📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

චූළගන්ථවංසපාළි

1. පිටකත්තයපරිච්ඡෙදො

නමස්සෙත්වාන සම්බුද්ධං, අග්ගවංසවරංවරං;

නත්වාන ධම්මං බුද්ධජං, සඞ්ඝඤ්චාපිනිරඞ්ගණං.

ගන්ථවංසම්පි නිස්සාය, ගන්ථවංසං පකථිස්සං;

තිපෙටකසමාහාරං, සාධුනං ජඞ්ඝදාසකං.

විමතිනොදනමාරම්භං, තං මෙ සුණාථ සාධවො;

සබ්බම්පි බුද්ධවචනං, විමුත්ති ච සහෙතුකං.

හොති එකවිධංයෙව, තිවිධං පිටකෙන ච;

තඤ්ච සබ්බම්පි කෙවලං, පඤ්චවිධං නිකායතො.

අඞ්ගතො ච නවවිධං, ධම්මක්ඛන්ධගණනතො;

චතුරාසීති සහස්ස, ධම්මක්ඛන්ධපභෙදනන්ති.

කථං පිටකතො පිටකඤ්හි තිවිධං හොති?

විනයපිටකං, අභිධම්මපිටකං සුත්තන්තපිටකන්ති. තත්ථ කතමං විනය පිටකං? පාරාජිකකණ්ඩං, පාචිත්තියකණ්ඩං, මහාවග්ගකණ්ඩං, චුල්ලවග්ගකණ්ඩං, පරිවාරකණ්ඩන්ති. ඉමානි කණ්ඩානි විනයපිටකං නාම.

කතමං අභිධම්මපිටකං? ධම්මසඞ්ගණී-පකරණං, විභඞ්ග-පකරණං, ධාතුකථා-පකරණං, පුග්ගලපඤ්ඤත්ති-පකරණං, කථාවත්ථු-පකරණං, යමක-පකරණං, පට්ඨාන-පකරණන්ති. ඉමානි සත්ත පකරණානි අභිධම්මපිටකං නාම. කතමං සුත්තන්තපිටකං? සීලක්ඛන්ධවග්ගාදිකං, අවසෙසං බුද්ධවචනං සුත්තන්තපිටකං නාම.

කථං නිකායතො? නිකායා පඤ්ච විධා හොන්ති. දීඝනිකායො, මජ්ඣිමනිකායො, සංයුත්තනිකායො, අඞ්ගුත්තරනිකායො, ඛුද්දකනිකායොති.

තත්ථ කතමො දීඝ-නිකායො? සීලක්ඛන්ධවග්ගො, මහාවග්ගො, පාථිකවග්ගොති, ඉමෙ තයො වග්ගා දීඝනිකායො නාම. ඉමෙසු තීසු වග්ගෙසු, චතුතිංස වග්ගානි ච හොන්ති. [චතුතිංසෙව සුත්තන්තා, සීලක්ඛන්ධවග්ගාදිකා, යස්ස භවන්ති සො යෙව දීඝනිකාය නාම හොති.]

කතමො මජ්ඣිමනිකායො? මූලපණ්ණාසො, මජ්ඣිමපණ්ණාසො, උපරිපණ්ණාසොති, ඉමෙ තයො පණ්ණාසා මජ්ඣිමනිකායො නාම. ඉමෙසු තීසු පණ්ණාසෙසු ද්වෙපඤ්ඤාසාධික-සුත්ත-සතානි හොන්ති [දියඩ්ඪසතසුත්තන්තා, ද්වි සුත්තං යස්ස සන්තිසො, මජ්ඣිමනිකායො නාමො මූලපණ්ණාසමාදි හොති.]

