📜

1. නවට්ඨානාගතසාසනවංසකථාමග්ගො

1. තත්ථ ච නවට්ඨානාගතසාසනවංසකථාමග්ගො එවං වෙදිතබ්බො. අම්හාකඤ්හි භගවා සම්මාසම්බුද්ධො වෙනෙය්යානං හිතත්ථාය හත්ථගතං සුඛං අනාදියිත්වා දීපඞ්කරස්ස භගවතො පාදමූලෙ බ්යාකරණං නාම මඤ්ජූසක පුප්ඵං පිලන්ධිත්වා කප්පසතසහස්සාධිකානි චත්තාරි අසඛ්යෙ යානි අනෙකාසු ජාතීසු අත්තනො ඛෙදං අනපෙක්ඛිත්වා සමතිංසපාරමියො පූරෙත්වා වෙස්සන්තරත්තභාවතො චවිත්වා තුසිතපුරෙ දෙවසුඛං අනුභවි.

තදා දෙවෙහි උය්යොජියමානො හුත්වා කපිලවත්ථුම්හි හොසමතරඤ්ඤා පභුති අසම්භින්නාත්තියවංසිකස්ස සුද්ධො ධනස්සනාම මහාරඤ්ඤො අග්ගමහෙසියා අසම්භින්නාත්තියවං සිකාය මායාය කුච්ඡීස්මිං ආසාළිමාසස්ස පුණ්ණමියං ගුරුවාරෙ පටිසන්ධිං ගහෙත්වා අසමාසච්චයෙන වෙසාඛමාසස්ස පුණ්ණමියං සුක්කවාරෙ විජායිත්වා සොළසවස්සිකකාලෙ රජ්ජසම්පත්තිං පත්වා එකූනතිංසවස්සානි අතික්කමිත්වා මඞ්ගලඋය්යානං නික්ඛමනකාලෙ දෙවෙහි දස්සිතානි චත්තාරි නිමිත්තානි පස්සිත්වා සංවෙගං ආපජ්ජිත්වා මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා අනොමායනාම නදියා තීරෙ භමර වණ්ණසන්නිභානි කෙසානි ඡින්දිත්වා දෙවදත්තියකාසාවං පටිච්ඡාදෙත්වා නෙ රඤ්ජරායනාම නදියා තීරෙ වෙසාඛමාසස්ස පුණ්ණමියං පච්චූසකාලෙ සුජාතායනාම සෙට්ඨිධීතාය දින්නං පායාසං එකූනපණ්ණාසවාරෙන පරිභුඤ්ජිත්වා පුරිමිකානං සම්මාසම්බුද්ධානං ධම්මතාය සුවණ්ණපාතිං නදියං ඔතාරෙත්වා මහාබොධිමණ්ඩං උපසඞ්කමිත්වා අපරාජිතපල්ලඞ්කෙ නිසීදිත්වා අනමතග්ගසං සාරතො පට්ඨාය අත්තානං ඡායා විය අනුයන්තානං අනෙකසතකිලෙසවෙරීනං සීසං චතූහි මග්ගසත්ථෙහි ඡින්දිත්වා තිලොකග්ගමහාධම්මරාජත්තං පත්වා පඤ්චතාලීසවස්සානං තෙසු තෙසු ඨානෙසු තෙසං තෙසං සත්තානං මහාකරුණාසමාපත්තිජාලං පත්ථාරෙත්වා දෙසනාඤාණං විජම්භෙත්වා ධම්මං දෙසෙත්වා සාසනං පතිට්ඨාපෙසි. පතිට්ඨාපෙත්වා ච පන අසීතිවස්සායුකකාලෙ විජ්ජොතයිත්වා නිබ්බායනප්ප දාපජාලං විය අනුපාදිසෙසනිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බායි. මච්චු ධම්මස්ස ච නාම තීසු ලොකෙසු අතිමමායිතබ්බො එස, අතිගරුකාතබ්බො එස, අතිභායිතබ්බො එසාති විජානනසභාවො නත්ථි. භගවන්තංයෙව තාව තිලොකග්ගපුග්ගලං ආදාය ගච්ඡති, කිංමඞ්ගං පන අම්හෙ යෙවා තෙවා, අහොවතඅච්ඡරියා සඞ්ඛාරධම්මොති. හොන්ති චෙත්ථ–

මච්චුධම්මො ච නාමෙස,

නිල්ලජ්ජො ච අනොත්තප්පී;

තිලොකග්ගංව ආදාය,

ගච්ඡී පගෙව අඤ්ඤෙසු.

යථා ගොඝාතකො චොරො,

මාරෙතුංයෙව ආරභි;

ගොණං ලද්ධාන ලොකම්හි,

පයොජනංව එත්තකං.

තථෙව මච්චුරාජා ච,

හින්දගූනං ගුණං ඉධ;

න විජානාති එසො හි,

මාරෙතුංයෙව ආරභීති.

