📜
1. සන්ධිකප්ප
පඨමකණ්ඩ
(ක)
සෙට්ඨං ¶ තිලොකමහිතං අභිවන්දියග්ගං,
බුද්ධඤ්ච ධම්මමමලං ගණමුත්තමඤ්ච;
සත්ථුස්ස තස්ස වචනත්ථවරං සුබුද්ධුං,
වක්ඛාමි සුත්තහිතමෙත්ථ සුසන්ධිකප්පං.
(ඛ)
සෙය්යං ජිනෙරිතනයෙන බුධා ලභන්ති,
තඤ්චාපි තස්ස වචනත්ථසුබොධනෙන;
අත්ථඤ්ච අක්ඛරපදෙසු අමොහභාවා,
සෙය්යත්ථිකො පදමතො විවිධං සුණෙය්යං.
සබ්බවචනානමත්ථො අක්ඛරෙහෙව සඤ්ඤායතෙ. අක්ඛරවිපත්තියං හි අත්ථස්ස දුන්නයථා හොති, තස්මා අක්ඛරකොසල්ලං බහූපකාරං සුත්තන්තෙසු.
2, 2. අක්ඛරාපාදයො ¶ එකචත්තාලීසං.
තෙ ච ඛො අක්ඛරා අපි අකාරාදයො එකචත්තා ලීස සුත්තන්තෙසු සොපකාරා.
තං යථා? අ ආ ඉ ඊ උ ඌ එ ඔ, ක ඛ ග ඝ ඞ, ච ඡ ජ ඣ ඤ, ට ඨ ඩ ඪ ණ, ත ථ ද ධ න, ප ඵ බ භ ම, ය ර ල ව ස හ ළ අං, ඉති අක්ඛරා නාම.
තෙන ක්වත්ථො? අත්ථො අක්ඛරසඤ්ඤාතො.
තත්ථ අක්ඛරෙසු අකාරාදීසු ඔදන්තා අට්ඨ අක්ඛරා සරා නාම හොන්ති.
තං යථා? අ ආ ඉ ඊ උ ඌ එ ඔ, ඉති සරා නාම.
තෙන ක්වත්ථො? සරා සරෙ ලොපං.
තත්ථ අට්ඨසු සරෙසු ලහුමත්තා තයො සරා රස්සා නාම හොන්ති.
තං යථා? අ ඉ උ, ඉති රස්සා නාම.
තෙන ක්වත්ථො? රස්සං.
5, 5. අඤ්ඤෙ ¶ දීඝා.
තත්ථ අට්ඨසු සරෙසු රස්සෙහි අඤ්ඤෙ පඤ්ච සරා දීඝා නාම හොන්ති.
තං යථා? ආ ඊ ඌ එ ඔ, ඉති දීඝා නාම.
තෙන ක්වත්ථො? දීඝං.
ඨපෙත්වා අට්ඨ සරෙ සෙසා අක්ඛරා කකාරාදයො නිග්ගහිතන්තා බ්යඤ්ජනා නාම හොන්ති.
තං යථා? ක ඛ ග ඝ ඞ, ච ඡ ජ ඣ ඤ, ට ඨ ඩ ඪ ණ, ත ථ ද ධ න, ප ඵ බ භ ම, ය ර ල ව ස හ ළ අං, ඉති බ්යඤ්ජනා නාම.
තෙන ක්වත්ථො? සරා පකති බ්යඤ්ජනෙ.
තෙසං ඛො බ්යඤ්ජනානං කකාරාදයො මකාරන්තා පඤ්චපඤ්චසො අක්ඛරවන්තො වග්ගා නාම හොන්ති.
තං යථා? ක ඛ ග ඝ ඞ, ච ඡ ජ ඣ ඤ, ට ඨ ඩ ඪ ණ, ත ථ ද ධ න, ප ඵ බ භ ම, ඉති වග්ගා නාම.
තෙන ක්වත්ථො? වග්ගන්තං වා වග්ගෙ.
8, 10. අං ¶ ඉති නිග්ගහිතං.
අං ඉති නිග්ගහිතං නාම හොති.
තෙන ක්වත්ථො? අං බ්යඤ්ජනෙ නිග්ගහිතං.
