📜
2. දුතියො කණ්ඩො (ස්යාදි)
1. ද්වෙ ¶ ද්වෙ-කානෙකෙසු නාමස්මා සි යො, අං යො, නා හි, ස නං, ස්මා හි, ස නං, ස්මිං සු.
එතෙසං ද්වෙ ද්වෙ හොන්ති එකානෙකත්ථෙසු වත්තමානතො නාමස්මා. මුනි මුනයො, මුනිං මුනයො, මුනිනා මුනීහි, මුනිස්ස මුනීනං, මුනිස්මා මුනීහි, මුනිස්ස මුනීනං, මුනිස්මිං මුනීසු, එවං කුමාරී කුමාරියො, කඤ්ඤා කඤ්ඤායොති. එතානි සත්ත දුකානි සත්ත විභත්තියො විභාගො විභතීති කත්වා, එත්ථ සිඅමිතී-කාරා-කාරා ‘‘කිමං සිසු’’ 2,200 ති සංකෙතත්ථා.
කරීයති කත්තු කිරියායා-භිසම්බන්ධීයතීති කම්මං, තස්මිං දුතියාවිභත්ති හොතං. කටං කරොති, ඔදනං පචති, ආදිච්චං පස්සති.
‘ඔදනො පච්චතී’ති ඔදනසද්දතො කම්මතා නප්පතීයතෙ, කිඤ්චරහි? ආඛ්යාතතො. ‘කටං කරොති විපුලං දස්සනීය’න්ති අත්ථෙව ගුණයුත්තස්ස කම්මතා, ඉච්ඡිතෙපි කම්මත්තාව දුතියා සිද්ධා ගාවුං පයො දොහති, ගොමන්තං ගාවං යාචති, ගාවමවරුන්ධති වජං, මාණවකං මග්ගං පුච්ඡති, ගොමන්තං ගාවං භික්ඛතෙ, රුක්ඛමවචිනාති ඵලානි, සිස්සං ධම්මං බ්රූතෙ, සිස්සං ධම්මමනුසාසතීති. එවං අනිච්ඡිතෙපි අහිං ලඞ්ඝයති, විසං භක්ඛෙති. යංනෙවිච්ඡිතං නාපි ¶ අනිච්ඡිතං, තත්ථාපි දුතියා සිද්ධා. ගාමං ගච්ඡන්තො රුක්ඛමූලමුපසප්පති.
පථවිං අධිසෙස්සති, ගාමමධිතිට්ඨති, රුක්ඛමජ්ඣාසතෙතිඅධිසීඨාසානංපයොගෙ-ධිකරණෙ කම්මවචනිච්ඡා, වත්තිච්ඡාතො හි කාරකානි හොන්ති. තං යථා-වලාහකා විජ්ජොතතෙ, වලාහකස්ස විජ්ජොතතෙ, වලාහකො විජ්ජොතතෙ, වලාහකෙ විජ්ජොතතෙ, වලාහකෙන විජ්ජොතතෙති. එවමභිනිවිසස්ස වා ධම්මමභිනිවිසතෙ ධම්මෙ වා.
තථා උපන්වජ්ඣාවසස්සාභොජන නිවුත්තිවචනස්ස ගාමමුපවසති, ග, මමනුවසති, පබ්බතමධිවසති, ඝරමාවසති. අභොජනනිවුත්ති වචනස්සාති කිං? ගාමෙ උපවසති, භොජනනිවුත්තිං කරොතීති අත්ථො. තප්පානාචාරෙපි කම්මත්තාව දුතියා සියා නදිම්පිවති, ගාමං චරති, එවං ‘සචෙ මං ආලපිස්සතී’තිආදීසුපි. විහිතාව පතිධයොගෙ දුතියා – ‘පටිභන්තු තං චුන්ද බොජ්ඣඞ්ගා’ති. තං පති බොජ්ඣඞ්ගා භාසන්තූති අත්ථො, යදාතු ධාතුනායුත්තො පති, තදා තෙනා-යොගා සම්බන්ධෙ ඡට්ඨීව ‘තස්ස නප්පටිභාතී’ති. අක්ඛෙ දිබ්බති, අක්ඛෙහි දිබ්බති, අක්ඛෙසු දිබ්බතීති කම්මකරණාධිකරණවචනිච්ඡා.
කිරියා, ගුණ, දබ්බෙහි සාකල්ලෙන කාලද්ධානං සම්බන්ධො අච්චන්තසංයොගො. තස්මිං විඤ්ඤායමානෙ කාලසද්දෙහි අද්ධඅද්දෙහි ච දුතියා හොති. මාසමධීතෙ, මාසං කල්යාණි, මාසං ¶ ගුළධානා, කොසමධීතෙ, කොසං කුටිලා නදී, කොසං පබ්බතො. අචන්තසංයොගෙති කිං? මාසස්ස ද්වීහමධීතෙ, කොසස්සෙකදෙසෙ පබ්බතො.
පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා, එකං සමයං භගවා, ඉමං රත්තිං චත්තාරො මහාරාජාති එවමාදීසු කාලවාචී හි අච්චන්තසංයොගත්තාව දුතියා සිද්ධා. විභත්තිවිපල්ලාසෙනපි වා බහුලංවිධානා.
ඵලප්පත්තියං කිරියාපරිසමත්ත්යපවග්ගො, තස්මිං විඤ්ඤායමානෙ කාලද්ධානං කිරියායාච්චන්තසංයොගෙ තතියාභිමතා, සාපි කරණත්තාව සිද්ධා ‘මාසෙනානුවාකො-ධීතො, කොසෙනානුවාකො-ධීතො’ති. අනපවග්ගෙතු අසාධකතමත්තාකරණත්තාභාවෙ දුතියාව ‘මාසමධීතො-නුවාකො, න චානෙ න ගහිතො’ති.
කාරකමජ්ඣෙ යෙ කාලද්ධානවාචිනො, තතො සත්තමීපඤ්චමියො අභිමතා ‘අජ්ජ භුත්වා දෙවදත්තො ද්විහෙ භුඤ්ජිස්සති, ද්වීහා භුඤ්ජිස්සති, අත්රට්ඨො-යමිස්සාසො කොසෙ ලක්ඛං විජ්ඣති, කොසා ලක්ඛං විජ්ඣතී’ති, තාපීහ සකසකකාරකවචනිච්ඡායෙව සිද්ධා.
4. ගති බොධාහාර සද්දත්ථාකම්මක භජ්ජාදීනං පයොජ්ජෙ.
ගමනත්ථානං බොධත්ථානං ආහාරත්ථානං සද්දත්ථානමකම්මකානං භජ්ජාදීනඤ්ච පයොජ්ජෙ කත්තරි දුතියා හොති. සාමත්ථියා ච පයොජකබ්යාපාරෙන කම්මතාවස්ස හොතීති පතීයතෙ. ගමයති මාණවකං ගාමං, යාපයති මාණවකං ගාමං, බොධයති මාණවකං ධම්මං, වෙදයති මාණවකං ධම්මං, භොජයති මාණ-වකං ¶ මොදකං, ආසයති මාණවකං මොදකං, අජ්ඣාපයති මාණවකං වෙදං, පාඨයති මාණවකං වෙදං, ආසයති දෙවදත්තං, සායයති දෙවදත්තං, අඤ්ඤං භජ්ජාපෙති, අඤ්ඤං කොට්ටාපෙති, අඤ්ඤං සන්ථරාපෙති. එතෙසමෙවාති කිං? පාචෙති ඔදනං දෙවදත්තෙන යඤ්ඤදත්තො. පයොජ්ජෙති කිං? ගච්ඡති දෙවදත්තො. යදා චරහි ගමයති දෙවදත්තං යඤ්ඤදත්තො, තමපරො පයොජෙති, තදා ගමයති දෙවදත්තං යඤ්ඤදත්තෙනෙති භවිතබ්බං … ගමයතිස්සා-ගමනත්ථත්තා.
හරාදීනං පයොජ්ජෙ කත්තරි දුතියා හොති වා. හාරෙති භාරං දෙවදත්තං දෙවදත්තෙනෙති වා, අජ්ඣොහාරෙති සත්තුං දෙවදත්තං දෙවදත්තෙනෙති වා, කාරෙති කටං දෙවදත්තං දෙවදත්තෙනෙති වා දස්සයතෙ ජනං රාජං ජනෙනෙති වා, අභිවාදයතෙ ගුරුං දෙවදත්තං දෙවදත්තෙනෙති වා.
ඛාදාදීනං පයොජ්ජෙ කත්තරි දුතියා න හොති. ඛාදයති දෙවදත්තෙන, ආදයති දෙවදත්තෙන, අව්හ, පයති දෙවදත්තෙන, සද්දායයති දෙවදත්තෙන, කන්දයති දෙවදත්තෙන, නායයති දෙවදත්තෙන.
(1) වහිස්සානියන්තුකෙ. වාහයති භාරං දෙවදත්තෙන අනියන්තුකෙති කිං? වාහ-යති භාරං බලීබද්දෙ.
(2) භක්ඛිස්සාහිං ¶ සායං. භක්ඛයති මොදකෙ දෙවදත්තෙන. අහිංසායන්ති කිං? භක්ඛයති බලීබද්දෙ සස්සං.
ධීආදීහි යුත්තතො දුතියා හොති. ධිරත්ථු මං පූතිකායං, අන්තරා ච රාජගහං අන්තරා ච නාලන්දං, සමාධානමන්තරෙන, මුචලින්දමභිතො සරමිච්චාදි, ඡට්ඨියාපවාදො-යං.
8. ලක්ඛණිත්ථම්භූතවිච්ඡාස්වභිනා.
ලක්ඛණාදීස්වත්ථෙස්වභිනා යුත්තම්හා දුතියා මහාති. රුක්ඛමභි විජ්ජොතතෙ විජ්ජු, සාධු දෙවදත්තො මාතරමභි, රුක්ඛං රුක්ඛමභිතිට්ඨති.
පතිපරීහි යුත්තම්හා ලක්ඛණාදීසු භාගෙ චත්ථෙ දුතියා හොති. රුක්ඛං පති විජ්ජොතතෙ විජ්ජු, සාධු දෙවදත්තො මාතරං පති, රුක්ඛං රුක්ඛං පති තිට්ඨති, යදෙත්ථ මං පති සියා. රුක්ඛං පරි විජ්ජොතතෙ විජ්ජු, සාධු දෙවදත්තො මාතරං පරි, රුක්ඛං රුක්ඛං පරි තිට්ඨති, යදෙත්ථ මං පරි සියා.