සත්තාහපරිනිබ්බුතෙ ච භගවති ආයස්මා මහාකස්සපො තියඩ්ඪසතාධිකෙහි සහස්සමත්තෙහි භික්ඛූහි සද්ධි පාවාතො කුසීනාරායං ආගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ භගවා සම්මාසම්බුද්ධො පරිනිබ්බුතොති සුත්වා අවීතසොක භික්ඛූ රොදන්තෙ දිස්වා වුද්ධපබ්බජිතො සුභද්දානාම භික්ඛු එවං වදති– මා ආවුසො පරිදෙවිත්ථ, නත්ථෙත්ථ සොචිතබ්බොනාමකොචි, පුබ්බෙ මයං භවාම සමණෙන ගෙ,භමෙන උපද්දුතා– ඉදං කරොථ ඉදං තුම්හාකං කප්පති, මා ඉදං කරිත්ථ න ඉදං තුම්හාකං කප්පතීති, සෙය්යථාපි ඉණසාධිකෙන දාසොති, ඉදානි පන මයං යං යං ඉච්ඡාම, තං තං සක්කා කාතුං, යං යං පන න ඉච්ඡාම,තං තං සක්කා අකාතුන්ති. තං සුත්වා ඊදිසං පන වෙරීපුග්ගලං පටිච්ච සම්මාසම්බුද්ධස්ස භගවතො සාසනං ඛිප්පං අන්තරධාරෙය්ය, ඉදානි සුවණ්ණක්ඛන්ධසදිසො සරීරො සංවිජ්ජමානො යෙව දුක්ඛෙන නිප්ඵාදිතෙ සාසනෙ මහාභයං උප්පජ්ජි ච, ඊදිසො පුග්ගලො අඤ්ඤං ඊදිසං පුග්ගලං සහායං ලභිත්වා වුද්ධිමාපජ්ජන්තො හාපෙතුං සක්කුණෙය්ය මඤ්ඤෙති චිත්තක්ඛෙදං පත්වා ධම්මසංවෙගං ලභිත්වා ඉමං භික්ඛුං ඉධෙව සෙතවත්ථං නිවාසාපෙත්වා සරීරෙ භස්මෙන විකිරිත්වා බහිද්ධා කරිස්සාමීති චින්තෙසි.

තදා ආයස්මතො මහාකස්සපත්ථෙරස්ස එතදහොසි,– ඉදානි සමණස්ස ගොතමස්ස සරීරං සංවිජ්ජමානංයෙව පරිසා විවාදං කරොන්තීති මනුස්සා උපවදිස්සන්තිති. තතො පච්ඡා ඉමං විතක්කං වූපසමෙත්වා ඛමිත්වා සම්මාසම්බුද්ධො භගවා පරිනිබ්බායමානොපි තෙන පන දෙසිතො ධම්මො සංවිජ්ජති, තෙන දෙසිතස්ස ධම්මස්ස ථිරං පතිට්ඨාපනත්ථාය සඞ්ගායියමානං ඊදිසෙහි පුග්ගලෙහි සාසනං න අන්තරධායිස්සති, චිරං ඨස්සති යෙවාති මනසිකරිත්වා භගවතො දින්නපංසු කූලචීවරාදිවසෙන ධම්මානුග්ගහං අනුස්සරිත්වා භගවතො පරිනිබ්බානතො තතියෙ මාසෙ ආසාළිමාසස්ස පුණ්ණමිතො පඤ්චමෙ දිවසෙ රාජගහෙ සත්තපණ්ණිගුහායං ආජාතසත්තුංනාම රාජානං නිස්සාය පඤ්චහි අරහන්ත සතෙහි සද්ධිං සත්තමාසෙහි පඨමං සඞ්ගායනං අකාසි.

තදා අට්ඨචත්තාලීසාධිකසතකලියුගං අනවසෙසතො අපනෙත්වා කලියුගෙන සාසනං සමං කත්වා ඨපෙසි. යදා පන අජාතසත්තු රඤ්ඤො රජ්ජං පත්වා අට්ඨවස්සානි අහෙසුං, තදා මරම්මරට්ඨෙ තඞ්කොසඞ්ගත්වපුරෙ ජම්බුදීපධජස්සනාම රඤ්ඤො රජ්ජං පත්වා අතිරෙකපඤ්චවස්සානි අහෙසුන්ති.

ඉමිස්සඤ්ච පඨමසඞ්ගීතියං ආයස්මා මහාකස්සපො ආයස්මා උපාලි ආයස්මා ආනන්දො ආයස්මා අනුරුද්ධො චාති එවමාදයො පඤ්චසතප්පමාණා මහාථෙරා පඨමං සඞ්ගායිත්වා සාසනං අනුග්ගහෙසුං. එවං සුභද්දස්ස දුට්ඨපබ්බජිතස්ස දුට්ඨවචනං සාසනස්ස අනුග්ගහෙ කාරණංනාම අහොසි. සුභද්දො ච නාම දුට්ඨපබ්බජිතො ආතුමානගරවාසී අහොසි කප්පකකුලිකො. සො යදා භගවා ආතුමානගරං ගච්ඡති, තදා අත්තෙනො පුත්තෙ ද්වෙ සාමණෙරෙ කප්පකකම්මං කාරාපෙත්වා ලද්ධෙහි තණ්ඩුලතෙලාදීහි වත්ථූහි යාගුං පචිත්වා සසඞ්ඝස්ස බුද්ධස්ස අදාසි. භගවා පන තානි අප්පටිග්ගහෙත්වා කාරණං පුච්ඡිත්වා විගරහිත්වා අකප්පියසමාදානදුක්කටාපත්තිං කප්පකපුබ්බස්ස භික්ඛුස්ස ඛුරධාරණදුක්කටාපත්තිඤ්ච පඤ්ඤාපෙසි. තං කාරණං පටිච්ච වෙරං බන්ධිත්වා සාසනං විද්ධංසිතුකාමතාය තත්තකඅයොගුළං ගිලිත්වා උග්ගීරන්තො විය ඊදිසදුට්ඨවචනං වදීති.

