📜

3. අධිපතිපච්චයො

දුවිධො අධිපතිපච්චයො ආරම්මණාධිපතිපච්චයො සහ ජාතාධිපතිපච්චයො ච. තත්ථ කතමො ආරම්මණාධිපතිපච්චයො. ආරම්මණපච්චයෙ වුත්තෙසු ආරම්මණෙසු යානි ආරම්මණානි අතිඉට්ඨානි හොන්ති අතිකන්තානි අතිමනාපානි ගරුකතානි. තානි ආරම්මණානි ආරම්මණාධිපතිපච්චයො. තත්ථ අතිඉට්ඨානීති සභාවතො ඉට්ඨානි වා හොන්තු අනිට්ඨානි වා, තෙන තෙන පුග්ගලෙන අතිඉච්ඡිතානි ආරම්මණානි ඉධ අතිඉට්ඨානි නාම.

තානි පන ධම්මතො ද්වෙ දොසමූලචිත්තුප්පාදෙ ච ද්වෙ මොමූහ චිත්තුප්පාදෙ ච දුක්ඛසහගතකායවිඤ්ඤාණචිත්තුප්පාදෙ ච ඨපෙත්වා අවසෙසානි සබ්බානි කාමාවචරචිත්තචෙතසිකානි ච රූපාරූප ලොකුත්තරචිත්තචෙතසිකානි ච සබ්බානි අතිඉට්ඨරූපානි ච හොන්ති.

තෙසුපි කාමාරම්මණානි ගරුං කරොන්තස්සෙව ආරම්මණා ධිපතිපච්චයො. ගරුං අකරොන්තස්ස ආරම්මණාධිපතිපච්චයො න හොති. ඣානලාභිනො පන අත්තනා පටිලද්ධානි මහග්ගතඣානානි අරියසාවකා ච අත්තනා පටිලද්ධෙ ලොකුත්තරධම්මෙ ගරුං අකරොන්තා නාම නත්ථි.

කතමෙ ධම්මා තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා. අට්ඨ ලොභ මූලචිත්තානි අට්ඨ කාමාවචරකුසලචිත්තානි චත්තාරි කාමාවචර ඤාණසම්පයුත්තකිරියචිත්තානි අට්ඨ ලොකුත්තරචිත්තානි තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා.

තත්ථ ලොකියානි ඡළාරම්මණානි ලොභමූලචිත්තානං පච්චයො. සත්තරස ලොකියකුසලානි චතුන්නං ඤාණවිප්පයුත්ත කුසලානං. තානි කුසලානිචෙව හෙට්ඨිමමග්ගඵලානි ච නිබ්බානඤ්ච චතුන්නං ඤාණසම්පයුත්තකුසලානං. අරහත්තමග්ගඵලානි ච නිබ්බානඤ්ච චතුන්නං ඤාණසම්පයුත්තකිරියානං. නිබ්බානං අට්ඨන්නං ලොකුත්තර චිත්තානන්ති.

කෙනට්ඨෙන ආරම්මණං, කෙනට්ඨෙන අධිපති. ආලම්බි තබ්බට්ඨෙන ආරම්මණං, ආධිපච්චට්ඨෙන අධිපති. කො ආධිපච්චට්ඨො. අත්තානං ගරුං කත්වා පවත්තෙසු චිත්තචෙතසිකෙසු ඉස්සරභාවො ආධිපච්චට්ඨො. ලොකෙ සාමිකා විය ආරම්මණාධිපතිපච්චය ධම්මා දට්ඨබ්බා, දාසා විය පච්චයුප්පන්නධම්මා දට්ඨබ්බා.

සුතසොමජාතකෙ රාජා පොරිසාදො මනුස්සමංසං ගරුං කරොන්තො මනුස්සමංසහෙතු රජ්ජං පහාය අරඤ්ඤෙ විචරති. තත්ථ මනුස්සමංසෙ ගන්ධරස ධම්මා ආරම්මණාධිපතිපච්චයො. රඤ්ඤො පොරිසාදස්ස ලොභමූලචිත්තං පච්චයුප්පන්නධම්මො. රාජා සුත සොමො සච්චධම්මං ගරුං කත්වා සච්චධම්මහෙතු රජ්ජසම්පත්තිඤ්ච ඤාති සඞ්ඝඤ්ච අත්තනො ජීවිතඤ්ච ඡට්ටෙත්වා පුන රඤ්ඤො පොරිසාදස්ස හත්ථං උපගතො. තත්ථ සච්චධම්මො ආරම්මණාධිපතිපච්චයො. රඤ්ඤො සුතසොමස්ස කුසලචිත්තං පච්චයුප්පන්නධම්මො. එසනයො සබ්බෙසු ගරුකතෙසු ආරම්මණෙසු.

