📜
(3) තතියො කණ්ඩො (සමාසො)
ස්යාද්යන්තං ස්යාද්යන්තෙන සහෙකත්ථං හොතීති ඉදමධිකතං වෙදිතබ්බං, සො ච භින්නත්ථානමෙකත්ථීභාවො සමාසොති වුච්චතෙ.
2. අසඞ්ඛ්යංවිභත්ති සම්පත්ති සමීප සාකල්යාභාව යථා පච්ඡායුගපදත්ථෙ.
අසඞ්ඛ්යං ¶ , ස්යාද්යන්තං විභත්යාදීනමත්ථෙ වත්තමානං ස්යාද්යන්තෙන සහෙකත්ථං භවති, තත්ථ විභත්යත්ථෙ තාව ඉත්ථීසු කථා පවත්තා අධිත්ථි. සම්පත්ති ද්විධා අත්තසම්පත්ති සමිද්ධි ච, සම්පන්නං බ්රහ්මං සබ්රහ්මං ලිච්ඡවීනං, සමිද්ධි භික්ඛානං සුභික්ඛං. සමීපෙ කුම්භස්ස සමීපමුපකුම්භං. සාකල්යෙසතිණමජ්ඣොහරති, සාග්යධීතෙ. අභාවො සම්බන්ධිභෙදා බහුවිධො, තත්ර ඉද්ධාභාවෙ-විගතා ඉද්ධි සද්දිකානං දුස්සද්දිකං, අත්ථාභාවෙ-අභාවො මක්ඛිකානං නිම්මක්ඛිකං, අහික්කමාභාවෙ-අතිගතානි තිණානි නිත්තිණං, සම්පත්යාභාවෙ-අතිගතං ලහුපාවුරණං අතිලහුපාවුරණං, ලහුපාවුරණස්ස නායමුපභොගකාලොති අත්ථො. යථා එත්ථා-නෙකවිධො, තත්ර යොග්ගතායං-අනුරූපං සුරූපොවහති, විච්ඡායං-අන්වද්ධමාසං, අත්ථානතිවත්තියං-යථාසත්ති, සදිසත්තෙ, සදිසො කිඛියා සකිඛි, ආනුපුබ්බියෙ-අනුජෙට්ඨං, පච්ඡාදත්ථෙඅනුරථං, යුගපදත්ථෙ-සචක්කං නිධෙහි.
යථාසද්දො තුල්යත්ථෙ වත්තමානො ස්යාද්යන්තෙන සහෙකත්ථො න භවති, යථා දෙවදත්තො තථා යඤ්ඤදත්තො.
යාවසද්දො-වධාරණෙ වත්තමානො ස්යාද්යන්තෙන සහෙකත්ථො භවති, අවධාරණ මෙත්තකතා පරිච්ඡෙදො, යාවාමත්තං බ්රාහ්මණෙ ආමන්තය, යාවජීවං, අවධාරණෙති කිං? යාව දින්නං තාව භුත්තං, නාවධාරයාමි කිත්තකං මයා භුත්තන්ති.
5. පය්යපා ¶ බහි තිරො පුරෙ පච්ඡා වා පඤ්චම්යා.
පරිආදයො පඤ්චම්යන්තෙන සහෙකත්ථා හොන්ති වා, පරිපබ්බතං වස්සි දෙවො පරිපබ්බතා, අපපබ්බතං වස්සි දෙවො අපපබ්බතා, ආපාටලිපුත්තං වස්සි දෙවො ආපාටලිපුත්තා, බහිගාමං බහි ගාමා, තිරොපබ්බතං තිරොපබ්බතා, පුරෙභත්තං පුරෙභත්තා, පච්ඡාභත්තං පච්ඡාභත්තා, වෙතාධිකාරො.
අනුසද්දො සාමීප්යෙ ආයාමෙ ච වත්තමානො ස්යාද්යන්තෙන සහෙකත්ථො හොති වා, අනුවනමසනි ගතා, අනුගඞ්ගං බාරාණසී, සමීපායාමෙස්වීති කිං? රක්ඛමනුවිජ්ජොතතෙ විජ්ජු.
තිට්ඨගුප්පභුතීනි එකත්ථීභාවවිසයෙ නිපාතීයන්තෙ, තිට්ඨන්තී ගාවො යස්මිං කාලෙ තිට්ඨගු කාලො, වහග්ගු කාලො. ආයතීගවං, ඛලෙයවං, ලූනයවං ලූයමානයවමිච්චාදි, ච්යන්තො පෙත්ථ කෙසා කෙසි, දණ්ඩා දණ්ඩි, තථා වෙලාප්පභාවනත්ථොපි, පාතො නහානං පාතරහානං, සායං නයානං සායනහානං, පාතකාලං සායකාලං, පාතමෙඝං සායමෙඝං, පාතමග්ගං සායමග්ගං.
8. ඔරෙ පරි පටි පාරෙ මජ්ඣෙ හෙට්ඨුද්ධාධො-න්තොවාඡට්ඨියා. ඔරාදයො සද්දා ඡට්ඨියන්තෙන සහෙකත්ථා වා හොන්ති, එකාරන්තත්තං නිපාතනතො, ඔරෙගඞ්ගං, පරිසිඛරං, පටිසොතං, පාරෙයමුනං, මජ්ඣෙගඞ්ගං, හෙට්ඨාපාසාදං, උද්ධගඞ්ගං, අධොගඞ්ගං, අන්ථොපාසාදං, පුන වාවිධානා ‘ගඞ්ගාඔර’ මිච්චාදීපි හොන්ති.
යදෙතමතික්කන්තමෙකත්ථං ¶ , තං නපුංසකලිඞ්ගං වෙදිතබ්බං, තථා චෙවොදාහටං, වා ක්වචි බහුලාධිකාරා, යථාපරිසං යථාපරිසාය, සකාය සකාය පරිසායාති අත්ථො.
අමාදි ස්යාද්යන්තං ස්යාද්යන්තෙන සහ බහුලමෙකත්ථං හොති ගාමං ගතො ගාමගතො, මුහුත්තං සුඛං මුහුත්තසුඛං, වුත්තියෙවොපපදසමාසෙ කුම්භකාරො, සපාකො, තන්තවායො, වරාහරො. න්තමානක්තවන්තූති වාක්යමෙව, ධම්මං සුණන්තො, ධම්මං සුණමානො, ඔදනං භුත්තවා.