යා ච පන පරෙසු සක්කතගන්ථෙසු සමඤ්ඤා ඝොසාති වා අඝොසාති වා, තා පයොගෙ සති එත්ථාපි යුජ්ජන්තෙ.
තත්ථ ඝොසා නාම-ග ඝ ඞ, ජ ඣ ඤ, ඩ ඪ ණ, ද ධ න, බ භ ම, ය ර ල ව හ ළ, ඉති ඝොසා නාම. අඝොසා නාම-ක ඛ, ච ඡ, ට ඨ, ත ථ, ප ඵ, ස, ඉති අඝොසා නාම.
තෙන ක්වත්ථො? වග්ගෙ ඝොසාඝොසානං තතියපඨමා.
10, 12. පුබ්බමධොඨිත මස්සරං සරෙන වියොජයෙ.
තත්ථ සන්ධිං කත්තුකාමො පුබ්බබ්යඤ්ජනං අධොඨිතං අස්සරං කත්වා සරඤ්ච උපරි කත්වා සරෙන වියොජයෙ.
තත්රායමාදි.
11, 14. නයෙ ¶ පරං යුත්තෙ.
අස්සරං ඛො බ්යඤ්ජනං අධොඨතං පරක්ඛරං නයෙ යුත්තෙ. තත්රාභිරතිමිච්ඡෙය්ය.
යුත්තෙතිකස්මා? අක්කොච්ඡි මං අවධි මං, අජිනි මං අහාසි මෙ. එත්ථ පන යුත්තං න හොති.
ඉති සන්ධිකප්පෙ පඨමො කණ්ඩො.
දුතියකණ්ඩ
සරා ඛො සරෙ පරෙ ලොපං පප්පොන්ති.
යස්සින්ද්රියානි සමථඞ්ගතානි. නො හෙතං භන්තෙ සමෙතායස්මා සඞ්ඝෙන.
සරම්හා අසරූපා පරො සරො ලොපං පප්පොති වා.
චත්තාරො’මෙ භික්ඛවෙ ධම්මා, කින්නු’ මාවසමණියො. වාති කස්මා? පඤ්චින්ද්රියානි, තයස්සු ධම්මා ජහිතා භවන්ති.
14, 16. ක්වචාසචණ්ණං ¶ ලුත්තෙ.
සරො ඛො පරො පුබ්බසරෙ ලුත්තෙ ක්වචි අසවණ්ණං පප්පොති.
සඞ්ඛ්යං නොපෙති වෙදගූ, බන්ධුස්සෙව සමාගමො.
ක්වචීති කස්මා? යස්සින්ද්රියානි, තථූපමං ධම්මවරං අදෙසයි.
සරො ඛො පරො පුබ්බසරෙ ලුත්තෙ ක්වචි දීඝං පප්පොති. සද්ධීධ විත්තං පුරිසස්ස සෙට්ඨං, අනාගාරෙහි චූභයං.
ක්වචීති කස්මා? පඤ්චහුපාලි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො. නත්ථඤ්ඤං කිඤ්චි.
පුබ්බො ච සරො පරසරලොපෙ කතෙ ක්වචි දීඝං පප්පොති.
කිංසූධ විත්තං පුරිසස්ස සෙට්ඨං, සාධූති පටිස්සුණිත්වා, ක්වචීති කස්මා? ඉතිස්ස මුහුත්තම්පි.
17, 19. යමෙදන්තස්සාදෙසො ¶ .
එකාරස්ස අන්තභූතස්ස සරෙ පරෙ ක්වචි යකාරාදෙසො හොති.
අධිගතො ඛො ම්යායං ධම්මො, ත්යාහං එවං වදෙය්යං, ත්යාස්ස පහීනා හොන්ති.
ක්වචීති කස්මා? නෙ’නාගතා, ඉති නෙත්ථ.
ඔකාරුකාරානං අන්තභූතානං සරෙ පරෙ ක්වචි වකාරාදෙසො හොති.
අථ ඛ්වස්ස, ස්වස්ස හොති, බහ්වාබාධො, වත්ථ්වෙත්ථ විහිතං නිච්චං චක්ඛාපාථමාගච්ඡති.
