📜
4. චතුත්ථො කණ්ඩො (ණාදි)
ඡට්ඨියන්තා නාමස්මා වා ණප්පච්චයො හොති අපච්චෙ-භිධෙය්යෙ, ණකාරො වුද්ධ්යත්ථො, එවමඤ්ඤත්තාපි, වසිට්ඨස්සාපච්චං වාසිට්ඨො, වාසිට්ඨී වා, ඔපගවො, ඔපගවී වා, වෙති වාක්යසමාසවිකප්පනත්ථං, තස්සාධිකාරො සකත්ථාවධි.
වච්ඡාදීහි අපච්චප්පච්චයන්තෙහි ගොත්තාදීහි ච සද්දෙහි ණානණායනප්පච්චයා වා හොන්ති අපච්චෙ, වච්ඡානො වච්ඡායනො, කච්චානො කච්චායනො, යාගමෙ කාතියානො, මොග්ගල්ලානො මොග්ගල්ලායනො, සාකටානො සාකටායනො, කණ්හානො කණ්හායනො ඉච්චාදි.
3. කත්තිකාවිධවාදීහි ණෙය්යණෙරා.
කත්තිකාදීහි විධවාදීහි ච ණෙය්යණෙරා වා යථාක්කමං හොන්ති අපච්චෙ, කත්තිකෙය්යො, වෙනතෙය්යො, භාගිනෙය්යො ඉච්චාදි ¶ , වෙධවෙරො, බන්ධකෙරො, නාලිකෙරො, සාමණෙරො ඉච්චාදි.
දිතිප්පභුතිහි ණ්යො වා හොති අපච්චෙ, දෙච්චො, ආදිච්චො, කොණ්ඩඤ්ඤො, ගග්ග්යො, භාතබ්බො ඉච්චාදි.
අකාරන්තතො ණි වා හොති අපච්චෙ, දක්ඛි, දත්ථි, දොණි. වාසවි, වාරුණි ඉච්චාදි.
රාජසද්දතො ඤ්ඤො වා හොති අපච්චෙ ජාතියං ගම්යමානායං, රාජඤ්ඤො, ජාතියන්ති කිං? රාජාපච්චං.
ඛත්තසද්දා යඉයා හොන්ති අපච්චෙ ජාතියං, ඛත්යො, ඛත්තියො, ජාතියංත්වෙව? ඛත්ති.
මනුසද්දතො ජාතියං ස්සසණ හොන්ති අපච්චෙ, මනුස්සො, මානුසො, ඉත්ථියං මනුස්සා, මානුසී, ජාතියංත්වෙව? මානවො.
9. ජනපදනාමස්මා ඛත්තියා රඤ්ඤෙ ච ණො.
ජනපදස්ස යං නාමං, තන්නාමස්මා ඛත්තියා අපච්චෙ රඤ්ඤෙ ච ණො හොති, පඤ්චාලො, කොසලො, මාගධො, ඔක්කාකො, ජනපදනාමස්මාති ¶ කිං? දාසරථි, ඛත්තියාති කිං? පඤ්චාලස්ස බ්රාහ්මණස්ස අපච්චං පඤ්චාලි.
කුරුසිවීහි අපච්චෙ රඤ්ඤෙ ච ණ්යො හොති. කොරබ්යො, සෙබ්යො.
රාගවාචිතතියන්තතො රත්තමිච්ඡෙතස්මිං අත්ථෙ ණො හොති, කසාවෙන රත්තං කාසාවං, කොසුම්භං, යාලිද්දං, රාගාති කිං? දෙවදත්තෙන රත්තං වත්ථං, ඉධ කස්මා න හොති? ‘නීලං පීත’න්ති, ගුණවචනත්තා විනාපි ණෙන ණත්ථස්සාභිධානතො.
12. නක්ඛත්තෙනින්දුයුත්තෙන කාලෙ.
තතියන්තතො නක්ඛත්තා තෙන ලක්ඛිතෙ කාලෙ ණො හොති, තඤ්චෙ නක්ඛත්තමින්දුයුත්තං හොති, ඵුස්සී රත්ති, ඵුස්සං අහං, නක්ඛත්තෙනෙති කිං? ගුරුනා ලක්ඛිතා රත්ති. ඉන්දුයුත්තෙනෙති කිං? කත්ථිකාය ලක්ඛිතො මුහුත්තො, කාලෙති කිං? ඵුස්සෙන ලක්ඛිතා අත්ථසිද්ධි, අජ්ජකත්තිකාති කත්තිකායුත්තෙ චන්දෙ කත්තිකාසද්දො වත්තතෙ.
සෙති පඨමන්තා අස්සාති ඡට්ඨ්යත්ථෙ ණො භවති, යං පඨමන්තං, සා චෙ දෙවතා පුණ්ණමාසීවා, සුගතො දෙවතා අස්සාභි ¶ සොගතො, මාහින්දො, යාමො, වාරුණො, ඵුස්සී පුණ්ණමාසී අස්ස සම්බන්ධිනීති ඵුස්සො, මාසො, මායො, ඵග්ගුනො, චිත්තො, වෙසාඛො. ජෙට්ඨමූලො, ආසළ්හො, සාවණො, පොට්ඨපාදො, අස්සයුජො, කත්තිකො, මාගසිරො, පුණ්ණමාසීති කිං? ඵුස්සී පඤ්චමී අස්ස, පුණ්ණමාසී ච භතකමාසසම්බන්ධිනී න හොති… පුණ්ණො මා අස්සන්ති නිබ්බචනා, අතො එව නිපාතනා ණො සාගමො ච, මාසසුතියාව න පඤ්චදස රත්තාදො විධි.
දුතියන්තතො තමධීතෙ තං ජානාතීති එතෙස්වත්ථෙසු ණො හොති ණො ණිකො ච, බ්යාකරණමධීතෙ ජානාති වා වෙය්යාකරණො, ඡන්දසො, කමකො, පදකො, වෙනයිකො, සුත්තන්තිකො, ද්විතග්ගහණං පුථගෙව විධානත්ථං ජානනස්ස ච අජ්ඣෙනවිසයභාවදස්සනත්ථං පසිද්ධූපසඞ්ගහත්ථං ච.
ඡට්ඨියන්තා විසයෙ දෙසරූපෙ ණො හොති, වසාතීනං විසයො දෙසො වාසාතො, දෙසෙති කිං? චක්ඛුස්ස විසයො රූපං, දෙවදත්තස්ස විසයො-නුවාකො.
ඡට්ඨියන්තා නිවාසෙ දෙසෙ තන්නාමෙ ණො හොති, සිවීනං නිවාසො දෙසො සෙබ්යො, වාසාතො.
ඡට්ඨියන්තා ¶ අදූරභවෙ දෙසෙ තන්නාමෙ ණො හොති, විදිසාය අදූරභවං වෙදිසං.