අජාතසත්තුරාජා ච තුම්හාකං ධම්මචක්කං හොතු, මම ආණාචක්කං පවත්තිස්සාමි, විස්සට්ඨා හුත්වා සඞ්ගායන්තූති අනුග්ගහෙසි. තෙනෙස පඨමං සාසනානුග්ගහො රාජාති වෙදිතබ්බො, මහාකස්සපාදීනඤ්ච අරහන්තානං පඤ්චසතානං සිසාපරම්පරා අනෙකා හොන්ති, ගණනපථං වීතිවත්තා. යමෙත්ථ ඉතො පරං වත්තබ්බං, තං අට්ඨකථායං වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බං. තෙ පන මහාථෙරා සඞ්ගායිත්වා පරිනිබ්බායිංසූති. හොන්ති චෙත්ථ–

ඉද්ධිමන්තො ච යෙ ථෙරා,

පඨමස්සඞ්ගීතිං කත්වා;

සාසනං පග්ගහිත්වාන,

මච්චූවසංව සම්පත්තා.

කිඤ්චාපි ඉද්ධියො සන්ති,

තථාපි තා ජහිත්වාන;

නිබ්බායිංසු වසං මච්චු,

පත්වා තෙ ඡින්නපක්ඛාව.

කා කථාව ච අම්හාකං,

අම්හාකං ගහණෙ පන;

මච්චුනො නත්ථි සාරො ච,

එවං ධාරෙය්ය පණ්ඩිතොති.

අයං පඨමසඞ්ගීතිකථා සඞ්ඛෙපො.

තතො පරං වස්සසතං තෙසං සිස්සපරම්පරා සාසනං ධාරෙත්වා ආගමංසු. අථානුක්කමෙන ගච්ඡන්තෙසු රත්තිදිවෙසු වස්සසතපරිනිබ්බුතෙ භගවති වෙසාලිකා වජ්ජිපුත්තකා භික්ඛූ වෙසාලියං කප්පති සිඞ්ගිලොණකප්පා, කප්පති ද්වඞ්ගුලකප්පො, කප්පති ගාමන්තරකප්පො, කප්පති ආවාසකප්පො, කප්පති අනුමතිකප්පො, කප්පති ආචිණ්ණකප්පො, කප්පති ආමථිතකප්පො, කප්පති ජළොගිං පාතුං, කප්පති අදසකං නිසීදනං, කප්පති ජාතරූපරජතන්ති ඉමානි දසවත්ථූනි දීපෙසුං.

තෙසං සුසුනාගපුත්තො කාළාසොකොනාම රාජා පක්ඛො අහොසි. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා යසො කාකණ්ඩකපුත්තො වජ්ජීසු චාරිකං චරමානො වෙසාලිකා කිර වජ්ජිපුත්තකා භික්ඛූ වෙසාලියං දසවත්ථූනි දිපෙන්තීති සුත්වා න ඛො පනෙතං ප්පතිරූපං, ය්වාහං දසබලස්ස සාසනවිපත්තිං සුත්වා අප්පොස්සුක්කො භවෙය්යං, සන්ධාහං අධම්මවාදිනො නිග්ගහෙත්වා ධම්මං දීපෙස්සාමීති චින්තයන්තො යෙන වෙසාලී, තදවසරි. තදා ආයස්මා මහායසො රෙවතසබ්බකාමිආදීහි සත්තසතෙහි අරහන්තෙහි සද්ධිං සඞ්ගායිස්සාමීති වෙසාලියං වාලුකාරාමං ආගච්ඡි. වජ්ජිපුත්තකාච භික්ඛූ උපාරම්භචිත්තා කාළාසොකංනාම රාජානං උපසඞ්කමිත්වා මයං ඛො මහාරාජ ඉමස්මිං මහාවනාරාමෙ ගන්ධකුටිං රක්ඛිත්වා වස්සාම, ඉදානි මහාරාජ අධම්මවාදිනො අඤ්ඤෙ භික්ඛූ විලුම්පිතුකාමා විද්ධංසිතුකාමා ආගතාති ආරොචෙසුං. කාළාසොකො ච මහාරාජා ආගන්තුකානං භික්ඛූනං අප්පවිසනත්ථාය නිවාරෙථාති අමච්චෙ පෙසෙසි. අමච්චාච නිවාරෙතුං ගච්ඡන්තා දෙවතානං ආනුභාවෙන භික්ඛූ න පස්සන්ති. තදහෙව ච රත්තිභාගෙ කාළාසොකමහාරාජා ලොහකුම්භීනිරයෙ පතනාකාරෙන සුපිනං පස්සි. තස්ස රඤ්ඤො භගිනි නන්දානාම ථෙරී ආකාසෙන ආගච්ඡන්ති ධම්මවාදිනො මහාථෙරෙ නිග්ගණ්හිත්වා අධම්මවාදීනං භික්ඛූනං පග්ගහණෙ දොසබහුලතං පකාසෙත්වා සාසනස්ස පග්ගහණත්ථාය ඔවාදං අකාසි.

කාළාසොකරාජා ච සංවෙගප්පත්තො හුත්වා ආයස්මන්තානං මහායසත්ථෙරාදීනං ඛමාපෙත්වා අජාතසත්තුරාජා විය සඞ්ගායනෙ පග්ගහං අකාසි.

මහායසත්ථෙරාදයො ච කාළාසොකං රාජානං නිස්සාය වාලුකාරාමෙ වජ්ජිපුත්තකානං භික්ඛූනං පකාසිතානි අධම්මවත්ථූනි භින්දිත්වා අට්ඨති මාසෙහි දුතියසඞ්ගායනං අකංසු.

