📜
3. කාරකකප්ප
ඡට්ඨකණ්ඩ
271, 88, 308. යස්මා ¶ දපෙති භයමාදත්තෙ වා තදපාදානං.
යස්මා වා අපෙති, යස්මා වා භයං ජායතෙ, යස්මා වා ආදත්තෙ, තං කාරකං අපාදානසඤ්ඤං හොති.
තං යථා? ගාමා අපෙන්ති මුනයො, නගරා නිග්ගතො රාජා, චොරා භයං ජායතෙ, ආචරියුපජ්ඣායෙහි සික්ඛං ගණ්හාති සිස්සො.
අපාදානමිච්චනෙන ක්වත්ථො? අපාදානෙ පඤ්චමී.
272, 309. ධාතුනා මානමුපසග්ගයොගාද්වීස්වපි ච.
ධාතුනාමානං පයොගෙ ච උපසග්ගයොගාදීස්වපි ච තං කාරකං අපාදානසඤ්ඤං හොති.
ධාතූනං පයොගෙ තාව ජිඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස පරාපුබ්බස්ස පයොගෙ යො අසහො, සො අපාදානසඤ්ඤො හොති.
තං යථා? බුද්ධස්මා පරාජෙන්ති අඤ්ඤතිත්ථියා.
භූඉච්චෙතස්ස ¶ ධාතුස්ස පපුබ්බස්ස පයොගෙ යතො අච්ඡින්නප්පභවො, සො අපාදානසඤ්ඤො හොති.
තං යථා? හිමවතා පභවන්ති පඤ්ච මහානදියො, අනවතත්තම්හා පභවන්ති මහාසරා, අචිරවතියා පභවන්ති කුන්නදියො.
නාමප්පයොගෙපි තං කාරකං අපාදානසඤ්ඤං හොති.
තං යථා? උරස්මා ජාතො පුත්තො, භූමිතො නිග්ගතො රසො, උභතො සුජාතො පුත්තො මාතිතො ච පිතිතො ච.
උපසග්ගයොගෙ තං කාරකං අපාදානසඤ්ඤං හොති.
තං යථා? අපසාලාය ආයන්ති වාණිජා, ආබ්රහ්මලොකා සද්දො අබ්භුග්ගච්ඡති උපරි පබ්බතා දෙවො වස්සති, බුද්ධස්මා පති සාරිපුත්තො ධම්මදෙසනාය භික්ඛූ ආලපති තෙමාසං, ඝතමස්ස තෙලස්මා පති දදාති, උප්පලමස්ස පදුමස්මා පති දදාති, කනකමස්ස හිරඤ්ඤස්මා පති දදාති.
ආදිග්ගහණෙන කාරකමජ්ඣෙපි පඤ්චමීවිභත්ති හොති. ඉතො පක්ඛස්මා විජ්ඣති මිගං ලුද්දකො, කොසා විජ්ඣති කුඤ්ජරං, මාසස්මා භුඤ්ජති භොජනං.
අපිග්ගහණෙන නිපාතපයොගෙපි පඤ්චමීවිභත්ති හොති දුතියා ච තතියා ච. රහිතා මාතුජා පුඤ්ඤං කත්වා ¶ දානං දෙති, රහිතා මාතුජං, රහිතා මාතුජෙන වා. රිතෙ සද්ධම්මා කුතො සුඛං ලභති, රිතෙ සද්ධම්මං, රිතෙ සද්ධම්මෙන වා. තෙ භික්ඛූ නානා කුලා පබ්බජිතා, විනා සද්ධම්මා නත්ථඤ්ඤො කොචි නාථො ලොකෙ විජ්ජති, විනා සද්ධම්මං, විනා සද්ධම්මෙන වා. විනා බුද්ධස්මා, විනා බුද්ධං, විනා බුද්ධෙන වා.
චග්ගහණෙන අඤ්ඤත්ථාපි පඤ්චමීවිභත්ති හොති. යතොහං භගිනි අරියාය ජාතියා ජාතො. යතො සරාමි අත්තානං, යතො පත්තොස්මි විඤ්ඤුතං, යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාසවෙය්යුං.
රක්ඛණත්ථානං ධාතූනං පයොගෙ යං ඉච්ඡිතං, තං කාරකං අපාදානසඤ්ඤං හොති.
කාකෙ රක්ඛන්ති තණ්ඩුලා, යවා පටිසෙධෙන්ති ගාවො.
යෙන වා අදස්සනමිච්ඡිතං, තං කාරකං අපාදානසඤ්ඤං හොති.
උපජ්ඣායා අන්තරධායති සිස්සො, මාතරා ච පිතරා ච අන්තරධායති පුත්තො.
වාති ¶ කිමත්ථං? සත්තමීවිභත්යත්තං. ජෙතවනෙ අන්තරධායති භගවා.
275, 312. දූරන්ති කද්ධ කාල නිම්මාන ත්වාලොප දිසායොගවිභත්තාරප්පයොග සුද්ධප්පමොචන හෙතු විවිත්තප්පමාණ පුබ්බයොගබන්ධන ගුණවචන පඤ්හ කථන ථොකාකත්තූසු ච.
