📜
4. සමාසකප්ප
සත්තමකණ්ඩ
316, 331. නාමානං ¶ සමාසො යුත්තත්ථො.
තෙසං නාමානං පයුජ්ජමානපදත්ථානං යො යුත්තත්ථො, සො සමාසසඤ්ඤො හොති.
කථිනදුස්සං, ආගන්තුකභත්තං, ජීවිතින්ද්රියං, සමණබ්රාහ්මණා, සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා, බ්රාහ්මණ ගහපතිකා.
නාමානමිති කිමත්ථං? දෙවදත්තො පචති, යඤ්ඤදත්තො පචති.
යුත්තත්ථොති කිමත්ථං? භතො රඤ්ඤො පුත්තො දෙවදත්තස්ස.
සමාසඉච්චනෙන ක්වත්ථො? ක්වචි සමාසන්තගතානමකාරන්තො.
317, 332. තෙසං විභත්තියො ලොපා ච.
තෙසං යුත්තත්ථානං සමාසානං විභත්තියො ලොපා ච හොන්ති.
කථිනදුස්සං ¶ , ආගන්තුකභත්තං.
තෙසංගහණෙන සමාසතද්ධිතාඛ්යාතකිතකානං විභත්තිපච්චයපදක්ඛරාගමා ච ලොපා හොන්ති. වාසිට්ඨො, වෙනතෙය්යො.
චග්ගහණ මවධාරණත්ථං, පභඞ්කරො, අමතද්දදො, මෙධඞ්කරො, දීපඞ්කරො.
ලුත්තාසු විභත්තීසු අස්ස සරන්තස්ස ලිඞ්ගස්ස පකතිරූපානි හොන්ති.
චක්ඛුසොතං, මුඛනාසිකං, රාජපුත්තො, රාජපුරිසො.
319, 330. උපසග්ගනිපාතපුබ්බකො අබ්යයීභාවො.
උපසග්ගනිපාතපුබ්බකො සමාසො අබ්යයීභාවසඤ්ඤො හොති.
නගරස්ස ¶ සමීපෙ පවත්තති කථා ඉති උපනගරං, දරථානං අභාවො නිද්දරථං, මකසානං අභාවො නිම්මකසං, වුඩ්ඪානං පටිපාටි යථාවුඩ්ඪං, යෙ යෙ වුඩ්ඪා වා යථාවුඩ්ඪං, ජීවස්ස යත්තකො පරිච්ඡෙදො යාවජීවං, චිත්තමධිකිච්ච පවත්තන්ති තෙ ධම්මාති අධිචිත්තං, පබ්බතස්ස තිරො තිරොපබ්බතං, සොතස්ස පති පවත්තති නාවා ඉති පතිසොතං, පාසාදස්ස අන්තො අන්තොපාසාදං.
අබ්යයීභාවමිච්චනෙන ක්වත්ථො? අංවිභත්තීන මකාරන්තා අබ්යයීභාවා.
සො අබ්යයීභාවසමාසො නපුංසකලිඞ්ගොව දට්ඨබ්බො.
කුමාරීසු අධිකිච්ච පවත්තති කථා ඉති අධිකුමාරි, වධුයා සමීපෙ පවත්තති කථා ඉති උපවධු, ගඞ්ගාය සමීපෙ පවත්තති කථා ඉති උපගඞ්ගං, මණිකාය සමීපෙ පවත්තති කථා ඉති උපමණිකං.
දිගුස්ස සමාසස්ස එකත්තං හොති, නපුංසකලිඞ්ගත්තඤ්ච.
තයො ¶ ලොකා තිලොකං, තයො දණ්ඩා තිදණ්ඩං, තීණි නයනානි තිනයනං, තයො සිඞ්ගා තිසිඞ්ගං. චතස්සො දිසා චතුද්දිසං, පඤ්ච ඉන්ද්රියානි පඤ්චින්ද්රියං.
322, 359. තථා ද්වන්දෙ පාණි තූරිය යොග්ගසෙනඞ්ගඛුද්දජන්තුක විවිධවිරුද්ධ විසභාගත්ථාදීනඤ්ච.
තථා ද්වන්දෙ සමාසෙ පාණි තූරිය යොග්ග සෙනඞ්ගඛුද්දජන්තුක විවිධවිරුද්ධ විසභාගත්ථඉච්චෙවමාදීනං එකත්තං හොති, නපුංසකලිඞ්ගත්තඤ්ච.