තදා ච මජ්ඣිමදෙසෙ පාතලිපුත්තනගරෙ සුසුනාගරඤ්ඤො පුත්තභූතස්ස කාළාසොකරඤ්ඤො අතිසෙකං පත්වා දසවස්සානි අහෙසුං. පරම්මරට්ඨෙ පන සිරිඛෙත්තනගරෙ ද්වත්තගොඞ්කස්සනාම රඤ්ඤො අභිසිත්තකාලතො පුරෙ එකවස්සං අහොසි. ජිනසාසනං පන වස්සසතං අහොසි.

ඉමිස්සඤ්ච දුතියසඞ්ගීතියං මහායස රෙවත සබ්බකාමිප්පමුඛා සත්තසතප්පමාණා මහාථෙරා දුතියං සඞ්ඛායිත්වා දුතියං සාසනං පග්ගහෙසුං.

ආයස්මා මහායසත්ථෙරොචනාම පඤ්චහි එතදග්ගළානෙ හි භගවතා ථොමිතස්ස ආනන්දත්ථෙරස්ස සද්ධිවිහාරිකො අහොසි. වජ්ජිපුත්තකානං භික්ඛූනං අධම්මවත්ථුදීපනං දුතියසඞ්ගීතියං කාරණමෙව. කාළාසොකරාජාච පගෙව අධම්මවාදීභික්ඛූනං සහායොපි සමානො පුන ධම්මවාදිභික්ඛූනං සහායො හුත්වා අනුග්ගහං අකාසි. තස්මා දුතියසාසනපග්ගහො රාජාති වෙදිතබ්බො.

දුතියසඞ්ගීතියං පන මහායසත්ථෙර රෙවත සබ්බකාමිප්පමුඛානං සත්තසතානං මහාථෙරානං සිස්සපරම්පරා අනෙකා හොන්ති, ගණනපථං වීතිවත්තා. යමෙත්ථ ඉතො පරං වත්තබ්බ, තං අට්ඨකථායං වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බං. තෙ පන මහාථෙරා දුතියං සඞ්ගායිත්වා පරිනිබ්බායිංසූති. හොන්ති චෙත්ථ–

බුද්ධිමන්තො ච යෙ ථෙරා,

දුතියස්සඞ්ගිතිං කත්වා;

සාසනං පග්ගහිත්වාන,

මච්චූවසංව සම්පත්තා.

ඉද්ධිමන්තොපි යෙ ථෙරා,

මච්චුනො තාව වසං ගමුං;

කථංයෙව මයං මුත්තා,

තතො ආරක මුච්චනාති;

අයං දුතියසඞ්ගීතිකථාසඞ්ඛෙපො.

තතො පරං අට්ඨතිංසාධිකානි ද්වෙවස්සසතානි සම්මාසබ්බුද්ධස්ස භගවතො සාසනං නිරාකුලං අහොසි නිරබ්බුදං. අට්ඨතිංසාධිකෙ පන ද්විවස්සසතෙ සම්පත්තෙ පාටලිපුත්ත නගරෙ සිරිධම්මාසොකස්සනාම රඤ්ඤො කාලෙ නිග්රොධසාමණෙරං පටිච්ච බුද්ධසාසනෙ පසීදිත්වා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ලාභසක්කාරං බාහුල්ලං අහොසි. තදා සට්ඨිසහස්සමත්තා තිත්ථියා ලාභසක්කාරං අපෙක්ඛිත්වා අපබ්බජිතාපි පබ්බජිතාවිය හුත්වා උපාසථපවාරණාදිකම්මෙසු පවිසන්ති, සෙය්යථාපිනාම හංසානං මජ්ඣෙ බකා, යථා ච ගුන්නං මජ්ඣෙ ගවජා, යථා ච සින්ධවානං මජ්ඣෙ ගද්රභාති.

තදා භික්ඛුසඞ්ඝො ඉදානි අපරිසුද්ධා පරිසාති මනසි කරිත්වා උපොසථං න අකාසි. සාසනෙ අබ්බුදං හුත්වා සත්තවස්සානි උපොසථපවාරණානි ඡිජ්ජන්ති. සිරිධම්මාසො කො ච රාජා තං සුත්වා තං අධිකරණං වූපසමෙහි උපොසථං කාරාපෙහීති එකං අමච්චං පෙසෙසි. අමච්චො ච භික්ඛූ උපොසථං අකත්තුකාමෙ කිං කරිස්සාමීති රාජානං පටිපුච්ඡිතුං අවිසහතාය සයං මූළො හුත්වා අඤ්ඤෙන මූළෙන මන්ථෙත්වා සචෙ භික්ඛුසඞ්ඝො උපොසථං න කරෙය්ය, භික්ඛුසඞ්ඝං ඝාතෙතුකාමො මහාරාජාති සයං මූළො හුත්වා මූළස්ස සන්තිකා මූළවචනං සුත්වා විහාරං ගන්ත්වා උපොසථං අකත්තුකාමං භික්ඛුසඞ්ඝං ඝාතෙසි.