ලක්ඛණාදීස්වත්ථෙස්වනුනා යුත්තම්හා දුතියා හොති. රුක්ඛමනු විජ්ජොතතෙ විජ්ජු, සච්චකිරියමනු වුට්ඨි පාවස්සි, හෙතු ච ලක්ඛණං භවති, සාධු දෙවදත්තො මාතරමනු, රුක්ඛං රුක්ඛමනු තිට්ඨති, යදෙත්ථ මං අනු සියා.
සහත්ථෙ-නුනා ¶ යුත්තම්හා දුතියා හොති. පබ්බතමනු සෙනා තිට්ඨති.
හීනත්ථෙ-නුනා යුත්තම්හා දුතියා හොති. අනු සාරිපුත්තං පඤ්ඤවන්තො.
හීනත්ථෙ උපෙන යුත්තම්හා දුතියා හොති. උප සාරිපුත්තං පඤ්ඤවන්ථො.
ආධික්යත්ථෙ උපෙන යුත්තම්හා සත්තමී හොති. උප ඛාරියං දොණො.
සාමිභාවත්ථෙ-ධිනා යුත්තම්හා සත්තමී හොති. අධි බ්රහ්මදත්තෙ පඤ්චාලා, අධි පඤ්චාලෙසු බ්රහ්මදත්තො.
කත්තරි කරණෙ ච කාරකෙ තතියා හොති. පුරිසෙන කතං, අසිනා ඡින්දති. පකතියා-භිරූපො, ගොත්ථෙන ගොතමො, සුමෙධො නාම නාමෙන, ජාතියා සත්තවස්සිකොති භූධාතුස්ස සම්භවා කරණෙ එව තතියා. එවං සමෙන ධාවති විසමෙන ¶ ධාවති, ද්විදොණෙන ධඤ්ඤං කිණාති, පඤ්චකෙන පසවො කිණාතීති.
සහත්ථෙන යොගෙ තතියා සියා. පුත්තෙන සහ ගතො, පුත්තෙන සද්ධිං ආගතො, තතියාපි ඡට්ඨීව අප්පධානෙ එව භවති.
ලක්ඛණෙ වත්තමානතො තතියා සියා. තිදණ්ඩකෙන පරිබ්බාජකමද්දක්ඛී, අක්ඛිනා කාණො, තෙන හි අඞ්ගෙන අඞ්ගිනො විකාරො ලක්ඛීයතෙ.
තක්කිරියා යොග්ගෙ තතියා සියා. අන්නෙන වසති, විජ්ජාය යසො.
ඉණෙ හෙතුම්හි පඤ්චමී හොති වා. සතස්මා බද්ධො, සතෙන වා.
පරඞ්ගභූතෙ හෙතුම්හි පඤ්චමී හොති වා. ජළත්තා බද්ධො ජළත්තෙන වා, පඤ්ඤාය මුත්තො, හුත්වා අභාවතොඅනිච්චා, සඞ්ඛාරනිරොධා විඤ්ඤාණනිරොධො.
22. ඡට්ඨී ¶ හෙත්වත්ථෙහි.
හෙත්වත්ථවාචීහි යොගෙ හෙතුම්හි ඡට්ඨී සියා. උදරස්ස හෙතු, උදරස්ස කාරණා.
හෙත්වත්ථෙහි යොගෙ සබ්බාදීහි සබ්බා විභත්තියො හොන්ති. කො හෙතු, කං හෙතුං, කෙන හෙතුනා, කස්ස හෙතුස්ස, කස්මා හෙතුස්මා, කස්ස හෙතුස්ස, කස්මිං හෙතුස්මිං, කිං කාරණං, කෙන කාරණෙන, කිං නිමිත්තං, කෙන නිමිත්තෙන, කිං පයොජනං, කෙන පයොජනෙන ඉච්චෙවමාදි. හෙත්වත්ථෙහීත්වෙව? කෙන කතං.
යස්ස සම්මා පදීයතෙ තස්මිං චතුත්ථී සියා. සඞ්ඝස්ස දදාති. ආධාරවිවක්ඛායං සත්තමීපි සියා සඞ්ඝෙ දෙහි.
තස්සෙ-දං තදත්ථං, තදත්ථභාවෙ ජොතනීයෙ නාමස්මා චතුත්ථී සියා. සීතස්ස පටිඝාතාය, අත්ථාය හිතාය (සුඛාය) දෙවමනුස්සානං, නාලං දාරභරණාය, යූපාය දාරු, පාකාය වජතීත්වෙවමාදි.
කස්ස සාදුං න රුච්චභි, මා-යස්මන්තානම්පි සඞ්ඝභෙදො රුච්චිත්ථ, ඛමති සඞ්ඝස්ස, භත්තමස්ස නච්ඡාදෙසීති ඡට්ඨී සම්බන්ධවචනිච්ඡායං, න චෙවං විරොධො සියා සදිසරූපත්තා, එවංවිධෙසු ච සම්බන්ධස්ස සද්දිකානුමතත්තා ¶ , කස්ස වා ත්වං ධම්මං රොචෙසීති අත්ථමත්තෙ පඨමා.
එවමඤ්ඤාපි විධඤ්ඤය්යා, පරතොපි යථාගමං.
රඤ්ඤො සතං ධාරෙති, රඤ්ඤො ඡත්තං ධාරෙතීති සම්බන්ධෙ ඡට්ඨී, එවං රඤ්ඤො සිලාඝතෙ, රඤ්ඤො හනුතෙ, රඤ්ඤො උපතිට්ඨතෙ, රඤ්ඤො සපතෙ, දෙවාපි තස්ස පිහයන්ති තාදිනො, තස්ස කුජ්ඣ මහාවීර, යදිහං තස්ස පකුප්පෙය්යං, දුහයති දිසානං මෙඝො, යො මිත්තානං න දූභති, යො අප්පදුට්ඨස්ස නරස්ස දුස්සති, ක්යාහං අය්යානං අපරජ්ඣාමි, ඉස්සයන්ති සමණානං තිත්ථියා, ධම්මෙන නයමානානං කා උසූයා රඤ්ඤො භාග්යමාරජ්ඣති, රඤ්ඤො භාග්යමික්ඛතෙ, තෙන යාචිතො අයාචිතො වා තස්ස ගාවො පටිසුණාති, ගාවො ආසුණාති, භගවතො පච්චස්සොසුං, හොතු පතිගිණාති, හොත්වනුගිණාති, ආරොචයාමි වො පතිවෙදයාමි වො, ධම්මං තෙ දෙසෙස්සාමි, යථා වො භගවා බ්යාකරෙය්ය, අලං තෙ ඉධ වාසෙන, කිං තෙ ජටාහි දුම්මෙධ, අරහති මල්ලො මල්ලස්සාති.
ජීවිතං තිණායපි න මඤ්ඤමානොති තාදත්ථ්ය චතුත්ථී, තිණෙන යො අත්ථො තදත්ථායපීති අත්ථො, ‘‘යො ච සීතඤ්ච උණ්හඤ්ච, තිණා භිය්යො න මඤ්ඤති’’ තිණමිව ජීවිතං මඤ්ඤමානොති සවිසයාව විභත්තියො. සග්ගාය ගච්ඡතීති තාදත්ථ්යෙ චතුත්ථී, යො හි සග්ගං ගච්ඡති තදත්ථං තස්ස ගමනන්ති, කම්මවචනිච්ඡායන්තු දුතියාව සග්ගං ගච්ඡතීති.
ආයු ¶ භොතො හොතු, චිරං ජීවිතං, භද්දං කල්යාණං අත්ථං පයොජනං, කුසලං අනාමයං, හිතං පථ්යං සුඛං සාතං භොතො හොතු, සාධු සම්මුති මෙතස්ස, පුත්තස්සාවිකරෙය්ය ගුය්හමත්ථං, තස්ස මෙ සක්කො පාතුරහොසි, තස්ස පහිණෙය්ය, භික්ඛූනං දුතං පාහෙසි, කප්පති සමණානං ආයොගො, එකස්ස ද්වින්නං තිණ්ණං වා පහොති, උපමං තෙ කරිස්සාමි, අඤ්ජලිං තෙ පග්ගණ්හාමි, තස්ස ඵාසු, ලොකස්සත්ථො, නමො තෙ පුරිසාජඤ්ඤ, සොත්ථි තස්ස, අලං මල්ලො මල්ලස්ස, සමත්ථො මල්ලො මල්ලස්ස, තස්ස හිතං, තස්ස සුඛං, ස්වාගතං තෙ මහාරාජාති සබ්බත්ථ ඡට්ඨී සම්බන්ධෙ, එවංවිධමඤ්ඤම්පෙව විඤ්ඤෙය්යං යථාගමං.
පදත්ථාවධිස්මා පඤ්චමීවිභත්ති හොති. ගාමස්මා ආගච්ඡතු, එවං චොරස්මා භායති, චොරස්මා උත්තසති, ඔරස්මා තායති, චොරස්මා රක්ඛතීති, සචෙ භායථ දුක්ඛස්ස, පමාදෙ භයදස්සිවා, තසන්ති දණ්ඩස්සාති ඡට්ඨී සත්තමියොපි හොන්තෙව සම්බන්ධාධාරවචනිච්ඡායං.
අජ්ඣෙනා පරාජෙති, පටිපක්ඛෙ පරාජෙතීති සවිසයාව විභත්තියො. සචෙ කෙවට්ටස්ස පරජ්ජිස්සාමීති ඡට්ඨීපි හොති සම්බන්ධවචනිච්ඡායං. යවෙහි ගාවො වාරෙති, පාපා චිත්තං නිවාරයෙ, කාකෙ රක්ඛති තණ්ඩුලාති සවිසයෙව පඤ්චමී. චිත්තං රක්ඛෙථ මෙධාවීති දුතියාව දිස්සති කම්මත්ථෙ. උපජ්ඣායා අන්තරධායති ¶ , උපජ්ඣායා අධිතෙ, කාමතො ජායතෙ සොකොති සවිසයෙ පඤ්චමී.
තත්ථෙව-න්තරධායි සු, නටස්ස සුණොති, පදුමං තත්ථ ජායෙථාති සත්තමීඡට්ඨියොපි හොන්තෙව සවිසයෙ. හිමවන්තා පභවති ගඞ්ගා, පාණාතිපාතා විරමස්සු ඛිප්පං, අඤ්ඤො දෙවදත්තා, භින්නො දෙවදත්තාති සවිසයෙව පඤ්චමී. එවං ආරා සො ආසවක්ඛයා, ඉතරො දෙවදත්තා, උද්ධං පාදතලා අධො කෙසමත්ථකා, පුබ්බො ගාමා, පුබ්බෙව සම්බොධා, තතො පරං, තතො අපරෙන සමයෙන, තතුත්තරින්ති. සම්බන්ධවචනිච්ඡායං ඡට්ඨීපි පුරතො ගාමස්ස, දක්ඛිණතො ගාමස්ස, උපරි පබ්බතස්ස, හෙට්ඨා පාසාදස්සාති. පාසාදමාරුය්හ පෙක්ඛති පාසාදා පෙක්ඛති, ආසනෙ උපවිසිත්වා පෙක්ඛති ආසනා පෙක්ඛතීති අවධිවචනිච්ඡායං පඤ්චමී.