තතියන්තා නිබ්බත්තෙ දෙසෙ තන්නාමෙ ණො හොති, කුසම්බෙන නිබ්බත්තා කොසම්භී නගරී, කාකන්දී, මාකන්දී, සහස්සෙන නිබ්බත්තා සාහස්සී පරීඛා, හොතුම්හි කත්තරි කරණෙ ච යථායොගං තතියා.
තන්ති පඨමන්තා ඉධාති සත්තම්යත්ථෙ දෙසෙ තන්නාමෙ ණො හොති, යන්තං පඨමන්තමත්ථි චෙ, උදුම්බරා අස්මිං දෙසෙ සන්තීති ඔදුම්බරො, බාදරො, බබ්බජො.
සත්තම්යන්තා භවත්ථෙ ණො හොති, උදකෙ භවො ඔදකො, ඔරසො, ජානපදො, මාගධො, කාපිලවත්ථවො, කොසම්බො.
භවත්ථෙ අජ්ජාදීහි තනො හොති, අජ්ජ භවො අජ්ජතනො, ස්වාතනො, හිය්යත්තනො.
පුරාඉච්චස්මා භවත්ථෙ ණො හොති තනො ච, පුරාණො, පුරාතනො.
අමාසද්දතො ¶ අච්චො හොති භවත්ථෙ, අමච්චො.
මජ්ඣාදීහි සත්තම්යන්තෙහි භවත්තෙ ඉමො හොති, මජ්ඣිමො, අන්තිමො. මජ්ඣ, අන්ත, හෙට්ඨා, උපරි, ඔර, පාර, පච්ඡා, අබ්භන්තර, පච්චන්ත (පුරත්ථා, බාහිර).
සත්තම්යන්තා එතෙ පච්චයා හොන්ති භවත්ථෙ, කණ-කුසිනා රායං භවො කොසිනාරකො, මාගධකො, ආරඤ්ඤකො විහාරො. ණෙය්ය-ගඞ්ගෙය්යො, පබ්බතෙය්යො, වානෙය්යො. ණෙය්යක-කොලෙය්යකො, බාරාණසෙය්යකො, චම්පෙය්යකො, මිථිලෙය්යකොති එය්යකො. ය-ගම්මො, දිබ්බො. ඉයගාමියො, උදරි-යො, දිවියො, පඤ්චාලියො, බොධිපක්ඛියො, ලොකියො.
සත්තම්යන්තා භවත්ථෙ ණිකො හොති, සාරදිකො දිවසො, සාරදිකා රත්ති.
27. තමස්ස සිප්පං සීලං පණ්යං පහරණං පයොජනං.
පඨමන්තා සිප්පාදිවාචකා අස්සෙතිඡට්ඨියත්ථෙණිකො හොති, වීණාවාදනං සිප්පමස්ස වෙණිකො, මොදඞ්ගිකො, වංසිකො, පංසුකූ- ලධාරණං ¶ සීලමස්ස පංසුකූලිකො, තෙචීවරිකෙව, ගන්ධොපණ්යමස්ස ගන්ධිකො, තෙලිකො, ගොළිකො, චාපො පහරණමස්ස චාපිකො, තොමරිකො, මුග්ගරිකො, උපධිප්පයොජනමස්ස ඔපධිකං, සාතිකං, සාහස්සිකං.
28. තං හන්තරහති ගච්ඡතුඤ්ඡති චරති.
දුතියන්තා හන්තීති එවමාදීස්වත්ථෙසු ණීකො හොති. පක්ඛීහිපක්ඛිනො හන්තීති පක්ඛිකො, සාකුනිකො, මායූරිකො. මච්ඡෙහි-මච්ඡිකො, මෙනිකො. මිගෙහි-මාගවිකො හාරිණිකො, ‘සූකරිකො’ති ඉකො. සතමරහතීති සාතිකං, සන්දිට්ඨිකො, එහිපස්සවිධිං අරහතීති එහිපස්සිකො, සාහස්සිකො, ‘සහස්සියො’ති ඉයො. පරදාරං ගච්ඡතීති පාරදාරිකො, මග්ගිකො, පඤ්ඤාසයොජනිකො. බදරෙ උඤ්ඡතීති බාදරිකො, සාමාකිකො. ධම්මං චරතීති ධම්මිකො, අධම්මිකො.
29. තෙන කතං කීතං බද්ධමභිසඞ්ඛතං සංසට්ඨං හතං හන්ති ජිතං ජයති දිබ්බති ඛණති තරති චරති වහති ජීවති.
තතියන්තා කතාදිස්වත්ථෙසු ණිකො හොති. කායෙන කතං කායිකං, වාචසිකං, මානසිකං, වාතෙන කතො ආබාධො වාතිකො. සතෙන කීතං සාතිකං, සාහස්සිකං, මූලතොව, දෙවදතෙන කීතන්ති න හොති තදත්ථාප්පතීතියා. වරත්තාය බද්ධො වාරත්තිකො, ආයසිකො, පාසිකො. ඝතෙන අභිසඞ්ඛතං සංසට්ඨං වා ඝාතිකං, ගොළිකං, දාධිකං, මාරිචිකං. ජාලෙන හතො හන්තීති වා ජාලිකො, බාලීසිකො. අක්ඛෙහි ජිතමක්ඛිකං, සාලාකිකං. අක්ඛෙහි ජයති දිබ්බතීති වා අක්ඛිකො. ඛණිත්තියා ¶ ඛණතීති ඛාණිත්තිකො, කුද්දාලිකො, දෙවදත්තෙන ජිතං, අඞ්ගුල්යා ඛණතීති න හොති තදත්ථානවගමා. උළුම්පෙන තරතීති ඔළුම්පිකො, ‘උළුම්පිකො’ති ඉකො ගොපුච්ඡිකො, නාවිකො. සකටෙන චරතීති සාකටිකො, ‘රථිකො, පරප්පිකො’ති ඉකො. ඛන්ධෙන වහතීති ඛන්ධිකො, අංසිකො, ‘සීසිකො’ති ඉකො. වෙතනෙන ජීවතීති වෙතනිකො, ‘භතිකො, කයිකො, වික්කයිකො, කයවික්කයිකො’ති ඉකො.
චතුත්ථියන්තා සංවත්තතීති අස්මිං අත්ථෙ ණිකො හොති, පුනබ්භවාය සංවත්තතීති පොනොභවිකො, ඉත්ථියං පොනො භවිකා, ලොකාය සංවත්තතීති ලොකිකො සුට්ඨු අග්ගොති සග්ගො, සග්ගාය සංවත්තතීති සොවග්ගිකො, සස්සොවක තදමිනාදිපාඨා, ධනාය සංවත්තතීති ධඤ්ඤං, යො.