තං යථා? චක්ඛු ච සොතඤ්ච චක්ඛුසොතං, මුඛඤ්ච නාසිකා ච මුඛනාසිකං, ඡවි ච මංසඤ්ච ලොහිතඤ්ච ඡවිමංසලොහිතං. එවං පාණ්යඞ්ගත්ථෙ.
සඞ්ඛො ච පණවො ච සඞ්ඛපණවං, ගීතඤ්ච වාදිතඤ්ච ගීතවාදිතං, දද්දරි ච ඩිණ්ඩිමො ච දද්දරිඩිණ්ඩිමං. එවං තූරියඞ්ගත්ථෙ.
ඵාලො ච පාචනඤ්ච ඵාලපාචනං, යුගඤ්ච නඞ්ගලඤ්ච යුගනඞ්ගලං. එවං යොග්ගඞ්ගත්ථෙ.
අසි ච චම්මඤ්ච අසිචම්මං, ධනු ච කලාපො ච ධනුකලාපං, හත්ථී ච අස්සො ච හත්ථිඅස්සං, රථො ච පත්තිකො ච රථපත්තිකං. එවං සෙනඞ්ගත්ථෙ.
ඩංසා ¶ ච මකසා ච ඩංසමකසං, කුන්ථො ච කිපිල්ලිකො ච කුන්ථකිපිල්ලිකං, කීටො ච සරීසපො ච කීටසරීසපං. එවං ඛුද්දජන්තුකත්ථෙ.
අහි ච නකුලො ච අහිනකුලං, බිළාරො ච මූසිකො ච බිළාරමූසිකං, කාකො ච උලූකො ච කාකොලූකං. එවං විවිධවිරුද්ධත්ථෙ.
සීලඤ්ච පඤ්ඤාණඤ්ච සීලපඤ්ඤාණං, සමථො ච විපස්සනා ච සමථවිපස්සනං, විජ්ජා ච චරණඤ්ච විජ්ජාචරණං. එවං විසභාගත්ථෙ.
ආදිග්ගහණං කිමත්ථං? දාසී ච දාසො ච දාසිදාසං, ඉත්ථී ච පුමා ච ඉත්ථිපුමං, පත්තො ච චීවරඤ්ච පත්තචීවරං, ඡත්තඤ්ච උපාහනා ච ඡත්තුපාහනං, තිකඤ්ච චතුක්කඤ්ච තිකචතුක්කං, වෙනො ච රථකාරො ච වෙනරථකාරං, සාකුණිකො ච මාගවිකො ච සවකුණිකමාගවිකං, දීඝො ච මජ්ඣිමො ච දීඝමජ්ඣිමං ඉච්චෙවමාදි.
323, 360. විභාසා රුක්ඛ තිණ පසුඛ න ධඤ්ඤ ජනපදාදීනඤ්ච.
රුක්ඛතිණ පසු ධන ධඤ්ඤ ජනපදඉච්චෙවමාදීනං විභාසා එකත්තං හොති, නපුංසකලිඞ්ගත්තඤ්ච ද්වන්දෙ සමාසෙ. අස්සත්ථො ¶ ච කපීතනො ච අස්සත්ථකපීතනං, අස්සත්ථකපීතනා වා. උසීරඤ්ච බීරණඤ්ච උසීරබීරණං, උසීරබීරණා වා. අජො ච එළකො ච අජෙළකං, අජෙළකා වා. හිරඤ්ඤඤ්ච සුවණ්ණඤ්ච හිරඤ්ඤසුවණ්ණං, හිරඤ්ඤසුවණ්ණා වා. සාලි ච යවො ච සාලියවං, සාලියවා වා. කාසී ච කොසලා ච කාසිකොසලං, කාසිකොසලා වා.
ආදිග්ගහණං කිමත්ථං? සාවජ්ජඤ්ච අනවජ්ජඤ්ච සාවජ්ජානවජ්ජං, සාවජ්ජා නවජ්ජා වා. හීනඤ්ච පණීතඤ්ච හීනපණීතං. හීනපණීතා වා. කණ්හො ච සුක්කො ච කණ්හසුක්කං, කණ්හසුක්කා වා.
324, 339. ද්විපදෙ තුල්යාධිකරණෙ කම්මධාරයො.
ද්වෙ පදානි තුල්යාධිකරණානි යදා සමස්යන්තෙ, තදා සො සමාසො කම්මධාරයසඤ්ඤො හොති.