කතමො සංයුත්තනිකායො? සගාථාවග්ගො, නිදානවග්ගො, ඛන්ධකවග්ගො, සළායතනවග්ගො, මහාවග්ගොති, ඉමෙ පඤ්ච වග්ගා සංයුත්තනිකායො නාම. ඉමෙසු පඤ්චසු වග්ගෙසු ද්වාසට්ඨිසුත්තසත්තසතාධිකසත්ත-සුත්තසහස්සානි හොන්ති. [ද්වාසට්ඨි-සත්ත-සතානි, සත්තසහස්සකානි ච.] සුත්තානි යස්ස හොන්ති සො, සගාථාදිකවග්ගකො, සංයුත්තනිකායො නාමො වෙදිතබ්බො ච විඤ්ඤූනාති.

කතමො අඞ්ගුත්තරනිකායො? එක්කනිපාතො, දුක්කනිපාතො, තික්කනිපාතො, චතුක්කනිපාතො, පඤ්චකනිපාතො, ඡක්කනිපාතො, සත්තකනිපාතො, අට්ඨකනිපාතො, නවකනිපාතො, දසකනිපාතො, එකාදසනිපාතොති, ඉමෙ එකාදස නිපාතා අඞ්ගුත්තරනිකායො නාම. ඉමෙසු එකාදස නිපාතෙසු සත්ත-පඤ්ඤාස-පඤ්ච-සතාධිකනව-සුත්ත-සහස්සානි හොන්ති. [නවසුත්තසහස්සානි, පඤ්චසතමත්තානි ච, සත්තපඤ්ඤාසාධිකානි, සුත්තානි යස්ස හොන්ති සො, අඞ්ගුත්තරනිකායොති, එක්කනිපාතකාදිකොති.]

කතමො ඛුද්දකනිකායො? ඛුද්දකපාඨො, ධම්මපදං, උදානං, ඉතිවුත්තකං, සුත්තනිපාතො, විමානවත්ථු, පෙතවත්ථු, ථෙරකථා, ථෙරීකථා, ජාතකං, මහානිද්දෙසො, පටිසම්භිදාමග්ගො, අපදානං, බුද්ධවංසො, චරියාපිටකං, විනයපිටකං, අභිධම්මපිටකන්ති. ඉමෙසු සත්තරසසු ගන්ථෙසු අනෙකානි සුත්ත-සහස්සානි හොන්ති. [අනෙකානි සුත්ත-සහස්සානි, නිද්දිට්ඨානි මහෙසිනා, නිකායෙ පඤ්චමෙ ඉමෙ, ඛුද්දකෙ ඉති විසුතෙති.]