පඤ්චම්යන්තා සම්භූතමාගතන්ති එතෙස්වත්ථෙසු ණිකො හොති, මාතිකො සම්භූතමාගතං වා මත්තිකං, පෙත්තිකං, ණ්යරියණ -යාපි දිස්සන්ති, සුරභිතො සම්භූතං සොරභ්යං, ථනතො සම්භූතං ථඤ්ඤං, පිතිතො සම්භූතො පෙත්තියො, මාතියො, මත්තියො, මච්චො වා.
32. තත්ථ වසති විදිතො භත්තො නියුත්තො.
සත්තම්යන්තා තත්ථ වසතීත්වෙවමාදීස්වත්ථෙසු ණිකො හොති. රුක්ඛමූලෙ වසතීති රුක්ඛමූලිකො, ආරඤ්ඤිකො, සොසානිකො. ලොකෙ විදිතො ලොකිකො. චතුමහාරාජෙසු භත්තා චාතුම්මහාරාජිකා ¶ . ද්වාරෙ නියුත්තො දොවාරිකො දස්සොක තදමිනාදිපාඨා, භණ්ඩාගාරිකො, ඉකො-නවකම්මිකො, කියොජාතිකියො, අන්ධකියො.
ඡට්ඨියන්තා ඉදමිච්චස්මිං අත්ථෙ ණිකො හොති, සඞ්ඝස්ස ඉදං සඞ්ඝිකං, පුග්ගලිකං, සක්යපුත්තිකො, නාතිපුත්තිකො, ජෙනදත්තිකො, කියෙ-සකියො, පරකියො, නියෙ-අත්තනියං, කෙ- සකො රාජකං භණ්ඩං.
ඡට්ඨියන්තා ඉදමිච්චස්මිං අත්ථෙ ණො හොති, කච්චායනස්ස ඉදං කච්චායනං බ්යාකරණං, සොගතං සාසනං, මාහිසං මංසාදි.
ගවාදීහි ඡට්ඨියන්තෙහි ඉදමිච්චස්මිං අත්ථෙ යො හොති, ගුන්නං ඉදං ගබ්යං මංසාදි, කබ්යං, දබ්බං.
පිතුසද්දා තස්ස භාතරි රෙය්යණ හොති, පිතු භාතා පෙත්තෙය්යො.
මාතිතො පිතිතො ච තෙසං භගිනියං ඡො හොති, මාතු භගිනී මාතුච්ඡා, පිතු භගිනී පිතුච්ඡා, කථං ‘මාතුලො’ති ‘‘මාතුලාදිත්වානී’’ති නිපාතනා.
මාතාපිතූහි ¶ තෙසං මාතාපිතූසු ආමහො හොති, මාතු මාතා මාතාමහී, මාතු පිතා මාතාමහො, පිතු මාතා පිතාමහී, පිතු පිතා පිතාමහො, න යථාසඞ්ඛ්යං, පච්චෙකාභි සම්බන්ධා.
මාතාපිතූහි හිතෙ රෙය්යණ හොති, මත්තෙය්යො, පෙත්තෙය්යො.
40. නින්දාඤ්ඤාතප්පපටිභාගරස්සදයාසඤ්ඤාසු කො.
නින්දාදීස්වත්ථෙයු නාමස්මා කො හොති, නින්දායං-මුණ්ඩකො, සමණකො. අඤ්ඤාතෙ-කස්සායං අස්සොති අස්සකො, පයොගසාමත්ථියා සම්බන්ධිවිසෙසානවගමොවගම්යතෙ. අප්පත්ථෙතෙලකං, ඝතකං. පටිභාගත්ථෙ-හත්ථී විය හත්ථිකො, අස්සකො, බලීබද්දකො. රස්සෙ-මානුසකො, රුක්ඛකො, පිලක්ඛකො. දයායං-පුත්තකො, වච්ඡකො. සඤ්ඤායං-මොරො විය මොරකො.
පඨමන්තා අස්සෙති අස්මිං අත්ථෙ ණිකො හොති කො ච තඤ්චෙ පඨමන්තං පරිමාණං භවති, පරිමීයතෙ නෙනෙති පරිමාණං, දොණො පරිමාණමස්ස දොණිකො වීහි, ඛාරසතිකො, ඛාරසහස්සිකො ආසීතිකො වයො, උපඩ්ඪකායිකං බිම්බොහනං, පඤ්චකං, ඡක්කං.
යාදීහි ¶ පඨමන්තෙහී අස්සෙති ඡට්ඨියත්ථෙ ත්තකො හොති, තඤ්චෙ පඨමන්තං පරිමාණං භවති, යං පරිමාණමස්ස යත්තකං, තත්තකං, එත්තකං, ආවතකෙ යාවතකො, තාවතකො (එතාවතකො).
සබ්බතො පඨමන්තෙහි යාදීහි ච අස්සෙති ඡට්ඨියත්ථෙ ආවන්තු හොති, තඤ්චෙ පඨමන්තං පරිමාණං භවති. සබ්බං පරිමාණමස්ස සබ්බාවන්තං, යාවන්තං, තාවන්තං, එතාවන්තං.
44. කිම්හා රතිරීවරීවතකරිත්තකා.
කිම්හා පඨමන්තා අස්සෙති ඡට්ඨියත්ථෙ රතිරීවරීවතකරිත්තකා හොන්ති, තඤ්චෙ පඨමන්තං පරිමාණං භවති, කිං සඞ්ඛ්යානං පරිමාණමෙසං කති එතෙ, කීව, කීවතකං, කිත්තකං. රීවන්තො සභාවතො අසඞ්ඛ්යො.
තාරකාදීහි පඨමන්තෙහි අස්සෙති ඡට්ඨියත්ථෙ ඉතො හොති, තෙ චෙ සඤ්ජාතා හොන්ති, තාරකා සඤ්ජාතා අස්ස තාරකිතං ගගනං, පුප්ඵිතො රුක්ඛො, පල්ලවිතා ලතා.
පඨමන්තා මානවුත්තිතො අස්සෙති අස්මිංඅත්ථෙ මත්තො හොති, පලං උම්මානමස්ස පලමත්තං, හත්ථො පමාණමස්ස හත්ථමත්තං ¶ සතං මානමස්ස සතමත්තං, දොණො පරිමාණමස්ස දොණමත්තං, අභෙදොපචාරා දොණොතිපි හොති.
උද්ධමානවුත්තිහො අස්සෙති ඡට්ඨියත්ථෙ තග්ඝො හොති මත්තො ච, ජණ්ණුතග්ඝං, ජණ්ණුමත්තං.
පුරිසා පඨමන්තා උද්ධමානවුත්තිතො ණො හොති මත්තාදයො ච, පොරිසං, පුරිසමත්තං, පුරිසතග්ඝං.