පුච්ඡානාඛ්යානෙසු කුතො භවං? පාතටලිපුත්තස්මාති. තථා දෙසකාලමානෙපි පාටලිපුත්තස්මා රාජගහං සත්ත යොජනානි, සත්තසු යොජනෙසූති වා. එවං ඉතො තිණ්ණං මාසාන-මච්චයෙනාති, කිච්ඡාලද්ධන්ති ගුණෙ පඤ්චමී. කිච්ඡෙන මෙ අධිගතන්ති හෙතුම්හි කරණෙ වා තතියා. එවං ථොකා මුත්තො, ථොකෙන මුත්තොති. ථොකං චලතීති කිරියාවිසෙසනෙ කම්මනි දුතියා.
දූරන්ති කත්ථයොගෙපි සවිසයෙව පඤ්චමීඡට්ඨියො සියුං, දූරං ගාමස්මා, අන්තිකං ගාමස්මා, දූරං ගාමස්ස, අන්තිකං ගාමස්සාති, දූරන්ති කත්ථෙහි තු සබ්බාව සවිසයෙ සියුං බාධකාභාවා දූරො ගාමො, අන්තිකො ගාමොත්වෙවමාදි.
කෙචි ¶ පනාහු ‘අසත්තවචනහෙතෙහි පාටිපදිකත්ථෙ දුතියාතතියාපඤ්චමීසත්තමියො, සත්තවචනෙහි තු සබ්බාව සවිසයෙ’ති, තෙ පනඤ්ඤෙහෙව පටික්ඛිත්තා. දූරං මග්ගො, අන්තිකං මග්ගොති කිරියාවිසෙසනං… භූධාතුස්ස ගම්මමානත්තා. විසුද්ධො ලොභනීයෙහි ධම්මෙහි, පරිමුත්තො සො දුක්ඛස්මා විවිච්චෙව කාමෙහි, ගම්භීරතො ච පුථුලතො ච යොජනං, ආයාමෙන යොජනං, තතො පභුති, යතො සරාමි අත්තානන්ති සවිසයෙව විභත්තියො.
වජ්ජනෙ වත්තමානෙහි අපපරීහි යොගෙ පඤ්චමී හොති. අප සාලාය ආයන්ති වාණිජා, පරි සාලාය ආයන්ති වාණිජා, සාලං වජ්ජෙත්වාති අත්ථො. වජ්ජනෙති කිං? රුක්ඛං පරිවිජ්ජොතතෙ විජ්ජු. ආපාටලිපුත්තස්මා වස්සි දෙවොති මරියාදා-භිවිධීස්වවධි විසයෙව පඤ්චමී, විනා පාටලිපුත්තෙන සහ වෙති විසෙසො, එවං යාව පාටලිපුත්තස්මා වස්සි දෙවොති.
පටිනිධිම්හි පටිදානෙ ච වත්තමානෙන පතිනා යොගෙ නාමස්මා පඤ්චමී විභත්ති හොති. බුද්ධස්මා පති සාරිපුත්තො, ඝතමස්ස තෙසස්මා පති දදාති, පටිනිධිපටිදානෙසූති කිං? රුක්ඛං පති විජ්ජොතතෙ.
රිතෙසද්දෙන ¶ යොගෙ නාමස්මා දුතියා හොති පඤ්චමී ච. රිතෙ සද්ධම්මං, රිතෙ සද්ධම්මා.
විනා-ඤ්ඤත්රසද්දෙහි යොගෙ නාමස්මා තතියා ච හොති දුතියා පඤ්චමියො ච. විනා වාතෙන, විනා වාතං, විනා වාතස්මා, අඤ්ඤත්ර එකෙන පිණ්ඩපාතනීහාරකෙන, අඤ්ඤත්ර ධම්මං, අඤ්ඤත්ර ධම්මා.
එතෙහි යොගෙ තතියා හොති පඤ්චමී ච. පුථගෙව ජනෙන, පුථගෙව ජනස්මා, ජනෙන නානා, ජනස්මා නානා.
කිරියාධාර භූත කත්තු කම්මානං ධාරණෙන යො කිරියායාධාරො තස්මිං කාරකෙ නාමස්මා සත්තමී හොති. කටෙ නිසීදති (දෙවදත්තො), ථාලියං ඔදනං පචති, ආකාසෙ සකුනා, භිලෙසු තෙලං, ගඞ්ගායං වජො.
නිමිත්තත්ථෙ සත්තමී හොති. අජිනම්හි හඤ්ඤතෙ දීපි, මුසාවාදෙ පාචිත්ථියං.
යස්ස ¶ භාවො භාවන්තරස්ස ලක්ඛණං භවති, තතො සත්තමී හොති. ගාවීසු දුය්හමානාසු ගතො, දුද්ධාසු ආගතො. භාවොති කිං? යො ජටාහි සො භුඤ්ජති. භාවලක්ඛණන්ති කිං? යො භුඤ්ජති සො දෙවදත්තො, ‘‘අකාලෙ වස්සති තස්ස, තාලෙ තස්ස න වස්සතී’’ති විසයසත්තමී.
යස්ස භාවො භාවන්තරස්ස ලක්ඛණං භවති, තතො ඡට්ඨී භවති සත්තමී ච අනාදරෙ ගම්යමානෙ. ‘‘ආකොටයන්තො සො නෙති, සිවිරාජස්ස පෙක්ඛතො’’, ‘‘මච්චු ගච්ඡති ආදාය, පෙක්ඛමානෙ මහාජනෙ’’.
ගුන්නං සාමීති සම්බන්ධෙ ඡට්ඨී, ගොසු සාමීති විසයසත්තමී, එවං ගුන්නමිස්සරො, ගොස්විස්සරො, ගුන්නං අධිපති, ගොසු අධිපති, ගුන්නං දායාදො, ගොසු දාහාදො, දුන්නං සක්ඛි, ගොසු සක්ඛි, ගුන්නං පතිභූ, ගොසු පතිභූ, ගුන්නං පසූතො, ගොසු පසූතො, කුසලා නච්චගීතස්ස, කුසලා නච්චගීතෙ, ආයුත්තො කටකරණස්ස, ආයුත්තො කටකරණෙති.
තථාධාරවචනිච්ඡායං සත්තමී, භික්ඛූසු අභිවාදෙන්ති, මුද්ධනි ධුම්බිත්වා, බාහාසු ගහෙත්වා, හත්ථෙසු පිණ්ඩාය චරන්ති, පථෙසු ගච්ඡන්ති, කදලීසු ගජෙ රක්ඛන්තීති. ඤාණස්මිං පසන්නොති විසයසත්තමී, ඤාණෙන පසන්නොති කරණෙ තතියා, එවං ඤාණස්මිං උස්සුක්කො ඤාණෙන උස්සුක්කොති.
ජාතිගුණකිරියාහි ¶ සමුදායතෙකදෙසස්ස පුථක්කරණං නිද්ධාරණං. යතො තං කරීයති, තතො ඡට්ඨීසත්තමියො හොන්ති. සාලයො සූකධඤ්ඤානං පථ්යතමා, සාලයො සූකධඤ්ඤෙසු පථ්යතමා, කණ්හා ගාවීනං සම්පන්නඛීරතමා, කණ්හා ගාවීසු සම්පන්නඛීරතමා, ගච්ඡතං ධාවන්තො සීඝතමො, ගච්ඡන්තෙසු ධාවන්තො සීඝතමො. සීලමෙව සුතා සෙය්යොති අවධිම්හියෙව පඤ්චමී.
නාමස්සාභිධෙය්යමත්තෙ පඨමාවිභත්ති හොති. රුක්ඛො. ඉත්ථි පුමා නපුංසකන්ති ලිඞ්ගම්පි සද්දත්ථොව, තථා දොණො ඛාරී ආළ්හකන්ති පරිමාණම්පි සද්දත්ථොව, එකො ද්වෙ බහවොති සඞ්ඛ්යාපි සද්දත්ථොව.
සතො සද්දෙනාභිමුඛීකරණමාමන්තණං. තස්මිං විසයෙ පඨමා විභත්ති හොති. භොපුරිස, භොක්කත්ථි, භො නපුංසක.
කිරියාකාරකසඤ්ජාතො අස්සෙදම්භාවහෙතුකො සම්බන්ධො නාම. තස්මිං ඡට්ඨී විභත්ති හොති. රඤ්ඤො පුරිසො, සරති රජ්ජස්සාති සම්බන්ධෙ ඡට්ඨී, රජ්ජසම්බන්ධිනිං සතිං කරොතීති අත්ථො, කම්මවචනිච්ඡාරන්තු දුතියාව සරති රජ්ජං. තථා රජකස්ස වත්ථං ¶ දදාති, පහරතො පිට්ඨිං දදාති, බාලො පූරති පාපස්ස, අමච්චෙ තාත ජානාහි, ධීරෙ අත්ථස්ස කොවිදෙ, දිවසස්ස තික්ඛත්තුං, සකිං පක්ඛස්ස, පූරං හිරඤ්ඤසුවණ්ණස්ස කුම්භන්ත්වෙවමාදි.
කිතකප්පයොගෙ කක්තුකම්මෙසු බහුලං සම්බන්ධවචනිච්ඡායං ඡට්ඨී, සාධු සම්මතො බහුජනස්ස, සුප්පටිවිද්ධා බුද්ධානං ධම්මධාතු, ධම්මස්ස ගුත්තො මෙධාවී, අමතං තෙසං පරිභුත්තං, තස්ස භවන්ති වත්තාරො, අවිසංවාදකො ලොකස්ස, අලජ්ජීනං නිස්සාය, චතුන්නං මහාභූතානං උපාදාය පසාදොත්වෙවමාදි.
කත්තුකම්මවචනිච්ඡායන්තු තතියා දුතියායො ච, සඤ්චත්තො පිතරා අහං, සරසි ත්වං එවරූපිං වාචං භාසිතා, භගවන්තං දස්සනායත්වෙවමාදි.