මහන්තො ¶ ච සො පුරිසො චාති මහාපුරිසො, කණ්හො ච සො සප්පො චාති කණ්හසප්පො, නීලඤ්ච තං උප්පලඤ්චාති නීලුප්පලං, ලොහිතඤ්ච තං චන්දනඤ්චාති ලොහිතචන්දනං, බ්රාහ්මණී ච සා දාරිකා චාති බ්රාහ්මණදාරිකා, ඛත්තියා ච සා කඤ්ඤා චාති ඛත්තියකඤ්ඤා.
කම්මධාරයඉච්චනෙන ක්වත්ථො? කම්මධාරයසඤ්ඤෙ ච.
සඞ්ඛ්යාපුබ්බො කම්මධාරයසමාසො දිගුසඤ්ඤො හොති.
තීණි මලානි තිමලං, තීණි ඵලානි තිඵලං, තයො ලොකා තිලොකං, තයො දණ්ඩා තිදණ්ඩං, චතස්සො දිසා චතුද්දිසං, පඤ්ච ඉන්ද්රියානි පඤ්චින්ද්රියං, සත්ත ගොදාවරියො සත්තගොදාවරං.
දිගුඉච්චනෙන ක්වත්ථො? දිගුස්සෙ කත්තං.
උභෙ දිගුකම්මධාරයසමාසා තප්පුරිසසඤ්ඤා හොන්ති.
න බ්රාහ්මණො අබ්රාහ්මණො, න වසලො අවසලො, න භික්ඛු අභික්ඛු, න පඤ්චවස්සං අපඤ්චවස්සං, න ¶ පඤ්චපූලී අපඤ්චපූලී, න සත්තගොදාවරංඅසත්තගොදාවරං, න දසගවං අදසගවං, න පඤ්චගවං අපඤ්චගවං.
තප්පුරිසඉච්චනෙන ක්වත්ථො? අත්තං නස්ස තප්පුරිසෙ.
තා අමාදයො නාමෙහි පරපදෙභි යදා සමස්යන්තෙ, තදා සො සමාසො තප්පුරිසසඤ්ඤො හොති.
භූමිං ගතො භූමිගතො, සබ්බරත්තිං සොභණො සබ්බරත්තිසොභණො. අපායං ගතො අපායගතො, ඉස්සරෙන කතං ඉස්සරකතං, සල්ලෙන විද්ධො සල්ලවිද්ධො, කථිනස්ස දුස්සං කථිනදුස්සං, ආගන්තුකස්ස භත්තං ආගන්තුකභත්තං, මෙථුනා අපෙතො මෙථුනාපෙතො, චොරා භයං චොරභයං, රඤ්ඤො පුත්තො රාජපුත්තො, ධඤ්ඤානං රාසි ධඤ්ඤරාසි, රූපෙ සඤ්ඤා රූපසඤ්ඤා, සංසාරෙ දුක්ඛං සංසාරදුක්ඛං.
328, 352. අඤ්ඤපදත්ථෙසු බහුබ්බීහි.
අඤ්ඤෙසං පදානං අත්ථෙසු ද්වෙ නාමානි බහූනි නාමානි යදා සමස්යන්තෙ, තදා සො සමාසො බහුබ්බීහි සඤ්ඤො හොති.
ආගතා ¶ සමණා ඉමං සඞ්ඝාරාමං සොයං ආගතසමණො, සඞ්ඝාරාමො. ජිතානි ඉන්ද්රියානි අනෙන සමණෙන සොයං ජිතින්ද්රියො, සමණො. දින්නො සුඞ්කො යස්ස රඤ්ඤො සොයං දින්නසුඞ්කො, රාජා. නිග්ගතා ජනා අස්මා ගාමා සොයං නිග්ගතජනො, ගාමො. ඡින්නො හත්තො යස්ස පුරිසස්ස සොයං ඡින්නහත්ථො, පුරිසො. සම්පන්නානි සස්සානි යස්මිං ජනපදෙ සොයං සම්පන්නසස්සො, ජනපදො.
නිග්රොධස්ස පරිමණ්ඩලො නිග්රොධපරිමණ්ඩලො, නිග්රොධපරිමණ්ඩලො ඉව පරිමණ්ඩලො යො රාජකුමාරො සොයං නිග්රොධපරිමණ්ඩලො. අථ වා නිග්රොධපරිමණ්ඩලො ඉව පරිමණ්ඩලො යස්ස රාජකුමාරස්ස සොයං නිග්රොධපරිමණ්ඩලො, රාජකුමාරො.
චක්ඛුනො භූතො චක්ඛුභූතො, චක්ඛුභූතො ඉව භූතො යො භගවා සොයං චක්ඛුභූතො, භගවා.