රාජා ච තං සුත්වා අයං බාලො මයා අනාණත්තොව හුත්වා ඊදිසං ලුද්දකම්මං අකාසි, අහං පාපකම්මතො මුච්චිස්සාමිවා මාවාති ද්වළකජාතො හුත්වා මහාමොග්ගලිපුත්ත තිස්සත්ථෙරං ගඞ්ගාය පතිසොතතො ආනෙත්වා තං කාරණං ථෙරං පුච්ඡි. ථෙරො ච දීපකතිත්තිරජාතකෙන අචෙතනතාය පාපකම්මතො මොචෙස්සසිති විස්සජ්ජෙසි, සත්තාහම්පි තිත්ථියානං වාදං සිරිධම්මාසොකරඤ්ඤො සික්ඛාපෙසි, වාදෙන වාදං තුලයිත්වා සට්ඨිසහස්සමත්තෙ තිත්ථියෙ සාසනබාහිරං අකාසි. තදා පන උපොසථං අකාසි. භගවතා වුත්තනියාමෙනෙව කථාවත්ථුඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝමජ්ඣෙ බ්යාකාසි . අසොකාරාමෙ ච සහස්සමත්තා මහාථෙරා නවහි මාසෙහි සඞ්ගායිංසුං.

තදා මජ්ඣිමදෙසෙ පාටලිපුත්තනගරෙ සිරිධම්මාසොකරඤ්ඤො රජ්ජං පත්වා අට්ඨාරසවස්සානි අහෙසුං. මරම්මරට්ඨෙ පන සිරිඛෙත්තනගරෙ රම්බොඞ්කස්සනාම රඤ්ඤො රජ්ජං පත්වා ද්වාදස වස්සානි අහෙසුන්ති.

ඉමිස්සඤ්ච තතියසඞ්ගීතියං මහාමොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරොනාම දුතියසඞ්ගායකෙහි මහාථෙරෙහි බ්රහ්මලො කං ගන්ත්වා සාසනස්ස පග්ගහණත්ථං තිස්සනාම මහාබ්රහ්මානං ආයාචිත නියාමෙන තතො චවිත්වා ඉධ මොග්ගලියානාම බ්රාහ්මණියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්තසත්තො.

ලාභසක්කාරං අපෙක්ඛිත්වා සට්ඨිසහස්සමතානං තිත්ථියානං සමණාලයං කත්වා උපොසථපවාරණාදීසු කම්මෙසු පවෙසනං පරිසාය අසුද්ධත්තා සත්තවස්සානි උපොසථස්ස අකරණඤ්ච සාසනස්ස පග්ගහණෙ කාරණමෙව. මහාමොග්ගලිපුත්තතිස්ස මජ්ඣන්තික මහාරෙවප්පමුඛා මහාථෙරා තතියං සඞ්ගායිත්වා තතියං සාසනං පග්ගහෙසුං.

සිරිධම්මාසොකරාජා ච තිත්ථියානං වාදං සල්ලක්ඛෙත්වා තිත්ථියෙ බහිසාසනකරණාදීහි සාසනස්ස පග්ගහො රාජාති වෙදිතබ්බො. මහාමොග්ගලිපුත්තතිස්ස මජ්ඣින්තික මහාරෙවප්පමුඛානං සහස්සමත්තානං මහාථෙරානං සිස්සපරම්පරා අනෙකා හොන්ති, ගණනපථං වීතිවත්තා. යමෙත්ථ ඉතො පරං වත්තබ්බං, තං අට්ඨකථායං වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බං. තෙ පන මහාථෙරා තතියං සඞ්ගායිත්වා පරිනිබ්බායිංසූති. හොන්ති චෙත්ථ–

මහිද්ධිකාපි යෙ ථෙරා,

සඞ්ගායිත්වාන සාසනෙ;

මච්චූවසංව ගච්ඡිංසු,

අබ්භගබ්භංව භාකරො.

යථා එතෙච ගච්ඡන්ති,

තථා මයම්පි ගච්ඡාම;

කොනාම මච්චුනා මුච්චෙ,

මච්චූපරායනා සත්තා.

තස්මා හි පණ්ඩිතො පොසො,

නිබ්බානං පන අච්චුතං;

තස්සෙව සච්ඡිකත්ථාය,

පුඤ්ඤං කරෙය්ය සබ්බදාති.

අයං තතියසඞ්ගීතිකථාසඞ්ඛෙපො.

තතො පරං කත්ථ සම්මාසම්බුද්ධස්ස භගවතො සාසනං සුට්ඨු පතිට්ඨහිස්සතීති විමංසිත්වා මහාමොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරො පච්චන්තදෙසෙ ජිනසාසනස්ස සුප්පතිට්ඨියමානභාවං පස්සිත්වා නවට්ඨානානි ජිනසාසනස්ස පතිට්ඨාපනත්ථාය විසුං විසුං මහාථෙරෙ පෙසෙසි. සෙය්යථිදං. මහාමහින්දත්ථෙරං සීහළදීපං පෙසෙසි-ත්වං එතං දීපං ගන්ත්වා තත්ථ සාසනං පතිට්ඨපෙහීති, සොණත්ථෙරං උත්තරත්ථෙරඤ්චසුවණ්ණභූමිං, මහාරක්ඛිතත්ථෙරං යොනකලොකං, රක්ඛිතත්ථෙරං වනවාසීරට්ඨං, යොනකධම්මරක්ඛිතත්ථෙරං අපරන්තරට්ඨං, මජ්ඣන්ති කත්ථෙරං කස්මීරගන්ධා රරට්ඨං, මහාරෙවත්ථෙරං මහිංසකමණ්ඩලං, මහාධම්මරක්ඛිතත්ථෙරං මහාරට්ඨං, මජ්ඣිමත්ථෙරං චීනරට්ඨන්ති. තත්ථ ච උපසම්පදපහොනකෙන සඞ්ඝෙන සද්ධිං පෙසෙසි. තෙ ච මහාථෙරා විසුං විසුං ගන්ත්වා සාසනං තත්ථ තත්ථ පතිට්ඨාපෙසුං. පතිට්ඨාපෙත්වා ච තෙසු තෙසු ඨානෙසු භික්ඛූනං කාසාවපජ්ජොතෙන විජ්ජොතමානා අබ්භහිමධූරජොරාහුසඞ්ඛාතෙහි විමත්තො විය නිසානාථො ජිනසාසනං අනන්තරායං හුත්වා පතිට්ඨාසි.