දූරත්ථෙ, අන්තිකත්ථෙ, අද්ධනිම්මානෙ, කාලනිම්මානෙ, ත්වාලොපෙ, දිසායොගෙ, විභත්තෙ, ආරප්පයොගෙ, සුද්ධෙ, පමොචනෙ, හෙත්වත්ථෙ, විවිත්තත්ථෙ, පමාණෙ, පුබ්බයොගෙ, බන්ධනත්ථෙ, ගුණවචනෙ, පඤ්හෙ, කථනෙ, ථොකෙ, අකත්තරි ච ඉච්චෙතෙස්වත්ථෙසු, පයොගෙසු ච, තං කාරකං අපාදානසඤ්ඤං හොති.
දූරත්ථෙතාව – කීව දූරො ඉතො නළකාරගාමො, දූරතො වා ගම්ම, ආරකා තෙ මොඝපුරිසා ඉමස්මා ධම්මවිනයා. දුතියා ච තතියා ච, දූරං ගාමං ආවතො, දූරෙන ගාමෙන වා ආගතො. ආරකා ඉමං ධම්මවිනයං, අනෙන ධම්මවිනයෙන වා ඉච්චෙවමාදි.
අන්තිකත්ථෙ – අන්තිකං ගාමා, ආසන්නං ගාමා, සමීපං ගාමා, සමීපං සද්ධම්මා. දුතියා ච තතියා ච, අන්තිකං ගාමං, අන්තිකං ගාමෙන වා. ආසන්නං ගාමං, ආසන්නං ගාමෙන වා. සමීපං ගාමං. සමීපං ගාමෙන වා. සමීපං සද්ධම්මං, සමීපං සද්ධම්මෙන වා ඉච්චෙවමාදි.
අද්ධනිම්මානෙ ¶ – ඉතො මථුරාය චතූසු යොජනෙසු සඞ්කස්සං නාම නගරං අත්ථි, තත්ථ බහූ ජනා වසන්ති ඉච්චෙවමාදි.
කාලනිම්මානෙ – ඉතො භික්ඛවෙ එකනවුතිකප්පෙ විපස්සී නාම භගවා ලොකෙ උදපාදි, ඉතො තිණ්ණං මාසානං අච්චයෙන පරිනිබ්බායිස්සති ඉච්චෙවමාදි.
ත්වාලොපෙ කම්මාධිකරණෙසු – පාසාදා සඞ්කමෙය්ය, පාසාදං අභිරුහිත්වා වා. පබ්බතා සඞ්කමෙය්ය, පබ්බතං අභිරුහිත්වා වා. හත්ථික්ඛන්ධා සඞ්කමෙය්ය, හත්ථික්ඛන්ධං අභිරුහිත්වා වා. ආසනා වුට්ඨහෙය්ය. ආසනෙ නිසීදිත්වා වා ඉච්චෙවමාදි.
දිසායොගෙ – අවිචිතො යාව උපරිභවග්ගමන්තරෙ බහූ සත්තනිකායා වසන්ති, යතො ඛෙමං තතො භයං, පුරත්ථිමතො, දක්ඛිණතො, පච්ඡිමතො, උත්තරතො අග්ගී පජ්ජලන්ති, යතො අස්සොසුං භගවන්තං, උද්ධං පාදතලා අධො කෙසමත්ථකා ඉච්චෙවමාදි.
විභත්තෙ – යතො පණීතතරො වා විසිට්ඨතරො වා නත්ථි. ඡට්ඨී ච, ඡන්නවුතීනං පාසණ්ඩානං, ධම්මානං පවරං යදිදං සුගතවිනයො ඉච්චෙවමාදි.
ආරප්පයොගෙ – ¶ ගාමධම්මා වසලධම්මා අසද්ධම්මා ආරති විරති පටිවිරති, පාණාතිපාතා වෙරමණී ඉච්චෙවමාදි.
සුද්ධෙ – ලොභනියෙහි ධම්මෙහි සුද්ධො අසංසට්ඨො, මාතිතො ච පිතිතො ච සුද්ධො අසංසට්ඨො අනුපකුද්ධො අගරහිතො ඉච්චෙවමාදි.
පමොචනෙ – පරිමුත්තො දුක්ඛස්මාති වදාමි, මුත්තොස්මි මාරබන්ධනා, න තෙ මුච්චන්ති මච්චුනා ඉච්චෙවමාදි.
හෙත්වත්ථෙ – කස්මා හෙතුනා, කෙන හෙතුනා, කිස්ස හෙතුනා, කස්මා නු තුම්හං දහරා න මීයරෙ, කස්මා ඉධෙව මරණං භවිස්සති ඉච්චෙවමාදි.
විවිත්තත්ථෙ – විවිත්තො පාපකා ධම්මා, විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි ඉච්චෙවමාදි.
පමාණෙ – දීඝසො නවවිදත්ථියො සුගතවිදත්ථියා පමාණිකා කාරෙතබ්බා, මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස අඩ්ඪ තෙළසහත්ථා ඉච්චෙවමාදි.