සුවණ්ණස්ස වණ්ණො සුවණ්ණවණ්ණො, සුවණ්ණවණ්ණො විය වණ්ණො යස්ස භගවතො සොයං සුවණ්ණවණ්ණො, භගවා.
බ්රහ්මුනො සරො බ්රහ්මස්සරො, බ්රහ්මස්සරො විය සරො යස්ස භගවතො සොයං බ්රහ්මස්සරො, භගවා.
සයං ¶ පතිත පණ්ණ පුප්ඵඵලවායුතොයාහාරාති පණ්ණඤ්ච පුප්ඵඤ්ච ඵලඤ්ච පණ්ණපුප්ඵඵලානි, සයමෙව පතිතානි සයංපතිතානි, සයංපතිතානි ච තානි පණ්ණපුප්ඵඵලානි චෙති සයංපතිතපණ්ණපුප්ඵඵලානි වායු ච තොයඤ්ච වායුතොයානි, සයංපතිතපණ්ණපුප්ඵඵලානි ච වායුතොයානි ච සයංපතිතපණ්ණපුප්ඵඵලවායුතොයානි. සයංපතිතපණ්ණපුප්ඵඵලවායුතොයානි ආහාරා යෙසං තෙ සයංපතිතපණ්ණපුප්ඵඵලවායුතොයාහාරා, ඉසයො. යමෙත්ථ වත්තබ්බං, තං හෙට්ඨා වුත්තමෙව. අයං පන ද්වන්දකම්මධාරයගබ්භො තුල්යාධිකරණපහුබ්බීහි.
අථ වා – සයංපතිතපණ්ණපුප්ඵඵලවායුතොයෙහි ආහාරා යෙසං තෙ සයංපතිතපණ්ණපුප්ඵඵලවායුතොයාහාරා. අයං පන භින්නාධිකරණබහුබ්බීහි.
නානා දුමපතිත පුප්ඵවාසිත සානූති නානාපකාරා දුමා නානාදුමා, නානාදුමෙහි පතිතානි නානාදුමපති තානි, නානාදුමපතිතානි ච තානි පුප්ඵානි චෙති නානාදුමපතිතපුප්ඵානි, නානාදුමපතිතපුප්ඵෙහි වාසිතා නානාදුමපතිතපුප්ඵවාසිතා, නානාදුමපතිතපුප්ඵවාසිතා සානූ යස්ස පබ්බතරාජස්ස සොයං නානාදුමපතිතපුප්ඵවාසිතසානු, පබ්බතරාජා. අයං පන කම්මධාරයතප්පුරිසගබ්භො තුල්යාධිකරණබහුබ්බීහි.
අථ ¶ වා – වාසිතා සානූ වාසිතසානු, සාපෙක්ඛත්තෙ සතිපි ගමකත්තා සමාසො. නානාදුමපතිතපුප්ඵෙහි වාසිතසානූ යස්ස පබ්බතරාජස්ස සොයං නානාදුමපතිතපුප්ඵවාසිතසානු, පබ්බතරාජා. අයං පන භින්නාධිකරණබහුබ්බීහි.
බ්යාලම්බම්බුධරබින්දුචුම්බිතකූටොති අම්බුං ධාරෙතීති අම්බුධරො, කො සො? පජ්ජුන්නො. විවිධා ආලම්බො බ්යාලම්බො, බ්යාලම්බො ච සො අම්බුධරො චාති බ්යාලම්බම්බුධරො, බ්යාලම්බම්බුධරස්ස බින්දූ බ්යාලම්බම්බුධරබින්දූ, බ්යාලම්බම්බුධරබින්දූහි චුම්බිතො බ්යාලම්බම්බුධරබින්දුචුම්බිතො, බ්යාලම්බම්බුරෙබින්දුචුම්බිතො කූටො යස්ස පබ්බතරාජස්ස සොයං බ්යාලම්බම්බුධරබින්දුචුම්බිතකූටො. අයං පන කම්මධාරයතප්පුරිසගබ්භො තුල්යාධිකරණබහුබ්බීහි.
අථ වා – චුම්බිතො කූටො චුම්බිතකූටො, සාපෙක්ඛත්තෙ සතිපි ගමකත්තා සමාසො. බ්යාලම්බම්බුධරබින්දූහි චුම්බිතකූටො යස්ස පබ්බතරාජස්ස සොයං බ්යාලම්බම්බුධරබින්දුචුම්බිතකූටො. අයං පන භින්නාධිකරණබහුබ්බීහි.