තුල්යත්ථෙන යොගෙ ඡට්ඨී හොති තතියා වා, තුල්යො පිතු, තුල්යො පිතරා, සදිසො පිතු, සදිසො පිතරා, ඉහ කථං තතියා න හොති? අජ්ජුනස්ස තුලා නත්ථි, කෙසවස්සුපමා න චෙති, නෙතෙ තුල්යත්ථා, කිඤ්ජරහි තුල්යානමොපම්මත්ථා.
අකාරන්ථතො නාමස්මා යොනං ටාටෙ හොන්ති යථාක්කමං, ටකාරා සබ්බදෙසත්ථා, බුද්ධා බුද්ධෙ, අතොති කිං? කඤ්ඤායො, ඉත්ථියො, වධුයො, ඉධ කස්මා න භවති අග්ගයො. අවිධානසාමත්ථියා.
අකාරන්තතො ¶ නාමස්මා නිනං ටාටෙ වා හොන්ති යථාක්කමං. රූපා, රූපෙ, රූපානි, අතොත්වෙව අට්ඨීනි.
අකාරන්තතො නාමස්මා ස්මාස්මින්නං ටාටෙ වා හොන්ති යථාක්කමං. බුද්ධා බුද්ධස්මා, බුද්ධෙ බුද්ධස්මිං, අතොත්වෙව අග්ගිස්මා අග්ගිස්මිං.
අකාරන්තතො පරස්ස සස්ස චතුත්ථියා ආයො හොති වා. බුද්ධාය බුද්ධස්ස, භිය්යො තාදත්ථ්යෙයෙවායමායො දිස්සතෙ, ක්වචිදෙවඤ්ඤත්ථ, අතොත්වෙව ඉසිස්ස, චතුත්ථියාති කිං? බුද්ධස්ස මුඛං, අත්තත්ථන්ති අත්ථසද්දෙන සමාසො.
සබ්බාදිතොපි ස්මාස්මිංසානං ටාටෙආයා හොන්තෙව… නිරුත්තිකාරානුමතත්තා බුද්ධවචනෙ සන්දස්සනවතො ච, තත්රොදමුදාහරණං ‘අස්මා ලොකා පරම්හා ච, උභයා ධංසතෙ නරො’, ‘ත්යාහං මන්තෙ පරත්ථද්ධො’, ‘යායෙව ඛො පනත්ථාය ආගච්ඡෙය්යාථො තමෙවත්ථං සාධුකං මනසිකරෙය්යාථො’ති.
ඝපතො නාදීනමෙකස්මිං යයා හොනි යථාක්කමං. කඤ්ඤාය, රත්තියා, ඉත්ථියා, ධෙනුයා, වධුයා, එකස්මින්ති කිං? කඤ්ඤාහි, රත්තීහි.
ඝපසඤ්ඤෙහි ¶ තෙතිමාමූහි නාදීනමෙකස්මිංස්සා වා හොති, තස්සා කතං, තස්සා දීයතෙ, තස්සා නිස්සටං, තස්සා පරිග්ගහො, තස්සා පතිට්ඨිතං, තාය වා, එවං එතිස්සා එතාය, ඉමිස්සා ඉමාය, අමුස්සා අමුයා, එතෙහීති කිං? සබ්බාය, නාදීනං ත්වෙව? සා, ඝපතොත්වෙව? තාහි අමූහි.
47. නංම්හි නුක ද්වාදීනං සත්තරසන්නං.
ද්වාදීනං සත්තරසන්නං සඞ්ඛ්යානං නුක හොති නංම්හි විභත්තම්හි, ද්වින්නං චතුන්නං, පඤ්චන්නං, එවං යාව අට්ඨාරසන්නං, උකාරො උච්චාරණත්ථො, කකාරො අන්තාවයවත්ථො, තෙන නංම්හි න දීඝො.
නංම්හි බහුනො කතිස්ස ච නුක හොති, බහුන්නං, කතින්නං.
ඣසඤ්ඤා තිතො නංවචනස්ස ණ්ණංණ්ණන්නං හොති, තිණ්ණං, තිණ්ණන්නං, ඣාති කිං තිස්සන්නං.
උභා නංවචනස්ස ඉන්නං හොති, උභින්නං.
නාමස්මා සස්ස සුඤ හොති, බුද්ධස්ස, ද්විසකාරපාඨෙන සිද්ධෙ ලාඝවත්ථමිදං.
52. ස්සංස්සාස්සායෙස්විතරෙ කඤ්ඤෙභිමානමි.
ස්සමාදීස්විතරාදීනමි ¶ හොති, ඉතරිස්සං, ඉතරිස්සා, එකිස්සං, එකිස්සා, අඤ්ඤිස්සං, අඤ්ඤිස්සා, එතිස්සං, එතිස්සා, එතිස්සාය, ඉමිස්සං, ඉමිස්සා, ඉමිස්සාය, එස්විති කිං? ඉතරාය, එසන්ති කිං? සබ්බස්සං, සබ්බස්සා.
ස්සමාදීසු තස්සා වා ඉ හොති, තිස්සං තස්සං, තිස්සා තස්සා, තිස්සාය තස්සාය, ස්සංස්සාස්සායෙස්විත්වෙව? තාය.
තාඑතාඉමාතො සස්ස ස්සායො හොති වා. තස්සාය තාය, එතිස්සාය එතාය, ඉමිස්සාය ඉමාය.
රත්යාදීහි ස්මිනො ටො හොති වා, රත්තො රත්තියං, ආදො ආදිස්මිං.
උභස්ස සුහිස්වො හොති. උභොසු, උභොහි.
ල්තුප්පච්චයන්තානං පිතාදීනං ච ආ හොති සිම්හි. කත්තා, පිතා. පිතු, මාතු, භාවු, මීතු, දුහිතු, ජාමාතු, නත්තු, හොතු, පොතු.
ල්තුපිතාදීනං ¶ අ හොති ගෙ ආ ච, භො කත්ත, භො කත්තා, භො පිත, භො පිතා.
අ ඉ උ ඉච්චෙසං වා දීඝො හොති ගෙ පරෙ තිලිඞ්ගෙ. භො පුරිසා, භො පුරිස, භො අග්ගී, භො අග්ගි, භො භික්ඛූ, භො භික්ඛූ.
ඝතො බ්රහ්මාදිතො ච ගස්සෙ වා හොති. භොති කඤ්ඤෙ, භොති කඤ්ඤා, භො බ්රහ්මෙ, භො බ්රහ්ම, භො ඛත්තෙ, භො ඛත්ත, භො ඉසෙ, භො ඉසි, භො සඛෙ, භො සඛ. සඛි සඛීති ඉත්ථියං සිද්ධමෙව. ආකතිගණො-යං, එවමඤ්ඤත්රාපි.
අම්මාදීහි ගස්සෙ න හොති. භොති අම්මා, භොති අන්නා, භොති අම්බා.
අම්මාදීනං ගෙ රස්සො හොති වා. භොති අම්ම, භොති අම්මා.
63. ඝො ස්සං, ස්සා, ස්සායං තිංසු.
ස්සමාදීසු ඝො රස්සො හොති. තස්සං, තස්සා, තස්සාය, තං, සභතිං, එස්විති කිං? තාය, සභාය.
එකවචනෙ ¶ යොසු ච ඝඔකාරන්තවජ්ජිතා නං නාමානං රස්සො හොති තිලිඞ්ගෙ. ඉත්ථිං, ඉත්ථියා, ඉත්ථියො, වධුං වධුයා, වධුයො, දණ්ඩිං, දණ්ඩිනා, දණ්ඩිනො, සයම්භුං, සයම්භුනා, සයම්භුවො, අඝො නන්ති කිං? කඤ්ඤාය, කඤ්ඤායො, ඔග්ගහණමුත්තරත්ථං.
අඝොනං ගෙ වා රස්සො හොති තිලිඞ්ගෙ, ඉත්ථි, ඉත්ථී, වධු, වධූ, දණ්ඩි, දණ්ඩී, සයම්භු, සයම්භූ. අඝොනංත්වෙව? භොති කඤ්ඤා, භො ගො.
නපුංසකවජ්ජිතස්ස නාමස්ස සිස්මිං රස්සො න හොති. ඉත්ථී, දණ්ඩී, වධූ, සයම්භූ. සිස්මින්ති කිං? ඉත්ථිං, අනපුංසකස්සාති කිං? දණ්ඩි කුලං.
ගසිහිනංවජ්ජිතාසු විභත්තීසු ගොසද්දස්ස ගාවගවා හොන්ති. (ගාවං, ගවං), ගාවො, ගවො, ගාවෙන, ගවෙන, ගාවස්ස, ගවස්ස, ගාවස්මා, ගවස්මා, ගාවෙ, ගවෙ. අගසිහිනංසූති කිං? භො ගො, ගො තිට්ඨති, ගොහි, ගොනං.
ගොස්ස සුම්හි ගාවගවා හොන්ති වා. ගාවෙසු, ගවෙසු, ගොසු.
ගොස්ස ¶ සෙ වා ගවං හොති සහ සෙන. ගවං, ගාවස්ස, ගවස්ස.
නංවචනෙන සහ ගොස්ස ගුන්නං හොති ගවංච වා. ගුන්නං, ගවං, ගොනං.
ගොතො නාස්ස ආ හොති වා. ගාවා, ගවා, ගාවෙන, ගවෙන.
අංවචනෙ ගොස්ස ගාව්හ වා හොති. වාව්හං, ගාවං, ගවං. ගොස්ස ගොණාදෙසො න කතො… සද්දන්තරත්තා.
පසඤ්ඤීතො අංවචනස්ස යං වා හොති. ඉත්ථියං, ඉත්ථිං. පීතොති කිං? දණ්ඩිං, රත්තිං.
ඣසඤ්ඤීතො අංවචනස්ස නං වා හොති. දණ්ඩිනං, දණ්ඩිං. කථං ‘බුද්ධං ආදිච්චබන්ධුන’න්ති? යොගවිභාවා. ඣාති කිං? ඉත්ථිං. ඊති කිං? අග්ගිං.
ඣීතො ¶ යොනං නොනෙ වා හොන්ති යථාක්කමං පුල්ලිඞ්ගෙ. දණ්ඩීනො, දණ්ඩිනෙ, දණ්ඩී, ඣීතො ත්වෙව? ඉත්ථියො, පුමෙති කිං? දණ්ඩීනි කුලානි.
ඣීතො යොනං නො වා හොති පුල්ලිඞ්ගෙ. දණ්ඩිනො තිට්ඨන්ති, දණ්ඩිනො පස්ස, දණ්ඩී වා.
