුප්පන්නධම්මස්ස උප්පාදාය පච්චයො හොති, යස්මිං අසති පච්චයුප්පන්නො ධම්මො න උප්පජ්ජති, තස්ස පච්චයකිච්චං ජනනකිච්චං නාම. යථා අනන්තරපච්චයො. යො පච්චයො පච්චයුප්පන්නධම්මස්ස ඨිතියා ච වුඩ්ඪියා ච විරුළ්හියා ච පච්චයො හොති, යස්මිං අසති පච්චයුප්පන්නො ධම්මො න තිට්ඨති න වඩ්ඪති න විරූහති, තස්ස පච්චයකිච්චං උපත්ථම්භනකිච්චං නාම. යථා පච්ඡාජාතපච්චයො. යො පච්චයො පච්චයුප්පන්නස්ස ධම්මස්ස පවත්තියා පච්චයො හොති, යෙන විනා පච්චයුප්පන්නො ධම්මො චිරකාලං න පවත්තති, සන්තති ගමනං ඡිජ්ජති, තස්ස පච්චය කිච්චං අනුපාලනකිච්චං නාම. යථා රූප ජීවිතින්ද්රියපච්චයො. එතෙ පන ද්වෙ ඉන්ද්රියධම්මා තෙසු තීසු පච්චය කිච්චෙසු එකකිච්චංපි නසාධෙන්ති, තස්මා එතෙ ද්වෙ ධම්මා ඉන්ද්රිය පච්චයෙ විසුං න ගහිතාති.
එතං සන්තෙ එතෙ ද්වෙ ධම්මා ඉන්ද්රියාතිපි න වත්තබ්බාති. නො න වත්තබ්බා. කස්මා. ඉන්ද්රියකිච්චසබ්භාවතොති. කිං පන එතෙසං ඉන්ද්රියකිච්චන්ති. ලිඞ්ගනිමිත්තකුත්තආකප්පෙසු ඉස්සරතා ඉන්ද්රිය කිච්චං. තථා හි යස්ස පුග්ගලස්ස පටිසන්ධික්ඛණෙ ඉත්ථින්ද්රියරූපං උප්පජ්ජති, තස්ස සන්තානෙ චතූහි කම්මාදීහි පච්චයෙහි උප්පන්නා පඤ්චක්ඛන්ධ ධම්මා ඉත්ථිභාවාය පරිණමන්ති, සො අත්තභාවො එකන්තෙන ඉත්ථිලිඞ්ග ඉත්ථිනිමිත්ත ඉත්ථිකුත්ත ඉත්ථාකප්පයුත්තො හොති, නො අඤ්ඤථා. න ච ඉත්ථින්ද්රියරූපං තෙ පඤ්චක්ඛන්ධධම්මෙ ජනෙති, න ච උපත්ථම්භති, නාපි අනුපාලෙති, අථ ඛො තෙ ධම්මා අත්තනො අත්තනො පච්චයෙහි උප්පජ්ජමානා එවඤ්චෙවඤ්ච උප්පජ්ජන්තූති ආණං ඨපෙන්තං විය තෙසු අත්තනො අනුභාවං පවත්තෙති. තෙ ච ධම්මා තථෙව උප්පජ්ජන්ති, නො අඤ්ඤථාති. අයං ඉත්ථින්ද්රියරූපස්ස ඉත්ථිලිඞ්ගාදීසු ඉස්සරතා. එස නයො පුරිසින්ද්රියරූපස්ස පුරිසලිඞ්ගාදීසු ඉස්සරතායං. එවං එතෙ ද්වෙ ධම්මා ලිඞ්ගාදීසු ඉන්ද්රියකිච්ච සබ්භාවතො ඉන්ද්රියා නාම හොන්තීති.
හදයවත්ථුරූපං පන ද්වින්නං විඤ්ඤාණධාතූනං නිස්සයවත්ථුකිච්චං සාධයමානංපි තාසු ඉන්ද්රියකිච්චං න සාධෙති. න හි භාවිත චිත්තස්ස පුග්ගලස්ස හදයරූපෙ පසන්නෙවා ¶ අප්පසන්නෙ වා ජාතෙපි මනොවිඤ්ඤාණධාතුයො තදනුවත්තිකා හොන්තීති. ඉන්ද්රිය පච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.