ක්වචීතිකස්මා? චත්තාරො’මෙ භික්ඛවෙ ධම්මා, කින්නුමාව සමණියො.
සබ්බො ඉච්චෙසො තිසද්දො බ්යඤ්ජනො සරෙ පරෙ ක්වචි චකාරං පප්පොති.
ඉච්චෙතං ¶ කුසලං, ඉච්චස්ස වචනීයං, පච්චුත්තරිත්වා, පච්චාහරති.
ක්වචීති කස්මා? ඉතිස්ස මුහුත්තම්පි.
ධඉච්චෙතස්ස සරෙ පරෙ ක්වචි දකාරාදෙසො හොති.
එකමිදාහං භික්ඛවෙ සමයං.
ක්වචීති කස්මා? ඉධෙව මරණං භවිස්සති.
වග්ගහණෙන ධකාරස්ස හකාරාදෙසො හොති සාහු දස්සන මරියානං.
සුත්තවිභාගෙන බහුධා සියා-
තො දස්ස, යථා? සුගතො.
ටො තස්ස, යථා? දුක්කටං.
ධො තස්ස, යථා? ගන්ධබ්බො.
ත්රො ත්තස්ස, යථා? අත්රජො.
කො ගස්ස, යථා? කුලූපකො.
ලො ¶ රස්ස, යථා? මහාසාලො.
ජො යස්ස, යථා? ගවජො.
බ්බො වස්ස, යථා? කුබ්බතො.
කො යස්ස, යථා? සකෙ.
යො ජස්ස, යථා? නියංපුත්තං.
කො තස්ස, යථා? නියකො.
ච්චො ත්තස්ස, යථා භච්චො.
ඵො පස්ස, යථා? නිප්ඵත්ති.
ඛො කස්ස, යථා? නික්ඛමති. ඉච්චෙවමාදී යොජෙතබ්බා.
පුබ්බො ඉවණ්ණො සරෙ පරෙ යකාරං පප්පොති නවා. පටිසුන්ථාරවුත්යස්ස, සබ්බා විත්යානුභූයතෙ.
නවාති කස්මා? පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො, මුත්තචාගී අනුද්ධතො.
22, 28. එවාදිස්ස රි පුබ්බො ච රස්සො.
සරම්හා පරස්ස එවස්ස එකාරස්ස ආදිස්ස රිකාරො හොති, පුබ්බො ච සරො රස්සො හොති නවා.
යථරිව ¶ වසුධාතලඤ්ච සබ්බං, තථරිව ගුණවා සුපූජනියො.
නවාති කස්මා? යථා එව, තථා එව.
ඉති සන්ධිකප්පෙ දුතියො කණ්ඩො.
තතියකණ්ඩ
සරා ඛො බ්යඤ්ජනෙ පරෙ පකතිරූපානි හොන්ති.
මනොපුබ්බඞ්ගමා ධම්මා, පමාදො මච්චුනො පදං, තිණ්ණො පාරඞ්ගතො අහු.
සරා ඛො සරෙ පරෙ ක්වචි පකතිරූපානි හොන්ති.
කො ඉමං පථවිං විචෙස්සති.
ක්වචීති කස්මා? අප්පස්සුතායං පුරිසො.
සරා ඛො බ්යඤ්ජනෙ පරෙ ක්වචි දීඝං පප්පොන්ති.
සම්මා ¶ ධම්මං විපස්සතො, එවං ගාමෙ මුනී චරෙ, ඛන්තී පරමං තපො තිතික්ඛා.
ක්වචීති කස්මා? ඉධ මොදති පෙච්ච මොදති, පතිලීයති, පටිහඤ්ඤති.
සරා ඛො බ්යඤ්ජනෙ පරෙ ක්වචි රස්සං පප්පොන්ති.
භොවාදිනාම සො හොති, යථාභාවි ගුණෙන සො.
ක්වචීති කස්මා? සම්මාසමාධි, සාවිත්තී ඡන්දසො මුඛං, උපනීයති ජීවිතමප්පමායු.