ඣීතො ස්මිංවචනස්ස නි හොති වා, දණ්ඩිනි, දණ්ඩිස්මිං, ඣීතො ත්වෙව? අග්ගිස්මිං.
අම්බුආදීහි ස්මිනොනි හොති වා, ඵලං පතති අම්බුනි, පුප්ඵං යථා පංසුනි ආතපෙ කතං, වාත්වෙව? අම්බුම්හි, පංසුම්හි.
කම්මාදිතො ස්මිනො නි හොති වා. කම්මනි කම්මෙ. කම්ම, චම්ම, වෙස්ම, භස්ම (අස්ම), බ්රහ්ම, අත්ත, ආතුම, ඝම්ම, මුද්ධ. කම්මාදිතොති කිං? බුද්ධෙ.
කම්මාදිතො නාවචනස්ස එනො වා හොති. කම්මෙන, කම්මනා, චම්මෙන, චම්මනා, කම්මාදිතොත්වෙව? බුද්ධෙන.
ඣලතො ¶ සස්ස නො වා හොති. අග්ගිනො අග්ගිස්ස, දණ්ඩිනො දණ්ඩිස්ස, භික්ඛුනො භික්ඛුස්ස, සයම්භුනො සයම්භුස්ස,
කථං ‘යො ච සිස්සො මහාමුනෙ’ ති? (3) ‘‘ඉතො ක්වචි සස්ස ටානුබන්ධො’’ති බ්රහ්මාදීසු පාඨා සස්ස එ ටානුබන්ධො.
ඣලතො ස්මාස්ස නා හොති වා. අග්ගිනා අග්ගිස්මා, දණ්ඩිනා දණ්ඩිස්මා, භික්ඛුනා භික්ඛුස්මා, සයම්භුනා සයම්භුස්මා.
ලතො යොනං වො හොති වා පුල්ලිඞ්ගෙ. භික්ඛවො භික්ඛූ, සයම්භුවො සයම්භූපුමෙති කිං? ආයූනි.
ජන්ත්වාදිතො යොනං නො හොති වො ච වා පුල්ලිඞ්ගෙ. ජන්තුනො, ජන්තවො ජන්තුයො, ගොත්රභුනො, ගොත්රභුවො ගොත්රභූ. සහභුනො, සහභුවො සහභූ.
කූපච්චයන්තතො යොනං නො වා හොති පුල්ලිඞ්ගෙ, විදුනො විදූ, විඤ්ඤුනො විඤ්ඤූ, සබ්බඤ්ඤුනො සබ්බඤ්ඤූ.
අමුසද්දතො යොනං ලොපොව හොති පුල්ලිඞ්ගෙ, අමූ, පුමෙත්වෙව? අමුයො අමූනි. වොපවාදොයං.
අමුස්මා ¶ සස්ස නො න හොති, අමුස්ස, නොති කිං? අමුයා.
යොනං ලොපෙ නිසු ච දීඝො හොති, අට්ඨී අට්ඨීනි, යොලොපනිසූති කිං? රත්තියො.
එසු නාමස්ස දීඝො හොති. අග්ගීසු, අග්ගීනං, අග්ගීහි.
පඤ්චාදීනං චුද්දසන්නං සුනංහිස්ව හොති. පඤ්චසු, පඤ්චන්නං, පඤ්චහි, ඡසු, ඡන්නං, ඡහි, එවං යාව අට්ඨරසා.
ය්වාදීසු න්තුස්ස අ හොති. ගුණවන්තා, ගුණවන්තං, ගුණවන්තෙ, ගුණවන්තෙන ඉච්චාදි, ය්වා-දොති කිං? ගුණවා තිට්ඨති.
අංසෙසු න්තප්පච්චයස්ස ට හොති වා න්තුස්ස ච. යං යං හි රාජ භජති සන්තංවායදි වා අසං, කිච්චා-නකුබ්බස්ස කරෙය්ය කිච්චං, හිමවංව පබ්බතං, සුජාතිමන්තොපි අජාතිමස්ස. යොගවිභාගෙනාඤ්ඤත්රාපි. චක්ඛුමා අන්ධිතා හොන්ති, වග්ගුමුදාතීරියා පන භික්ඛූ වණ්ණවා හොන්ති.
ඣසඤ්ඤස්ස ¶ ඉස්ස යොසු වා ට හොති පුල්ලිඞ්ගෙ. අග්ගයො අග්ගී, ඣග්ගහණං කිං? ඉකාරන්තසමුදායස්ස ට මා සියාභි, රත්තියො, ඉග්ගහණං කිං? දණ්ඩිනො, පුමෙති කිං? අට්ඨීනි.
ලසඤ්ඤස්ස උස්ස වෙවොසු ට හොති. භික්ඛවෙ, භික්ඛවො, වෙවොසූති කිං? ජන්තුයො, උග්ගහණං කිං? සයම්භුවො.
යොම්හි ක්වචි ලසඤ්ඤස්ස උස්ස වා ට හොති. හෙතයො, නන්දන්ති තං කුරයො දස්සනෙන, අජ්ජෙව තං කුරයො පාපයතු. වාති කිං? හෙතුයො.
ලසඤ්ඤතො උතො යොස්සාලපනෙ වෙවො හොන්ති වා පුල්ලිඞ්ගෙ. භික්ඛවෙ, භික්ඛවො භික්ඛූ, පුමෙති කිං ආයූනි, ආලපනෙති කිං? ජන්තුයො තිට්ඨන්ති, ලුතොත්වෙව? ධෙනුයො, සයම්භුවො.
97. ස්මාහිස්මිං නං ම්හාභිම්හි.
නාමස්මා පරෙසං ස්මාහිස්මින්නං ම්හා භිම්හි වා හොන්ති යථාක්කමං. බුද්ධම්හා බුද්ධස්මා, බුද්ධෙභි බුද්ධෙහි, බුද්ධම්හි බුද්ධස්මිං, බහුලාධිකාරාඅපවාදවිසයෙපි, දසසහස්සිම්හි ධාතුයා.
අකාරන්තස්ස ¶ සුහිස්වෙ හොති. බුද්ධෙසු බුද්ධෙහි.
අකාරන්තානං සබ්බාදීනං එ හොති නංම්හි සුහිසු ච. සබ්බෙසං, සබ්බෙසු, සබ්බෙහි, සබ්බාදීනන්ති කිං? බුද්ධානං, අස්සෙත්වෙව? අමූසං. සබ්බ කතර කතම උභය ඉතර අඤ්ඤ අඤ්ඤතර අඤ්ඤතම (4) ‘‘පුබ්බපරා-වරදක්ඛිණුත්තරා-ධරානි වවත්ථායමසඤ්ඤායං’’ (පා,1,1,34) ය ත්ය ත එත ඉම අමු කිං එක තුම්හ අම්හ.
සබ්බාදිතො නංවචනස්ස සංසානං හොන්ති. සබ්බෙසං, සබ්බෙසානං.
සබ්බාදීනං ඝපතො සස්ස ස්සා වා හොති, සබ්බස්සා සබ්බාය, පග්ගහණමුත්තරත්ථං.
සබ්බාදීනං ඝපතො ස්මිනො ස්සං වා හොති, සබ්බස්සං සබ්බාය, අමුස්සං අමුයා.
ඝපතො ස්මිනො යං වා හොති, කඤ්ඤායං කඤ්ඤාය, රත්තියං රත්තියා, වධුයං වධුයා, සබ්බායං සබ්බාය, අමුයං අමුයා.
සභාපරිසාහි ¶ ස්මිනො තිං වා හොති, සභතිං සභාය, පරිසතිං පරිසාය.
එහි ස්මිනො සි හොති වා, පදසි පදස්මිං, බිලසි බිලස්මිං.
පදාදීහි නාස්ස සා හොති වා, පදසා පදෙන, බිලසා බිලෙන.
එහි නාස්ස සා හොති වා, කොධසා කොධෙන, අත්ථසා අත්ථෙන.
අකාරන්තතො පරස්ස නාවචනස්ස එනාදෙසො හොති, බුද්ධෙන, අතොති කිං? අග්ගිනා.
අකාරන්තතො නාමස්මා සිස්ස ඔ හොති, බුද්ධො, අතොත්වෙව? අග්ගි.
අකාරන්තතො නාමස්මා සිස්ස එ හොති වා ක්වචි, වනප්පගුම්බෙ යථා ඵුස්සිතග්ගෙ. අපවාදවිසයෙපි බහුලංවීධානා-සුඛෙ දුක්ඛෙ ¶ . වාති කිං? වනප්පගුම්බො ක්වචීති කිං? පක්ඛෙ සබ්බත්ථ මා හොතු.
අකාරන්තතො නාමස්මා සිස්ස අං හොති නපුංසකලිඞ්ගෙ. රූපං.
අකාරන්තතො නාමස්මා යොනං නි හොති නපුංසකෙ. සබ්බානි රූපානි, නිච්චවිධානෙ ඵලං එකච්චාදිසබ්බාදීනං පඨමායං.
ඣලතො යොනං නි හොති වා නපුංසකෙ, අට්ඨීනි අට්ඨී, ආයූනි ආයූ.
ඣලතො යොනං ලොපො හොති, අට්ඨී, ආයූ, අග්ගී, භික්ඛූ, ඣලාත්වෙව? අග්ගයො. පගෙව කස්මා න හොති? අන්තරඞ්ගත්තා අකාරස්ස.
ජන්තුහෙතූහි ඊකාරන්තෙහි ඝප සඤ්ඤෙහි ච පරෙසං යොනං වා ලොපො හොති, ජන්තූ ජන්තුයො, හෙතූ හෙතුයො, දණ්ඩී දණ්ඩියො, කඤ්ඤා කඤ්ඤායො, රත්තී රත්තියො, ඉත්ථී ඉත්ථියො, ධෙනූ ධෙනුයො, වධූ වධුයො.
පසඤ්ඤස්ස ¶ ඉවණ්ණස්ස ලොපො හොති වා යකාරෙ, රත්යො රත්යා, රත්යං, පොක්ඛරඤ්ඤො, පොක්ඛරඤ්ඤා, පොක්ඛරඤ්ඤං, වා ත්වෙව? රත්තියො, පස්සාති කිං? දණ්ඩියො, ඉවණ්ණස්සාති කිං? ධෙනුයො වධුයො. කථං ‘අනුඤ්ඤාතො අහං මත්යා’ති? ‘යෙ පස්සා’ති යොගවිභාගා.
නාමස්මා ගසීනං ලොපො හොති විජ්ඣන්තරාභාවෙ, භො පුරිස, අයං, දණ්ඩී.