රඤ්ඤා හතො රාජහතො, අසිනා ඡින්නො අසිච්ඡින්නො, පිතුසදිසො, පිතුසමො, සුඛසහගතං, දධිනා උපසිත්තං භොජනං දධිභොජනං, ගුළෙන මිස්සො ඔදනො ගුළොදනො, වුත්තිපදෙනෙවොපසිත්තාදිකිරියායාඛ්යාපනතො නත්ථායුත්තත්ථතා. ක්වචි වුත්තියෙව උරගො, පාදපො. ක්වචි වාක්යමෙව ඵරසුනා ඡින්නවා, දස්සනෙන පහාතබ්බා.
බුද්ධස්ස දෙය්යං බුද්ධදෙය්යං, යූපාය දාරු යූපාදාරු, රජනාය දොණි රජනදොණි. ඉධ න හොති සඞ්ඝස්ස දාතබ්බං. කථං ‘එතදත්ථො එතදත්ථා එතදත්ථ’න්ති? අඤ්ඤපදත්ථෙ භවිස්සති.
සවරෙහි භයං සවරභයං, ගාමනිග්ගතො, මෙථුනාපෙතො, ක්වචි වුත්තියෙව කම්මජං, චිත්තජං, ඉධ න හොති රුක්ඛා පතිතො.
රඤ්ඤො ¶ පුරිසො රාජපුරිසො. බහුලාධිකාරා න්තමානනිද්ධාරියපූරණභාවතිත්තත්ථෙහි න හොති-මමානුකුබ්බං, මමානුකුරුමානො, ගුන්නං කණ්හා සම්පන්නඛීරතමා, සිස්සානං පඤ්චමො, පටස්ස සුක්කතා, ක්වචි හොතෙව-වත්තමානසාමීප්යං, කථං ‘බ්රාහ්මණස්ස සුක්කා දන්තා’ති? සාපෙක්ඛතාය න හොති. ඉධ පන හොතෙව ‘චන්දනගන්ධො, නදිඝොසො, කඤ්ඤාරූපං, කායසම්ඵස්සො, ඵලරසො’ති, ඵලානං තිත්තො, ඵලානමාසිතො, ඵසානං සුහිතො.
බ්රාහ්මණස්ස උච්චං ගෙහන්ති සාපෙක්ඛතාය න හොති, ‘රඤ්ඤො පාටලිපුත්තකස්ස ධන’න්ති ධනසම්බන්ධෙ ඡට්ඨීති පාටලිපුත්තකෙන සම්බන්ධාභාවා න හෙස්සති, ‘රඤ්ඤො ගො ච අස්සො ච පුරිසො චා’ති භින්නත්ථතාය වාක්යමෙව, ‘රඤ්ඤො ගවාස්සපුරිසා රාජගවාස්සපුරිසා’ති වුත්ති හොතෙවෙකත්තිභාවෙ.
දානෙ සොණ්ඩො දානසොණ්ඩො, ධම්මරතො, දානාභිරතො. ක්වචි වුත්තියෙව කුච්ඡිසයො, ථලට්ඨො, පඞ්කජං, සරොරුහං. ඉධ න හොති භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතා, ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරතා, ආසනෙ නිසින්නො, ආසනෙ නිසීදිතබ්බං.
විසෙසනං ස්යාන්තං විසෙස්සෙන ස්යාද්යන්තෙන සමානාධිකරණෙන සහෙකත්ථං හොති, නීලඤ්ච තං උප්පලඤ්චෙති නීලුප්පලං, ඡින්නඤ්ච තං පරුළ්හඤ්චෙති ඡින්නපරළ්හං, සත්ථීව සත්ථී, සත්ථී ච සා සාමා චෙති සත්ථිසාමා, සීහොව සීහො, මුනි ච සො සීහො චෙති මුනිසීහො, සීලමෙව ධනං සීලධනං.
ක්වචි ¶ වාක්යමෙව පුණ්ණො මන්තාණිපුත්තො, චිත්තො ගහපති. ක්වචි වුත්තියෙව කණ්හසප්පො, ලොහිතසාලි, විසෙසනන්ති කිං? තච්ඡකො සප්පො, එකත්ථෙනෙති කිං? කාළම්හා අඤ්ඤො. කථං ‘පත්තජීවිකො, ආපන්නජීවිකො, මාසජාතො’ති? අඤ්ඤපදත්ථෙ භවිස්සති.
නඤිච්චෙතං ස්යාද්යන්තං ස්යාද්යන්තෙන සහෙකත්ථං හොති, න බ්රාහ්මණො අබ්රාහ්මණො, බහුලාධිකාරතො අසමත්ථත්ථෙහි, කෙහිචි හොති ‘අපුනගෙය්යා ගාථා, අනොකාසං කාරෙත්වා, අමූලා මූලං ගන්ත්වා. ඊසංකළාරො, ඊසංපිඞ්ගලොති ‘ස්යාදි ස්යාදිනෙ’ති සමාසො, වාක්යමෙව වාතිප්පසඞ්ගාභාවා.
13. කුපාදයො නිච්චමස්යාදිවිධිම්හි.
කුසද්දො පාදයො ච ස්යාද්යන්තෙන සහෙකත්ථා හොන්ති නිච්චං ස්යාදිවිධිවිසයතො-ඤත්ථ, කුච්ඡිතො බ්රාහ්මණො කුබ්රාහ්මණො, ඊසකං උණ්හං කදුණ්හං, පනායකො, අභිසෙකො, පකරිත්වා, පකතං, දුප්පුරිසො, දුක්කටං, සුපුරිසො, සුකතං, අභිත්ථුතං, අතිත්ථුතං, ආකළාරො, ආබද්ධො.
(9) ‘‘පාදයො ගතාද්යත්ථෙ පඨමාය’’. පගතො ආචරියො පාචරියො, පන්තෙවාසී.
(10) ‘‘අච්චාදයො කන්තාද්යත්ථෙ දුතියාය’’. අතික්කන්තො මඤ්චමතිමඤ්චො, අතිමාලො.
(11) ‘‘අවාදයො ¶ කුට්ඨාද්යත්ථෙ තතියාය’’. අවකුට්ඨං කොකිලාය වනං අවකොකිලං, අවමයූරං.
(12) ‘‘පරියාදයො ගිලානාද්යත්ථෙ චතුත්ථියා’’. පරිගිලානො අජ්ඣෙනාය පරියජ්ඣෙනො.
(13) ‘‘න්යාදයො කන්තාද්යත්ථෙ පඤ්චමියා’’.
නික්ඛන්තො කොසම්බියා නික්කොසම්පි, අස්යාදිවිධිම්හීති කිං? රුක්ඛං පති විජ්ජොතතෙ.
චීප්පච්චයන්තො කිරියත්ථෙහි ස්යාද්යන්තෙහි සහෙකත්ථො හොති, මලිනීකරිය.