පුබ්බයොගෙ – පුබ්බෙව සම්මොධා ඉච්චෙවමාදි.
බන්ධනත්ථෙ – සතස්මා බන්ධො නරො. තතියා ච, සතෙන බන්ධො නරො රඤ්ඤා ඉණත්ථෙන ඉච්චෙවමාදි.
ගුණවචනෙ ¶ – පුඤ්ඤාය සුගතිං යන්ති, චාගාය විපුලං ධනං, පඤ්ඤාය විමුත්තිමනො, ඉස්සරියාය ජනං රක්ඛති රාජා ඉච්චෙවමාදි.
පඤ්හෙ ත්වාලොපෙ කම්මාධිකරණෙසු – අභිධම්මා පුච්ඡන්ති, අභිධම්මං සුත්වා, අභිධම්මෙ ඨත්වා වා. විනයා පුච්ඡන්ති, විනයං සුත්වා, විනයෙ ඨත්වා වා. දුතියා ච තතියා ච, අභිධම්මං, අභිධම්මෙන වා. විනයං, විනයෙන වා. එව සුත්තා, ගෙය්යා, ගාථාය, වෙය්යාකරණා, උදානා, ඉතිවුත්තකා, ජාතකා, අබ්භුතධම්මා, වෙදල්ලා ඉච්චෙවමාදි.
කථනෙ ත්වාලොපෙ කම්මාධිකරණෙසු – අභිධම්මා කථයන්ති, අභිධම්මං සුත්වා, අභිධම්මෙ ඨත්වා වා. විනයා කථයන්ති, විනයං සුත්වා, විනයෙ ඨත්වා වා. දුතියා ච තතියා ච, අභිධම්මං, අභිධම්මෙන වා. විනයං විනයෙන වා. එවං සුත්තා, ගෙය්යා, ගාථාය, වෙය්යාකරණා, උදානා, ඉතිවුත්තකා, ජාතකා, අබ්භුතධම්මා, වෙදල්ලා ඉච්චෙවමාදි.
ථොකෙ – ථොකා මුච්චන්ති. අප්පමත්තකා මුච්චන්ති, කිච්ඡා මුච්චන්ති. තතියා ච. ථොකෙන, අප්පමත්තකෙන, කිච්ඡෙන වා ඉච්චෙවමාදි.
අකත්තරිච – කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා උස්සන්නත්තා විපුලත්තා චක්ඛුවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති ඉච්චෙවමාදි.
චග්ගහණෙන ¶ සෙසෙසුපි යෙ මයා නොපදිට්ඨා අපාදානපයොගිකා, තෙ පයොගවිචක්ඛණෙහි යථායොගං යොජෙතබ්බා.
276, 302. යස්ස දාතුකාමො රොචතෙ ධාරයතෙ වා තං සම්පදානං.
යස්ස වා දාතුකාමො යස්ස වාරොචතෙ, යස්ස වා ධාරයතෙ, තං කාරකං සම්පදානසඤ්ඤං හොති.
සමණස්ස චීවරං දදාති, සමණස්ස රොචතෙ සච්චං, දෙවදත්තස්ස සුවණ්ණච්ඡත්තං ධාරයතෙ යඤ්ඤදත්තො.
සම්පදානමිච්චනෙන ක්වත්ථො? සම්පදානෙ චතුත්ථී.
වාති විකප්පනත්ථං, ධාතුනාමානං පයොගෙ වා උපසග්ගප්පයොගෙ වා නිපාතප්පයොගෙ වා සති අත්ථවිකප්පනත්ථං වාති පදං පයුජ්ජති.
277, 303. සිලාඝ හනු ඨා සප ධාර පිහ කුධ දුහිස්සොසූය රාධික්ඛ පච්චාසුණ අනුපතිගිණ පුබ්බකත්තාරොචනත්ථ තදත්ථ තුමත්ථාලමත්ථ මඤ්ඤානාදරප්පාණිනි, ගත්යත්ථකම්මනි, ආසීසත්ථ සම්මුති භිය්ය සත්තම්යත්ථෙසු ච.
සිලාඝ හනු ඨා සප ධාර පිහ කුධ දුහ ඉස්සඉච්චෙතෙසං ධාතූනං පයොගෙ, උසූයත්ථානඤ්ච පයොගෙ, රාධික්ඛප්පයොගෙ, පච්චාසුණඅනුපතිගිණානං පුබ්බකත්තරි, ආරොචනත්ථෙ ¶ , තදත්ථෙ, තුමත්ථෙ, අලමත්ථෙ, මඤ්ඤතිප්පයොගෙ අනාදරෙ අප්පාණිනි, ගත්යත්ථානං ධාතූනං කම්මනි, ආසීසත්ථෙ ච සම්මුති භිය්ය සත්තම්යත්ථෙසු ච, තං කාරකං සම්පදානසඤ්ඤං හොති.