උභද්විතීහි අවයවවුත්තීති පඨමන්තෙහි අස්සෙති ඡට්ඨියත්ථෙ අයො හොති. උභො අංසා අස්ස උභයං, ද්වයං, තයං.
50. සඞ්ඛ්යාය සච්චුතීසාසදසන්තායාධිකාස්මිං සවසහස්සෙ ඩො.
සත්යන්තාය උත්යන්තාය ඊසන්තාය ආසන්තාය දසන්තාය ච සඞ්ඛ්යාය පඨමන්තාය අස්මින්ති සත්තම්යත්ථෙ ඩො හොති, සා චෙ සඞ්ඛ්යා අධිකා හොති, යදස්මින්ති තඤ්චෙ සතං සහස්සං සතසහස්සං වා හොති, වීසති අධිකා අස්මිං සතෙති වීසං සතං, එකවීසං සතං, සහස්සං, සතසහස්සං වා, තිංසං සතං, එකතිංසං සතං. උත්යන්තාය-නවුතං සතං සහස්සං සතසහස්සං වා. ඊසන්තාය චත්තාලීසං සතං, සහස්සං, සතසහස්සං වා. ආසන්තාය ¶ පඤ්ඤාසං සතං, සහස්සං, සතසහස්සං වා. දසන්තායඑකාදසං සතං, සහස්සං, සතසහස්සං වා. සච්චුතීසාසදසන්තායාති කිං? ඡාධිකා අස්මිංසතෙ. අධිකෙති කිං? පඤ්චදසහීනා අස්මිංසතෙ, අස්මින්ති කිං? වීසත්යධිකා එතස්මා සතා, සතසහස්සෙති කිං? එකාදස අධිකා අස්සං වීසතියං.
ඡට්ඨියන්ථායෙකාදසාදිකාය සඞ්ඛ්යාය ඩො හොති (තස්ස) පූරණත්ථෙ විභාසා, සා සඞ්ඛ්යා පූරීයතෙ යෙන තං පූරණං, එකාදසන්නං පූරණො එකාදසො. එකාදසමො, වීසො, වීසතිමො, තිංසො, තිංසතිමො, චත්තාලීසො, පඤ්ඤාසො.
ඡට්ඨියන්තාය පඤ්චාදිකාය සඞ්ඛ්යාය කතිස්මා ච මො හොති (තස්ස) පූරණත්ථෙ, පඤ්චමො, සත්තමො, අට්ඨමො, කතිමො, කතිමී.
53. සතාදීනමිච. සතාදිකාය සඞ්ඛ්යාය ඡට්ඨියන්තාය (තස්ස) පූරණත්ථෙ මොහොති සතාදීනමිචාන්තාදෙසො, සතිමො, සහස්සිමො.
ඡසද්දා ට්ඨට්ඨමා හොන්ති තස්ස පූරණත්ථෙ, ඡට්ඨො, ඡට්ඨමො, ඉත්ථියං ඡට්ඨී, ඡට්ඨමී, කථං ‘දුතියං චතුත්ථ’න්ති? ‘‘දුතියස්ස, චතුත්ථ තතියාන’’න්ති නිපාතනා.
එකස්මා ¶ අසහායත්ථෙ කආකී හොන්ති වා, එකකො, එකාකී, එකො.
වච්ඡාදීනං සභාවස්ස තනුත්තෙ ගම්යමානෙ තරො හොති, සුසුත්තස්ස තනුත්තෙ වච්ඡතරො, ඉත්ථියං වච්ඡතරී, යොබ්බනස්ස තනුත්තෙ ඔක්ඛතරො, අස්සභාවස්ස තනුත්තෙ අස්සතරො, සාමත්ථියස්ස තනුත්තෙ උසභතරො.
57. කිම්හා නිද්ධාරණෙ රතර රතමා. කිංසද්දා නිද්ධාරණෙ රතර රතමා හොන්ති, කතරො භවතං දෙවදත්තො, කතරො භවතං කඨො, කතමො භවතං දෙවදත්තො, කතමො භවතං කඨො, භාරද්වාජානං කතමොසි බ්රහ්මෙ.
තතියන්තා දත්තෙ-භිධෙය්යෙ ලඉයා හොන්ති, දෙවෙන දත්තො දෙවලො, දෙවියො, බ්රහ්මලො, බ්රහ්මියො, සිවා සීවලො, සීවියො, සිස්ස දීඝො.
59. තස්ස භාවකම්මෙසු ත්තතාත්තනණ්යණෙය්යණියණියා.
ඡට්ඨියන්තා භාවෙ කම්මෙ ච ත්තාදයො හොන්ති බහුලං, න ච සබ්බෙ සබ්බතො හොන්ති අඤ්ඤත්ර ත්තතාහි, භවන්ති එතස්මා බුද්ධිසද්දාභි භාවො සද්දස්ස පවත්තිනිමිත්තං, නීලස්ස පටස්ස භාවො නීලත්තං ¶ නීලතාභි ගුණො භාවො, නීලස්ස ගුණස්ස භාවො නීලත්තං නීලතාභි නීලගුණජාති, ගොත්තං ගොතාති ගොජාති, පාචකත්තං, දණ්ඩිත්තං, විසාණිත්තං, රාජපුරිසත්තන්ති ක්රියාදිසම්බන්ධිත්තං, දෙවදත්තත්තං, චන්දත්තං, සූරියත්තන්ති තදවත්ථාවිසෙසසාමඤ්ඤං, ආකාසත්තං, අභාවත්තන්ති උපචරිතභෙදසාමඤ්ඤං. ත්තන-පුථුජ්ජනත්තනං, වෙදනත්තනං, ජායත්තනං, ජාරත්තනං. ණ්ය-ආලස්යං, බ්රහ්මඤ්ඤං, චාපල්යං, නෙපුඤ්ඤං, පෙසුඤ්ඤං, රජ්ජං, ආධිපච්චං, දායජ්ජං, වෙසම්මං ‘වෙසම’න්ති, කෙචි, සඛ්යං, වාණිජ්ජං. ණෙය්ය-සොචෙය්යං, ආධිපතෙය්යං. ණගාරවං, පාටවං, අජ්ජවං, මද්දවං. ඉය-අධිපතියං, පණ්ඩිතියං, බහුස්සුතියං, නග්ගියං, සූරියං. ණිය-ආලසියං, කාළුසියං, මන්දියංදක්ඛියං, පොරොහිතියං, වෙය්යත්තියං. කථං ‘රාමණීයක’න්ති? සකත්ථෙ කන්තා ණෙන සිද්ධං. කම්මං කිරියා, තත්ථ අලසස්ස කම්මං අලසත්තං’ අලසතා, අලසත්තනං, ආලස්යං, ආලසියං වා, ‘‘සකත්ථෙ’ (4.122) ති සකත්ථෙපි, යථාභුච්චං, කාරුඤ්ඤං, පත්තකල්ලං, ආකාසානඤ්චං, කායපාගුඤ්ඤතා.