කථං අඞ්ගතො අඞ්ගහි නව විධං හොති? සුත්තං, ගෙය්යං, වෙය්යාකරණං, ගාථා, උදානං, ඉතිවුත්තකං, ජාතකං, අබ්භුතධම්මං, වෙදල්ලන්ති, නවප්පභෙදං හොති. තත්ථ උභතො විභඞ්ගනිද්දෙසඛන්ධකපරිවාරා, සුත්තනිපාතෙ, මඞ්ගලසුත්ත, රතනසුත්ත, තුවට්ටකසුත්තානි. අඤ්ඤම්පි සුත්තනාමකං තථාගතවචනං, සුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. සබ්බං සගාථකං ගෙය්යන්ති වෙදිතබ්බං. විසෙසනසංයුත්තකෙ සකලොපි සගාථකවග්ගො, සකලං අභිධම්මපිටකං නිගාථකඤ්ච සුත්තයඤ්ච අඤ්ඤම්පි අට්ඨහි අඞ්ගෙහි අසඞ්ගහිතං බුද්ධවචනං තං වෙය්යාකරණන්ති වෙදිතබ්බං. ධම්මපදං, ථෙරකථා, ථෙරීකථා, සුත්තනිපාතෙ, නො සුත්තනාමිකා සුද්ධිකගාථා, ගාථාති වෙදිතබ්බා. සොමනස්ස ඤාණමයිකගාථා පටික-සංයුත්තා ද්වෙ අසීතිසුත්තන්තා උදානන්ති වෙදිතබ්බා. වුත්තඤ්හෙතං භගවතාතිආදිනයප්පවත්තා දසුත්තරසතසුත්තන්තා, ඉතිවුත්තකන්ති වෙදිතබ්බා. අපණ්ණකජාතකාදීනි පඤ්ඤාසාදිකානි. පඤ්චජාතකසතානි, ජාතකන්ති වෙදිතබ්බං. චත්තාරො මෙ භික්ඛවෙ අච්ඡරියා අභූතධම්මා, ආනන්දෙතිආදිනයප්පවත්තා සබ්බෙපි අච්ඡරිය අභූතධම්මපටිසංයුත්තා සුත්තන්තා අභූතධම්මන්ති වෙදිතබ්බා. චුල්ලවෙදල්ල, මහාවෙදල්ල, සම්මාදිට්ඨි, සක්කපඤ්හ, සඞ්ඛාරභාජනිය, මහාපුණ්ණමසුත්තන්තාදයො සබ්බෙපි වෙදඤ්ච තුට්ඨිඤ්ච ලද්ධා [පුච්ඡ] ලද්ධා පුච්ඡිතසුත්තන්තා, වෙදල්ලන්ති වෙදිතබ්බා. කතමානි චතුරාසීති ධම්මක්ඛන්ධසහස්සානි දුජානානි, චතුරාසීති ධම්මක්ඛන්ධසහස්සානි සචෙ විත්ථාරෙන කථිස්සං අතිපපඤ්චො භවිස්සති. තස්මා නය වසෙන කථිස්සාමි. එකං වත්ථු, එකො ධම්මක්ඛන්ධො, එකං නිදානං එකො ධම්මක්ඛන්ධො, එකං පඤ්හා පුච්ඡන්තං එකො ධම්මක්ඛන්ධො, එකං පඤ්හා විසජ්ජනං එකො ධම්මක්ඛන්ධො, චතුරාසීති ධම්මක්ඛන්ධසහස්සානි කෙන භාසිතානි, කත්ථ භාසිතානි, කදා භාසිතානි, කමාරබ්භ භාසිතානි, කිමත්ථං භාසිතානි, කෙන ධාරිතානි, කෙනාභතානි, කිමත්ථං පරියාපුණිතබ්බානි. තත්රායං විසජ්ජනා, කෙන භාසිතානීති? බුද්ධානු බුද්ධෙහි භාසිතානි. කත්ථ භාසිතානීති? දෙවෙසු ච මානුස්සෙසු ච, භාසිතානි. කදා භාසිතානීති? භගවතො ධරමානකාලෙ චෙව පච්ඡිමකාලෙ ච භාසිතානි. කතමාරබ්භ භාසිතානීති? පඤ්චවග්ගියාදිකෙ වෙනෙය්ය බන්ධවෙ ආරබ්භ භාසිතානීති. කිමත්ථං භාසිතානීති? තිවජ්ජඤ්ච අවජ්ජඤ්ච ඤත්වා වජ්ජං පහාය අවජ්ජෙ පටිපත්තිත්වා නිබ්බානපරියන්තෙ. දිට්ඨ-ධම්මිකසම්පරායිකත්ථෙ සම්පාපුණිතුං.

කෙන ධාරිතානීති? අනුබුද්ධෙහි චෙව සිස්සානුසිස්සෙහි ච ධාරිතානි. කෙනා භතානීති? ආචරිය පරංපරෙහි ආභතානි. කිමත්ථං පරියාපුණිතබ්බානීති? වජ්ජඤ්ච අවජ්ජඤ්ච ඤත්වා වජ්ජං පහාය අවජ්ජෙ පටිපත්තිත්වා නිබ්බානපරියන්තෙ දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකත්ථෙ, සංපාපුණිතුං, යදෙවං තාය නිබ්බානපරියන්තෙ දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකත්ථෙ සාධිකානි හොන්ති. තෙව තත්ථ කෙහි අප්පමත්තෙන පරියාපුණිතබ්බානි ධාරෙතබ්බානි ධාරෙතබ්බානි වාචෙතබ්බානි සජ්ඣායං කාතබ්බානීති [ඉති චුල්ලගන්ථවංසෙ පිටකත්තය දීපකො නාම පඨමො පරිච්ඡෙදො.]