සිලාඝප්පයොගෙ තාව – බුද්ධස්ස සිලාඝතෙ, ධම්මස්ස සිලාඝතෙ, සඞ්ඝස්ස සිලාඝතෙ, සකංඋපජ්ඣායස්ස සිලාඝතෙ, තව සිලාඝතෙ මම සිලාඝතෙ ඉච්චෙවමාදි.
හනුප්පයොගෙ – හනුතෙ තුය්හමෙව, හනුතෙ මය්හමෙව ඉච්චෙවමාදි.
ඨාපයොගෙ – උපතිට්ඨෙය්ය සක්යපුත්තානං වඩ්ඪකී, භික්ඛුස්ස භුඤ්ජන්තස්ස පානීයෙන වා විධූපනෙන වා උපතිට්ඨෙය්ය භික්ඛුනී ඉච්චෙවමාදි.
සපප්පයොගෙ – තුය්හං සපතෙ, මය්හං සපතෙ ඉච්චෙවමාදි.
ධාරප්පයොගෙ – සුවණ්ණං තෙ ධාරයතෙ ඉච්චෙවමාදි.
පිහප්පයොගෙ – බුද්ධස්ස අඤ්ඤතිත්ථියා පිහයන්ති, දෙවා දස්සනකාමා තෙ, යතො ඉච්ඡාමි භද්දන්තස්ස, සමිද්ධානං පිහයන්ති දලිද්දා ඉච්චෙවමාදි.
කුධදුහඉස්සඋසූයප්පයොගෙ – කොධයති දෙව දත්තස්ස, තස්ස කුජ්ඣ මහාවීර, මා රට්ඨං විනස්ස ඉදං. දුහයති ¶ දිසානං මෙඝො, තිත්ථියා සමණානං ඉස්සයන්ති ගුණගිද්ධෙන, තිත්ථියා සමණානං ඉස්සයන්ති ලාභගිද්ධෙන, දුජ්ජනා ගුණවන්තානං උසූයන්ති ගුණගිද්ධෙන, කා උසූයා විජානතං ඉච්චෙවමාදි.
රාධ ඉක්ඛ ඉච්චෙතෙසං ධාතූනං පයොගෙ යස්ස අකථිතස්ස පුච්ඡනං කම්මවික්ඛ්යාපනත්ථඤ්ච, තං කාරකං සම්පදානසඤ්ඤං හොති, දුතියා ච.
ආරාධොහං රඤ්ඤො, ආරාධොහං රාජානං, ක්යාහං අය්යානං අපරජ්ඣාමි, ක්යාහං අය්යෙ අපරජ්ඣාමි, චක්ඛුං ජනස්ස දස්සනාය තං විය මඤ්ඤෙ, ආයස්මතො උපාලිත්ථෙරස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො උපතිස්සො, ආයස්මන්තං වා ඉච්චෙවමාදි.
පච්චාසුණ අනුපතිගිණානං පුබ්බකත්තරි සුණොතිස්ස පච්චායොගෙ යස්ස කම්මුනො පුබ්බස්ස යො කත්තා, සො සම්පදානසඤ්ඤො හොති.
තං යථා? භගවා භික්ඛූ එතදවොච.
භික්ඛූති අකථීත කම්මං, එතන්ති කථිතකම්මං. යස්ස කම්මුනො පුබ්බස්ස යො කත්තා, සො‘භගවා’ති ‘‘යො කරොති ස කත්තා’’ති සුත්තවචනෙන කත්තුසඤ්ඤො. එවං යස්ස ¶ කම්මුනො පුබ්බස්ස යො කත්තා, සො සම්පදානසඤ්ඤො හොති.
තං යථා? තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං, ආසුණන්ති බුද්ධස්ස භික්ඛූ.
ගිණස්ස අනුපතියොගෙ යස්ස කම්මුනො පුබ්බස්ස යො කත්තා, සො සම්පදානසඤ්ඤො හොති.
තං යථා? භික්ඛු ජනං ධම්මං සාවෙති, තස්ස භික්ඛුනො ජනො අනුගිණාති, තස්ස භික්ඛුනො ජනො පතිගිණාති.
යො වදෙති ස‘කත්තා’ති,
වුත්තං ‘කම්ම’න්ති වුච්චති;
යො පටිග්ගාහකො තස්ස,
‘සම්පදානං’ විජානියා.
ඉච්චෙවමාදි.
ආරොචනත්ථෙ – ආරොචයාමි වො භික්ඛවෙ, ආමන්තයාමි වො භික්ඛවෙ, පටිවෙදයාමි වො භික්ඛවෙ, ආරොචයාමි තෙ මහාරාජ, ආමන්තයාමි තෙ මහාරාජ, පටිවෙදයාමි තෙ මහාරාජ ඉච්චෙවමාදි.
තදත්ථෙ – ඌනස්ස පාරිපූරියා තං චීවරං නික්ඛිපිතබ්බං. බුද්ධස්ස අත්ථාය, ධම්මස්ස අත්ථාය, සඞ්ඝස්ස අත්ථාය, ජීවිතං පරිච්චජාමි ඉච්චෙවමාදි.