ඡට්ඨියන්තා වද්ධා දාසා ච බ්යො වා හොති භාවකම්මෙසු, වද්ධබ්යං වද්ධතා, දාසබ්යං දාසතා, කථං ‘වද්ධව’න්ති? ණෙ වාගමො.
ඡට්ඨියන්තා යුවසද්දා භාවකම්මෙසු නණ වා හොති තස්ස බො ච, යොබ්බනං, වාත්වෙව? යුවත්තං, යුවතා.
අණුආදීහි ¶ ඡට්ඨියන්තෙහි භාවෙ වා ඉමො හොති, අණිමා, ලඝිමා, මහිමා, (ගරිමා), කසිමා, වාත්වෙව? අණුත්තං අණුතා.
භාවවාචකා සද්දා තෙන නිබ්බත්තෙ-භිධෙය්යෙ ඉමො හොති, පාකෙන නිබ්බත්ත පාණිමං, සෙකිමං.
අතිසයෙ වත්තමානතො හොන්තෙතෙ පච්චයා, අතිසයෙන පාපො පාපතරො, පාපතමො, පාපිස්සිකො, පාපියො, පාපිට්ඨො, ඉත්ථියං පාපතරා. අතිසයන්තාපි අතිසයප්පච්චයො, අතිසයෙන පාපිට්ඨො පාපිට්ඨතරො.
දුතියන්තා ල්ලප්පච්චයො හොති නිස්සිතත්ථෙ, වෙදං නිස්සිතං වෙදල්ලං, දුට්ඨු නිස්සිතං දුට්ඨුල්ලං. ඉල්ලෙ-සඞ්ඛාරිල්ලං.
66. තස්ස විකාරාවයවෙසු ණ ණික ණෙය්යමයා.
පකතියා උත්තරමවත්ථන්තරං විකාරො, ඡට්ඨියන්තා නාමස්මා විකාරෙ-වයවෙ ච ණාදයො හොන්ති බහුලං, ණ-ආයසං බන්ධනං, ඔදුම්බරං, පණ්ණං, ඔදුම්බරං භස්මං, කාපොතං මංසං, කාපොතං සත්ථි. ණික-කප්පාසිකං වත්ථං. ණෙය්ය-එණෙය්යං මංසං, එණෙය්යං සත්ථි ¶ . කොසෙය්යං වත්ථං. මය-තිණමයං, දාරුමයං, නළමයං, මත්තිකාමයං. ‘‘අඤ්ඤස්මි’’න්ති (4.121) ගුන්නං කරීසෙපි මයො, ගොමයං.
ඡට්ඨියන්තා නාමස්මා ජතුතො විකාරාවයවෙසු සණ වා හොති. ජතුනො විකාරො ජාතුසං ජතුමයං. ‘‘ලොපො’’ති (4.123) බහුලං පච්චයලොපොපි ඵලපුප්ඵමූලෙසු විකාරාවයවෙසු, පියාලස්ස ඵලානි පියාලානි, මල්ලිකාය පුප්ඵානි මල්ලිකා, උසිරස්ස මූලං උසීරං, තං සද්දෙන වා තදභිධානං.
ඡට්ඨියන්තා සමූහෙ කණ ණ ණිකා හොන්ති ගොත්තප්පච්චයන්තා. කණ-රාජඤ්ඤකං, මානුස්සකං, උක්ඛාදීහි-ඔක්ඛකං, ඔට්ඨකං, ඔරබ්භකං, රාජකං, රාජපුත්තකං, හත්ථිකං, ධෙනුකං. ණ-කාකං, භික්ඛං. අචිත්තා ණික-ආපූපිකං, සංකුලිකං.
ජනාදීහි ඡට්ඨියන්තෙහි සමූහෙ තා හොති. ජනතා, ගජතා, බන්ධුතා, ගාමතා, සහායතා, නාගරතා. තාන්තා සභාවතො ඉත්ථිලිඞ්ගා, ‘මදනීය’න්ති කරණෙ-ධිකරණෙ වා අනීයෙන සිද්ධං. ‘ධූමායිතත්ත’න්ති ක්තාන්තා නාමධාතුතො ක්තෙන සිද්ධං.
ඡට්ඨියන්තා හිතෙ ඉයො හොති. උපාදානියං, අඤ්ඤත්රාපි සමානොදරෙ සයිතො සොදරියො.
ඡට්ඨියන්තෙහි ¶ චක්ඛුආදීහි හිතෙ ස්සො හොති, චක්ඛුස්සං, ආයුස්සං.
සත්තම්යන්තා තත්ථ සාධූති අස්මිං අත්ථෙ ණ්යො හොති. සබ්භො, පාරිසජ්ජො. සාධූති කුසලො යොග්ගො හිතො වා. අඤ්ඤත්රාපි රථං වහතීති රච්ඡා.
සත්තම්යන්තා කම්මසද්දා තත්ථ සාධූභි අස්මිං අත්ථෙ නිය ඤ්ඤා හොන්ති. කම්මෙ සාධු කම්මනියං, කම්මඤ්ඤං.
කථාදීහි සත්තම්යන්තෙහි තත්ථ සාධූති අස්මිං අත්ථෙ ඉකො හොති. කථිකො, ධම්මකථිකො, සඞ්ගාමිකො පවාසිකො, උපවාසිකො.
පථාදීහි සත්තම්යන්තෙහි තත්ථ සාධූති අස්මිං අත්ථෙ ණෙ-ය්යො හොති, පාථෙය්යං සාපතෙය්යං (ආතිථෙය්යං).
දක්ඛිණාසද්දතො අරහත්ථෙ ණෙය්යො හොති, දක්ඛිණං අරහතීති දක්ඛිණෙය්යො.
තුමන්තතො ¶ අරහත්ථෙ රායො හොති. ඝාතෙතායං වා ඝාතෙතුං, ජාපෙතායං වා ජාපෙතුං, පබ්බාජෙතායං වා පබ්බාජෙතුං.
පඨමන්තා එත්ථ අස්ස අත්ථීති එතෙස්වත්ථෙසු මන්තු හොති. ගාවො එත්ථ දෙසෙ, අස්ස වා පුරිසස්ස සන්තීති ගොමා. අත්ථීති වත්තමානකාලොපාදානතො භූතාහි භවිස්සන්තීහි වා ගොහි න ගොමා. කථං ‘ගොමා ආසි, ගොමා භවිස්සතී’ති? තදාපි වත්තමානාහියෙව ගොහි ගොමා, ආසි භවිස්සතීති පදන්තරා කාලන්තරං, ඉතිකරණතො විසයනියමො –
පහූතෙ ච පසංසායං, නින්දායඤ්චාතිසායනෙ;
නිච්චයොගෙ ච සංසග්ගෙ, හොන්තිමෙ මන්තුආදයො.