භූසනාදිස්වත්ථෙ ස්වලමාදයො සද්දා කිරියත්ථෙහි ස්යාද්යන්තෙහි සහෙකත්ථා හොන්ති, අලංකරිය, සක්කච්ච, අසක්කච්ච. භූසනාදීසූති කිං? අලංභුත්වා ගතො, සක්කත්වා ගතො, අසක්කත්වා ගතො, පරියත්තං සොභනමසොභනන්ති අත්ථො.
අඤ්ඤෙ ච සද්දා කිරියත්ථෙහි ස්යාද්යන්තෙහි සහ බහුලමෙකත්ථා භවන්ති, පුරොභූය, තිරොභූය, තිරොකරිය, උරසිකරිය, මනසිකරිය, මජ්ඣෙකරිය, තුණ්හීභූය.
අනෙකං ¶ ස්යාද්යන්තමඤ්ඤස්ස පදස්සත්ථෙ එකත්ථං වා හොති, බහූනි ධනානි යස්ස සො බහුධනො, ලම්බා කණ්ණා යස්ස සො ලම්බකණ්ණො, වජිරං පාණිම්හි යස්ස සොයං වජිරපාණි, මත්තා බහවො මාතඞ්ගා එත්ථ මත්තබහුමාතඞ්ගං වනං, ආරුළ්හො වානරො යං රුක්ඛං සො ආරුළ්හවානරො, ජිතානි ඉන්ද්රියානි යෙන සො ජිතින්ද්රියො, දින්නං භොජනං යස්ස සො දින්නභොජනො, අපගතං කාළකං යස්මා පටා සො-යමපගතකාළකො, උපගතා දස යෙසං තෙ උපදසා, ආසන්නදසා, අදූරදසා, අධිකදසා, තයො දස පරිමාණමෙසං තිදසා, කථං දසසද්දො සඞ්ඛ්යානෙ වත්තතෙ? පරිමාණසද්දසන්නිධානා, යථා පඤ්ච පරිමාණමෙසං පඤ්චකා සකුනාති, ද්වෙ වා තයො වා පරිමාණමෙසං ද්වත්තයො වාසද්දත්ථෙ වා ද්වෙ වා තයො වා ද්වත්තයො.
දක්ඛිණස්සා ච පුබ්බස්සා ච දිසාය යදන්තරාළං දක්ඛිණපුබ්බා දිසා, දක්ඛිණා ච සා පුබ්බා චාති වා, සහ පුත්තෙනාගතො සපුත්තො, සලොමකො විජ්ජමානලොමකොති අත්ථො, එවං සපක්ඛකො, අත්ථී ඛීරා බ්රාහ්මණීති අත්ථිසද්දො විජ්ජමානත්ථෙ නිපාතො, ක්වචි ගතත්ථතාය පදන්තරානමප්පයොගො, කණ්ඨට්ඨා කාළා අස්ස කණ්ඨෙකාළො, ඔට්ඨස්ස මුඛමිව මුඛමස්ස ඔට්ඨමුඛො, කෙසසඞ්ඝාතො චූළා අස්ස කෙසචූළො, සුවණ්ණවිකාරො අලඞ්කාරො අස්ස සුවණ්ණාලඞ්කාරො, පපතිතං පණ්ණමස්ස පපතිතපණ්ණො, පපණ්ණො, අවිජ්ජමානා පුත්තා අස්ස අවිජ්ජමානපුත්තො, න සන්ති පුත්තා අස්ස අපුත්තෙ, ක්වචි න හොති පඤ්ච භුත්තවන්තො අස්ස භාතුනො පුත්තො අස්ස අත්ථීති බහුලාධිකාරතො.
18. තත්ථ ගහෙත්වා තෙන පහරිත්වා යුද්ධෙ සරූපං.
සත්තම්යන්තං ¶ තතියන්තඤ්ච සරූපමනෙකං තත්ථ ගහෙත්වා තෙන පහරිත්වා යුද්ධෙ-ඤ්ඤපදත්ථෙ එකත්ථං වා හොති, කෙසෙසු ච කෙසෙසු ච ගහෙත්වා යුද්ධං පවත්තං කෙසාකෙසි, දණ්ඩෙහි ච දණ්ඩෙහි ච පහරිත්වා යුද්ධං පවත්තං දණ්ඩාදණ්ඩි, මුට්ඨාමුට්ඨි, ‘‘චි වීතියාරෙ’’ (3-51) ති චි සමාසන්තො, ‘‘චිස්මිං’’ (3.66) ති අකාරො. තත්ථ තෙනෙති කිං? කායඤ්ච කායඤ්ච ගහෙත්වා යුද්ධං පවත්තං. ගහෙත්වා පහරිත්වාති කිං? රථෙ ච රථෙ ච ඨත්වා යුද්ධං පවත්ති. යුද්ධෙති කිං? හත්ථෙ ච හත්ථෙ ච ගහෙත්වා සඛ්යං පවත්තං. සරූපන්ති කිං? දණ්ඩෙහි ච මුසලෙහි ච පහරිත්වා යුද්ධ පවත්තං.
අනෙකං ස්යාද්යන්තං චත්ථෙ එකත්ථං වා භවති. සමුච්චයොන්වාචයො ඉතරීතරයොගො සමාහාරො ච ච සද්දත්ථා, තත්ථ සමුච්චයාන්වාචයෙසු නෙකත්ථීභාවො සම්භවති, තෙසු හි සමුච්චයො අඤ්ඤමඤ්ඤනිරපෙක්ඛා නමත්තප්පධානානං කත්ථචි කිරියාවිසෙසෙ චීයමානතා, යථා ‘ධවෙ ච ඛදිරෙ ච පලාසෙ ච ඡින්දා’ති. අන්වාචයො ච යත්ථෙකො පධානභාවෙන විධීයතෙ අපරො ච ගුණභාවෙන, යථා ‘භික්ඛඤ්චර ගාවො චානයෙ’ති. ඉතරද්වයෙ තු සම්භවති, තෙසු හි අඤ්ඤමඤ්ඤසාපෙක්ඛානමවයවභදානුගතො ඉතරීතරයොගො, යථා ‘සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා’ති, අස්සාවයවප්පධානත්තා බහුවචනමෙව. අඤ්ඤමඤ්ඤසාපෙක්ඛානමෙව තිරොහිතාවයවභෙදො සමුදායප්පධානො සමාහාරො, යථා ‘ඡත්තුපාහන’න්ති, අස්ස පන සමුදායප්පධානත්තා එකවචනමෙව.