තුමත්ථෙ ¶ -ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සානං බුද්ධො ලොකෙ උප්පජ්ජති. භික්ඛූනං ඵාසුවිහාරාය විනයො පඤ්ඤත්තො ඉච්චෙවමාදි.
අලමත්ථප්පයොගෙ-අලමිති අරහති පටික්ඛිත්තෙසු. අලං මෙ බුද්ධො, අලං මෙ රජ්ජං, අලං භික්ඛු පත්තස්ස, අලං මල්ලො මල්ලස්ස, අරහති මල්ලො මල්ලස්ස. පටික්ඛිත්තෙ අලං තෙ රූපං කරණීයං, අලං මෙ හිරඤ්ඤසුවණ්ණෙන ඉච්චෙවමාදි.
මඤ්ඤතිප්පයොගෙ අනාදරෙ අප්පාණිනි-කට්ඨස්ස තුවං මඤ්ඤෙ, කලිඞ්ගරස්ස තුවං මඤ්ඤෙ.
අනාදරෙති කිමත්ථං? සුවණ්ණං විය තං මඤ්ඤෙ.
අප්පාණිනීති කිමත්ථං? ගද්රභං තුවං මඤ්ඤෙ ඉච්චෙවමාදි.
ගත්යත්ථකම්මනි-ගාමස්ස පාදෙන ගතො, නගරස්ස පාදෙන ගතො, අප්පො සග්ගාය ගච්ඡති, සග්ගස්ස ගමනෙන වා, මූලාය පටිකස්සෙය්ය සඞ්ඝො. දුතියා ච, ගාමං පාදෙන ගතො, නගරං පාදෙන ගතො, අප්පො සග්ගං ගච්ඡති, සග්ගං ගමනෙන වා, මූලං පටිකස්සෙය්ය සඞ්ඝො ඉච්චෙවමාදි.
ආසීසත්ථෙ-ආයස්මතො දීඝායුකො හොතු, භද්දං භවතො හොතු, කුසලං භවතො හොතු, අනාමයං ¶ භවතො හොතු, සුඛං භවතො හොතු, ස්වාගතං භවතො හොතු, අත්ථො භවතො හොතු, හිතං භවතො හොතු ඉච්චෙවමාදි.
සම්මුතිප්පයොගෙ– අඤ්ඤත්ර සඞ්ඝසම්මුතියා භික්ඛුස්ස විප්පවත්ථුං න වට්ටති, සාධු සම්මුති මෙ තස්ස භගවතො දස්සනාය ඉච්චෙවමාදි.
භිය්යප්පයොගෙ – භිය්යොසො මත්තායං ඉච්චෙවමාදි.
සත්තම්යත්ථෙ – තුය්හඤ්චස්ස ආවි කරොමි, තස්ස මෙ සක්කො පාතුරහොසි ඉච්චෙවමාදි.
අත්ථග්ගහණෙන බහූසු අක්ඛරප්පයොගෙසු දිස්සති.
තං යථා? උපමං මත කරිස්සාමි, ධම්මං වො දෙසෙස්සාමි.
සාරත්ථෙ ච – දෙසෙතු භන්තෙ භගවා ධම්මං භික්ඛූනං. තස්ස ඵාසු විහාරාය හොති, එතස්ස පහිණෙය්ය, යථා නො භගවා බ්යාකරෙය්ය, තථාපි තෙසං බ්යාකරිස්සාම ¶ , කප්පති සමණානං ආයොගො, අම්හාකං මණිනා අත්ථො, කිමත්ථො මෙ බුද්ධෙන, සෙය්යො මෙ අත්ථො, බහූපකාරා භන්තෙ මහාපජා පතිගොතමී භගවතො, බහූපකාරා භික්ඛවෙ මාතාපිතරො පුත්තානං ඉච්චෙවමාදි.
සෙසෙසු අක්ඛරප්පයොගෙසුපි අඤ්ඤෙපි පයොගා පයොගවිචක්ඛණෙහි යොජෙතබ්බා.
චග්ගහණං විකප්පනත්ථවාග්ගහණානුකඩ්ඪනත්ථං. යෙ කෙචි සද්දා සම්පදානප්පයොගිකා මයා නොපදිට්ඨා, තෙසං ගහණත්ථං ඉධ විකප්පීයති වාසද්දො.
තං යථා? භික්ඛුසඞ්ඝස්ස පභූ අයං භගවා, දෙසස්ස පභූ අයං රාජා. ඛෙත්තස්ස පභූ අයං ගහපති, අරඤ්ඤස්ස පභූ අයං ලුද්දකො ඉච්චෙවමාදි. ක්වචි දුතියා තතියා පඤ්චමී ඡට්ඨී සත්තම්යත්ථෙසු ච.
යො ආධාරො, තං ඔකාසසඤ්ඤං හොති. ස්වාධාරො චතුබ්බිධො බ්යාපිකො, ඔපසිලෙසිකො, වෙසයිකො සාමීපිකො චාති.
තත්ථ ¶ බ්යාපිකො තාව–ජලෙසු ඛීරං තිට්ඨති, තිලෙසු තෙලං, උච්ඡූසු රසො.