අමිත බල පරක්කමජුතීති න මිතා අමිතා, බලඤ්ච පරක්කමො ච ජුති ච බලපරක්කමජුතියො, අමිතා බලපරක්කමජුතියො යස්ස සොයං අමිතබලපරක්කමජුති, අයං පන කම්මධාරයද්වන්දගබ්භො තුල්යාධිකරණබහුබ්බීහි.
පීණොරක්ඛංස ¶ බාහූති උරො ච අක්ඛඤ්ච අංසො ච බාහු ච උරක්ඛංසබාහවො, පීණා උරක්ඛංසබාහවො යස්ස භගවතො සොයං පීණොරක්ඛංසබාහු. අයං පන ද්වන්දවබ්භො තුල්යාධිකරණබහුබ්බීහි.
පීණ ගණ්ඩ වදන ථනූරුජඝනාති ගණ්ඩො ච වදනඤ්ච ථනො ච ඌරු ච ජඝනඤ්ච ගණ්ඩවදනථනූරුජඝනා, පීණා ගණ්ඩවදනථනූරුජඝනා යස්සා සායං පීණගණ්ඩවදනථනූරුජඝනා. අයම්පි ද්වන්දගබ්භො තුල්යාධිකරණබහුබ්බීහි.
වවර සුරාසුර ගරුඩ මනුජ භුජග ගන්ධබ්බ මකුට කූට චුම්බිත සෙලසඞ්ඝට්ටිත චරණොති සුරා ච අසුරා ච ගරුඩා ච මනුජා ච භුජගා ච ගන්ධබ්බා ච සුරාසුරගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බා, පවරා ච තෙ සුරාසුරගරුඩමනුජභුජග ගන්ධබ්බා චෙති පවරසුරාසුරගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බා, පවරසුරාසුරගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බානං මකුටානි පවරසුරාසුරගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බමකුටානි, පවරසුරාසුරගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බමකුටානං කූටානි පවරසුරාසුරගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බමකුටකූටානි, පවරසුරාසුරගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බමකුටකූටෙසු චුම්බිතා පවරසුරාසුරගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බමකුටකූටචුම්බිතා, පවරසුරාසුරගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බමකුටකූටචුම්බිතා ච තෙ සෙලා චාති පවරසුරාසුරගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බමකුටකූටචුම්බිතසෙලා, පවරසුරාසුර ගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බමකුටකූටචුම්බිතසෙලෙහි සඞ්ඝට්ටිතා පවරසුරාසුර ගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බමකුටකූටචුම්බිතසෙලසඞ්ඝට්ටිතා, පවරසුරාසුරගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බමකුටකූටචුම්බිතසෙලසඞ්ඝට්ටිතා චරණා යස්ස තථාගතස්ස සොයං ¶ පවරසුරාසුරගරුඩමනුජභුජගගන්ධබ්බමකුටකූටචුම්බිතසෙලසඞ්ඝට්ටිතචරණො, තථාගතො, අයං පන ද්වන්දකම්මධාරයතප්පුරිසගබ්භො තුල්යාධිකරණබහුබ්බීහි.
අථ වා–සඞ්ඝට්ටිතා චරණා සඞ්ඝට්ටිතචරණා, සාපෙක්ඛත්තෙ සතිපි ගමකත්තා සමාසො. පවරසුරාසුර ගරුඩමනුජභුජග ගන්ධබ්බමකුටකූටචුම්බිතසෙලෙහි සඞ්ඝට්ටිතචරණා යස්ස තථාගතස්ස සොයං පවරසුරාසුරගරුඩ මනුජභුජග ගන්ධබ්බමකුටකූටචුම්බිතසෙලසඞ්ඝට්ටිත චරණො. අයං පන භින්නාධිකරණබහුබ්බීහි.
චතුද්දිසොති චතස්සො දිසා යස්ස සොයං චතුද්දිසො, භගවා.
පඤ්චචක්ඛූති පඤ්ච චක්ඛූනි යස්ස තථාගතස්ස සොයං පඤ්චචක්ඛු, තථාගතො.
දසබලොති දස බලානි යස්ස සොයං දසබලො, භගවා.
අනන්තඤාණොති නස්ස අන්තො අනන්තං, අනන්තං ඤාණං යස්ස තථාගතස්ස සොයං අනන්තඤාණො, තථාගතො.
අමිත ඝන සරීරොති න මිතං අමිතං, ඝනං එව සරීරං ඝනසරීරං, අමිතං ඝනසරීරං යස්ස තථාගතස්ස සොයං අමිතඝනසරීරො, තථාගතො.