තෙසු පන නවසු ඨානෙසු සුවණ්ණභූමිනාම අධුනා සුධම්මනගරමෙව. කස්මා පනෙතං විඤ්ඤායතීති චෙ. මග්ගානුමානතො ඨානානුමානතො වා. කථං මග්ගානුමානතො. ඉතො කිර සුවණ්ණභූමි සත්තමත්තානි යොජනසතානි හොන්ති, එකෙන වාතෙ න ගච්ඡන්තී නාවා සත්තහි අහොරත්තෙහි ගච්ඡති, අථෙකස්මිං සමයෙ එවං ගච්ඡන්ති නාවා සත්තාහම්පි නදියා වට්ටමච්ඡ පිට්ඨෙ නෙව ගතාති අට්ඨකථායං වුත්තෙන සීහළදීපතො සුවණ්ණභූමිං ගතමග්ගප්පමාණෙන සුඛම්මපුරතො සීහළදීපං ගතමග්ගප්පමාණං සමෙති. සුධම්මෙ පුරතො කිර හි හිංසළදීපං සත්තමත්තානි යොජනසතානි හොන්ති, උජුං වායුආගමනකාලෙ ගච්ඡන්ති වායුනාවා සත්තහි අහොරත්තෙහි සම්පාපුණාති. එවංමග්ගානුමානතො විඤ්ඤායති.

කථං ඨානානුමානතො. සුවණ්ණභූමි කිර මහාසමුද්දසමීපෙ තිට්ඨති, නානාවෙරජ්ජකානම්පි වාණිජානං උපසඞ්කමනට්ඨානභූතං මහාතිත්ථං හොති. තෙනෙව මහාජනකකුමාරාදයො චම්පානගරාදිතො සංවොහාරත්ථාය නාවාය සුවණ්ණභූමිං ආගමංසූති. සුධම්මපුරම්පි අධුනා මහාසමුද්දසමීපෙයෙව තිට්ඨති. එවං ඨානානුමාසතො විඤ්ඤායතීති.

අපරෙ පන සුවණ්ණභූමිනාම හරිභුඤ්ජරට්ඨංයෙව, තත්ථ සු වණ්ණස්ස බාහුල්ලත්තාති වදන්ති. අඤ්ඤෙ පන සියාමරට්ඨංයෙවාති වදන්ති. තං සබ්බං විමංසිතබ්බං.

අපරන්තං නාම විසුං එකරට්ඨමෙවාති අපරෙ වදන්ති. අඤ්ඤෙ පන අපරන්තංනාම සුනාපරන්තරට්ඨමෙවාති වදන්ති. තං යුත්තමෙව. කස්මා අපරන්තං නාම සුනාපරන්තරට්ඨමෙවාති විඤ්ඤායතීති චෙ. අට්ඨකථාසු ද්වීහි නාමෙහි වුත්තත්තා. උපරිපණ්ණාසඅට්ඨකථායඤ්හි සළායතනසංයුත්තට්ඨකථායඤ්ච අට්ඨකථාචරියෙහි සුනාපරන්තරට්ඨෙ කොණ්ඩධානත්ථෙරෙන සලාකාදානාධිකාරෙ ලද්ධෙතදග්ගට්ඨානතං දස්සන්තෙහි අපරන්තරට්ඨං සුන සද්දෙන යොජෙත්වා වුත්තං. ධම්මපදට්ඨකථායං පන අඞ්ගුත්තරට්ඨකථායඤ්ච තමෙව රට්ඨං විනා සුනසද්දෙන වුත්තං. සුනසද්දො චෙත්ථ පුත්තපරියායො. මන්ධාතුරඤ්ඤො ජෙට්ඨපුත්තො චතුද්දීපවාසි නො පක්කොසිත්වා තෙසං විසුං විසුං නිවාසට්ඨානං නිය්යාදෙසි. තත්ථ උත්තරදීපවාසීනං ඨානං කුරුරට්ඨංනාම, පුබ්බදීපවාසීනං පන වෙදෙහරට්ඨංනාම, පච්ඡිමදීපවාසීනං අපරන්තං නාම. භත්තපච්ඡිමදීපෙ ජාතත්තා තෙ සුනසද්දෙන වුත්තා. තත්ර ජාතාපි හි තෙසං පුත්තාතිවා සුනාතිවා වුත්තා, යථා වජ්ජිපුත්තකා භික්ඛූති. වත්තිච්ඡාවසෙන වා වාචාසිලිට්ඨවසෙන ච ඉදමෙව සුනසද්දෙන විසෙසෙත්වා වොහරන්තීති දට්ඨබ්බං.

යොනකරට්ඨංනාම යවනමනුස්සානං නිවාසට්ඨානමෙව, යංජඞ්ගමඞ්ඝඉති වුච්චති.