තෙ ¶ ච සමාහාරීතරීතරයොගා බහුලං විධානා නියතවිසයායෙව හොන්ති, තත්රායං විසයවිභාගො නිරුත්ථිපිටකාගතො-පාණිතූරියයොග්ගසෙනඞ්ගානං, නිච්චවෙරීනං, සඞ්ඛ්යාපරිමාණ-සඤ්ඤානං, ඛුද්දජන්තුකානං, පචනචණ්ඩාලානං, චරණසාධාරණානං, එකජ්ඣායනපාවචනානං, ලිඞ්ගවිසෙසානං, විවිධවිරුද්ධානං දිසානං, නදීනඤ්ච නිච්චං සමාහාරෙකත්තං භවති, තිණරුක්ඛපසුසකුනධනධඤ්ඤබ්යඤ්ජනජනප්පදානං වා, අඤ්ඤෙසමිතරීතරයොගොව.
පාණ්යඞ්ගානං-චක්ඛුසොතං, මුඛනාසිකං, හනුගීවං, ඡවිමංසලොහිතං, නාමරූපං, ජරාමරණං. තුරියඞ්ගානං-අලසතාලම්බරං, මුරජගොමුඛං, සඞ්ඛදෙණ්ඩිමං, මද්දවිකපාණවිකං, ගීතවාදිතං, සම්මතාලං. යොග්ගඞ්ගානං ඵාලපාචනං, යුගනඞ්ගලං. සෙනඞ්ගානං-අසිසත්තිතොමරපිණ්ඩං, අසිචම්මං, ධනුකලාපං, පහරණාවරණං. නිච්චවෙරීනං-අහිනකුලං, බීළාලමූසිකං, කාකොලූකං, නාගසුපණ්ණං. සඞ්ඛ්යාපරිමාණ සඤ්ඤානං-එකකදුකං, දුකතිකං, තිකචතුක්කං, චතුක්කපඤ්චකං, දසෙකාදසකං. ඛුද්දජන්තුකානං කීටපටඞ්ගං, කුන්ථකිපිල්ලිකං, ඩංසමකසං, මක්ඛිකකිපිල්ලිකං. පචනචණ්ඩාලානං-ඔරබ්භිකසූකරිකං, සාකුන්ති කමාගවිකං, සපාකචණ්ඩාලං, වෙනරථකාරං, පුක්කුස ඡවඩාහකං. චරණසාධාරණානං-අතිසභාරද්වාජං, කඨකලාපං, සීලපඤ්ඤාණං, සමථවිපස්සනං, විජ්ජාචරණං. එකජ්ඣායනපාවචනානං දීඝමජ්ඣිමං, එකුත්තරසංයුත්තකං, ඛන්ධකවිභඞ්ගං. ලිඞ්ගවිසෙසානං-ඉත්ථිපුඛං, දාසිදාසං, චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං, තිණකට්ඨසාඛාපලාසං, ‘ලාභී හොති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනා- සනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’න්තිපි දිස්සති. විවිධවිරුද්ධානං කුසලාකුසලං ¶ , සාවජ්ජානවජ්ජං, හීනප්පණීතං, කණ්හසුක්කං, ඡෙකපාපකං. දිසානං පුබ්බාපරං, දක්ඛිණුත්තරං, පුබ්බදක්ඛිණං, පුබ්බුත්තරං, අධරුත්තරං, අපරදක්ඛිණං, අපරුත්තරං. නදීනං-ගඞ්ගායමුනං, මහිසරභු.
තිණවිසෙසානං-කාසකුසං කාසකුසා, උසීරබීරණං උසීරබීරණා, මුඤ්ජපබ්බජං මුඤ්ජපබ්බජං මුඤ්ජපබ්බජා. රුක්ඛවිසෙසානං ඛදිරපලාසං ඛදිරපලාසා, වොස්සකණ්ණං ධවාස්සකණ්ණා, පිලක්ඛනිග්රොධං පිලක්ඛනිග්රොධා, අස්සත්ථකපිත්ථනං අස්සත්ථකපිත්ථනා, සාකසාලං සාකසාලා. පසුවිසෙසානං-ගජගවජං ගජගවජා, ගොමහිසං ගොමහිසා, එණෙය්යගොමහිසං එණෙය්යගොමහිසා, එණෙය්යවරාහං එණෙය්යවරාහා, අජෙළකං අජෙළකා, කුක්කුරසූකරං කුක්කුරසූකරා, හත්ථිගවාස්සවළවං හත්ථිගවාස්සවළවා. සකුනවිසෙසානං-හංසබලාවං හංසබලාවා, කාරණ්ඩවචක්කවාකං කාරණ්ඩවචක්කවාකා, බකබලාකං බකබලාකා. ධනානං-හිරඤ්ඤසුවණ්ණං හිරඤ්ඤසුවණ්ණා, මණිසඞ්ඛමුත්තාවෙළුරියං මණිසඞ්ඛමුත්තාවෙළුරියා, ජාතරූපරජතං ජාතරූපරජතා. ධඤ්ඤානං-සාලියවකං සාලියවකා, තිලමුග්ගමාසං තිලමුග්ගමාසා, නිප්ඵාවකුලත්ථං නිප්ඵාවකුලත්ථා. බ්යඤ්ජනානං-සාකසුවං සාකසුවා, ගබ්යමාහිසං ගබ්යමාහිසා, එණෙය්යවාරාහං එණෙය්යවාරාහා, මිගමායූරං මිගමායූරා. ජනපදානං-කාසිකොසලං කාසිකොසලා, වජ්ජිමල්ලං වජ්ජිමල්ලා, චෙතිවංසං චෙතිවංසා, මච්ඡසූරසෙනං මච්ඡසූරසෙනා, කුරුපඤ්චාලං කුරුපඤ්චාලා. ඉතරීතරයොගො යථා-චන්දිමසූරියා, සමණබ්රාහ්මණා මාතාපිතරො ඉච්චාදි.
එතස්මිං ¶ එකත්ථීභාවකණ්ඩෙ යං වුත්තං පුබ්බං, තදෙව පුබ්බං නිපතති කමාතික්කමෙ පයොජනාභාවා. ක්වචි විපල්ලාසොපි හොති බහුලාධිකාරතො, දන්තානං රාජා රාජදන්තො, කත්ථචි කමං පච්චානාදරා පුබ්බකාලස්සාපි පරනිපාතො, ලිත්තවාසිතො, නග්ගමුසිතො, සිත්තසම්මට්ඨො, භට්ඨලුඤ්චිතො. චත්ථෙ යදෙකත්ථං තත්ථ කෙචි පුබ්බපදං බහුධා නියමෙන්ති, තදිහ බ්යභිචාරදස්සාන න වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං.
චත්ථෙ සමාහාරෙ යදෙකත්ථං, තං නපුංසකලිඞ්ගං භවති, තථාචෙවොදාහටං, කත්ථචි න හොති ‘සභාපරිසායා’ති ඤාපකා, ආධිපච්චපරිවාරො, ඡන්දපාරිසුද්ධි, පටිසන්ධිපවත්තියං.