අමිත බල පරක්කම පත්තොති න මිතා අමිතා, බලඤ්ච පරක්කමො ච බලපරක්කමා, අමිතා එව බලපරක්කමා අමිතබලපරක්කමා ¶ , අමිතබලපරක්කමා පත්තා යෙන සොයං අමිතබලපරක්කමපත්තො, භගවා. අයං පන කම්මධාරයද්වන්දගබ්භො තුල්යාධිකරණබහුබ්බීහි.
මත්ත භමර ගණ චුම්බිත විකසිතපුප්ඵවල්ලිනාගරුක්ඛො පසොභිත කන්දරොති මත්තා එව භමරා මත්තභමරා, මත්තභමරානං ගණා මත්තභමරගණා, මත්තභමරගණෙහි චුම්බිතානි මත්තභමරණචුම්බිතානි, විකසිතානි එව පුප්ඵානි විකසිතපුප්ඵානි, මත්තභමරගණචුම්බිතානි විකසිතපුප්ඵානි යෙසං තෙහි මත්තභමරගණචුම්බිතවිකසිතපුප්ඵා, වල්ලි ච නාගරුක්ඛො ච මල්ලිනාගරුක්ඛා, මත්තභමරගණචුම්බිතවිකසිතපුප්ඵා ච තෙ වල්ලිනාගරුක්ඛා චෙති මත්තභමරගණචුම්බිතවිකසිතපුප්ඵවල්ලිනාගරුක්ඛා, මත්තභමරගණචුම්බිතවිකසිතපුප්ඵවල්ලිනාගරුක්ඛෙහි උපසොභිතානි මත්තභමරගණචුම්බිතවිකසිතපුප්ඵවල්ලිනාගරුක්ඛො පසොභිතානි, මත්තභමරගණචුම්බිතවිකසිතපුප්ඵවල්ලිනාගරුක්ඛො පසොභිතානි කන්දරානි යස්ස පබ්බතරාජස්ස සොයං මත්තභමරගණචුම්බිතවිකසිතපුප්ඵ වල්ලිනාගරුක්ඛො පසො භිතකන්දරො, පබ්බතරාජා. අයං පන ද්වන්දකම්මධාරයතප්පුරිසගබ්භො තුල්යාධිකරණබහුබ්බීහි.
අථ වා–උපසොභිතානි කන්දරානි උපසොභිතකන්දරානි, සාපෙක්ඛත්තෙ සතිපි ගමකත්තා සමාසො. මත්තභමරගණචුම්බිතවිකසිතපුප්ඵවල්ලිනාගරුක්ඛෙහි උපසොභිතකන්දරානි යස්ස පබ්බතරාජස්ස සොයං මත්තභමරගණචුම්බිතවිකසිතපුප්ඵවල්ලිනාගරුක්ඛො පසොභිතකන්දරො, පබ්බතරාජා. අයං පන භින්නාධිකරණබහුබ්බීහි.
නානා ¶ රුක්ඛ තිණ පතිත පුප්ඵොපසොභිත කන්දරොති රුක්ඛො ච තිණඤ්ච රුක්ඛතිණානි, නානා පකාරානි එව රුක්ඛතිණානි නානාරුක්ඛතිණානි, නානාරුක්ඛතිණෙහි පතිතානි නානාරුක්ඛතිණපතිතානි, නානාරුක්ඛතිණපතිතානි ච තානි පුප්ඵානි චෙති නානාරුක්ඛතිණපතිතපුප්ඵානි, නානාරුක්ඛතිණපතිතපුප්ඵෙහි උපසොභිතානි නානාරුක්ඛතිණපතිත පුප්ඵොපසොභිතානි, නානාරුක්ඛතිණපතිතපුප්ඵොපසොභිතානි කන්දරානි යස්ස පබ්බතරාජස්ස සොයං නානාරුක්ඛතිණපතිතපුප්ඵොපසොභිතකන්දරො, පබ්බතරාජා. අයං පන ද්වන්දකම්මධාරයතප්පුරිසගබ්භො තුල්යාධිකරණබහුබ්බීහි.
අථ වා–උපසොභිතානි එව කන්දරානි උපසොභිතකන්දරානි, (සාපෙක්ඛත්තෙ සතිපි ගමකත්තා සමාසො.) නානාරුක්ඛතිණපතිතපුප්ඵෙහි උපසොභිතකන්දරානි යස්ස පබ්බතරාජස්ස සොයං නානාරුක්ඛතිණපතිතපුප්ඵොපසොභිතකන්දරො, පබ්බතරාජා. අයං පන භින්නාධිකරණබහුබ්බීහි.