වනවාසීරට්ඨංනාම සිරිඛෙත්තනගරට්ඨානමො. කෙචි පන වනවාසීරට්ඨංනාම එකං රට්ඨමෙව, න සිරිඛෙත්තනගරට්ඨානන්ති වදන්ති. තං න සුන්දරං. සිරිඛෙත්තනගරට්ඨානමෙව හි වනවාසීරට්ඨං නාම. කස්මා පනෙතං විඤ්ඤායතීතිචෙ. ඉමස්ස අම්හාකං රඤ්ඤො භාතිකරඤ්ඤො කාලෙ සිරිඛෙත්තනගරෙ ගුම්භෙහි පටිච්ඡාදිතෙ එකස්මිං පථවිපුඤ්ජෙ අන්තො නිම්මුජ්ජිත්වා ඨිතං පොරාණිකං එකං ලොහමයබුද්ධපටිපිබ්බං පටිලභි, තස්ස ච පල්ලඞ්කෙ ඉදං වනවාසීරට්ඨවාසීනං පූජනත්ථායාතිආදිනා පොරාණලෙඛනං දිස්සති, තස්මා යෙවෙතං විඤ්ඤායතීති.

කස්මීරගන්ධාරරට්ඨංනාම කස්මීරරට්ඨං ගන්ධාරරට්ඨඤ්ච. තානි පන රට්ඨානි එකාබද්ධානි හුත්වා තිට්ඨන්ති. තෙනෙව මජ්ඣන්ති කත්ථෙරං එකං ද්වීසු රට්ඨෙසු පෙසෙසි. ජනපදත්තා පන නපුංසකෙකත්තං භවති. තදා පන එකස්ස රඤ්ඤො ආණාය පතිට්ඨානවිසයත්තා එකත්තවචනෙන අට්ඨකථායං වුත්තන්තිපි වදන්ති.

මහිංසකමණ්ඩලංනාම අන්ධකරට්ඨං, යං යක්ඛපුරරට්ඨන්ති වුච්චති.

මහාරට්ඨංනාම මහානගරරට්ඨං. ආධුනා හි මහාරට්ඨමෙව න ගරසද්දෙන යොජෙත්වා මහානගරරට්ඨන්ති වොහරන්තීති. සියාමරට්ඨන්තිපි වදන්ති ආචරියා.

චිනරට්ඨංනාම හිමවන්තෙන එකාබද්ධං හුත්වා ඨිතං චීනරට්ඨං යෙ වාති.

ඉදං සාසනස්ස නවසු ඨානෙසු විසුං විසුං පතිට්ඨානං.

ඉදානි ආදිතො පට්ඨාය ථෙරපරම්පරකථා වත්තබ්බා. සම්මාසම්බුද්ධස්ස හි භගවතො සද්ධිවිහාරිකො උපාලිත්ථෙ රො,තස්ස සිස්සො දාසකත්ථෙරො, තස්ස සිස්සො සොණකත්ථෙරො, තස්ස සිස්සො සිග්ගවත්ථෙරො චන්දවජ්ජිත්ථෙ රො ච, තෙසං සිස්සො මොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරොති ඉමෙ පඤ්චමහාථෙරා සාසනවංසෙ ආදිභූතා ආචරියපරම්පරානාම. තෙසඤ්හි සිස්සපරම්පරභූතා ථෙරපරම්පරා යාවජ්ජතනා න උපච්ඡින්ධන්ති. ආචරියපරම්පරාය ච ලජ්ජිභික්ඛූ යෙව පවෙසෙත්වා කථෙතබ්බා නො අලජ්ජිභික්ඛූ. අලජ්ජීභික්ඛූ නාම හි බහුස්සුතාපි සමානා ලාභගරුලොකගරුආදිහි ධම්මතන්ති නාසෙත්වා සාසනවරෙ මහාභයං උප්පාදෙන්තීති. සාසනරක්ඛනකම්මංනාම හි ලජ්ජීනංයෙව විසයො නො අලජ්ජීනං. තෙනාහු පොරාණා ථෙරා, අනාගතෙ සාසනං කො නාම රක්ඛිස්සතීති අනුපෙක්ඛිත්වා අනාගතෙ සාසනං ලජ්ජිනො රක්ඛිස්සන්ති, ලජ්ජිනො රක්ඛිස්සන්ති, ලජ්ජිනො රක්ඛිස්සන්තීති තික්ඛාත්තුං වාචං නිච්ඡාරෙසුං. එවං මජ්ඣිමදෙසෙපි අලජ්ජීපුග්ගලා බහු සන්තීති වෙදිතබ්බා.

පරිනිබ්බානතො හි භගවතො වස්සසතානං උපරි පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව වජ්ජිපුත්තකා භික්ඛූ අධම්මවත්ථූනි දීපෙත්වා පඨමසඞ්ගීතිකාලෙ බහිකතෙහි පාපභික්ඛූහි සද්ධිං මන්තෙත්වා සහායං ගවෙසෙත්වා මහාසඞ්ගීතිවොහාරෙන මහාථෙරා විය සඞ්ගීතිං අකංසු. කත්වා ච විසුං ගණා අහෙසුං. අහොවත ඉදං හාසිතබ්බකම්මං, සෙය්යථාපි නාම ජරසිඞ්ගාලො චතුපදසාමඤ්ඤෙන මානං ජප්පෙත්වා අත්තානං සීහං විය මඤ්ඤිත්වා සීහො විය සීහනාදං නදීති. තෙ පාවචනං යථා භූතං අජානිත්වා සද්දච්ඡායාමත්තෙන යථාභූතං අත්ථං නාම සිංසු. කිඤ්චි පාවචනම්පී අපනෙසුං. තඤ්ච සකගණෙයෙව හොති, න ධම්මවාදීගණෙ. ධම්මවිනයං විකොපෙත්වා යථිච්ඡිත වසෙනෙව චරිංසු. අයං පන මහාසඞ්ගීතිනාම එකො අධම්මවාදීගණො.