එකත්ථෙ සමාහාරෙ සඞ්ඛ්යාදි නපුංසකලිඞ්ගං භවති, පඤ්චගවං, චතුප්පථං, සමාහාරස්සෙකත්තා එකවචනමෙව හොති, සමාහාරෙත්වෙව පඤ්චකාපාලො පූවො, තිපුත්තො.
ඡට්ඨියෙකත්ථෙ ක්වචි නපුංසකත්තං හොතෙකත්ථඤ්ච, සලභානං ඡායා සලභච්ඡායං, එවං සකුන්තානං ඡායා සකුන්තච්ඡායං, පාසාදච්ඡායං පාසාදච්ඡායා, ඝරච්ඡායං ඝරච්ඡායා, අමනුස්සසභාය නපුංසකෙකත්තං භවති බ්රහ්මසභං, දෙවසභං, ඉන්දසභං, යක්ඛසභං, සරභසභං, මනුස්සසභායං පන ඛත්තියසභා, රාජසභා ඉච්චෙවමාදි, ක්වචීති කිං රාජපුරිසො.
නපුංසකෙ ¶ වත්තමානස්ස රස්සො හොති ස්යාදීසු. සලභච්ඡායං, ස්යාදීසූති කිං? සලභච්ඡායෙ.
අන්තභූතස්ස අප්පධානස්ස ඝපස්ස ස්යාදීසු රස්සො හොති. බහුමාලො පොසො, නික්කොසම්බි, අතිවාමොරු, අන්තස්සාති කිං? රාජා කඤ්ඤාපියො, අප්පධානස්සාති කිං? රාජකුමාරී බ්රහ්මබන්ධූ.
අන්තභූතස්ස අප්පධානස්ස ගොස්ස ස්යාදීසු උ හොති. චිත්තගු, අප්පධානස්සාත්වෙව? සුගො, අන්තස්සාත්වෙව? ගොකුලං.
ඉත්ථියං වත්තමානතො අකාරන්තතො නාමස්මා ආපච්චයො හොති. ධම්මදින්නා.
නදාදීහි ඉත්ථියං වීප්පච්චයො හොති. නදී, මහී, කුමාරී, තරුණී, වාරුණී, ගොතමී. (14) ‘‘ගොතොවා’’ ගාවී ගො, ආකතිගණො-යං, කොරො ‘‘න්තන්තූනං වීම්හි තො වා’’ (3-36) ති විසෙසනත්ථො.
යක්ඛාදිතො ¶ ඉත්ථියං ඉනී හොති වීච. යක්ඛිනී යක්ඛී, නාගිනී නාගී, සීහිනී සීහී.
ආරාමිකාදිතො ඉනී හොතිත්ථියං. ආරාමිකිනී, අනන්තරායිකිනී, රාජිනී (15) ‘‘සඤ්ඤායං මානුසො’’ මානුසිනී, අඤ්ඤත්ර මානුසී.
ඉත්ථියමිවණ්ණුවණ්ණන්තෙහි නී හොති බහුලං. සදාපයතපාණිනී, දණ්ඩිනී, භික්ඛුනී, ඛත්තබන්ධුනී, පරචිත්තවිදුනී, මාතුආදිතො කස්මා න හොති? ඉත්ථිප්පච්චයං විනාපි ඉත්ථත්තාභිධානතො.
ක්තිම්හාඤ්ඤත්ථෙයෙව ඉත්ථියං නී හොති බහුලං. සාහං අහිං සාරතිනී, තස්සා මුට්ඨස්සතිනියා, සා ගාවී වච්ඡගිද්ධිනී, අඤ්ඤත්ථෙති කිං? ධම්මරති.
ඝරණිප්පභුතයො නීප්පච්චන්තාසාධවො භවන්ති. ඝරණී, පොක්ඛරණී, ඊස්ස-ත්තං නිපාතනා, (16) ‘‘ආචරියා වා ය-ලොපො ච’’ ආචරිනී, ආචරියා.
මාතුලාදිතො ¶ භරියායමානී හොති. මාතුලානී, වාරුණානී, ගහපතානී, ආචරියානී, (17) ‘‘අභරියායං ඛත්තියා වා’’ ඛත්තියානී ඛත්තියා, නදාදිපාඨා භරියායන්තු ඛත්තියී.
34. උපමාසංහිත සහිත සඤ්ඤත සහ සඵවාම ලක්ඛණාදිතූරුතූ.
ඌරුසද්දා උපමානාදිපුබ්බා ඉත්තියමූ හොති. කරභොරූ, සංහිතොරූ, සහිතොරූ, සඤ්ඤතොරූ, සහොරූ, සඵොරූ, වාමොරූ, ලක්ඛණොරූ, ඌතියොගවිභාගා ඌ බ්රහ්මබන්ධූ.
යුවසද්දතො ති හොතිත්ථියං. යුවති.
වීම්හි න්තන්තූනං තො වා හොති. ගච්ඡතී ගච්ඡන්තී, සීලවතී සීලවන්තී.
වීම්හි භවතො භොතාදෙසො හොති වා. භොතී භවන්තී.
ගොසද්දස්ස වීම්හාවඞ හොති. ගාවී.
වීම්හි ¶ පුථුස්ස පථවපුථවා හොන්ති. පථවී, පුථවී, ඨෙ පථවී.
සමාසන්ත්ව ඉති චාධිකරීයති.
පාපාදීහී පරා යා භූමි තස්සා සමාසන්තො අ හොති. පාපභූමං, ජාතිභූමං.
සඞ්ඛ්යාහි පරා යා භූමි තස්සා සමාසන්තො අ හොති. ද්විභූමං, තිභූමං.
සඞ්ඛ්යාහි පරාසං නදීගොදාවරීනං සමාසන්තො අ හොති, පඤ්චනදං, සත්තගොදාවරං, සඞ්ඛ්යාහිත්වෙව? මහානදී, නදීගොදාවරීනන්ති කිං? දසිත්ථි.
44. අසඞ්ඛ්යෙහි චාඞ්ගුල්යානඤ්ඤාසඞ්ඛ්යත්ථෙසු.