ඔපසිලෙසිකො–පරියඞ්කෙ රාජා සෙති, ආසනෙ උපවිට්ඨො සඞ්ඝො.
වෙසයිකො–භූමීසු මනුස්සා චරන්ති, අන්තලික්ඛෙ වායූ වායන්ති. ආකාසෙ සකුණා පක්ඛන්දන්ති.
සාමීපිකො–වනෙ හත්ථිනො චරන්ති, ගඞ්ගායං ඝොසො තිට්ඨති, වජෙ ගාවො දුහන්ති, සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ.
ඔකාසමිච්චනෙන ක්වත්ථො? ඔකාසෙ සත්තමී.
279, 292. යෙන වා කයිරතෙ තං කරණං.
යෙන වා කයිරතෙ, යෙන වා පස්සති, යෙන වා සුණාති, තං කාරකං කරණසඤ්ඤං හොති.
දත්තෙන විහිං ලුනාති, වාසියා කට්ඨං තච්ඡති, ඵරසුනා රුක්ඛං ඡින්දති, කුදාලෙන පථවිං ඛණති, සත්ථෙන කම්මං කරොති. චක්ඛුනා රූපං පස්සති.
කරණමිච්චනෙන ක්වත්ථො? කරණෙ තතියා.
280, 285. යං ¶ කරොති තං කම්මං.
යං වා කරොති, යං වා පස්සති, යං වා සුණාති, තං කාරකං කම්මසඤ්ඤං හොති.
ඡත්තං කරොති, රථං කරොති, රූපං පස්සති, සද්දං සුණාති, කණ්ටකං මද්දති, විසං ගිලති.
කම්මමිච්චනෙන ක්වත්ථො? කම්මත්ථෙ දුතියා.
යො කරොති, සො කත්තුසඤ්ඤො හොති.
අහිනා දට්ඨො නරො, ගරුළෙන හතො නාගො. බුද්ධෙන ජිතො මාරො, උපගුත්තෙන මාරො බන්ධො.
කත්තුඉච්චනෙන ක්වත්ථො? කත්තරි ච.
යො කත්තාරං කාරෙති, සො හෙතුසඤ්ඤො හොති, කත්තා ච.
සො පුරිසො තං පුරිසං කම්මං කාරෙති සො පුරිසො තෙන පුරිසෙන කම්මං කාරෙති, සො පුරිසො තස්ස පුරිසස්ස කම්මං කාරෙති. එවං හාරෙති පාඨෙති පාචෙති, ධාරෙති.
හෙතුඉච්චනෙන ක්වත්ථො? ධාතූහි ණෙ ණය ණාපෙ ණාපයා කාරිතානි හෙත්වත්ථෙ.
283, 316. යස්ස ¶ වා පරිග්ගහො තං සාමී.
යස්ස වා පරිග්ගහො, තං සාමීසඤ්ඤං හොති.
තස්ස භික්ඛුනො පටිවීසො, තස්ස භික්ඛුනො පත්තො, තස්ස භික්ඛුනො චීවරං, අත්තනො මුඛං.
සාමීඉච්චනෙන ක්වත්ථො? සාමිස්මිං ඡට්ඨී.
ලිඞ්ගත්ථාභිධානමත්තෙ පඨමාවිභත්ති හොති.
පුරිසො, පුරිසා, එකො, ද්වෙ, ච, වා, හෙ, අහෙ, රෙ, අරෙ.
ආලපනත්ථා ධිකෙ ලිඞ්ගත්ථාභිධානමත්තෙ ච පඨමාවිභත්ති හොති.
භො පුරිස, භවන්තො පුරිසා, භො රාජ, භවන්තො රාජානො, හෙ සඛෙ, හෙ සඛිනො.
කරණකාරකෙ තතියාවිභත්ති හොති.
අග්ගිනා කුටිං ඣාපෙති, මනසා චෙ පදුට්ඨෙන, මනසා චෙ පසන්නෙන, කායෙන කම්මං කරොති.
287, 299. සහාදියොගෙ ¶ ච.
සහාදියොගත්ථෙ ච තතියාවිභත්ති හොති.
සහාපි ගග්ගෙන සඞ්ඝො උපොසථං කරෙය්ය, විනාපි ගග්ගෙන, මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං, සහස්සෙන සමං මිතා.
කත්තරි ච තතියාවිභත්ති හොති.
රඤ්ඤා හතො පොසො, යක්ඛෙන දින්නො වරො, අහිනා දට්ඨො නරො.
හෙත්වත්ථෙ ච තතියාවිභත්ති හොති.
අන්නෙන වසති, ධම්මෙන වසති, විජ්ජාය වසති, සක්කාරෙන වසති.
සත්තම්යත්ථෙ ච තතියාවිභත්ති හොති.
තෙන ¶ කාලෙන, තෙන සමයෙන. (යෙන කාලෙන, යෙන සමයෙන,) තෙන ඛො පන සමයෙන.
යෙන බ්යාධිමතා අඞ්ගෙන අඞ්ගිනො විකාරො ලක්ඛීයතෙ. තත්ථ තතියාවිභත්ති හොති.