සරා ඛො බ්යඤ්ජනෙ පරෙ ක්වචි ලොපං පප්පොන්ති. තත්ර ච ලොපෙ කතෙ අකාරාගමො හොති.
ස සීලවා. ස පඤ්ඤවා එස ධම්මො සනන්තනො, ස වෙ කසාවමරහති, ස මානකාමොපි භවෙය්ය, ස වෙ මුනි ජාතිභයං අදස්සි.
ක්වචීති ¶ කස්මා? සො මුනි, එසො ධම්මො පදිස්සති, න සො කාසාවමරහති.
සරම්හා පරස්ස බ්යඤ්ජනස්ස ද්වෙභාවො හොති ඨානෙ.
ඉධප්පමාදො, පුරිසස්ස ජන්තුනො, පබ්බජ්ජං කිත්තයිස්සාමි, චාතුද්දසි, පඤ්චද්දසි, අභික්කන්තතරො චන්දො.
ඨානෙති කස්මා? ඉධ මොදති පෙච්ච මොදති.
29, 42. වග්ගෙ ඝොසාඝොසානං තතියපඨමා.
වග්ගෙ ඛො පුබ්බෙසං බ්යඤ්ජනානං ඝොසාඝොසභූතානං සරම්හා යථාසඞ්ඛ්යං තතියපඨමක්ඛරා ද්වෙභාවං ගච්ඡන්ති ඨානෙ.
එසෙව චජ්ඣානප්ඵලො, යත්රට්ඨිතං නප්පසහෙය්ය මච්චු, සෙලෙ යථා පබ්බතමුද්ධනිට්ඨිතො, චත්තාරිට්ඨානානි නරො පමත්තො.
ඨානෙති කස්මා? ඉධ චෙතසො දළ්හං ගණ්හාති ථාමසා.
ඉති සන්ධිකප්පෙ තතියො කණ්ඩො.
චතුත්ථකණ්ඩ
30, 58. අං ¶ බ්යඤ්ජනෙ නිග්ගහිතං.
නිග්ගහිතං ඛො බ්යඤ්ජනෙ පරෙ අං ඉති හොති.
එවං වුත්තෙ, තං සාධූති පටිස්සුණිත්වා.
වග්ගභූතෙ බ්යඤ්ජනෙ පරෙ නිග්ගහිතං ඛො වග්ගන්තං වා පප්පොති.
තන්නිච්චුතං, ධම්මඤ්චරෙ සුචරිතං, චිරප්පවාසිං පුරිසං. සන්තන්තස්ස මනං හොති, තඞ්කාරුණිකං, එවඞ්ඛො භික්ඛවෙ සික්ඛිතබ්බං.
වාග්ගහණෙනනිග්ගහිතං ඛො ලකාරාදෙසො හොති. පුග්ගලං.
වාති කස්මා? න තං කම්මං කතං සාධු.
එකාරහකාරෙ පරෙ නිග්ගහිතං ඛො ඤකාරං පප්පොති වා.
පච්චත්තඤ්ඤෙව පරිනිබ්බායිස්සාමි, තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි, එවඤ්හි වො භික්ඛවෙ සික්ඛිතබ්බං. තඤ්හි තස්ස මුසා හොති.
වාති ¶ කස්මා? එවමෙතං අභිඤ්ඤාය, එවං හොති සුභාසිතං.
නිග්ගහිතං ඛො යකාරෙ පරෙ සහ යකාරෙන ඤකාරං පප්පොති වා.
සඤ්ඤොගො, සඤ්ඤුත්තං.
වාති කස්මා? සංයොගො, සංයුත්තං.
නිග්ගහිතස්ස ඛො සරෙ පරෙ මකාරදකාරාදෙසා හොන්ති වා.
තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං, එතදවොච සත්ථා.
වාති කස්මා? අක්කොච්ඡි මං අවධි මං, අජිනි මං අහාසි මෙ.
35, 34. ය ව ම ද න ත ර ලා චාගමා.
සරෙ පරෙ යකාරො වකාරො මකාරො දකාරො නකාරො තකාරො රකාරො ලකාරො ඉමෙ ආගමා හොන්ති වා.