අසඞ්ඛ්යෙහි සඞ්ඛ්යාහි ච පරාය අඞ්ගුල්යා සමාසන්තො අ හොති නො චෙ අඤ්ඤපදත්ථෙ අසඞ්ඛ්යත්ථෙ ච සමාසො වත්තතෙ. නිග්ගතමඞ්ගුලීහි නිරඞ්ගුලං, අච්චඞ්ගුලං, ද්වෙ අඞ්ගුලියො සමාහටා ද්වඞ්ගුලං, අනඤ්ඤාසඞ්ඛ්යත්ථෙසූති කිං? පඤ්චඞ්ගුලි හත්ථො, උපඞ්ගුලි, කථං ¶ ‘ද්වෙ අඞ්ගුලීමානමස්සාති ද්වඞ්ගුල’න්ති? නාත්ර සමාසොඤ්ඤපදත්ථෙ විහිතො මත්තාදීනං ලොපෙ කතෙ තත්ථ වත්තතෙ. අඞ්ගුලසද්දො වා පමාණවාචි සද්දන්තරං, යථා ‘සෙනඞ්ගුලප්පමාණෙන අඞ්ගුලානං සතං පුණ්ණං චතුද්දස වා අඞ්ගුලානී’ති.
45. දීඝාහොවස්සෙකදෙසෙහි ච රත්ත්යා.
දීඝාදීහි අසඞ්ඛ්යෙහි සඞ්ඛ්යාහි ච පරමස්මා රත්තියා සමාසන්තො අ හොති. දීඝරත්තං, අහොරත්තං (ත්තො), වස්සාරත්තං (ත්තො), පුබ්බරත්තං, අපරරත්තං, අඩ්ඪුරත්තං, අතික්කන්තො රත්තිං අතිරත්තො, ද්වෙරත්තී සමාහටා දිරත්තං (ත්තො), වා ක්වචි බහුලාධිකාරා එකරත්තං (ත්තො), එකරත්ති, අනඤ්ඤාසඞ්ඛ්යත්ථෙසුත්වෙව? දීඝරත්තිහෙමන්තො, උපරත්ති, ක්වචි හොතෙව බහුලං විධානායථාරත්තං.
ගොසද්දා අලොපවිසයා සමාසන්තො අ හොති න චෙ චත්ථෙ සමාසො අඤ්ඤපදත්ථෙ අසඞ්ඛ්යත්ථෙ ච, රාජගවො, පරමගවො, පඤ්චගවධනො, දසගවං, අලොපෙති කිං? පඤ්චහි ගොහි කීතො පඤ්චගු, අචත්ථෙති කි? අජස්සගාවො, අනඤ්ඤාසඞ්ඛ්යත්ථෙසුත්වෙව? චිත්තගු, උපගු.
එතෙ සද්දා අඅන්තා නිපච්චන්තෙ. රත්තො ච දිවා ච රත්තින්දිවං, රත්ති ච දිවා ච රත්තින්දිවං, දාරා ච ගාවො ච දාරගවං, චතස්සො අස්සියො අස්ස චතුරස්සො.
අනුගවන්ති ¶ නිපච්චතෙ ආයාමෙ ගම්යමානෙ. අනුගවං සකටං, ආයාමෙති කිං? ගුන්නං පඤ්ඡා අනුගු.
49. අක්ඛිස්මාඤ්ඤත්ථෙ. අක්ඛිස්මා සමාසන්තො අ හොති අඤ්ඤත්ථෙ චෙ සමාධසා. විසාලක්ඛො, විසාලක්ඛී.
අඞ්ගුලන්තා අඤ්ඤපදත්ථෙ දාරුම්හි සමාසන්තො අ හොති. ද්වඞ්ගුලංදාරු, පඤ්චඞ්ගුලං, අඞ්ගුලිසදිසාවයවං ධඤ්ඤාදීනං වික්ඛෙපකං දාරුං වුච්චතෙ, පමාණෙ තු පුබ්බෙ විය සිද්ධං සඛරාජසද්දා අකාරන්තාව, සිස්සොපි න දිස්සති, ගාණ්ඩී වධන්වාති පකතන්තරෙන සිද්ධං.
ඔඝාබ්යතිහාරෙ ගම්යමානෙ අඤ්ඤපදත්ථෙ වත්තමානතො චි හොති. කෙසාකෙසි දණ්ඩාදණ්ඩි, චකාරො ‘‘චිස්මි’’න්ති (3.66) විසෙසනත්ථො, සුගන්ධි, දුග්ගන්තීති පයොගො න දිස්සතෙ.
ල්තුප්පච්චයන්තෙහි, ඉත්ථියමීකාරූකාරන්තෙහි ච බහුලං කප්පච්චයො හොති අඤ්ඤපදත්ථෙ. බහුකත්තුකො, බහුකුමාරිකො, බහුබ්රහ්මබන්ධුකො, බහුලංත්වෙව? සුබ්භූ.
අඤ්ඤෙහි ¶ අඤ්ඤපදත්ථෙ කො වා බහුලං හොති. බහුමාලකො, බහුමාලො.
54. උත්තරපදෙ. එතමධිකතං වෙදිතබ්බං.
උත්තරපදෙ පරතො ඉමස්ස ඉදං හොති. ඉදමට්ඨිතා, ඉදප්පච්චයතා, නිග්ගහීතලොපො පස්ස ච ද්විභාවො.
56. පුං පුමස්ස වා. පුමස්ස පුං හොතුත්තරපදෙ විභාසා. පුල්ලිඞ්ගං, පුමලිඞ්ගං.
එසං ට හොතුත්තරපදෙ ක්වචි වා. භවම්පතිට්ඨාමයං, භගවංමූලකා නො ධම්මා, බහුලාධිකාරා තරාදීසු ච පගෙව මහත්තරී, රත්තඤ්ඤුමහත්තං.
58. අ. එසං අ හොතුත්තරපදෙ. ගුණවන්තපතිට්ඨො-ස්මි.
59. මනාද්යාපාදීනමො මයෙ ච. මනාදීනමාපාදීනං ච ඔ හොතුත්තරපදෙ මයෙ ච. මනොසෙට්ඨා, මනොමයා, රජොජල්ලං, රජොමයං, ආපොගතං, ආපොමයං, අනුයන්ති දිසොදිසං.
සඞ්ඛ්යාසුත්තරපදෙසු ¶ පරස්ස ඔ හොති. පරොසතං, පරොසහස්සං, සඞ්ඛ්යාසූති කිං? පරදත්තූපජීවිනො.
ජනෙ උත්තරපදෙ පුථස්ස උ හොති. අරියෙහි පුථගෙවායං ජනොති පුථුජ්ජනො.
අහෙ ආයතනෙ චුත්තරපදෙ ඡස්ස සො වා හොති. සාහං ඡාහං, සළායතනං, ඡළායතනං.
ල්තුප්පච්චයන්තානං පිතාදීනඤ්ච යථාක්කමමාරඞරඞ වා හොන්තුත්තරපදෙ, සත්ථාරදස්සනං, කත්තාරනිද්දෙසො, මාතරපිතරො, වාත්වෙව? සත්ථුදස්සනං, මාතාපිතරො.
64. විජ්ජායොනිසම්බන්ධානමා තත්ර චත්ථෙ.