නානා මුසල ඵාල පබ්බත තරු කලිඞ්ගර සර ධනුගදාසි තොමරහත්ථාති මුසලො ච ඵාලො ච පබ්බතො ච තරු ච කලිඞ්ගරො ච සරො ච ධනු ච ගදා චඅසි ච තොමරො, ච මුසලඵාලපබ්බතතරුකලිඞ්ගරසරධනුගදාසිතොමරා, නානා පකාරා එව මුසලඵාලපබ්බතතරුකලිඞ්ගරසරධනුගදාසිතොමරා නානාමුසලඵාලපබ්බතතරුකලිඞ්ගරසරධනුගදාසිතොමරා, නානාමුසලඵාලපබ්බතතරුකලිඞ්ගරසරධනුගදාසිතොමරා හත්ථෙසු ¶ යෙසං තෙ නානාමුසලඵාලපබ්බතතරුකලිඞ්ගර සරධනුගදාසිතොමරහත්ථා. අයං පන ද්වන්දකම්මධාරයගබ්භො භින්නාධිකරණබහුබ්බීහි.
බහුබ්බීහි ඉච්චනෙන ක්වත්ථො? බහුබ්බීහිම්හි ච.
329, 357. නාමානං සමුච්චයො ද්වන්දො.
නාමානං එකවිභත්තිකානං යො සමුච්චයො, සො ද්වන්දසඤ්ඤො හොති.
චන්දිමා ච සූරියො ච චන්දිමසූරියා, සමණො ච බ්රාහ්මණො ච සමණබ්රාහ්මණා, සාරිපුත්තො ච මොග්ගල්ලානො ච සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා, බ්රාහ්මණො ච ගහපතිකො ච බ්රාහ්මණගහපතිකා, යමො ච වරුණො ච යමවරුණා, කුවෙරො ච වාසවො ච කුවෙරවාසවා.
ද්වන්දඉච්චනෙන ක්වත්ථො? ද්වන්දට්ඨා වා.
330, 340. මහතං මහා තුල්යාධිකරණෙ පදෙ.
තෙසං මහන්තසද්දානං මහාආදෙසො හොති තුල්යාධිකරණෙ පදෙ.
මහන්තො ¶ ච සො පුරිසො චාති මහාපුරිසො, මහන්තී ච සා දෙවී චාති මහාදෙවී, මහන්තඤ්ච තං බලඤ්චාති මහාබලං, මහන්තො ච සො නාගො චාති මහානාගො, මහන්තො ච සො යසො චාති මහායසො, මහන්තඤ්ච තං පදුමවනඤ්චාති මහාපදුමවනං, මහන්තී ච සා නදී චාති මහානදී, මහන්තො ච සො මණි චාති මහාමණි, මහන්තො ච සො ගහපතිකො චාති මහාගහපතිකො, මහන්තඤ්ච තං ධනඤ්චාති මහාධනං, මහන්තො ච සො පුඤ්ඤො චාති මහාපුඤ්ඤො.
බහුවචනග්ගහණෙන ක්වචි මහන්ත සද්දස්ස මහාදෙසො හොති. මහන්තඤ්ච තං ඵලඤ්චාති මහප්ඵලං, මහබ්බලං, එවං මහද්ධනං, මහබ්භයං.
331, 353. ඉත්ථියං භාසිතපුමිත්ථී පුමාව චෙ.
ඉත්ථියං තුල්යාධිකරණෙ පදෙ චෙ භාසිතපුමිත්ථී පුමාව දට්ඨබ්බා.
දීඝා ජඞ්ඝා යස්ස සොයං දීඝජඞ්ඝො, කල්යාණභරියො, පහූතපඤ්ඤො.
භාසිතපුපෙති ¶ කිමත්ථං? බ්රාහ්මණබන්ධු ච සා භරියා චාතිබ්රාහ්මණබන්ධුභරියා.
කම්මධාරයසඤ්ඤෙ ච සමාසෙ ඉත්ථියං තුල්යාධිකරණෙ පදෙ පුබ්බෙ භාසිතපුමිත්ථී චෙ, පුමාව දට්ඨබ්බා. බ්රාහ්මණදාරිකා, ඛත්තියකඤ්ඤා, ඛත්තියකුමාරිකා.
භාසිතපුමෙති කිමත්ථං? ඛත්තියබන්ධුදාරිකා, බ්රාහ්මණබන්ධුදාරිකා.
333, 344. අත්තං නස්ස තප්පුරිසෙ.
නස්ස පදස්ස තප්පුරිසෙ උත්තරපදෙ අත්තං හොති.