ගො අස්සොති ජාතිසද්දානං දබ්බාභිධානසාමත්ථියා මන්ත්වාදයො න හොන්ති, තථා ගුණසද්දානං ‘සෙතො පටො’ති, යෙසන්තු ගුණසද්දානං දබ්බාභිධානසාමත්ථියං නත්ථි, තෙහි හොන්තෙව ‘බුද්ධිමා, රූපවා, රසවා, ගන්ධවා, ඵස්සවා, සද්දවා, රසී, රසිකො, රූපී, රූපිකො, ගන්ධී, ගන්ධිකො’ති.
පඨමන්තතො අවණ්ණන්තා මන්ත්වාත්ථෙ වන්තු හොති. සීලවා, පඤ්ඤවා, අවණ්ණාති කිං? සතිමා බන්ධුමා.
දණ්ඩාදීහි ¶ ඉක ඊ හොන්ති වා මන්ත්වාත්ථෙ. බහුලං විධානා කුතොචි ද්වෙ හොන්ති, කුතොචෙකමෙකංව දණ්ඩිකො දණ්ඩී දණ්ඩවා, ගන්ධිකො ගන්ධී ගන්ධවා, රූපිකො රූපී රූපවා. (28) ‘‘උත්තමීණෙව ධනා ඉකො’’, ධනිකො, ධනී ධනවා අඤ්ඤො. (29) ‘‘අසන්නිහිතෙ අත්ථා’’, අත්ථිකො අත්ථී, අඤ්ඤත්ර අත්ථවා. (30) ‘‘තදන්තා ච’’, පුඤ්ඤත්ථිකො, පුඤ්ඤත්ථී, (31) ‘‘වණ්ණන්තා ඊයෙව’’ බ්රහ්මවණ්ණී, දෙවවණ්ණී, (32) ‘‘හත්ථදන්තෙහි ජාතියං’’, හත්ථී, දන්තී, අඤ්ඤත්ර හත්ථවා දන්තවා. (33) ‘‘වණ්ණතො බ්රහ්මචාරිම්හි’’, වණ්ණී බ්රහ්මචාරී, වණ්ණවා අඤ්ඤො. (34) ‘‘පොක්ඛරාදිතො දෙසෙ’’, පොක්ඛරණී, උප්පලිනී, කුමුදිනී, භිසිනී, මුළාලිනී, සාලුකිනී, ක්වචාදෙසෙපි පදුමිපි පදුමිනී පණ්ණං. අඤ්ඤත්ර පොක්ඛරවා හත්ථී, (35) ‘‘නාවායිකො’’, නාවිකො. (36) ‘‘සුඛදුක්ඛා ඊ’’, සුඛී, දුක්ඛී. (37) ‘‘සිඛාදීහි වා’’, සිඛී, සිඛාවා, මාලී, මාලාවා, සීලී, සීලවා, බලී, බලවා. (38) ‘‘බලා බාහූරුපුබ්බා ච’’, බාහුබලී, ඌරුබලී.
81. තපාදීහි ස්සී. තපාදිතො මන්ත්වත්ථෙ වා ස්සී හොති. තපස්සී, යසස්සී, තෙජස්සී, මනස්සී, පයස්සී. වාත්වෙව? යසවා.
82. මුඛාදිතො රො. මුඛාදීහි මන්ත්වත්ථෙරො හොති. මුඛරො, සුසිරො, ඌසරො, මධුරො, ඛරො, කුඤ්ජරො, නගරං, (39) ‘‘දන්තස්සු ච උන්නභදන්තෙ’’, දන්තුරො.
තුන්දිආදීහි ¶ මන්ත්වත්ථෙ භො වා හොති. තුන්දිභො, වටිභො, වලිභො. වාත්වෙව? තුන්දිමා.
සද්ධාදීහි මන්ත්වත්ථෙඅ හොති වා. සද්ධො, පඤ්ඤො, ඉත්ථියං සද්ධා. වාත්වෙව? පඤ්ඤවා.
තපා ණො හොති මන්ත්වත්ථෙ. තාපසො, ඉත්ථියං තාපසී.
අභිජ්ඣාදීහි ආලු හොති මන්ත්වත්ථෙ, අභිජ්ඣාලු, සීතාලු, ධජාලු, දයාලු. වාත්වෙව? දයාවා.
පිච්ඡාදීහි ඉලො හොති වා මන්ත්වත්ථෙ. පිච්ඡිලො පිච්ඡවා, ඵෙනිලො ඵෙනවා, ජටිලො ජටාවා. කථං ‘වාචාලො’ති? නින්දායමිලස්සාදිලොපෙ ‘‘පරො ක්වචී’’ති (1-27).
සීලාදීහි වො හොති වා මන්ත්වත්ථෙ. සීලවො සීලවා, කෙසවො කෙසවා, (40) ‘‘අණ්ණා නිච්චං’’ අණ්ණවො. (41) ගාණ්ඩී රාජීහි සඤ්ඤායං’’ ගාණ්ඩීවං ධනු, රාජීවං පඞ්කජං.
එතෙහි ¶ ද්වීහි වී හොති මන්ත්වත්ථෙ. මායාවී, මෙධාවී.
90. සිස්සරෙ ආම්යුවාමී. සසද්දා ආම්යුවාමී හොන්ති ඉස්සරෙ-භිධාය්යෙ මන්ත්වත්ථෙ. සමස්සත්ථීති සාමී, සුවාමී.
91. ලක්ඛ්යා ණො අ ච. ලක්ඛීසද්දා ණො හොති මන්ත්වත්ථෙ අ චාන්තස්ස. ණකාරොවයවො, ලක්ඛණො.
කල්යාණෙ ගම්යමානෙ අඞ්ගස්මා නො හොති මන්ත්වත්ථෙ. අඞ්ගනා.
ලොමා සො හොති මන්ත්වත්ථෙ. ලොමසො, ඉත්ථියං, ලොමසා.
මන්ත්වත්ථෙ ඉම ඉයා හොන්ති බහුලං. පුත්තිමො, කිත්තිමො, පුත්තියො, කප්පියො, ජටියො, හානභාගියො, සෙනියො.
95. තො පඤ්චම්යා. පඤ්චම්යන්තා බහුලං තො හොති වා. ගාමතො ආගච්ඡති ගාමස්මා ආගච්ඡති, චොරතො භායති චොරෙහි භායති, සත්ථතො පරිහීනො සත්ථා පරිහීනො.
තොම්හි ¶ ඉමස්ස ටි නිපච්චතෙ, එතස්ස ට එත, කිංසද්දස්ස කුත්තඤ්ච. ඉතො ඉමස්මා, අතො එත්තො එතස්මා, කුතො කස්මා.