ල්තුපිතාදීනං විජ්ජාසම්බන්ධීනං යොනිසම්බන්ධීනං ච තෙස්වෙව ල්තුපිතාදීසු විජ්ජායොනිසම්බන්ධිසුත්තරපදෙසු චත්ථවිසයෙ ආ හොති. හොතාපොතරො මාතාපිතරො, ල්තුපිතාදීනං ත්වෙව? පුත්තභාතරො, තත්රෙති කිං? පිතුපිතාමහා, චත්ථෙති කිං? මාතුභාතා, විජ්ජායොනිසම්බන්ධානන්ති කිං? දාතුභත්තාරො.
පුත්තෙ ¶ උත්තරපදෙ චත්ථවිසයෙ ල්තුපිතාදීනං විජ්ජායොනි සම්බන්ධානමා හොති. පිතාපුත්තා, මාතාපුත්තා.
චිප්පච්චයන්තෙ උත්තරපදෙ ආ හොති. කෙසාකෙසි, මුට්ඨාමුට්ඨි.
67. ඉත්ථියම්භාසිතපුමිත්ථී පුමෙවෙකත්ථෙ.
ඉත්ථියං වත්තමානෙ එකත්ථෙ සමානාධිකරණෙ උත්තරපදෙ පරෙ භාසිතපුමා ඉත්ථී පුමෙව හොති. කුමාරභරියො, දීඝජඞ්ඝො, යුවජායො, ඉත්ථියන්ති කිං? කල්යාණී පධානමෙසං කල්යාණිප්පධානා, භාසිතපුමෙති කිං? කඤ්ඤාභරියො, ඉත්ථීති කිං? ගාමණිකුලං දිට්ඨි අස්ස ගාමණිදිට්ඨි, එකත්ථෙති කිං? කල්යාණියා මාතා කල්යාණිමාතා.
භාසිතපුමිත්ථී පච්චයෙ ක්වචි පුමෙව මොති. බ්යත්තතරා, බ්යත්තතමා.
ඉත්ථිවාචකා සබ්බාදයො වුත්තිමත්තෙ පුමෙව හොන්ති. තස්සා මුඛං තම්මුඛං, තස්සං තත්ර, තාය තතො, තස්සං වෙලායං තදා.
පතිම්හි පරෙ ජායාය ජයං හොති, ජයම්පතී, ‘ජානිපතී’ති පකතන්තරෙන සිද්ධං, තථා ‘දම්පතී, ජම්පතී’ති.
සඤ්ඤායමුදකස්සුත්තරපදෙ ¶ උදාදෙසො හොති. උදධි, උදපානං.
කුම්භාදීසුත්තරපදෙසු උදකස්ස උදාදෙසො වා හොති. උදකුම්භො උදකකුම්භො, උදපත්තො උදකපත්තො, උදබින්ධු උදකබින්ධු, ආකතිගණො-යං.
සොතාදීසුත්තරපදෙසු උදකස්ස උස්ස ලොපො හොති. දකසොතං, දකරක්ඛසො.
උත්තරපදෙ නඤ සද්දස්ස ට හොති. අබ්රාහ්මණො, ඤකාරො කිං? කෙවලස්ස මා හොතු පාමනපුත්තො.
සරාදො උත්තරපදෙ නඤ සද්දස්ස අන හොති. අනක්ඛාතං.
නඛාදයො සද්දා අනන ටාදෙසා නිපච්චන්තෙ. නාස්ස ඛමත්ථීති නඛො, අඛමඤ්ඤං, සඤ්ඤාසද්දෙසු ච නිප්ඵත්තිමත්තං යථාකථඤ්චි කත්තබ්බංනාස්ස කුලමථීති නකුලො, අකුලමඤ්ඤං, නඛ නකුල නපුංසකනක්ඛත්ත නාක එවමාදි.
නගඉච්චප්පාණිනි ¶ වා නිපච්චතෙ. නගො රුක්ඛො, නගො පබ්බතො, අගො රුක්ඛො, අගො පබ්බතො, අප්පාණිනීති කිං? අගො වසලො සීතෙන.
අඤ්ඤපදත්ථවුත්ථිම්හි සමාසෙ උත්තරපදෙ පරෙ සහස්ස සො වා හොති. සපුත්තො, සහපුත්තො, අඤ්ඤත්ථෙති කිං? සහ කත්වා, සහ යුජ්ඣිත්වා.
සහස්සුත්තරපදෙ සො හොති සඤ්ඤායං. සාස්සත්ථං, සපලාසං.
අප්පච්චක්ඛෙ ගම්යමානෙ සහස්ස සො හොතුත්තරපදෙ, සාග්ගි කපොතො, සපිසාචා වාතමණ්ඩලිකා.
සකත්ථප්පධානස්ස සහසද්දස්ස අකාලෙ උත්තරපදෙ සො හොති. සම්පන්නං බ්රහ්මං සබ්රහ්මං, සචක්කං නිධෙහි, සධුරං පාජෙහි, අකාලෙති කිං? සහ පුබ්බණ්හං, සහාපරණ්හං.
ගන්ථන්තෙ ¶ ආධික්යෙ ච වත්තමානස්ස සහස්ස සො හොතුත්තරපදෙ. සකලං ජොතිමධීතෙ සමුහුත්තං, කාලත්ථො ආරම්භො, ආධික්යෙ-සදොණා ඛාරී, සමාසකො කහාපණො, නිච්චත්ථොයමාරම්භො.
පක්ඛාදීසුත්තරපදෙසු සමානස්ස සො හොති වා. සපක්ඛො සමානපක්ඛො, සජොති සමානජොති, පක්ඛාදීසූති කිං? සමානසීලො, පක්ඛ, ජොති, ජනපද, රත්ති, පත්තිනී, පත්තී, නාභි, බන්ධු බ්රහ්මචාරී, නාම, ගොත්ත, රූප, ඨාන, වණ්ණ, වයො, වචන, ධම්ම, ජාතිය, ඝච්ච.
උදරෙ ඉයෙ පරෙ පරතො සමානස්ස සො වා හොති. සොදරියො, සමානොදරියො, ඉයෙති කිං? සමානොදරතා.
එතෙසු සමානස්ස සො හොති. සරී, සරික්ඛො, සරිසො.
රීරික්ඛකෙසු සබ්බාදීනමා හොති. යාදී, යාදික්ඛො, යාදිසො.
රීරික්ඛකෙසු ¶ න්තසද්ද කිංසද්ද ඉමසද්දානං ටාකීටී හොන්ති යථාක්කමං. භවාදී, භවාදික්ඛො, භවාදිසො, කීදී, කීදික්ඛො, කීදිසො, ඊදී, ඊදික්ඛො, ඊදිසො.