නබ්රාහ්මණො අබ්රාහ්මණො, අවසලො, අභික්ඛු, අපඤ්චවස්සං, අපඤ්චගවං.
නස්ස පදස්ස තප්පුරිසෙ අන ආදෙසො හොති සරෙ පරෙ.
න අස්සො අනස්සො, අනිස්සරො, අනරියො.
335, 346. කද ¶ කුස්ස.
කුඉච්චෙතස්ස කද හොති සරෙ පරෙ.
කුච්ඡිතං අන්නං කදන්නං, කුච්ඡිතං අසනං කදස්සනං.
සරෙති කිමත්ථං? කුච්ඡිතා දාරා යෙසං (අපුඤ්ඤකාරානං) තෙ හොන්තීති කුදාරා, කුජනා. එවං කුපුත්තා, කුගෙහා, කුවත්ථා, කුදාසා.
කුඉච්චෙතස්ස කා හොති අප්පත්ථෙසු ච.
කාලවණං, කාපුප්ඵං.
බහුවචනග්ගහණං කිමත්ථං? කුඉච්චෙතස්ස අනප්පතත්ථෙසුපි ක්වචි කා හොති, කාපුරිසා.
337, 350. ක්වචි සමාසන්තගතානමකාරන්තො.
සමාසන්තගතානං නාමානමන්තො සරො ක්වචි අකාරො හොති.
දෙවානං රාජා දෙවරාජො, දෙවරාජා, දෙවානං සඛා දෙවසඛො, දෙවසඛා, පඤ්ච අහානි පඤ්චාහං, සත්තාහං, පඤ්චගවං, ඡත්තුපාහනං, උපසරදං, විසාලක්ඛො, විමුඛො.
කාරග්ගහණං ¶ කිමත්ථං? ආකාරන්ත ඉකාරන්තා ච හොන්ති, පච්චක්ඛා ධම්මා යස්ස සොයන්ති පච්චක්ඛධම්මා, සුරභිනො ගන්ධො සුරභිගන්ධි, සුන්දරො ගන්ධො සුගන්ධි, පූතිනො ගන්ධො පූතිගන්ධි, කුච්ඡිතො ගන්ධො කුගන්ධි, දුට්ඨු ගන්ධො යස්ස සොයන්ති දුගන්ධි, පූති එව ගන්ධො පූතිගන්ධි.
නදීඅන්තා ච කත්තුඅන්තා ච කපච්චයො හොති සමාසන්තෙ.
බහූ නදියො යස්මිං සොයං බහුනදිකො, ජනපදො. බහවො කත්තාරො යස්ස සොයං බහුකත්තුකො, පුරිසො.
නදිම්හා ච කපච්චයො හොති සමාසන්තෙ.
බහූ නදියො යස්මිං සොයන්ති බහුනදිකො. බහූ කන්තියො යස්ස සොයන්ති බහුකන්තිකො. බහුනාරිකො.
339, 358. ජායාය තුදං ජානි පතිම්හි.
ජායාඉච්චෙතාය තුදං ජානිඉච්චෙතෙ ආදෙසා හොන්ති පතිම්හි පරෙ.
තුදංපතී, ජානිපතී.
ධනුම්හා ච ආපච්චයො හොති සමාසන්තෙ.
ගාණ්ඩීවො ¶ ධනු යස්ස සොයං ගාණ්ඩීවධන්වා.
341, 336. අං විභත්තීනමකාරන්තා අබ්යයීභාවා.
තස්මා අකාරන්තා අබ්යයීභාවසමාසා පරාසං විභත්තීනං ක්වචි අං හොති.
අධිචිත්තං, යථාවුඩ්ඪං, උපකුම්භං, යාවජීවං, තිරොපබ්බතං, තිරොපාකාරං, තිරොකුට්ටං, අන්තොපාසාදං.
ක්වචීති කිමත්ථං? අධිචිත්තස්ස භික්ඛුනො.
නපුංසකෙ වත්තමානස්ස අබ්යයීභාවසමාසස්ස ලිඞ්ගස්ස සරො රස්සො හොති.
කුමාරීසු අධිකිච්ච පවත්තති කථා ඉති අධිකුමාරි. උපවධු, උපගඞ්ගං, උපමණිකං.
අඤ්ඤස්මා අබ්යයීභාවසමාසා අනකාරන්තා පරාසං විභත්තීනං ලොපො ච හොති.
අධිත්ථි, අධිකුමාරි, උපවධු.
ඉති නාමකප්පෙ සමාසකප්පො සත්තමො කණ්ඩො.
සමාසකප්පො නිට්ඨිතො.