97. අභ්යාදීහි. අභිආදීහි තො හොති. අභිතො, පරිතො, පච්ඡතො හෙට්ඨතො.
98. ආද්යාදීහි. ආදිප්පභුතීහි තො වා හොති, ආදො ආදිතො, මජ්ඣතො අන්තතො, පිට්ඨිතො, පස්සතො, මුඛතො, යතොදකං තදාදිත්තං, යං උදකං තදෙවාදිත්තන්ති අත්ථො.
99. සබ්බාදිතො සත්තම්යා ත්රත්තා. සබ්බාදීහි සත්තම්යන්තෙහි ත්රත්ථා වා හොන්ති. සබ්බත්ර සබ්බ. සබ්බස්මිං, යත්ර යත්ථ යස්මිං. බහුලාධිකාරා න තුම්හාම්හෙහි.
100. කත්ථෙත්ථ කුත්රාත්ර ක්වෙහිධ.
එතෙසද්දා නිපච්චන්තෙ. කස්මිං කත්ථ, කුත්ර, ක්ව, එතස්මිං, එත්ථ, අත්ර, අස්මිං ඉහ, ඉධ.
101. ධි සබ්බා වා. සත්තම්යන්තතො සබ්බස්මා ධි වා හොති. සබ්බධි, සබ්බත්ථ.
102. යා හිං. සත්තම්යන්තතො යතො හිං වා හොති. යහිං යත්ර.
සත්තම්යන්තතො ¶ තතො වා හං හොති හිං ච. තහං, තහිං, තත්ර.
කිංසද්දා සත්තම්යන්තා හිං හං නිපච්චන්තෙ කිස්ස කුකා ච. කුහිං, කහං. කථං ‘කුහිඤ්චන’න්ති? ‘චනං’ ඉති නිපාතන්තරං ‘කුහිඤ්චී’ති එත්ථ චිසද්දො විය.
105. සබ්බෙකඤ්ඤයතෙහි කාලෙ දා. එතෙහි සත්තම්යන්තෙහි කාලෙ දා හොති. සබ්බස්මිං කාලෙ සබ්බදා, එකදා, අඤ්ඤදා, යදා, තදා. කාලෙති කිං? සබ්බත්ථ දෙසෙ.
එතෙ සද්දා නිපච්චන්තෙ. කස්මිං කාලෙ කදා, කුදා, සබ්බස්මිං කාලෙ සදා, ඉමස්මිං කාලෙ අධුනා, ඉදානි.
107. අජ්ජ සජ්ජ්වපරජ්ජ්වෙතරහි කරහා.
එතෙසද්දා නිපච්චන්තෙ. පකතිප්පච්චයො ආදෙසො කාලවිසෙසොති සබ්බමෙතං නිපාතනා ලබ්භති, ඉමස්ස ටො ජ්ජො ජාහනි නිපච්චතෙ, අස්මිං අහනි අජ්ජ. සමානස්ස සභාවො ජ්ජු චාහනි, සමානෙ අහනි සජ්ජු. අපරස්මා ජ්ජු, අපරස්මිං අහනි අපරජ්ජු. ඉමස්සෙතො කාලෙ රහි ච, ඉමස්මිං කාලෙ එතරහි. කිංසද්දස්ස කො රහ චානජ්ජතනෙ, කස්මිං කාලෙ කරහ.
සාමඤ්ඤස්ස ¶ භෙදකො විසෙසො පකාරො, තත්ථ වත්තමානෙහි සබ්බාදීහි ථා හොති. සබ්බෙන පකාරෙන සබ්බථා, යථා, තථා.
එතෙ සද්දා නිපච්චන්තෙ පකාරෙ. කිමිමෙහි ථං පච්චයො, කඉත ච තෙසං යථාක්කමං, කථං, ඉත්ථං.
සඞ්ඛ්යාවාචීහි පකාරෙ ධා පරා හොති. ද්වීහි පකාරෙහි, ද්වෙ වා පකාරෙ කරොති ද්විධා කරොති, බහුධා කරොති, එකං රාසිං පඤ්චප්පකාරං කරොති පඤ්චධා කරොති, පඤ්චප්පකාරමෙකප්පකාරං කරොති එකධා කරොති.
එකස්මා පකරෙ ජ්ඣං වා හොති. එකජ්ඣං කරොති, එකධා, කරොති.
ද්විතීහි පකාරෙ එධා වා හොති. ද්වෙධා, තෙධා, ද්විධා, තිධා.
පකාරවති තංසාමඤ්ඤවාචකා සද්දා ජාතියො හොති, පටුජාතියො, මුදුජාතියො.
වාරසම්බන්ධිනියා ¶ සඞ්ඛ්යාය ක්ඛත්තුං හොති. ද්වෙ වාරෙ භුඤ්ජති ද්වික්ඛත්තුං දිවසස්ස භුඤ්ජති. වාරග්ගහණං කිං? පඤ්ච භුඤ්ජති. සඞ්ඛ්යායාති කිං? පහූතෙ වාරෙ භුඤ්ජති.
වාරසම්බන්ධිනියා කතිසඞ්ඛ්යාය ක්ඛත්තුං හොති, කති වාරෙ, භුඤ්ජථි, කතික්ඛත්තුං භුඤ්ජති.
116. බහුම්හා ධා ච පච්චාසත්තියං.
වාරසම්බන්ධිනියා බහුසඞ්ඛ්යාය ධා හොති ක්ඛත්ථුං ච, වාරානඤ්චෙ පච්චාසත්ති හොති, බහුධා දිවසස්ස භුඤ්ජති බහුක්ඛත්තුං භුඤ්ජති. පච්චාසත්තියන්ති කිං? බහුවාරෙ මාසස්ස භුඤ්ජති.
එකං වාරමිච්චස්මිං අත්ථෙ සකින්ති වා නිපච්චතෙ. එකවාරං භුඤ්ජති සකිං භුඤ්ජති, වාති කිං? එකක්ඛත්තුං භුඤ්ජති.
වීච්ඡායං පකාරෙ ච සො හොති බහුලං. වීච්ඡායං-ඛණ්ඩසො, බිලසො. පකාරෙ-පුථුසො, සබ්බසො.
119. අභූතතබ්භාවෙ කරාසභූයොගෙ විකාරා චී.
අවත්ථාවතො-වත්ථන්තරෙනාභූතස්ස තායාවත්ථාය භාවෙකරාසභූහි සම්බන්ධෙ සති විකාරවාචකා චී හොති, අධවලං ධවලං ¶ කරොති ධවලී කරොති, අධවලො ධවලො සියා ධවලී සියා, අධවලො ධවලො භවති ධවලී භවති. අභූත තබ්භාවෙති කිං? ඝටං කරොති, දධි අත්ථි, ඝටො භවති. කරාසභූයොගෙති කිං? අධවලොධවලො ජායතෙ. විකාරාති කිං? පකතියා මාහොතු, සුවණ්ණං කුණ්ඩලං කරොති.