නයිමස්ස විජ්ජා, යථයිදං චිත්තං. මිගී භන්තා වුදික්ඛති, සිත්තා තෙ ලහු මෙස්සති, අසිත්තා තෙ ගරු මෙස්සති. අස්සො ¶ භද්රො කසාමිව, සම්මදඤ්ඤා විමුත්තානං. මනසාදඤ්ඤා විමුත්තානං, අත්තදත්ථමභිඤ්ඤාය. චිරංනායති, ඉතො නායති. යස්මාතිහ භික්ඛවෙ, තස්මාතිහ භික්ඛවෙ, අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං. සබ්භිරෙව සමාසෙථ, ආරග්ගෙරිව සාසපො, සාසපොරිව ආරග්ගා. ඡළභිඤ්ඤා, සළායතනං.
වාති කස්මා? එවං මහිද්ධියා එසා, අක්කොච්ඡි මං අවධි මං, අජිනි මං අහාසි මෙ, අජෙය්යො අනුගාමිකො.
චග්ගහණෙන ඉධෙව මකාරස්ස පකාරො හොති. චිරප්පවාසිං පුරිසං.
කකාරස්ස ච දකාරො හොති. සදත්ථපසුතො සියා.
දකාරස්ස ච තකාරො හොති, සුගතො.
බ්යඤ්ජනෙ පරෙ ක්වචි ඔකාරාගමො හොති.
අතිප්පගො ඛො තාව සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිතුං. පරොසහස්සං.
ක්වචීකි ¶ කස්මා? එථ පස්සථිමං ලොකං, අන්ධීභූතො අයං ලොකො.
නිග්ගහිතඤ්චාගමො හොති සරෙ වා බ්යඤ්ජනෙ වා පරෙ ක්වචි.
චක්ඛුංඋදපාදි, අවංසිරො, යාවඤ්චිධ භික්ඛවෙ පුරිමං ජාතිං සරාමි, අණුංථූලානි සබ්බසො, මනොපුබ්බඞ්ගමා ධම්මා.
ක්වචීති කස්මා? ඉධෙව නං පසංසන්ති, පෙච්ච සග්ගෙ පමොදති, න හි එතෙහි යානෙහි, ගච්ඡෙය්ය අගතං දිසං.
චග්ගහණෙන විසද්දස්ස ච පකාරො හොති. පචෙස්සති, විචෙස්සති වා.
නිග්ගහිතං ඛො සරෙ පරෙ ක්වචි ලොපං පප්පොති.
තාසාහං සන්තිකෙ, විදූනග්ගමිති.
ක්වචීති කස්මා? අහමෙව නූන බාලො එතමත්ථං විදිත්වාන.
39, 54. බ්යඤ්ජනෙ ¶ ච.
නිග්ගහිතං ඛො බ්යඤ්ජනෙ පරෙ ක්වචි ලොපං පප්පොති.
අරියසච්චානදස්සනං, එතං බුද්ධානසාසනං.
ක්වචීති කස්මා? එතං මඞ්ගලමුත්තමං, තං වො වදාමි භද්දන්තෙ.
නිග්ගහිතම්හා පරො සරො ලොපං පප්පොති වා.
භාසිතං අභිනන්දුන්ති, උත්තත්තංව, යථාබීජංව, යථාධඤ්ඤංව.
වාති කස්මා? අහමෙව නූන බාලො, එතදහොසි.
නිග්ගහිතම්හා පරස්මිං සරෙ ලුත්තෙ යදි බ්යඤ්ජනො සසඤ්ඤොගො විසඤ්ඤොගො හොති.
එවංස තෙ ආසවො, පුප්ඵංසා උප්පජ්ජි.
ලුත්තෙති කස්මා? එවමස්ස විදූනග්ගමිති.
චග්ගහණෙන ¶ තිණ්ණං බ්යඤ්ජනානමන්තරෙ යෙ සරූපා, තෙසම්පි ලොපො හොති. අග්යාගාරං, පටිසන්ථාරවුත්යස්ස.
ඉති සන්ධිකප්පෙ චතුත්ථො කණ්ඩො.
පඤ්චමකණ්ඩ
42, 32. ගොසරෙ පුථස්සාගමො ක්වචි.