අක්ඛිනා කාණො, හත්ථෙන කුණී, කාණං පස්සති නෙත්තෙන, පාදෙන ඛඤ්ජො, පිට්ඨියා ඛුජ්ජො.
විසෙසනත්ථෙ ච තතියාවිභත්ති හොති.
ගොත්තෙන ගොතමො නාථො, සුවණ්ණෙන අභිරූපො, තපසා උත්තමො.
සම්පදානකාරකෙ චතුත්ථීවිභත්ති හොති.
බුද්ධස්ස වා ධම්මස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා දානං දෙති, දාතා හොති සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා.
නමොයොගාදීස්වපි ච චතුත්ථීවිභත්ති හොති.
නමො ¶ තෙ බුද්ධ වීරත්ථු, සොත්ථි පජානං, නමො කරොහි නාගස්ස, ස්වාගතං තෙ මහාරාජ.
අපාදානකාරකෙ පඤ්චමීවිභත්ති හොති.
පාපා චිත්තං නිවාරයෙ, අබ්භා මුත්තොව චන්දිමා, භයා මුච්චති සො නරො.
කාරණත්ථෙ ච පඤ්චමීවිභත්ති හොති.
අනනුබොධා අප්පටිවෙධා චතුන්නං අරියසච්චානං යථාභූතං අදස්සනා.
කම්මත්ථෙ දුතියාවිභත්ති හොති.
ගාවං හනති, වීහයො ලුනාති, සත්ථං කරොති, ඝටං කරොති, රථං කරොති, ධම්මං සුණාති, බුද්ධං පූජෙති, වාචං භාසතී, තණ්ඩුලං වචති, චොරං ඝාතෙති.
298, 287. කාලද්ධානමච්චන්තසංයොගෙ.
කාලද්ධානං අච්චන්තසංයොගෙ දුතියාවිභත්ති හොති.
මාසං ¶ මංසොදනං භුඤ්ජති, සරදං රමණීයා නදී, මාසං සජ්ඣායති, යොජනං වනරාජි, යොජනං දීඝො පබ්බතො, කොසං සජ්ඣායති.
අච්චන්තසංයොගෙති කිමත්ථං? සංවච්ඡරෙ භොජනං භුඤ්ජති.
කම්මප්පවචනීයයුත්තෙ දුතියාවිභත්ති හොති.
තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො, පබ්බජිතමනුපබ්බජිංසු.
300, 286. ගති බුද්ධි භුජ පඨ හර කර සයාදීනං කාරිතෙ වා.
ගති බුද්ධි භුජ පඨ හර කර සයාදීනං පයොගෙ කාරිතෙ දුතියාවිභත්ති හොති වා.
පුරිසො පුරිසං (ගාමං) ගාමයති, පුරිසො පුරිසෙන වා, පුරිසො පුරිසස්ස වා. එවං බොධයති, භොජයති, පාඨයති, හාරයති, කාරයති, සයාපයති. එවං සබ්බත්ථ කාරිතෙ.
සාමිස්මිං ඡට්ඨීවිභත්ති හොති.
තස්ස ¶ භික්ඛුනො පටිවීසො, තස්ස භික්ඛුනො පත්තො, තස්ස භික්ඛුනො චීවරං, අත්තනො මුඛං.
ඔකාසකාරකෙ සත්තමීවිභත්ති හොති.
ගම්භීරෙ ඔදකන්තිකෙ, පාපස්මිං රමති මනො, භගවති බ්රහ්මචරියං වුස්සති කුලපුත්තො.
303, 321. සාමිස්සරාධිපති දායාද සක්ඛීපතිභූ පසුතකුසලෙහි ච.
සාමී ඉස්සර අධිපති දායාද සක්ඛීපතිභූ පසුතකුසල ඉච්චෙතෙහි පයොගෙ ඡට්ඨීවිභත්ති හොති, සත්තමී ච.
ගොණානං සාමී, ගොණෙසු සාමී, ගොණානං ඉස්සරො, ගොණෙසු ඉස්සරො. ගොණානං අධිපති, ගොණෙසු අධිපති. ගොණානං දායාදො, ගොණෙසු දායාදො. ගොණානං සක්ඛී, ගොණෙසු සක්ඛී, ගොණානං පතිභූ, ගොණෙසු පතිභූ. ගොණානං පසුතො, ගොණෙසු පසුතො. ගොණානං කුසලො, ගොණෙසු කුසලො.
නිද්ධාරණත්ථෙ ච ඡට්ඨීවිභත්ති හොති, සත්තමී ච.
කණ්හා ¶ ගාවීනං සම්පන්නඛීරතමා, කණ්හා ගාවීසු සම්පන්නඛීරතමා. සාමා නාරීනං දස්සනීයතමා, සාමා නාරීසු දස්සනීයතමා. මනුස්සානං ඛත්තියො සූරතමො, මනුස්සෙසු ඛත්තියො සූරතමො. පථිකානං ධාවන්තො සීඝතමො, පථිකෙසු ධාවන්තො සීඝතමො.