රීරික්ඛකෙසු තුම්හාම්හානං තාමා හොන්තෙකස්මිං යථාක්කමං. තාදී, තාදික්ඛො, තාදිසො, මාදී, මාදික්ඛො, මාදිසො. එකස්මින්ති කිං? තුම්හාදී, අම්හාදී, තුම්හාදික්ඛො, අම්හාදික්ඛො, තුම්හාදිසො, අම්හාදිසො.
රීරික්ඛකන්තතො අඤ්ඤස්මිං උත්තරපදෙ තුම්හාම්හානමෙකස්මිං තංමං හොන්ති යථාක්කමං, තන්දීපා, මන්දීපා, තංසරණා, මංසරණා, තය්යොගො, මය්යොගොති බින්දුලොපො.
රීරික්ඛකෙස්වෙතස්සෙට වා හොති, එදී, එතාදී, එදික්ඛො, එතාදික්ඛො, එදිසො, එතාදිසො.
ද්විස්ස දු හොති විධාදීසු, දුවිධො, දුපට්ටං එවමාදි.
ගුණාදීසු ද්විස්ස දි හොති, ද්විගුණං, දිරත්ති, දිගු එවමාදි.
තීසු ¶ ද්විස්ස අහොති. ද්වත්තික්ඛත්තුං, ද්විත්තිපත්තපුරා.
94. ආ සඞ්ඛ්යායාසතාදො-නඤ්ඤත්ථෙ.
සඞ්ඛ්යායමුත්තරපදෙ ද්විස්ස ආ හොති අසතාදො අනඤ්ඤධත්ථ. ද්වාදස, ද්වාවීසති ද්වත්තිංස, සඞ්ඛ්යායන්ති කිං? දිරත්තං, අසතාදොති කිං? දිසතං, දිසහස්සං. අනඤ්ඤත්ථෙති කිං? ද්විදසා.
සඞ්ඛ්යායමුත්තරපදෙ තිස්ස එ හොති අසතාදො අනඤ්ඤත්ථෙ, තෙරස, තෙවීස, තෙත්තිංස, සඞ්ඛ්යායංත්වෙව? තිරත්තං, අසතාදොත්වෙව? තිසතං, අනඤ්ඤත්ථෙත්වෙව? තිචතුකා.
තිස්සෙ වා හොති චත්තාලීසාදො, තෙචත්තාලාසං තිචත්තාලීසං, තෙපඤ්ඤාසං තිපඤ්ඤාසං, තෙසට්ඨි තිසට්ඨි, තෙසත්තති තිසත්තති, තෙඅසීති තියාසීති, තෙනවුති තිනවුති, අසතාදොත්වෙව? තිසතං.
අසතාදො-නඤ්ඤත්ථෙ චත්තාලීසාදො ද්විස්සෙ වා හොති ආ ච. ද්වෙචත්තාලීසං, ද්වාචත්තාලීසං ද්විචත්තාලීසං, ද්වෙපඤ්ඤාසං, ද්වාපඤ්ඤාසං ද්විපඤ්ඤාසං ඉච්චාදි.
ද්විස්ස ¶ බා වා හොති අචත්තාලීසාදො-නඤ්ඤත්ථෙ. බාරස ද්වාදස, බාවීසති ද්වාවීසති, බත්තිංස ද්වත්තිංස, අචත්තාලීසාදොති කිං? ද්විචත්තාලීසං.
99. වීසතිදසෙසු පඤ්චස්ස පණ්ණපන්නා.
වීසතිදසෙසු පරෙසු පඤ්චස්ස පණ්ණපන්නා හොන්ති වා යථාක්කමං. පණ්ණවීසති පඤ්චවීසති, පන්නරස්ව පඤ්චදස.
චතුස්ස චුචො හොන්ති වා දසසද්දෙ පරෙ. චුද්දස, චොද්දස, චතුද්දස.
ඡස්ස සොඉච්චයමාදෙසො හොති දසසද්දෙ පරෙ. සොළස.
එකඅට්ඨානං ආ හොති දසෙ පරෙ. එකාදස, අට්ඨාරස.
සඞ්ඛ්යාතො පරස්ස දසස්ස ර හොති විභාසා. එකාරස එකාදස, බාරස ද්වාදස, පන්නරස පඤ්චදස, සත්තරස සත්තදස, අට්ඨාරස අට්ඨාදස, පන්නබාදෙසෙසු නිච්චං, ඉධ න හොති චතුද්දස.
ඡතීහි ¶ පරස්ස දසස්ස ළො හොති රො ච, සොළස සොරස, තෙළස තෙරස.
105. චතුත්ථ තතියාන මඩ්ඪුඩ්ඪතියා.
අඩ්ඪා පරෙසං චතුත්ථතතියානං උඩ්ඪතියා හොන්ති යථාක්කමං. අඩ්ඪෙන චතුත්ථො අඩ්ඪුඩ්ඪො, අඩ්ඪෙන තතියො අඩ්ඪතියො, කථං අඩ්ඪතෙය්යොති? සකත්ථෙ ණ්යෙ උත්තරපදවුඩ්ඪි.
106. දුතියස්ස සහ දියඩ්ඪදිවඩ්ඪා.
අඩ්ඪා පරස්ස දුතියස්ස සහ අඩ්ඪසද්දෙන දියඩ්ඪදිවඩ්ඪා හොන්ති. අඩ්ඪෙන දුතියො දියඩ්ඪො, දිවඩ්ඪො වා.
කුස්සුත්තරපදත්ථෙ වත්තමානස්ස සරාදො උත්තරපදෙ කදාදෙසො හොති. කදන්නං, කදසනං, සරෙති කිං? කුපුත්තො, උත්තරත්ථෙති කිං? කුඔඩ්ඪො රාජා.
අප්පත්ථෙ වත්තමානස්ස කුස්ස කා හොති උත්තරපදත්ථෙ, අප්පකං ලවණං කාලවණං.
කුස්ස පුරිසෙ කා හොති වා. කාපුරිසො කුපුරිසො, අයමප්පත්තවිභාසා, අප්පත්ථෙ තු පුබ්බෙන නිච්චං හොති ඊසං පුරිසො කාපුරිසො.
110. පුබ්බාපරජ්ජසායමජ්ඣෙහාහස්ස ණ්හො.
පුබ්බාදීහුත්තරපදස්ස ¶ අහස්ස ණ්හාදෙසො හොති, පුබ්බණ්හො, අපරණ්හො, අජ්ජණ්හො, සායණ්හො, මජ්ඣණ්හො (පණ්හො).
ඉති මොග්ගල්ලානෙ බ්යාකරණෙ වුත්තියං
සමාසකණ්ඩො තතියො.