පුථඉච්චෙතස්ස අන්තෙ සරෙ පරෙ ක්වචි ගකාරාගමො හොති.
පුථගෙ ව.
පාඉච්චෙතස්ස අන්තෙ සරෙ පරෙ ක්වචි ගකාරාගමො හොති, අන්තො ච සරො රස්සො හොති.
පගෙව වුත්යස්ස.
ක්වචීති කස්මා? පා එව වුත්යස්ස.
අභිඉච්චෙතස්ස සරෙ පරෙ අබ්භාදෙසො හොති. අබ්භුදීරිතං, අබ්භුග්ගච්ඡති.
45, 25. අජ්ඣො ¶ අධි.
අධිඉච්චෙතස්ස සරෙ පරෙ අජ්ඣාදෙසො හොති.
අජ්ඣොකාසෙ, අජ්ඣාගමා.
තෙ ච ඛො අභිඅධිඉච්චෙතෙ ඉවණ්ණෙ පරෙ අබ්භො අජ්ඣොඉතිවුත්තරූපා නං හොන්ති වා.
අභිච්ඡිතං, අධීරිතං.
වාති කස්මා? අබ්භීරිතං, අජ්ඣිණමුත්තො.
අතිඉච්චෙතස්ස අන්තභූතස්ස තිසද්දස්ස ඉවණ්ණෙ පරෙ ‘‘සබ්බො චං තී’’ති වුත්තරූපං න හොති.
අතීසිගණො, අතීරිතං.
ඉවණ්ණෙති කස්මා? අච්චන්තං.
පතිඉච්චෙතස්ස සරෙ වා බ්යඤ්ජනෙ වා පරෙ ක්වචි පටිආදෙසො හොති.
පටග්ගි දාතබ්බො, පටිහඤ්ඤති.
ක්වචීති ¶ කස්මා? පච්චන්තිමෙසු ජනපදෙසු, පතිලීයති, පතිරූපදෙසවාසො ච.
පුථඉච්චෙතස්ස අන්තො සරො බ්යඤ්ජනෙ පරෙ උකාරො හොති.
පුථුජ්ජනො, පුථුභූතං.
අන්තග්ගහණෙන අපුථස්සාපි සරෙ පරෙ අන්තස්ස උකාරො හොති, මනුඤ්ඤං.
අවඉච්චෙතස්ස බ්යඤ්ජනෙ පරෙ ක්වචි ඔකාරො හොති.
අන්ධකාරෙන ඔනද්ධා.
ක්වචීති කස්මා? අවසුස්සතු මෙ සරීරෙ මංසලොහිතං.
51, 59. අනුපදිට්ඨානං වුත්තයොගතො.
අනුපදිට්ඨානං උපසග්ගනිපාතානං සරසන්ධීහි බ්යඤ්ජනසන්ධීහි වුත්තසන්ධීහි ච යථායොගං යොජෙතබ්බං.
පාපනං ¶ , පරායණං, උපායනං, උපාහනං, න්යායොගො, නිගුපධි, අනුබොධො, දුවූපසන්තං, සුවූපසන්තං, ද්වාලයො, ස්වාලයො, දුරාඛ්යාතං, ස්වාඛ්යාතො, උදීරිතං, සමුද්දිට්ඨං, වියග්ගං, විජ්ඣග්ගං, බ්යග්ගං, අවයාගමනං, අන්වෙති, අනුපඝාතො, අනච්ඡරියං, පරියෙසනා, පරාමාසො, එවං සරෙ ච හොන්ති.
පරිග්ගහො, පග්ගහො, පක්කමො, පරක්කමො, නික්කමො, නික්කසාවො, නිල්ලයනං, දුල්ලයනං, දුම්භික්ඛං, දුබ්බුත්තං, සන්දිට්ඨං, දුග්ගහො, විග්ගහො, නිග්ගතො, අභික්කමො, පටික්කමො, එවං බ්යඤ්ජනෙ ච. සෙසා සබ්බෙ යොජෙතබ්බා.
ඉති සන්ධිකප්පෙ පඤ්චමො කණ්ඩො.
සන්ධිකප්පො නිට්ඨිතො.