අවිජ්ජමානසඞ්ඛ්යෙහි පරාසං සබ්බාසං විභත්තීනං ලොපො හොති, ච වා එව එවං, එතස්මායෙව ලිඞ්ගා අසඞ්ඛ්යෙහි ස්යාද්යුප්පත්ති අනුමීයතෙ.
එකත්ථීභාවෙ සබ්බාසං විභත්තීනං ලොපො හොති බහුලං, පුත්තීයති, රාජපුරිසො, වාසිට්ඨො, ක්වචි න හොති බහුලං විධානා-පරන්තපො, භගන්දරො, පරස්සපදං, අත්තනොපදං, ගවම්පති, දෙවානංපියතිස්සො, අන්තෙවාසී, ජනෙසුතො මමත්තං මාමකො.
අමාදෙකත්ථා පුබ්බං යදෙකත්ථං තතො පරාසං සබ්බාසං විභත්තීනං ලොපො හොති. අධිත්ථි. ඉධ න හොති බහුලං
විධානා ¶ යථාපත්ථීයා, යථාපරිසාය, පුබ්බස්මාති කිං? ගාමගතො.
අමාදෙකත්ථා පුබ්බං යදෙකත්ථමකාරන්තං, තතො පරාසං සබ්බාසං විභත්තීනං ලොපො න හොති, අන්තු, භවත්යපඤ්චම්යා, උපකුම්භං, අපඤ්චමියාති කිං? උපකුම්භා ආනය.
අමාදෙකත්ථා පුබ්බං යදෙකත්ථමකාරන්තං, තතො පරාසං තතියාසත්ථමීනං වා අං හොති, උපකුම්භෙන කතං, උපකුම්භං කතං, උපකුම්තෙ නිධෙහි, උපකුම්භං නිධෙහි.
නාම්හි රාජස්සි වා හොති, සබ්බදත්තෙන රාජිනා, වාත්වෙව? රඤ්ඤා.
රාජස්ස ඌ හොති වා සුනංහිසු, රාජූසු රාජෙසු, රාජූනං රඤ්ඤං, රාජූහි රාජෙහි.
ඉමසද්දස්සානිත්ථියං ටෙ හොති වා සුනංහිසු, එසු ඉමෙසු, එසං ඉමෙසං, එසි ඉමෙහි, අනිත්ථියන්ති කිං? ඉමාසු, ඉමාසං, ඉමාහි.
ඉමසද්දස්සානිත්ථියං ¶ නාම්හි අනඉමිඉච්චාදෙසා හොන්ති, අනෙන ඉමීනා, අනිත්ථියංත්වෙව? ඉමාය.
ඉමසද්දස්සානපුංසකස්ස අයං හොති සිම්හි, අයං පුරිසො, අයං ඉත්ථී, අනපුංසකස්සාති කිං? ඉමං.
ත්යතෙතානමනපුංසකානං තස්ස සො හොති සිම්හි, ස්යො පුරිසො, ස්යා ඉත්ථී, එවං සො, සා, එසො, එසා, අනපුංසකස්සෙත්වෙව? ත්යං, තං, එතං.
අනපුංසකස්සාමුස්ස මකාරස්ස සො හොති සිම්හි, අසු පුරිසො, අසු ඉත්ථී.
අමුස්ස මස්ස කෙ වා සො හොති, අසුකො අමුකො, අසුකා අමුකා, අසුකං අමුකං, අසුකානි අමුකානි.
තසද්දස්ස තස්ස නො වා හොති සබ්බාසු විභත්තීසු, නෙ තෙ නායො තායො, නං තං, නානි තානි ඉච්චාදි.
132. ට සස්මාස්මිංස්සායස්සංස්සාසංම්හාම්හිස්වි මස්ස ච.
සාදීස්විමස්ස ¶ තතස්ස ච ටො වා හොති, අස්ස ඉමස්ස, අස්මා ඉමස්මා, අස්මිං ඉමස්මිං, අස්සාය ඉමිස්සාය, අස්සං ඉමිස්සං, අස්සා ඉමිස්සා, ආසං ඉමාසං, අම්හා ඉමම්හා, අම්හි ඉමම්හි, අස්ස තස්ස, අස්මා තස්මා, අස්මිං තස්මිං, අස්සාය තස්සාය, අස්සං තස්සං, අස්සා තස්සා, ආසං තාසං, අම්හා තම්හා, අම්හි තම්හි, ස්සායාදිග්ගහණමාදෙසන්තරෙ මා හොතූති.
ඉසිස්මා සිස්ස ටෙ වා හොති, ‘යො න්වජ්ජ විනයෙ කඞ්ඛං, අත්ථධම්මවිදූ ඉසෙ’, වාත්වෙව? ඉසි.
ඉසිස්මා පරස්ස දුතියායොස්ස ටෙ වා හොති, ‘සමණෙ බ්රාහ්මණෙ වන්දෙ, සම්පන්නචරණෙ ඉසෙ’, වාත්වෙව? ඉසයො පස්ස, දුතියස්සාති කිං? ඉසයො තිට්ඨන්ති.
අකාරන්තෙහි එකච්චාදීහි යොනං ටෙ හොති, එකච්චෙ තිට්ඨන්ති, එකචෙ පස්ස, අතොති කිං? එකච්චායො, එවං එස ස පඨම.
එකච්චාදීහි පරස්ස නිස්ස ටා න හොති, එකච්චානි.
137. සබ්බාදීහී ¶ .
සබ්බාදීහි පරස්ස නිස්ස ටා න හොති, සබ්බානි.
අකාරන්තෙහි සබ්බාදීහි යොනමෙට හොති, සබ්බෙ තිට්ඨන්ති, සබ්බෙ පස්ස, අතොත්වෙව? සබ්බායො.
නාමභූතෙහී අප්පධානෙහි ච සබ්බාදීහි යං වුත්තං, යඤ්චාඤ්ඤං සබ්බාදිකාරියං, තං න හොති, තෙ සබ්බා, තෙ පියසබ්බා, තෙ අතිසබ්බා.
තතියත්ථෙන යොගෙ සබ්බාදීහි යං වුත්තං, යඤ්චාඤ්ඤං සබ්බාදි කාරියං, තං න හොති, මාසෙන පුබ්බානං මාසපුබ්බානං.
චත්ථසමාසවිසයෙ සබ්බාදීහි යං වුත්තං, යඤ්චාඤ්ඤං සබ්බාදිකාරියං, තං න හොති, ඉක්ඛිණුත්තරපුබ්බානං, සමාසෙති කිං? අමුසඤ්ච තෙසඤ්ච දෙහි.
එත්ථසමාසවිසධය සබ්බාදීහි යධස්සට වුත්තො, තස්ස වා හොති, පුග්ගුත්තරෙ, පුබ්බුත්තරා.
එතෙහි ¶ පුබ්බාදීහි ඡහි සවිසයෙ එට වා හොති, පුබ්බෙ පුබ්බා, පරෙ පරා, අපරෙ අපරා, දක්ඛිණෙ දක්ඛිණා, උත්තරෙ උත්තරා, අධරෙ අධරා, ඡහිතිකිං? යෙ.
144. මනාදීහි ස්මිංසංනාස්මානං සිසොඔසාසා.
මනාදීහි ස්මිමාදීනං සිසොඔසාසා වා හොන්ති යථාක්කමං, මනසි මනස්මිං, මනසො මනස්ස, මනො මනං, මනසා මනෙන, මනසා මනස්මා, කථං ‘පුත්තො ජාතො අචෙතසො, හිත්වා යාති සුමෙධසො, සුද්ධුත්තරවාසසා, හෙමකප්පනවාසසෙ’ති? සකත්ථෙණත්ථා. මනතම තප තෙජ සිර උර වච ඔජ රජයස පය (6) ‘‘සරවයා-යවාසචෙතා ජලාසයාක්ඛයලොහපටමනෙසු’’.
සන්ථසද්දස්ස සබ භවති භකාරෙ, සබ්භි.
භවන්තසද්දස්ස භොන්තාදෙසො වා හොති ගයොනාසෙ, භොන්ත භවං, භොන්තො භවන්තො, භොතා භවතා, භොතො භවතො, භො ඉති ආමන්තණෙ නිපාතො ‘කුතො නු ආගච්ඡථ භො තයො ජනා’, එවං භවන්තති, භද්දෙති සද්දන්ථරෙන සිද්ධං, සද්ධන්ථඉති දස්ස ද්විභාවෙන.
අග්ගිස්මා සිස්ස නි යොති වා, අග්ගිනි අග්ගි.
සිම්හි ¶ න්තප්පච්චයස්ස අං හොති වා, ගච්ඡං ගච්ඡන්තො.
භූධාතුතො න්තස්ස අං හොති සිම්හි නිච්චං පුනබ්බිධානා, භවං.
සිම්හි මහන්තාරහන්තානං න්තස්ස ටා වා හොති, මහා මහං, අරහා අරහං.
සිම්හි න්තුස්ස ටා හොති, ගුණවා.
න්තුස්ස අංඞං හොන්ති සිම්හි නපුංසකෙ, ගුණවං කුලං, ගුණවන්තං කුලං, නපුංසකෙතිං කිං? සීලවා භික්ඛු.
හිමවතො සිම්හී න්තුස්ස ඔ වා හොති, හිමවන්තො හිමවා.
රාජාදීහියුවාදීහි ච සිස්ස ආ හොති, රාජා, යුවා. රාජ බ්රහ්ම සඛ අත්ත ආතුම (7) ‘‘ධම්මො වාඤ්ඤත්ථෙ’’ දළ්හධම්මා, අස්ම, (8) ‘‘ඉමො භාවෙ’’ අණිමා, (මහිමා, ගරිමා) ලඝිමා, යුව සා සුවා මඝව පුම වත්තහ.
රාජාදීනං ¶ යුවාදීනං ච ආනඞ හොති වා අංම්හි, රාජානං රාජං, යුවානං යුවං.
රාජාදීහි යුවාදීහි ච යොනං ආනො වා හොති, රාජානො යුවානො, වා ත්වෙව? රාජා රාජෙ, යුවා යුවෙ.
සඛතො යොන මායො නො හොන්ති වා ආනො ච, සඛායො, සඛිනො, සඛානො, වා ත්වෙව? සඛා, සඛෙ.
සඛතො ස්මිනො ටෙ හොති, සඛෙ, නිච්චත්ථො-යමාරම්භො.
සඛස්ස ඉ හොති නොනාසෙසු, සඛිනො, සඛිනා, සඛිස්ස.
සඛස්ස ඉ වා හොති ස්මානංසු, සඛිස්මා සඛස්මා, සඛීනං සඛානං.