වුත්තතො-ඤ්ඤෙපි පච්චයා දිස්සන්ති වුත්තාවුත්තත්ථෙසු. විවිධා මාතරො විමාතරො, තාසං පුත්තා වෙමාතිකා-රිකණ. පථං ගච්ඡතීති පථාවිනො-ආවී. ඉස්සා අස්ස අත්ථීති ඉස්සුකී-උකී. ධුරං වහතීති ධොරය්හො- ය්හණ.
වුත්තතො-ඤ්ඤස්මිම්පි අත්ථෙ වුත්තප්පච්චයා දිස්සන්ති. මගධානං ඉස්සරො මාගධො-ධණා. කාසීති සහස්සං, තමග්ඝතීති කාසියො ඉයො.
සකත්ථෙපි පච්චයා දිස්සන්ති. හීනකො, පොතකො, කිච්චයං.
පච්චයානං ලොපොපි දිස්සති. බුද්ධෙ රතනං පණීතං, චක්ඛුං සුඤ්ඤං අත්තෙන වා අත්තරියෙන වාති භාවප්පච්චයලොපො.
124. සරානමාදිස්සායුවණ්ණස්සාඑඔ ණානුබන්ධෙ.
සරානමාදිභූතා ¶ යෙ අකාරිවණ්ණුවණ්ණා, තෙසං ආඑඔ හොන්ති යථාක්කමංණානුබන්ධෙ. රාඝවො, වෙනතෙය්යො, මෙනිකො, ඔළුම්පිකො, දොභග්ගං. ණානුබන්ධෙති කිං? පුරාතනො.
සරානමාදිභූතා යෙ අයුවණ්ණා, තෙසං ආඑඔ හොන්ති ක්වචිදෙව සංයොගවිසයෙ ණානුබන්ධෙ. දෙච්චො, කොණ්ඩඤ්ඤො. ක්වචීති කිං? කත්තිකෙය්යො.
මජ්ඣෙ වත්තමානානම්පි අයුවණ්ණානං ආ එ ඔ හොන්ති ක්වචි. අඩ්ඪතෙය්යො, වාසෙට්ඨො.
127. කොසජ්ජාජ්ජව පාරිසජ්ජ සොහජ්ජ මද්දවාරිස්සාසභාජඤ්ඤථෙය්ය බාහුසච්චා.
එතෙසද්දා නිපච්චන්තෙණානුබන්ධෙ. කුසී තස්ස භාවොකොසජ්ජං, උජුනො භාවො අජ්ජවං, පරිසාසු සාධු පාරිසජ්ජො, සුහදයොව සුහජ්ජො, තස්ස පන භාවො සොහජ්ජං, මුදුනො භාවො මද්දවං, ඉසිනො ඉදං භාවො වා ආරිස්සං, උසභස්ස ඉදං භාවො ¶ වා ආසභං, ආජානීයස්ස භාවො සො එව වා ආජඤ්ඤං, ථෙනස්ස භාවො කම්මං වා ථෙය්යං, බහුස්සතස්ස භාවො බාහුසච්චං, එතෙසු යමලක්ඛණිකං, තං නිපාතනා.
මනාදීනං සක හොති ණානුබන්ධෙ. මනසි භවං මානසං, දුම්මනසො භාවො දොමනස්සං, සොමනස්සං.
සරාදො ණානුබන්ධෙ උවණ්ණස්සාවඞ හොති. රාඝවො, ජම්බවං.
යකාරාදො පච්චයෙ ගොස්සුවණ්ණස්ස ච අවඞ හොති. ගබ්යං, භාතබ්යො.
යකාරාදො පච්චයෙ අවණ්ණිවණ්ණානං ලොපො හොති. දායජ්ජං, කාරුඤ්ඤං, ආධිපච්චං, දෙප්පං. බහුලංවිධානා ක්වචි න හොති කිච්චයං.
අන්තො සරො ආදිම්හි යස්සාවයවස්ස, තස්ස ලොපො හොති රානුබන්ධෙ. කිත්තකං, පෙත්තෙය්යං.
කිසස්ස මහතො ඉමෙ කසමහා හොන්ති යථාක්කමං, කසිමා, මහිමා.
ආයුස්ස ¶ ආයසාදෙසො හොති මන්තුම්හි. ආයස්මා.
වුද්ධස්ස ජො හොති ඉයඉට්ඨෙසු, ජෙය්යො, ජෙට්ඨො.
136. බාළ්හන්තිකපසත්ථානං සාධ නෙද සා.
ඉයඉට්ඨෙසු බාළ්හන්තිකපසත්ථානං සාධ නෙද සා හොන්ති යථාක්කමං. සාධියො, සාධිට්ඨො, නෙදියො, නෙදිට්ඨො, සෙය්යො, සෙට්ඨො.
ඉයඉට්ඨෙසු අප්පයුවානං කණ කනා හොන්ති යථාක්කමං. කණියො කණිට්ඨො, කනියො කනිට්ඨො.
වී මන්තු වන්තූනං ලොපො හොති ඉයඉට්ඨෙසු. අතිසයෙන මෙධාවී මෙධියො, මෙධිට්ඨො, අතිසයෙන සතිමා සතියො, සතිට්ඨො, අතිසයෙන ගුණවා ගුණියො, ගුණිට්ඨො.
ඩෙපරෙ සත්යන්තස්ස තිකාරස්ස ලොපො හොති, වීසං සතං, තිංසං සතං.
ත්තකෙ පරෙ එතස්ස එට හොති. එත්තකං.
ණිකස්ස ¶ වා ඉයො හොති, සක්යපුත්තියො, සක්යපුත්තිකො.
142. අධාතුස්ස කා-ස්යාදිතො ඝෙ-ස්සි.
ඝෙ පරෙ අධාතුස්ස යො කකාරො, තතො පුබ්බස්ස අකාරස්ස බහුලං ඉ හොති සචෙ ඝො න ස්යාදිතො පරො හොති. බාලිකා, කාරිකා, අධාතුස්සාති කිං? සකා, කෙති කිං? නන්දනා, අස්යාදිතොති කිං? බහුපරිබ්බාජකා මථුරා, බහුචම්මිකාති කකාරෙන ස්යාදිනො බ්යවහිතත්තා සිද්ධං, ඝෙති කිං? බාලකො, අස්සාති කිං? බහුකත්තුකා සාලා.
ඉති මොග්ගල්ලානෙ බ්යාකරණෙ වුත්තියං
ණාදිකණ්ඩො චතුත්ථො.