අනාදරෙ ඡට්ඨීවිභත්ති හොති, සත්තමී ච.
රුදතො දාරකස්ස පබ්බජි, රුදන්තස්මිං දාරකෙ පබ්බජි.
306, 289. ක්වචි දුතියා ඡට්ඨීනමත්ථෙ.
ඡට්ඨීනමත්ථෙ ක්වචි දුතියාවිභත්ති හොති.
අපිස්සු මං අග්ගිවෙස්සන තිස්සො උපමා පටිභංසු.
තතියාසත්තමීනං අත්ථෙ ච ක්වචි දුතියාවිභත්ති හොති.
සචෙ මං සමණො ගොතමො ආලපිස්සති, ත්වඤ්ච මං නාභිභාසසි. එවං තතියත්ථෙ.
පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා, එකං සමයං භගවා. එවං සත්තම්යත්ථෙ.
308, 317. ඡට්ඨී ¶ ච.
තතියාසත්තමීනං අත්ථෙ ච ක්වචි ඡට්ඨීවිභත්ති හොති.
කතො මෙ කල්යාණො, කතං මෙ පාපං. එවං තතියත්ථෙ.
කුසලා නච්චගීතස්ස සික්ඛිතා චාතුරිත්ථියො, කුසලො ත්වං රථස්ස අඞ්ගපච්චඞ්ගානං. එවං සත්තම්යත්ථෙ.
ක්වචීති කිමත්ථං? යො වො ආනන්ද මයා ධම්මො ච විනයො ච දෙසිතො පඤ්ඤත්තො, ආනන්දො අත්ථෙසු විචක්ඛණො.
දුතියාපඤ්චමීනඤ්ච අත්ථෙ ක්වචි ඡට්ඨීවිභත්ති හොති.
තස්ස භවන්ති වත්තාරො, සහසා කම්මස්ස කත්තාරො, එවං දුතියත්ථෙ.
අස්සවනතා ධම්මස්ස පරිහායන්ති, කින්නු ඛො අහං තස්ස සුඛස්ස භායාමි, සබ්බෙ තසන්ති දණ්ඩස්ස, සබ්බෙ භායන්ති මච්චුනො, භීතො චතුන්නං ආසීවිසානං ඝොරවිසානං, භායාමි ඝොරවිසස්ස නාගස්ස. එවං පඤ්චම්යත්ථෙ.
310, 324. කම්ම ¶ කරණ නිමිත්තත්ථෙසු සත්තමී.
කම්මකරණනිමිත්තත්ථෙසු සත්තමීවිභත්ති හොති.
සුන්දරාවුසො ඉමෙ ආජීවකා භික්ඛූසු අභිවාදෙන්ති. එවං කම්මත්ථෙ.
හත්ථෙසු පිණ්ඩාය චරන්ති, පත්තෙසු පිණ්ඩාය චරන්ති, පථෙසු ගච්ඡන්ති. එවං කරණත්ථෙ.
දීපි චම්මෙසු හඤ්ඤතෙ, කුඤ්ජරො දන්තෙසු හඤ්ඤතෙ, එවං නිමිත්තත්ථෙ.
සම්පදානෙ ච සත්තමීවිභත්ති හොති.
සඞ්ඝෙ දින්නං මහප්ඵල, සඞ්ඝෙ ගොතමී දෙහි, සඞ්ඝෙ තෙ දින්නෙ අහඤ්චෙව පූජිතො භවිස්සාමි.
පඤ්චම්යත්ථෙ ච සත්තමීවිභත්ති හොති.
කදලීසු ගජෙ රක්ඛන්ති.
කාලභාවෙසු ච කත්තරි පයුජ්ජමානෙ සත්තමීවිභත්ති හොති.
පුබ්බණ්හසමයෙ ¶ ගතො, සායන්හසමයෙ ආගතො. භික්ඛූසු භොජීයමානෙසු ගතො, භුත්තෙසු ආගතො. ගොසුදුය්හමානෙසු ගතො, දුද්ධාසු ආගතො.
උපඅධිඉච්චෙතෙසං පයොගෙ අධිකඉස්සරවචනෙ සත්තමීවිභත්ති හොති.
උප ඛාරියං දොණො, උප නික්ඛෙ කහාපණං. අධි බ්රහ්මදත්තෙ පඤ්චාලා, අධි නච්චෙසු ගොතමී, අධි දෙවෙසු බුද්ධො.
315, 329. මණ්ඩිතු’ස්සුක්කෙසු තතියා.
මණ්ඩිතඋස්සුක්කඉච්චෙතෙස්වත්ථෙසු තතියාවිභත්ති හොති, සත්තමී ච.
ඤාණෙන පසීදිතො, ඤාණස්මිං වා පසීදිතො, ඤාණෙන උස්සුක්කො, ඤාණස්මිං වා උස්සුක්කො තථාගතො වා තථාගතගොත්තො වා.
ඉති නාමකප්පෙ කාරකකප්පො ඡට්ඨො කණ්ඩො.
කාරකකප්පො නිට්ඨිතො.