සඛස්ස ආරඞ වා හොති යොස්වංහිසු ස්මානංසු ච, සඛාරො සඛායො, සඛාරෙසු සඛෙසු, සඛාරං සඛං, සඛාරෙහි සඛෙහි, සඛාරා සඛා, සඛස්මා, සඛාරානං සඛානං.
ල්තුප්පච්චයන්තානං ¶ පිතාදීනං ච ආරඞ හොතී සතො-ඤ්ඤත්ර, කත්තාරො, පිතරො, කත්තාරං, පිතරං, කත්තාරා, පිතරා, කත්තරි, පිතරි, අසෙති කිං? කත්තුනො, පිතුනො.
නම්හි ල්තුපිතාදීනුමානඞ වා හොති, කත්තාරානං කත්තූනං, දිතරානං පිතුන්නං.
නම්හි ල්තුපිතාදීනමා වා හොතී, කත්තානං කත්තූනං, පීතානං පිතුන්නං.
ල්තුපිතාදිහි සස්ස ලොපො වා හොති, කත්ථු කත්ථුනො, සකමන්තාතු සකමන්ධාතුනො, පීතු පිතුනො.
සුහිසු ල්තුපිතාදීනමාරඞ වා හොති, කත්තාරෙසු කත්තූසු, පිතරෙසු පිතූසු, කත්තාරෙහි කත්තූහි, පිතරෙහි පීතූහී.
යොසු නදිසද්දස්ස ආම වා හොති, නජ්ජායො නදියො.
කතිම්හා ධයානං ටි හොති, කති තිට්ඨන්ති, කති පස්ස.
පඤ්චාදීහි ¶ චුද්දසහි සංඛ්යාහි යොනං ටො හොති පඤ්ච, පඤ්ච, එවං යාව අට්ඨාරසා. පඤ්චාදීහීති කිං? ද්වෙ, තයො, චත්තාරො, චුද්ධසහීති කිං? ද්වෙ විසතියො.
උභගොහි යොනං ටො හොති, උභො, උභො, ගාවො, ගාවො, කථං ‘ඉමෙකරත්ථිං උභයො වසාමා’ති? ටොම්හි යකාරාගමො.
ආරවාදෙසතො යොනං ටො හොති, සඛාරො, කත්තාරො, පිතරො.
ආරවාදෙසම්හා යොනං ටොටෙ වා හොන්ති යථාක්කමං, සඛාරො, සඛාරෙ සඛායො, ටොග්ගහණං ලාඝවත්ථං.
ආරවාදෙසම්හා නාස්මානං ටා හොති, කත්තාරා, කත්තරා. කූචි වා හොති බයුලාධිකාරා, එතාදිසා සඛාරම්හා.
ආරවාදෙසම්හා ස්මිනො ටි හොති, කත්තරි, විතරි.
දිවාදීහි ¶ නාමෙහි ස්මිනො ටි හොති, දිවි, භුවි. නිච්චං වකාරාගමො.
ස්මිම්හි ආරො රස්සො හොති, කත්තරි, නත්තරි.
නත්වාදිවජ්ජිතානං පිතාදීනමාරො රස්සො හොති සබ්බාසු විභත්තීසු, පිතරො, පිතරං, අනුත්වාදීනන්ති කිං? නත්තාරො.
සුහිසු යුවාදීනං ආනඞ හොති, යුවානෙසු, යුවානෙහි.
එසු යුවාදීනමා හොති, යුවානො, යුවානා, යුවානෙ.
යුවාදීහි ස්මාස්මින්නං නානෙ හොන්ති යථාක්කමං, යුවානා, යුවානෙ.
යුවාදීහි යොනං නොනෙ වා හොන්ති යථාක්කමං, යුවානො, යුවානෙ, වාති කිං? යුවෙ පස්ස, නොග්ගහණං ලාඝවත්ථං.
අඤ්ඤපදත්ථෙ ¶ වත්තමානා ඉකාරන්තතො නාමස්මා යොනං නොනෙ වා හොන්ති යථාක්කමං පුල්ලිඞ්ගෙ, තොමරඞ්කුසපාණිනො, තොමරඞ්කුසපාණිනෙ, වාත්වෙව? තොමරඞ්කුසපාණයො, අඤ්ඤත්ථෙති කිං? පාණයො.
අඤ්ඤපදත්ථෙ වත්ථමානා ඉකාරන්තතො නාමස්මා ස්මිනො නෙ හොති වා ක්වචි පුල්ලිඞ්ගෙ, කතඤ්ඤුම්හි ච පොසම්හි, සීලවන්තෙ අරිය වුත්තිනෙ, වාත්වෙව? අරියවුත්තිම්හි, පුමෙත්වෙව? අරියවුත්තියා.
පුමසද්දතො ස්මිනො යං වුත්තං, තං වා හොති, පුමානෙ පුමෙ.
පුමස්ස නාම්හි යං වුත්තං, තං වා හොති, පුමානා පුමෙන.
පුමස්ස සුම්හි යං වුත්තං, තං ආ ච වා හොති, පුමානෙසු, පුමාසු පුමෙසුං.
පුමසද්දතො ගස්ස අං වා හොති, භො පුමං භො පුම, භො ඉත්තිපුමං භො ඉත්ථිපුම.
සාසද්දස්ස ¶ ආනඞ හොති අංසෙ ගෙ ච, සානං, සානස්ස, චභා සාන.
වත්තහා සනංනං නොනානං හොන්ති යථාක්කමං, වත්තහානො, වත්තහානානං.
බ්රහ්මස්ස උ වා හොති සනංසු, බ්රහ්මුනො බ්රහ්මස්ස, බ්රහ්මූනං බ්රහ්මානං.
බ්රහ්මස්ස උ හොති නාම්හි, බ්රහ්මුනා.
192. පුමකම්මථාමද්ධානං වා සස්මාසු ච.
පුමාදිනමු හොති වා සස්මාසු නාම්හි ච, පුමුනො පුමස්ස, පුමුනා පුමානා, පුමුනා පුමානා, කම්මුනො කම්මස්ස, කම්මුනා කම්මස්මා, කම්මුනා කම්මනා, ථාමුනො ථාමස්ස, ථාමුනා ථාමස්මා, ථාමුනා ථාමෙන, අද්ධුනො අද්ධස්ස, අද්ධුනා අද්ධස්මා, අද්ධුනා අද්ධනා.
යුවා සස්ස වා ඉනො හොති, යුවිනො යුවස්ස.
අත්තාතුමෙහි ¶ සස්ස නො හොති වා, අත්තනො අත්තස්ස, ආතුමනො ආතුමස්ස.
අත්තආතුමානං සුහිසු වා නක හොති, අත්තනෙසු අත්තෙසු ආතුමනෙසු ආතුමෙසු, අත්තනෙහි අත්තෙහි ආතුමනෙහි ආතුමෙහි, කථං ‘වෙරිනෙසු’ති? ‘නක’ ඉති යොගවිභාගා.
බ්රහ්මා අත්තආතුමෙහි ච ස්වාස්ස නා හොති, බ්රහ්මුනා, අත්තනා, ආතුමනා.
197. ඉමෙතානමෙනාන්වාදෙසෙ දුතියායං.
ඉමඑතසද්දානං කථිතානුකථනවිසයෙ දුතියායමෙනාදෙසො හොති, ඉමං භික්ඛුං විනයමජ්ඣාපය, අථො එනං ධම්මමජ්ඣාපය, ඉමෙ භික්ඛූ විනයමජ්ඣාපය, අථො එනෙ ධම්මමජ්ඣාපය, එවමෙතස්ස ච යොජනියං.
සබ්බාසු විභත්තිසු කිස්ස කො හොති, කො, එක, කා, කායො, කං, කානි, කෙනෙච්චාමි.
අනිත්ථියං ¶ කිස්ස කි වා හොති සස්මිංසු, කිස්ස කස්ස, කිස්මිං කස්මිං, අනිත්ථියන්ති කිං? කස්සා, කස්සං.
අංසිසු සහ තෙහි කිංසද්දස්ස කිං හොති නපුංසකෙ. කිං, කිං, නපුංසකෙති කිං? කො, කං.
අංසිසු සහ තෙති ඉමස්ස ඉදං හොති වා නපුංසකෙ, ඉදං ඉමං, ඉදං ඉමං.
අංසිසු සහ තෙහි අමුස්ස අදුං හොති වා නපුංසකෙ, අදුං අමුං, අදුං අමුං.
අම්හස්ස අස්මා හොති වා සුම්හි, භත්තිරස්මාසු යා තව, වා ත්වෙව? අම්හෙසු.
204. නංම්හි තිචතුන්නමිත්ථියං තිස්සචතස්සා.
නංම්හි තිචතුන්නං තිස්සචතස්සා හොන්ති ඉත්ථියං යථාක්කමං, තිස්සන්නං චතස්සන්නං, ඉත්ථියන්ති කිං? තිණ්ණං චතුන්නං.
205. තිස්සොචතස්සො යොම්හි සවිභත්තීනං.
විභත්තිසහිතානං තිචතුන්නං යොම්හි තිස්සො චතස්සො හොන්ති ඉත්ථියං යථාක්කමං, තිස්සො චතස්සො.
යොම්හි ¶ සවිභත්තීනං තිචතුන්නං යථාක්කමං තීණිචත්තාරි හොන්ති නපුංසකෙ, තීණි. චත්තාරි.
යොම්හි සවිභත්තීනං තිචතුන්නං තයොචත්තාරො හොන්ති යථාක්කමං පුල්ලිඞ්ගෙ, තයො, චත්තාරො.
චතුසද්දස්ස සවිභත්තිස්ස යොම්හි චතුරො වා හොති පුල්ලිඞ්ගෙ, චතුරො ජනා සංවිධාය, කථං ‘චතුරො නිමිත්තෙ නාද්දස්සාසි’න්ති? ලිඞ්ගවිපල්ලාසා.
යොස්වම්හස්ස සවිභත්තිස්ස මයමස්මා වා හොන්ති යථාක්කමං, මයං, අස්මා, අම්හෙ.
නංසෙස්වමුස්ස සවිභත්තිස්ස අස්මාකං මමං හොන්ති වා යථාක්කමං, අස්මාකං, අම්හාකං, මමං මම.
සිම්හි අම්හස්ස සවිභත්තිස්ස අහං හොති, අහං.
අංම්හි සිම්හි ච තුම්හස්ස සවිභත්තිස්ස තුවංත්වං හොන්ති යථාක්කමං, තුවං, ත්වං.
තුම්හස්ස ¶ තයාතයීනං තකාරස්ස ත්ව හොති වා, ත්වයා තයා, ත්වයි තයි.