තතො පච්ඡා කාලං අතික්කන්තෙ තතොයෙව අඤ්ඤමඤ්ඤං වාදතො භිජ්ජිත්වා ගොකුලිකොනාම එකො ගණො එකබ්යොහාරොනාම එකොති ද්වෙ ගණා භිජ්ජිංසු. තතො පච්ඡා ගොකුලිකගණගණතොයෙව අඤ්ඤමඤ්ඤං භිජ්ජිත්වා බහුස්සුතිකොනාම එකො ගණො පඤ්ඤත්තිවාදොනාම එකොති ද්වෙ ගණා භිජ්ජිංසු. පුනපි තෙහියෙව ගණෙහි චෙතියවාදොනාම එකො ගණො භිජ්ජි.

තතො පච්ඡා චිරකාලං අතික්කන්තෙ ධම්මවාදීගණෙහි විසභාගගණං පවිසිත්වා මහිංසාසකොනාම එකොගණො වජ්ජිපුත්තකොනාම එකොති ද්වෙ ගණා භිජ්ජිංසු. තතො පච්ඡාපි වජ්ජිපුත්තකගණතොයෙව අඤ්ඤමඤ්ඤං භිජ්ජිත්වා ධම්මුත්තරිකොනාම එකො ගණො, භද්දයානිකොනාම එකො, ඡන්නාගාරිකොනාම එකො, සමුතිකොනාම එකොති චත්තාරො ගණා භිජ්ජිංසු.

පුනපි මහිංසාසකගණතො අඤ්ඤමඤ්ඤං භිජ්ජිත්වා සබ්බත්ථිවාදොනාම එකො ගණො, ධම්මගුත්තිකොනාම එකො, කස්සපියොනාම එකො, සඞ්කන්තිකොනාම එකො, සුත්තවාදො නාම එකොති පඤ්ච ගණා භිජ්ජිංසු.

එවං මජ්ඣිමදෙසෙ දුතියසඞ්ගීතිං සඞ්ගායන්තානං මහාථෙරානං ධම්මවාදීථෙරවාදගණතො විසුං විසුං භිජ්ජමානා අධම්මවාදීගණා සත්තරස අහෙසුං. තෙ ච අධම්මවාදීගණා සාසනෙ ථෙරපරම්පරාය අනන්තො ගධා. තෙ හි සාසනෙ උපකාරා න හොන්ති, ථෙරපරම්පරාය ච පවෙසෙත්වා ගණ්හිතුං න සක්කා, යථා හංසගණෙ බකො, යථා ච ගො ගණෙ ගවජො, යථා ච සුවණ්ණගණෙ හාරකුටොති.

මහාකස්සපත්ථෙරාදිතො පන ආගතා ථෙරපරම්පරා උපාලි දාසකො චෙවාතිආදිනා පරිවාරඛන්ධකෙ සමන්තපාසාදිකට්ඨකථායඤ්ච ආගතනයෙනෙව වෙදිතබ්බා.

උපාලිත්ථෙරාදීනං පරිසුද්ධාචාරාදීනි අනුමානෙත්වා යාව මොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරා, තාව තෙසං ථෙරානං පරිසුද්ධා චාරාදීනීති සක්කා ඤාතුං, සෙය්යථාපි නදියා උපරිසොතෙ මෙඝවස්සානි අනුමානෙත්වා අධොසොතෙ නදියා උදකස්ස බාහුල්ලභාවො විඤ්ඤාතුං සක්කාති අයං කාරණානුමානනයො නාම.

යාව පන මොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරා, තාව ථෙරානං පරිසුද්ධාචාරාදීනි අනුමානෙත්වා උපාලිත්ථෙරස්ස පරිසුද්ධාචාරාදීනීති සක්කා ඤාතුං, සෙය්යථාපි නාම උපරිධූමං පස්සිත්වා අනුමානෙත්වා අග්ගි අත්ථීති සක්කා ඤාතුන්ති අයං ඵලානුමානන යො නාම.

අදිභූතස්ස පන උපාලිත්ථෙරස්ස අවසානභූතස්ස ච මොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරස්ස පරිසුද්ධාචාරාදීනි අනුමානෙත්වා මජ්ඣෙ දාසකසොණසිග්ගවාදීනං ථෙරානං පරිසුද්ධාචාරාදීනිති සක්කා ඤාතුං, සෙය්යථාපි නාම සිලාපට්ටස්ස ඔරභාගෙ පාරභාගෙ ච මිගපදවළඤ්ජනං දිස්වා අනුමානෙත්වා මජ්ඣෙ අපාකටං පදවළඤ්චනං අත්ථීති සක්කා ඤාතුන්ති අයං මිගපදවළඤ්ජන නයො නාම.

එවං තීහි නයෙහි අයං ථෙරවාදගණො ධම්මවාදීලජ්ජිපෙසලොති වෙදිතබ්බො. එවමුපරිපි නයො නෙතබ්බො. ථෙරපරම්පරා ච යාව පොත්ථකාරුළා පරිවාරඛන්ධකෙ සමන්ත පාසාදිකායඤ්ච තතො මහින්දො ඉට්ටියොතිආදිනා වුත්ත නයෙන වෙදිතබ්බාති.

ඉති සාසනවංසෙ නවට්ඨානාගතසාසනවංසකථාමග්ගො

නාම පඨමො පරිච්ඡෙදො.