කතමො සහජාතාධිපතිපච්චයො. අධිපතිභාවං පත්තා චත්තාරො ධම්මා අධිපතිපච්චයො, ඡන්දො චිත්තං වීරියං වීමංසා.

කතමෙ ධම්මා තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා. අධිපති සම්පයුත්තා චිත්තචෙතසිකා ච අධිපතිසමුට්ඨිතා චිත්තජරූපධම්මා ච තස්ස පච්චයස්ස පච්චයුප්පන්නා.

කෙනට්ඨෙන සහජාතො, කෙනට්ඨෙන අධිපති.

සහුප්පාදනට්ඨෙන සහජාතො, සහජාතානං ධම්මානං අභිභවනට්ඨෙන අධිපති. තත්ථ සහුප්පාදනට්ඨෙනාති යො ධම්මො සයං උප්පජ්ජමානො අත්තනා සහජාතධම්මෙ ච අත්තනා සහෙව උප්පාදෙති, තස්ස අත්තනා සහජාතධම්මානං සහුප්පාදනට්ඨෙන.

අභිභවනට්ඨෙනාති අජ්ඣොත්ථරණට්ඨෙන. යථා රාජා චක්කවත්ති අත්තනො පුඤ්ඤිද්ධියා සකලදීපවාසිනො අභිභවන්තො අජ්ඣොත්ථරන්තො අත්තනො වසෙ වත්තාපෙති, සකලදීපවාසිනො ච තස්ස වසෙ වත්තන්ති. තථා අධිපතිට්ඨානපත්තා ඉමෙ චත්තාරො ධම්මා අත්තනො අත්තනො විසයෙ සහජාතධම්මෙ අභිභවන්තා අජ්ඣොත්ථරන්තා අත්තනො වසෙ වත්තාපෙන්ති, සහජාතධම්මා ච තෙසං වසෙ වත්තන්ති. යථා වා සිලාථම්භෙ පථවිධාතු උදකක්ඛන්ධෙ ආපොධාතු අග්ගික්ඛන්ධෙ තෙජොධාතු වාතක්ඛන්ධෙ වායොධාතු අත්තනා සහජාතා තිස්සො ධාතුයො අභිභවන්තා අජ්ඣොත්ථරන්තා අත්තනො ගතිං ගමාපෙන්ති, සහජාතධාතුයො ච තාසං ගතිං ගච්ඡන්ති, එවමෙව අධිපතිට්ඨානපත්තා ඉමෙ චත්තාරො ධම්මා අත්තනො බලෙන සහජාතධම්මෙ අත්තනො ගතිං ගමාපෙන්ති, සහජාතධම්මා ච තෙසං ගතිං ගච්ඡන්ති, එවං සහජාතධම්මානං අභිභවනට්ඨෙන.

එත්ථ වදෙය්යුං, යදි සහජාතධම්මානං අභිභවනට්ඨෙන අධිපතිනාම සියා. එවං සති තිට්ඨතු ඡන්දො, ලොභො එව අධිපතිනාම සියා, සො හි ඡන්දතොපි බලවතරො හුත්වා සහ ජාතධම්මෙ අභිභවන්තො පවත්තතීති. වුච්චතෙ, බාලපුථුජ්ජනෙසු එව ලොභො ඡන්දතො බලවතරො හොති, පණ්ඩිතෙසු පන ඡන්දො එව ලොභතො බලවතරො හුත්වා සහජාතධම්මෙ අභි භවන්තො පවත්තති. සචෙ හි ලොභො එව ඡන්දතො බලවතරො සියා, කථං ඉමෙ සත්තා ලොභස්ස හත්ථගතා භවසම්පත්ති භොගසම්මත්තියො ඡට්ටෙත්වා නෙක්ඛම්මධම්මෙ පූරෙත්වා වට්ටදුක්ඛතො නිස්සරෙය්යුං. යස්මා පන ඡන්දො එව ලොභතො බලවතරො හොති, තස්මා ඉමෙ සත්තා ලොභස්ස හත්ථගතා භවසම්පත්ති භොගසම්පත්තියො ඡට්ටෙත්වා නෙක්ඛම්මධම්මෙ පූරෙත්වා වට්ටදුක්ඛතො නිස්සරන්ති. තස්මා ඡන්දො එව ලොභතො බලවතරො හොති, ඡන්දො එව අධිපති, න ලොභොති. එස නයො දොසාදීසුපීති.

තත්ථ ලොකෙ මහන්තෙසු සුදුක්කරෙසු පුරිසකම්මෙසු පච්චුපට්ඨිතෙසු ඉමෙ චත්තාරො ධම්මා කම්මසිද්ධියා සංවත්තන්ති. කථං.