ස්වාම්හි තුම්හස්ස සවිභත්තිස්ස ත්වම්හා හොති වා, පත්තා නිස්සං සයං ත්වම්හා, වා ත්වෙව? ත්වයා.
215. න්තන්තූනංන්තොයොම්හී පඨමෙ.
පඨමෙ යොම්හි න්තන්තූනං සවිභත්තීනං න්තොඉච්චාදෙසො වා හොති, ගච්ඡන්තො, ගච්ඡන්තා, ගුණවන්තො ගුණවන්තා.
නංම්හි න්තන්තූනං සවිභත්ථීනං තං වා හොති, ගච්ඡතං ගච්ඡන්තානං, ගුණවතං ගුණවන්තානං.
සාදීසු න්තන්තූනං සවිභත්තීනං තොතාතිතා හොන්ති වා යථාක්කමං, ගච්ඡතො ගච්ඡන්තස්ස, ගුණවතො ගුණවන්තස්ස, ගච්ඡතා ගච්ඡන්තම්හා, ගුණවතා ගුණවන්ථම්හා, ගච්ඡති ගච්ඡන්තෙ, ගුණවති ගුණවන්තෙ, ගච්ඡතා ගච්ඡන්තෙන, ගුණවතා ගුණවන්තෙන.
ගෙ පරෙ න්තන්තූනං සවිභත්තීනං ටටාඅං ඉච්චාදෙසා හොන්ති, භො ගච්ඡ, භො ගච්ඡා, භො ගච්ඡං, තො ගුණව, භො ගුණවා, භො ගුණවං.
219. යොම්හි ද්වින්නං දුවෙද්වෙ.
යොම්හී ¶ ද්වීස්ස සවිභත්තිස්ස දුවෙද්වෙ හොන්ති පච්චෙකං, දුවෙ, ද්වෙ.
220. දුවින්නං නංම්හි වා. නංම්හි ද්විස්ස සවිභත්තිස්ස දුවින්නං හොති වා, දුවින්නං, ද්වින්නං.
221. රාජස්ස රඤ්ඤං. නංම්හි රාජස්ස සවිභත්තිස්ස රඤ්ඤං හොති වා, රඤ්ඤං රාජානං.
222. නාස්මාසු රඤ්ඤා. නාස්මාසු රාජස්ස සවිභත්තිස්ස රඤ්ඤා හොති, රඤ්ඤා කතං, රඤ්ඤා නිස්සටං.
223. රඤ්ඤො රඤ්ඤස්ස රාජිනො සෙ. සෙ රාජස්ස සවිභත්තිස්ස රඤ්ඤො රඤ්ඤස්ස රාජිනො හොන්ති, රඤ්ඤො, රඤ්ඤස්ස, රාජිනො.
224. ස්මිම්හි රඤ්ඤෙරාජිනි. ස්මිම්හි රාජස්ස සවිභත්තිස්ස රඤ්ඤෙ රාජිනි හොන්ති, රඤ්ඤෙ, රාජිනි.
225. සමාසෙ වා. සමාසවිසයෙ එතෙ ආදෙසා රාජස්ස වා හොන්ති, කාසිරඤ්ඤා කාසිරාජෙන, කාසිරඤ්ඤා කාසිරාජස්මා, කාසිරඤ්ඤො කාසිරාජස්ස, කාසිරඤ්ඤෙ කාසිරාජෙ.
226. ස්මිම්හි තුම්හාම්හානං තයිමයි. ස්මිම්හි තුම්හඅමුසද්දානං සවිභත්තීනං තයිමයි හොන්ති යථාක්කමං, තයි, මයි.
අංම්හි ¶ තුම්හඅම්හසද්දානං සවිභත්තීනං තං මං තවං මමං හොන්ති යථාක්කමං, තං, මං, තවං, මමං,
නාස්මාසු තුම්හඅම්හසද්දානං සවිභත්තීනං තයාමයා හොන්ති යථාක්කමං, තයා කතං, මයා කතං, තයා නිස්සටං, මයා නිස්සටං.
සෙ තුම්හඅම්හසද්දානං සවිභත්තීනං තව මම තුය්හං මය්හං හොන්ති යථාක්කමං, තව, තුය්හං, මම, මය්හං.
නංම්හි තුම්හඅම්හසද්දානං සවිභත්තීනං ඞංඞාකං හොන්ති පච්චෙකං, තුම්හං, තුම්හාකං, අම්හං, අම්හාකං, යථාසඞ්ඛ්යමත්ර න විවච්ඡතෙ.
තුම්හඅම්හසද්දානං සවිභත්තීනං පච්චෙකං ඞංඞාකං වා හොන්ති යොම්හි දුතියෙ, තුම්හං, තුම්හාකං, තුම්හෙ, අම්හං, අම්හාකං, අම්හෙ.
ඉදමධිකතං වෙදිතබ්බං. පජ්ජතෙ-නෙනත්ථොති පදං-ස්යාද්යන්තං ත්යාද්යන්තං ච, පදසමූහො වාක්යං.
අපඤ්චමියා ¶ යොනංහිස්වපාදාදො වත්තමානානං පදස්මා පරෙසං එකවාක්යෙ ඨිතානං තුම්හාම්හසද්දානං සවිභත්තීනං වොනො හොන්ති වා යථාක්කමං, තිට්ඨථ වො, තිට්ඨථ තුම්හෙ, තිට්ඨාම නො, තිට්ඨාම මයං, පස්සති වො, පස්සති තුම්හෙ, පස්සති නො, පස්සති අම්හෙ, දීයතෙ වො, දීයතෙ තුම්හං, දීයතෙ නො, දීයතෙ අම්හං, ධනං වො, ධනං තුම්හං, ධනං නො ධනං අම්හං, කතං වො, කතං තුම්හෙහි, කතං නො, කතං අම්හෙහි, අපඤ්චම්යාති කිං? නිස්සටං තුම්හෙහි, නිස්සටං අම්හෙහි, අපාදාදොත්වෙව? ‘බලඤ්ච භික්ඛූනමනුප්පදින්නං, තුම්හෙහි පුඤ්ඤං පසුතං අනප්පකං’, පදතොත්වෙව? තුම්හෙ තිට්ඨථ, එකවාක්යෙත්වෙව? දෙවදත්තො තිට්ඨති ගාමෙ, තුම්හෙ තිට්ඨථ නගරෙ, සවිභත්තීනංත්වෙව? අරහති ධම්මො තුම්හාදිසානං, අරහති ධම්මො අම්හාදිසානං.
නාම්හි සෙ ච අපාදාදො වත්තමානානං පදස්මා පරෙසං එකවාක්යෙ ඨිතානං තුම්හාම්හසද්දානං සවිභත්තීනං තෙමෙ වා හොන්ති යථාක්කමං, කතං තෙ, කතං තයා, කතං මෙ, කතං මයා, දීයතෙ තෙ, දීයතෙ තව දීයතෙ මෙ, දීයතෙ මම, ධනං තෙ, ධනං තව, ධනං මෙ, ධනං මම.
කථිතානුකථනවිසයෙ තුම්හඅම්හ-සද්දානමාදෙසා නිච්චං භවන්ති පුනබ්බිධානා, ගාමො තුම්හං පරිග්ගහො, අථො ජනපදො වො පරිග්ගහො.
විජ්ජමානපුබ්බස්මා ¶ පඨමන්තා පරෙසං තුම්හඅම්හසද්දානමාදෙසා වා හොන්ති අන්වාදෙසෙපි, ගාමෙ පටො තුම්හාකං, අථො නගරෙ කම්බලො වො, අථො නගරෙ කම්බලො තුම්හාකං, සපුබ්බාති කිං? පටො තුම්හාකං, අථො කම්බලො වො, පඨමන්තාති කි? පටො නාගරෙ තුම්හාකං, අථො කම්බලො ගාමෙ වො.
චාදීහි යොගෙ තුම්හඅම්හසද්දානමාදෙසා න හොන්ති, ගාමො තව ච පරිග්ගහො, මම ච පරිග්ගහො, ගාමො තව වා පරිග්ගහො, මම වා පරිග්ගහො, ගාමො තව හ පරිග්ගහො, මම හ පරිග්ගහො, ගාමො තවාහ පරිග්ගහො, මමාහ පරිග්ගහො, ගාමො තවෙව පරිග්ගහො, මමෙව පරිග්ගහො, එවං සබ්බත්ථ උදාහරිතබ්බං, යොගෙති කිං? ගාමො ච තෙ පරිග්ගහො, නගරඤ්ච මෙ පරිග්ගහො.
දස්සනත්ථෙසු ආලොචනවජ්ජිතෙසු පයුජ්ජමානෙසු තුම්හඅම්හසද්දානමාදෙසා න හොන්ති, ගාමො තුම්හෙ උද්දිස්සාගතො, ගාමො අම්හෙ උද්දිස්සාගතො, අනාලොචනෙති කිං? ගාමො වො ආලොචෙති, ගාමො නො ආලොචෙති.
293. ආමන්තණං පුබ්බමසන්තංව. ආමන්තණං පුබ්බමවිජ්ජමානං විය හොති තුම්හාම්හසද්දානමාදෙසවිසයෙ, දෙවදත්ත තව පරිග්ගහො, ආමන්තණන්ති කිං? කම්බලො තෙ පරිග්ගහො, පුබ්බමිති කිං? ‘මයෙතං සබ්බමක්ඛාතං, තුම්හාකං ද්විජපුඞ්ගවා ¶ , පරස්ස හි අවිජ්ජමානත්තෙ ‘අපාදාදො’ති පටිසෙධො න සියා. ඉවාති කිං? සවනං යථා සියා.
සමානාධිකරණෙ පරතො සාමඤ්ඤවචනමාමන්තණමසන්තං විය න හොති, මාණවක ජටිලක තෙ පරිග්ගහො. පරස්සාවිජ්ජමානත්තෙපි පුබ්බරූපමුපාදායාදෙසො හොති, සාමඤ්ඤවචනන්ති කිං? දෙවදත්ත මාණවක තව පරිග්ගහො, එකත්ථෙති කිං? දෙවදත්ත යඤ්ඤදත්ත තුම්හං පරිග්ගහො.
බහූසු වත්තමානමාමන්තණං සාමඤ්ඤවචනමෙකත්ථෙ අවිජ්ජමානං විය වා න හොති, බ්රාහ්මණා ගුණවන්තො තුම්හාකං පරිග්ගහො, බ්රාහ්මණා ගුණවන්තො වො පරිග්ගහො.
ඉති මොග්ගල්ලානෙ බ්යාකරණෙ වුත්තියං
ස්යාදිකණ්ඩො දුතියො.