හීනච්ඡන්දා බහුජ්ජනා මහන්තානි සුදුක්කරානි පුරිසකම්මානි දිස්වා නිවත්තච්ඡන්දා හොන්ති. කාතුං න ඉච්ඡන්ති, අම්හාකං අවිසයොති නිරපෙක්ඛා ඨපෙන්ති. ඡන්දාධිකො පන තාදිසානි පුරිසකම්මානි දිස්වා උග්ගතච්ඡන්දො හොති, අතිවිය කාතුං ඉච්ඡති, මම විසයො එසොති අධිට්ඨානං ගච්ඡති. සො ඡන්දෙන අභිකඩ්ඪිතො යාව තං කම්මං න සිජ්ඣති, තාව අන්තරා තං කම්මං ඡට්ටෙතුං න සක්කොති. එවඤ්ච සති අතිමහන්තංපි තං කම්මං එකස්මිං කාලෙ සිද්ධං භවිස්සති.

හීනවීරියා ච බහුජ්ජනා තාදිසානි කම්මානි දිස්වා නිවත්ත වීරියා හොන්ති, ඉදං මෙ කම්මං කරොන්තස්ස බහුං කායදුක්ඛං වා චෙතොදුක්ඛං වා භවිස්සතීති නිවත්තන්ති. වීරියාධිකො පන තාදිසානි පුරිසකම්මානි දිස්වා උග්ගතවීරියො හොති, ඉදානෙව උට්ඨහිත්වා කාතුං ඉච්ඡති. සො චිරකාලංපි තං කම්මං කරොන්තො බහුං කායදුක්ඛං වා චෙතොදුක්ඛං වා අනුභවන්තොපි තස්මිං වීරිය කම්මෙ නනිබ්බින්දති, මහන්තෙන කම්මවීරියෙන විනා භවිතුං න සක්කොති, තාදිසෙන වීරියෙන රත්තිදිවං ඛෙපෙන්තො චිත්තසුඛං වින්දති. එවඤ්ච සති අතිමහන්තංපි තං කම්මං එකස්මිං කාලෙ සිද්ධං භවිස්සති.

හීනචිත්තා ච බහුජ්ජනා තාදිසානි කම්මානි දිස්වා නිවත්තචිත්තා හොන්ති. පුන ආරම්මණංපි න කරොන්ති. චිත්තාධිකො පන තාදිසානි කම්මානි දිස්වා උග්ගතචිත්තො හොති, චිත්තං විනොදෙතුංපි න සක්කොති, නිච්චකාලං තත්ථ නිබන්ධචිත්තො හොති. සො චිත්තවසිකො හුත්වා චිරකාලංපි තං කම්මං කරොන්තො බහුං කායදුක්ඛංවාපීතිආදිනා ඡන්දාධිපතිනයෙන වත්තබ්බං.

මන්දපඤ්ඤා ච බහුජ්ජනා තාදිසානි කම්මානි දිස්වා නිවත්තපඤ්ඤා හොන්ති, කම්මානං ආදිම්පි න පස්සන්ති, අන්තපි න පස්සන්ති, අන්ධකාරෙ පවිසන්තා විය හොන්ති, තානි කම්මානි කාතුං චිත්තංපි න නමති. පඤ්ඤාධිකො පන තාදිසානි කම්මානි දිස්වා උග්ගතපඤ්ඤො හොති, කම්මානං ආදිංපි පස්සති, අන්තංපි පස්සති, ඵලංපි පස්සති, ආනිසංසංපි පස්සති. සුඛෙන කම්මසිද්ධියා නානාඋපායංපි පස්සති. සො චිරකාලංපි තං කම්මං කරොන්තොතිආදිනා වීරියාධිපතිනයෙන වත්තබ්බං. ඉධ පන මහතියා කම්මවීමංසායාති ච තාදිසියා කම්ම වීමංසායාති ච වත්තබ්බං.

එවං ලොකෙ මහන්තෙසු සුදුක්කරෙසු පුරිසකම්මෙසු පච්චුපට්ඨිතෙසු ඉමෙ චත්තාරො ධම්මා කම්මසිද්ධියා සංවත්තන්ති. ඉමෙසඤ්ච චතුන්නං අධිපතීනං විජ්ජමානත්තා ලොකෙ පුරිසවිසෙසා නාම දිස්සන්ති, සබ්බඤ්ඤුබුද්ධා නාම දිස්සන්ති, සබ්බඤ්ඤුබොධිසත්තා නාම දිස්සන්ති, පච්චෙකබුද්ධා නාම දිස්සන්ති, පච්චෙකබොධිසත්තානාම දිස්සන්ති, අග්ගසාවකානාම මහාසාවකා නාම සාවකබොධිසත්තා නාම දිස්සන්ති. ලොකෙපි එවරූපානං පුරිසවිසෙසානං වසෙන සත්ත ලොකස්ස අත්ථාය හිතාය සුඛාය පඤ්ඤාසිප්පවිසෙසා ච පරිභොගවත්ථුවිසෙසා ච දිස්සන්තීති. අධිපතිපච්චයදීපනා නිට්ඨිතා.